رحم تکشاخ (Unicornuate Uterus) یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن فرد فقط یک لوله فالوپ و یک حفره رحمی غیر طبیعی دارد. این عارضه یک بیماری ژنتیکی نادر است که باعث عوارض متعدد بارداری می‌شود. تغییرات خاصی که در رحم وجود دارد باعث بروز درد لگن می‌شود. رحم تک شاخ شبیه رحم معمولی است اما فقط یک لوله فالوپ دارد. این منجر به شکلی می‌شود که اغلب به عنوان «رحم با یک شاخ» یا «رحم تکشاخ » شناخته می‌شود. پزشک ممکن است بسته به نوع رحم تکشاخ ، درمان خاصی را توصیه کند. با پینو بیبی همراه باشید تا با این ناهنجاری رحمی بیشتر آشنا شوید.
رحم تک شاخ چیست؟
رحم تکشاخ یک بیماری نادر است که باعث می‌شود فرد فقط نیمی از رحم را داشته باشد. فردی که دارای رحم تک شاخ است یک لوله فالوپ در حال کار (به جای دو لوله) و یک حفره رحم کوچک‌تر دارد. این یک ناهنجاری مادرزادی رحم است، یعنی فرد با آن متولد شده است. در این ناهنجاری بدن در زمان جنینی نیمه دیگر رحم را دوباره جذب می‌کند. در یک فرد معمولی که در هنگام تولد به زن اختصاص داده شده است، یک رحم با دو لوله فالوپ متصل به آن وجود دارد. حفره توخالی رحم جایی است که نوزاد در آن رشد می‌کند. رحم شبیه گلابی وارونه است. لوله‌های فالوپ شاخ مانند در بالا و در دو طرف رحم قرار دارند. یک رحم معمولی تقریباً شبیه یک گاو نر با دو شاخ است. لوله‌های فالوپ مسئول انتقال تخمک‌ها از تخمدان‌ها به رحم در طول تخمک‌گذاری هستند.
حدود ۷۵ درصد از افرادی که دارای رحم تک شاخ می‌باشند دارای یک شاخ ابتدایی هستند. شاخ ابتدایی چیزی است که از بافت رحم جذب شده باقی مانده است. شاخ ابتدایی ممکن است به رحم تک شاخ متصل باشد یا نباشد. این شاخ ممکن است با رحم ارتباط داشته باشد و به لوله ایسپی طرفین متصل باشد. علاوه بر این، شاخ ابتدایی ممکن است پوشش و حفره آندومتر عملکردی داشته باشد یا نداشته باشد.
برخی از افرادی که دارای رحم تکشاخ هستند ممکن است سقط جنین یا زایمان زودرس داشته باشند. هنگامی که رحم تک شاخ نیز با یک شاخ ابتدایی همراه باشد، فرد می‌تواند درد لگن را نیز تجربه کند. نام‌های دیگر رحم تک شاخ، رحم تک شاخه یا رحم با یک شاخ است. گاهی اوقات یک بارداری ممکن است در چنین شاخی قرار بگیرد و موقعیت خطرناکی ایجاد کند، زیرا چنین بارداری می‌تواند منجر به پارگی بالقوه کشنده رحم شود. اکثر حاملگی‌ها در شاخ ابتدایی منجر به پیچ خوردگی و پارگی رحم می‌شوند، اگر چه مواردی از حاملگی‌های کامل گزارش شده است.
رحم تکشاخ چقدر شایع است؟
داشتن رحم تک شاخ نادر است. تقریباً ۰.۴ درصد از جمعیت زنان دارایرحم تکشاخ هستند. از بین تمام ناهنجاری‌های رحمی، این یکی از نادرترین موارد است.
آیا رحم تک شاخ بر بارداری تاثیر می‌گذارد؟
پاسخ مثبت است. بله، داشتن رحم تک شاخ می‌تواند بر بارداری افراد تاثیر بگذارد. اگر فردی رحم تکشاخ دارد، هم‌چنان می‌تواند بچه‌دار شود، اما در معرض خطر بیشتری برای سقط جنین و زایمان زودرس است. به همین دلیل، پزشک چنین بانویی را با دقت بیشتری تحت نظر خواهد داشت. اغلب، فرد پس از مشکل در بارداری یا تکرار سقط متوجه می‌شود که دارای رحم تک شاخ است.
علائم رحم تک شاخ چیست؟
برخی از افراد هرگز نمی‌دانند که رحم تکشاخ دارند. برخی دیگر پس از باردار شدن یا در حین اقدام برای درمان ناباروری در مورد این وضعیت آگاهی پیدا می‌کنند. اگر شاخ ابتدایی فالوپ به رحم متصل باشد، افراد می‌توانند در تمام طول عمر خود بدون علامت باشند. این به این دلیل است که خون می‌تواند از شاخ خارج شود و از طریق واژن جریان یابد. وقتی شاخ ابتدایی فالوپ به رحم متصل نیست و حاوی آندومتر است، ممکن است علائمی وجود داشته باشد. بروز این علائم به این دلیل است که مایع قاعدگی جایی برای رفتن ندارد و به داخل شاخ برگشته است. علائم انسداد شاخ ابتدایی عبارت هستند از:
- درد در دوران قاعدگی
- درد مکرر لگن
- هماتومتر (حفظ خون در رحم)
- درد شکم در صورت وجود بقایای دیگر رحم
- مشکل در باردار شدن
چه چیزی باعث ایجاد رحم تک شاخ می‌شود؟
رحم تک شاخ یک ناهنجاری مادرزادی است که در حالی که جنین هنوز در رحم مادر است، ایجاد می‌شود. زمانی اتفاق می‌افتد که دو مجرای مولرین در طول توسعه با هم ترکیب نمی‌شوند. یک مجرای مولری به رحم تکشاخ کوچک‌تر تبدیل می‌شود و مجرای مولر دیگر توسط بدن بازجذب می‌شود. در یک رحم معمولی، دو مجرا به هم می‌رسند و یک رحم ایجاد می‌کنند. پزشکان نمی‌دانند که چرا این مجاری برای برخی افراد به درستی به هم متصل نمی‌شود.
رحم تک شاخ چگونه بر سیکل قاعدگی تأثیر می‌گذارد؟
اگر فردی یک رحم تکشاخ داشته باشد که به بقیه رحم متصل نیست، داشتن رحم تک شاخ می‌تواند باعث قاعدگی دردناک شود. این شاخ می‌تواند باعث قاعدگی‌های دردناک شود زیرا خون نمی‌تواند از طریق آن و از واژن خارج شود. با این حال، اگر شاخ ابتدایی متصل باشد یا رحم شاخ نداشته باشد، ممکن است فرد درد قاعدگی را احساس نکند.
رحم تک شاخ چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص با یک معاینه فیزیکی و بحث در مورد سابقه پزشکی شروع می‌شود. به طور معمول، این شامل معاینه لگن می‌شود. رحم تکشاخ معمولاً تنها زمانی پیدا می‌شود که فرد مشکلاتی مانند سقط‌های مکرر، مشکل در بارداری یا پریودهای دردناک را تجربه می‌شود. رحم تکشاخ معمولاً در طول معاینات معمول زنان تشخیص داده نمی‌شود. پزشک از ابزارهای تصویربرداری مانند سونوگرافی، MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) یا هیستروسالپنگوگرام (HSG) برای تشخیص رحم تکشاخ استفاده می‌کند.
انواع رحم تک شاخ
انواع مختلف شاخ‌های ابتدایی که با رحم تکشاخ همراه هستند:
- بدون شاخ ابتدایی: این یک رحم تکشاخ بدون شاخ دوم یا بقایای لوله فالوپ دوم را توصیف می‌کند. این رایج‌ترین نوع رحم تکشاخ است و معمولاً علائم دردناکی ایجاد نمی‌کند.
- شاخ ابتدایی بدون حفره: شاخ دوم در این نوع وجود دارد، اما پوششی ندارد و بنابراین جمع‌آوری خون ندارد. همچنین به آن شاخ بدون حفره آندومتر نیز گفته می‌شود. این نوع رحم تکشاخ معمولاً علائم دردناکی ایجاد نمی‌کند.
- شاخ ابتدایی ارتباطی: در این تنوع، یک شاخ وجود دارد و شاخ حاوی آندومتر است. شاخ ابتدایی به بقیه رحم متصل است. این بدان معنی است که خون و مایعات می‌توانند از شاخ به سمت رحم و به سمت پایین هدایت و از واژن خارج شوند.
- شاخ ابتدایی غیر ارتباطی: در این واریاسیون یک شاخ وجود دارد و حاوی آندومتر است اما شاخ ابتدایی به بقیه رحم متصل نیست. خون و مایع در داخل شاخ مسدود شده و نمی‌توانند از طریق رحم به پایین جریان پیدا کنند. عوارض شامل درد لگن، احتباس خون در شاخ (هماتومتر) و عوارض خطرناک بارداری است.
در افراد دارای رحم تک شاخ تقریباً:
- ۳۵ درصد هیچ شاخ ابتدایی نخواهند داشت.
- ۳۳ درصد شاخ ابتدایی و بدون حفره خواهند داشت.
- ۲۲ درصد شاخ ابتدایی غیرارتباطی خواهند داشت.
- ۱۰ درصد دارای یک شاخ ابتدایی ارتباطی خواهند بود.
چه آزمایشاتی برای تشخیص تک شاخ بودن رحم انجام می‌شود؟
ابزارهای تصویربرداری برای تشخیص رحم تکشاخ مورد نیاز است. این ابزارها به شناسایی هر گونه انسداد و اندازه و شکل رحم و شاخ ابتدایی کمک می‌کنند. فقط ابزارهای تصویربرداری می‌توانند بافت‌های رحم و چگونگی جریان خون در رحم را نشان دهند. این آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص رحم تکشاخ کمک کنند:
- سونوگرافی سه بعدی
- ام آر آی MRI
- هیستروسالپنگوگرام
- هیستروسکوپی گاهی همراه با لاپاراسکوپی (برای بررسی ناهنجاری‌های رحم) است.
آیا رحم تکشاخ قابل درمان و قابل رفع است؟
درمان رحم تکشاخ بستگی به این دارد که آیا یک شاخ ابتدایی وجود دارد، آیا شاخ به رحم متصل است و آیا آندومتر در داخل شاخ وجود دارد یا خیر. اکثر پزشکان مداخله جراحی را برای بیمار توصیه نمی‌کنند مگر این که فرد درد شدید داشته باشد یا توده‌ای در یک شاخ ابتدایی غیر ارتباطی با حفره آندومتر ایجاد شود. خطر عوارض سلامتی در این نوع شاخ ابتدایی وجود دارد، به خصوص اگر فرد باردار شود. این نوع رحم تک شاخ باعث ایجاد درد لگنی می‌شود زیرا خون قاعدگی در آن به دام می‌افتد. جراحی لاپاراسکوپی برای برداشتن یک نیمه رحم غیرمتصل که منجر به درد شکم به دلیل ناتوانی در جریان خون قاعدگی به رحم اصلی می‌شود، توصیه می‌گردد. مراقبت‌های تخصصی در دوران بارداری و زایمان برای کاهش خطر عوارض، از جمله زایمان زودرس، سقط جنین یا زایمان بریچ ضروری است. اگر فرد شاخ ابتدایی ندارد یا شاخ ابتدایی بافت آندومتر کارآمدی ندارد، احتمالاً نیازی به درمان نخواهد داشت.
علت ایجاد رحم تک شاخ
رحم معمولاً در طول جنین‌زایی از ادغام دو مجرای مولر تشکیل می‌شود. اگر یکی از مجاری رشد نکند، تنها یک مجرای مولر به رشد رحم کمک می‌کند. اگر مجرای مولر در آن ناحیه دچار رشد شود این رحم ممکن است به ساختار مولر در محل مقابل متصل شود یا متصل نباشد. رحم تکشاخ دارای یک دهانه رحم و واژن است. نقایص مرتبط ممکن است بر سیستم کلیوی و کمتر شایع بر ساختار اسکلتی فرد تاثیر بگذارد. این عارضه نسبت به سایر ناهنجاری‌های رحمی مانند رحم کمانی (قوسی)، رحم منفصل و رحم دو شاخ بسیار کمتر شایع است. در حالی که تخمین زده می‌شود که رحم دیدلفی در یک به سی هزار زن رخ می‌دهد، به نظر می‌رسد رحم تکشاخ حتی نادرتر با وقوع تخمینی حدود یک به چهار هزار نفر باشد.
آیا جراحی رحم تک شاخ را رفع می‌کند؟
هدف از عمل جراحی، برداشتن شاخ ابتدایی فعال است. جراحی و برداشتن شاخ ابتدایی فعال می‌تواند درد لگن و همچنین احتمال رشد حاملگی در داخل شاخ را از بین ببرد، که می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.
عوارض درمان رحم تک شاخ چیست؟
جراحی روی رحم تکشاخ توصیه نمی‌شود. شکل و ظاهر رحم قابل تغییر نیست. در جراحی فقط یک بافت غیر ارتباطی فعال حذف خواهد شد.
مدیریت رحم تکشاخ در بارداری
بیمارانی که دارای رحم تکشاخ هستند ممکن است در دوران بارداری نیاز به توجه ویژه داشته باشند زیرا سقط جنین، مرگ جنین، زایمان زودرس و ارائه غیرسفالیک جنین شایع‌تر است. ثابت نشده است که روش‌های سرکلاژ در بارداری با رحم تک شاخ مفید هستند. اگر چه مشخص نیست که آیا مداخلات قبل از لقاح یا در اوایل بارداری مانند برداشتن شاخ ابتدایی و سرکلاژ پیشگیرانه دهانه رحم به طور قطعی نتایج مامایی را بهبود می‌بخشد، اما رویه فعلی نشان می‌دهد که چنین مداخلاتی ممکن است مفید باشد.
چگونه می‌توان از ایجاد رحم تک شاخ جلوگیری کرد؟
رحم تک شاخ یک ناهنجاری مادرزادی است و زمانی که فرد هنوز در رحم رشد می‌کرده است، تشکیل می‌شود. اغلب اوقات، یک فرد تا زمانی که باردار نشده یا قصد باردار شدن را نداشته باشد، نمی‌داند که دارای رحم تک شاخ است. هیچ کاری نمی‌توان انجام داد و یا والدین نمی‌توانند برای جلوگیری از تکشاخ رحم کاری انجام دهند.
آیا در صورت داشتن رحم تک شاخ سقط جنین انجام می‌شود؟
افرادی که دارای رحم تکشاخ هستند سقط جنین بیشتری را تجربه می‌کنند. با این حال، بسیاری از افرادی که دارای رحم تک شاخ هستند، بارداری سالمی خواهند داشت. میزان سقط جنین در افراد دارای رحم تک شاخ حدود ۳۵ درصد است. این افراد همچنین در معرض خطر بیشتری برای زایمان زودرس و زایمان از طریق سزارین هستند.
عوارض بارداری رحم تک شاخ چیست؟
افرادی که باردار می‌شوند و دارای رحم تکشاخ هستند در معرض خطر بالایی هستند:
- سقط جنین
- مرده‌زایی
- زایمان زودرس
- ارائه نادرست جنین (کودک در موقعیت بریچ یا عرضی در رحم قرار دارد).
- حاملگی خارج رحمی
- خونریزی شدید واژن
- مشکلات جفت مانند جفت سرراهی یا جدا شدن جفت
- پارگی رحم
اگر فردی در شاخ ابتدایی خود باردار شود، این می‌تواند به طور بالقوه تهدید کننده زندگی باشد. در یک شاخ غیرارتباطی، به دلیل کمبود فضا، خطر پارگی رحم زیاد است. اگر هر نوع رحم تکشاخ وجود دارد، پزشک زنان و زایمان مادر و جنین را در طول بارداری از نزدیک تحت نظر خواهد گرفت. احتمالاً این افراد قرارهای ملاقات و سونوگرافی بیشتری خواهند داشت. ممکن است پزشک متخصص زنان از داروهای مختلف جهت کاهش احتمال زایمان زودرس استفاده کنند.
رحم تکشاخ چگونه بر زایمان تأثیر می‌گذارد؟
اگر بانویی رحم تک شاخ دارد، احتمال سزارین بیشتر است. این به این دلیل است که کودک احتمالاً به دلیل کمبود فضا در رحم در وضعیت بریچ قرار دارد. اگر کودک در وضعیت بریچ است، به این معنی است که به جای سر جنین، پا یا باسن جنینی به سمت دهانه رحم قرار دارد.
آیا با رحم تکشاخ می‌توان دوقلو باردار شد؟
در صورت داشتن رحم تک شاخ امکان بارداری دوقلویی وجود دارد اما خطرات و عوارض این بارداری بسیار زیاد است، زیرا شکل و اندازه رحم برای دو نوزاد ایده‌آل نیست. از آن جایی که بسیاری از افراد دارای رحم تکشاخ با ناباروری دست و پنجه نرم می‌کنند،IVF (لقاح آزمایشگاهی) رایج است و احتمال بارداری چند قلویی یک عارضه شناخته شده مرتبط با IVF است.
آیا خطرات سلامتی مرتبط با رحم تکشاخ وجود دارد؟
ارتباطی بین آژنزی کلیوی و رحم تکشاخ وجود دارد. آژنزی کلیه زمانی است که در بدو تولد، نوزاد یک کلیه را از دست بدهد. ناهنجاری کلیه معمولاً در همان سمت شاخ ابتدایی دیده می‌شود. محققان کاملاً مطمئن نیستند که چرا این اتفاق می‌افتد. داشتن رحم تک شاخ همچنین فرد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آندومتریوز قرار می‌دهد، اگر شاخ ابتدایی انسدادی داشته باشد.
در مورد رحم تکشاخ چه سوالاتی باید از پزشک پرسید؟
اگر فرد رحم تک شاخ دارد، طبیعی است که سؤالاتی از پزشک خود داشته باشد. برخی از سوالات رایج عبارت هستند از:
- آیا می‌توان باردار شد؟
- خطرات بارداری چیست؟
- آیا کودک سالم به دنیا می‌آید؟
- خطرات سلامتی مرتبط با رحم تک شاخ چیست؟
- آیا یک شاخ ابتدایی مرتبط با رحم تک شاخ خود دارد؟
سخن آخر
شنیدن این که فردی رحم تکشاخ دارد، ممکن است دشوار باشد و خوشایند نباشد. بهتر است فرد با پزشک مشورت کند تا در مورد بهترین شکل از خود مراقبت اطلاعات لازم را کسب کند و خطرات سلامتی ناشی از این وضعیت را به حداقل برساند. همچنین لازم است بدانید که افرادی که دارای رحم تکشاخ هستند می‌توانند باردار شوند و بچه‌های سالمی داشته باشند اما ویزیت‌های بارداری بیشتری خواهند داشت.