یکی از رخدادهای ناگوار دوران بارداری که می‌تواند شیرینی این دوران را به تخی و ناراحتی بدل کند، سقط جنین است. سقط جنین به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. عمده‌ترین علت سقط جنین، باز شدن دهانه رحم و عدم تحمل فشار و وزن جنین است که به آن نارسایی سرویکس گفته می‌شود. برای جلوگیری از سقط جنین در نارسایی‌های گردنه رحم، از روشی به نام سرکلاژ استفاده می‌شود. سرکلاژ در واقع یک عمل جراحی است که طی آن دهانه رحم با استفاده از نخ بخیه دوخته می‌شود تا از کشیدن جنین به سمت پایین و خارج شدن آن از رحم جلوگیری شود. سرکلاژ به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در این مقاله به معرفی این روش‌ها و عوارض ناشی از آن خواهیم پرداخت.
سرکلاژ چیست؟
یکی از کابوس‌ها و نگرانی‌های دوران بارداری، سقط جنین و از دست دادن جنین است. سقط جنین علاوه بر عوارض روحی که بر مادر و اطرافیان دارد، سبب ایجاد مشکلات جسمی زیادی برای بانوی باردار نیز خواهد شد. از این رو جلوگیری از سقط جنین و پیشگیری از وقوع این اتفاق ناخوشایند یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین فعالیت‌های دوران بارداری است.
سقط جنین به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد و وقوع این رخداد ناگوار در یک بارداری، احتمال تکرار آن را افزایش می‌دهد. یکی از روش‌های جلوگیری از سقط جنین، عمل سرکلاژ کردن دهانه رحم است. در این مقاله در مورد این عمل بیشتر خواهیم دانست و نحوه اجرا و عوارض این عمل را بررسی خواهیم کرد. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا همه آنچه که نیاز است درباره سرکلاژ کردن، بدانید را با شما درمیان بگذاریم.
به طور طبیعی قبل از بارداری دهانه رحم حالتی سفت و محکم دارد اما در دوران حاملگی با نزدیک شدن به زمان زایمان دهانه رحم قوام خود را از دست می‌دهد و حالتی شل و سست پیدا می‌کند. این تغییر حالت در واقع سازگاری برای اتساع پیدا کردن و خروج جنین از دهانه رحم است و برای تولد نوزاد امری حیاتی است.
گاهی به دلایل گوناگون ممکن است دهانه رحم قابلیت و توانایی خود را برای نگهداری جنین تا زمان زایمان از دست بدهد که به چنین شرایطی نارسایی دهانه رحم گفته می‌شود. افرادی که دچار نارسایی دهانه رحم می‌شوند، در معرض سقط جنین و زایمان زودرس هستند. نارسایی رحم توسط سونوگرافی و یا معاینه فیزیکی قابل تشخیص است. اگر نارسایی رحم قبل از هفته بیست و چهارم بارداری تشخیص داده شود، متخصص عمل سرکلاژ یا همان دوختن دهانه رحم (سرویکس) را پیشنهاد می‌کند. این عمل بسیار متداول و رایج است و پزشک بعد از بی‌حسی و یا بیهوشی با یک نخ مخصوص دور دهانه رحم را می‌دوزد و سر نخ را گره می‌زند. جزئیات انجام این عمل را در ادامه به طور کامل تشریح خواهیم کرد.
عمل سرکلاژ چیست؟
بعد از تشکیل نطفه و به وجود آمدن جنین، دهانه رحم به طور طبیعی بسته می‌شود تا جنین در رحم محفوظ بماند و سرویکس تا موعد زایمان، باز نخواهد شد. برخی از بانوان باردار به دلایل مختلف که در مباحث بعدی به آن اشاره خواهد شد دچار نارسایی سرویکس یا همان نارسایی دهانه رحم می‌شوند در نتیجه دهانه رحم قبل از موعد زایمان باز می‌شود و منجر به سقط و از دست رفتن جنین خواهد شد.
این نارسایی با پیشرفت بارداری و افزایش وزن جنین و جفت آن بیشتر می‌شود و گردن رحم توانایی خود را بر نگهداری و حمل جنین از دست خواهد داد. در چنین شرایطی جنین و جفت به سمت دهانه رحم کشیده می‌شوند و در نتیجه جنین از رحم خارج شده و سقط می‌شود.
وقوع این اتفاق ناگوار پزشکان را بر آن داشت تا یک روش پیشگیری مناسب را ابداع نمایند، این روش همان سرکلاژ کردن یا دوختن دهانه رحم است. نتایج مثبت و موفقیت ۹۵ درصدی این عمل، سرکلاژ را به یک روش مطمئن و پرطرفدار بین متخصصان بدل کرده است.
بدین ترتیب به محض این که پزشک نارسایی دهانه رحم را تشخیص داد؛ بعد از انجام معاینات و سونوگرافی، بررسی وضعیت جسمانی بانوی باردار و مهمتر از همه هفته بارداری، اقدام به بخیه زدن و بستن دهانه رحم می‌کند تا از وقوع سقط جنین جلوگیری کند. بعد از عمل سرکلاژ انجام فعالیت‌های گوناگون برای بانوی باردار ممنوع می‌شود و معمولاً در چنین شرایطی استراحت مطلق تجویز خواهد شد.
انواع سرکلاژ کردن
حال که با مفهوم و اهمیت سرکلاژ کردن آشنا شدید لازم است بدانید که سرکلاژ کردن به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. دوختن دهانه رحم به روش‌های زیر انجام می‌شود:
روش مک دونالد
رایج‌ترین روش سرکلاژ کردن، روش مک دونالد است. این روش، یک شیوه سنتی و به نوعی اولین طریقه بستن دهانه رحم محسوب می‌شود. روش مک دونالد معمولاً قبل از هفته پانزدهم حاملگی انجام می‌شود. به طور معمول سرکلاژ مک دونالد در هفته دوازدهم یا چهاردهم حاملگی انجام می‌شود. برخی دیگر از پزشکان معتقدند سرکلاژ به روش مک دونالد باید بعد از هفته پانزدهم و در هفته شانزدهم و یا هجدهم بارداری صورت بگیرد. در روش مک دونالد دهانه رحم به سمت بیرون دوخته می‌شود. پزشک سرویکس را به سمت بیرون بخیه می‌زند و این بخیه‌ها به طور معمول تا پایان هفته سی و هفتم حاملگی باز نخواهد شد. در این روش کل دهانه رحم مسدود نمی‌شود و محلی برای خروج ترشحات رحم باقی می‌ماند. این روش جزو روش‌های موفقیت‌آمیز است و در اکثر بانوان نتیجه مثبت و قابل قبولی داشته است.
شیرودکار
یکی دیگر از شیوه‌های بستن دهانه رحم، روش شیرودکار است. این روش نسبت به روش مک دونالد پیچیده‌تر و سخت‌تر است. اگر انجام روش مک دونالد امکان‌پذیر نباشد و یا با شکست مواجه شود، پزشک روش شیرودکار را امتحان خواهد کرد. برخلاف روش مک دونالد، در روش شیرودکار دهانه رحم از داخل بخیه زده می‌شود، بدین ترتیب بخیه‌ها قابل مشاهده نخواهند بود. بسته به شرایط بانوی باردار، گاهی بخیه‌ها کشیده می‌شوند و گاهی نیز بخیه به عنوان یک روش دائمی در دهانه رحم باقی خواهند ماند.
سرکلاژ شکمی
وقتی پزشک از انجام دو روش قبلی، یعنی سرکلاژ مک دونالد و سرکلاژ شیرودکار رضایت نداشته باشد و نتیجه مطلوب حاصل نشود، پزشک از روش سرکلاژ شکمی استفاده می‌کند. در این روش قسمت بالایی دهانه رحم را بخیه می‌زنند و این بخیه‌ها تا پایان دوران حاملگی و موعد زایمان باز نخواهند شد.
سرکلاژ اورژانسی
در برخی موارد دهانه رحم به حدی گشاد و باز می‌شود که هر زمان احتمال سقط جنین و از بین رفتن جنین وجود دارد. در چنین مواردی، پزشک با در نظر گرفتن شرایط بانوی باردار اقدام به عمل اورژانسی سرکلاژ خواهد نمود و با زدن بخیه مانع خروج جنین از رحم و از دست رفتن جنین خواهد شد.
چگونگی انجام عمل سرکلاژ
بعد از بررسی شرایط بانوی باردار و انجام سونوگرافی، پزشک متخصص یکی از روش‌های سرکلاژ را انتخاب خواهد کرد. برای انجام عمل برحسب وضعیت جسمی مادر و جنین، پزشک ممکن است یکی از روش‌های بی‌حسی موضعی، نخاعی یا اپیدورال را انتخاب کند. در برخی موارد پزشک به جای بی‌حسی از بیهوشی استفاده می‌کند.
بعد از بی‌حسی یا بیهوشی، متخصص با قرار دادن یک دستگاهی به نام اسپکولوم داخل واژن، آن را باز نگه می‌دارد. اسپکولوم وسیله‌ای به شکل نوک منقار اردک است که معمولاً برای کنار زدن بافت‌ها در هنگام معاینه و افزایش دامنه دید پزشک مورد استفاده قرار می‌گیرد. برحسب نوع جراحی و انتخاب روش پزشک وارد عمل می‌شود. روش انجام عمل سرکلاژ مک دونالد یا شیرودکار با هم متفاوت است. گزینه آخر در انتخاب روش، گزینه سرکلاژ شکمی است.
سرکلاژ و زایمان طبیعی
یکی از سوالات رایج بانوان باردار از پزشک متخصص این است که آیا بعد از سرکلاژ کردن امکان زایمان طبیعی برای آن‌ها وجود دارد یا خیر؟
معمولاً در روش مک دونالد که امکان باز کردن بخیه‌ها میسر است، انجام زایمان طبیعی بلامانع است. اگر در روش سرکلاژ شیردوکار امکان باز کردن بخیه‌ها وجود داشته باشد، امکان زایمان طبیعی نیز وجود خواهد داشت. اما اگر در روش شیردوکار امکان باز کردن بخیه‌ها وجود نداشته باشد زایمان باید به صورت سزارین انجام شود. در روش سرکلاژ شکمی نیز که بخیه‌ها دائمی هستند و امکان باز کردن بخیه‌ها وجود ندارد، زایمان طبیعی امکان‌پذیر نیست و تنها گزینه انجام عمل سزارین است.
در چه مورادی باید سرکلاژ کرد؟
همانطور که گفته شد دهانه رحم یک بافت منسجم و قوام یافته است اما در دوران بارداری برای آمادگی جهت فرایند زایمان این بافت شل و نرم می‌شود و به تدریج قوام خود را از دست می‌دهد تا در نهایت در موعد وضع حمل برای خروج جنین آمادگی لازم را کسب کند. اگر بافت دهانه رحم در هفته‌های اوایل بارداری به هر دلیلی شل شود برای جلوگیری از سقط جنین، عمل سرکلاژ انجام می‌شود. سرکلاژ کردن در موارد زیر توصیه می‌شود:
- اشخاصی که عمداً اقدام به سقط جنین کرده‌اند یا علی‌رغم درمان‌های دارویی و نظارت پزشک، سابقه سقط جنین داشته‌اند. معمولاً پزشک به چنین افرادی توصیه می‌کند تا در هفته نوزدهم و یا قبل و بعد از آن، عمل سرکلاژ را انجام دهند.
- بانوانی که سابقه زایمان زودرس داشته‌اند.
- بانوانی که سابقه سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری را داشته‌اند و همچنین بانوانی که سابقه سقط جنین مکرر دارند.
- اگر بعد از معاینه بین هفته بیستم تا بیست و چهارم طول سرویکس کوتاه تشخیص داده شود یا دهانه رحم به طور ناگهانی سست و باز شود نیاز است تا مطابق صلاحدید پزشک عمل سرکلاژ انجام شود.
- به بانوانی که سابقه التهاب یا عفونت رحم دارند و با روش باروری آزمایشگاهی IVF حامله شده‌اند، انجام سرکلاژ توصیه می‌گردد.
- رحم برخی بانوان دارای ناهنجاری است که از آن به عنوان رحم دو شاخ یا دو شاخه نام برده می‌شود. بانوانی که این ناهنجاری مادرزادی نادر را دارند، در معرض احتمال سقط جنین هستند. از این رو پزشکان عمل سرکلاژ را برای این دسته از بانوان تجویز می‌کنند.
- بانوانی که چند قلو باردار هستند به دلیل وزن زیاد جنین‌ها و امکان عدم تحمل دهانه رحم در نگهداری از جنین‌ها، عمل سرکلاژ توصیه می‌شود.
فواید و مزایای عمل سرکلاژ چیست؟
همانطور که توضیح داده شد سرکلاژ روشی برای پیشگیری از سقط جنین و کمک به بانوی باردار جهت حفظ جنین است. این روش مزایا و فواید زیر را دارد:
- مهم‌ترین فایده آن جلوگیری از سقط جنین و تلف شدن جنین است.
- جلوگیری از زایمان زود هنگام
- جلوگیری از تولد نوزاد نارس
- کمک به تولد نوزاد سالم: از آنجا که جنین برای مدت طولانی‌تری در رحم باقی می‌ماند و در نتیجه روند طبیعی رشد و نمو خود را طی خواهد کرد.
عوارض عمل سرکلاژ چیست؟
عمل سرکلاژ نیز مانند هر عمل جراحی دیگری در کنار فوایدی که دارد، عوراضی نیز به همراه خواهد داشت. در ادامه عوارض مربوط به عمل سرکلاژ لیست می‌شود اما توجه داشته باشید که همه این عوارض در بانوان باردار رخ نمی‌دهد و ممکن است یک یا چند مورد از عوارض زیر در بدن خانم حامله بروز پیدا کند:
- احتمال عفونت
- احتمال وقوع زایمان زودرس
- احتمال تلف شدن جنین
- احتمال پاره شدن کیسه آمنیوتیک (کیسه آب)
- احتمال خونریزی
- احتمال آسیب رسیدن به مثانه
- احتمال انقباض و پارگی رحم ( در شرایطی که وضع حمل قبل از زمان مناسب رخ دهد)
با توجه به احتمال بروز عوارض بالا، همه بانوانی که دارای نارسایی دهانه رحم هستند، کاندیدای مناسبی برای عمل سرکلاژ نیستند و آن دسته از بانوانی که تحت عمل سرکلاژ قرار می‌گیرند برای پیشگیری از وقوع عوارض ناخوشایندی که ذکر شد باید به طور مرتب تحت نظارت پزشک متخصص قرار گیرند و برای چنین بانوانی استراحت مطلق تجویز می‌شود.
اقدامات لازم قبل از انجام عمل سرکلاژ
معمولاً برای اطمینان از سلامت جنین و مادر و همچنین وضعیت مطلوب قرارگیری جنین در رحم طی ماه‌های مختلف بارداری، سونوگرافی انجام می‌شود. اگر در حین سونوگرافی، دهانه رحم کوتاه تشخیص داده شود و احتمال سقط جنین محتمل به نظر برسد، پزشک متخصص، به بانوی باردار دوختن دهانه رحم یا همان سرکلاژ را پیشنهاد می‌کند. اما قبل از انجام عمل نیاز است تا اقدامات پیشگیرانه‌ای انجام شود:
- قبل از انجام عمل پزشک با انجام سونوگرافی وضعیت نبض جنین را بررسی می‌کند، اگر ضربان قلب جنین ضعیف باشد یا نبض نداشته باشد، از انجام عمل سرکلاژ خودداری می‌شود.
- لازم است تا قبل از هر اقدامی سوابق پزشکی خانم حامله مورد بررسی قرار بگیرد. برای این کار لازم است تا بانوی باردار لیستی از تمام داروهایی که مصرف می‌کند را به همراه سوابق بیماری‌های خود در اختیار پزشک متخصص قرار دهد.
- اگر بانوی باردار از داروهای روان کننده یا منعقد کننده خون استفاده می‌کند لازم است تا با تأیید پزشک متخصص قلب و عروق و با هماهنگی با پزشک متخصص زنان ۲ روز قبل از انجام عمل، مصرف این داروها را قطع کند.
- لازم است تا بانوی باردار ۷۲ ساعت قبل از عمل سرکلاژ، از هرگونه رابطه جنسی خودداری نماید.
- هر گونه مصرف داروهای مربوط به واژینال باید تحت نظر پزشک متخصص مصرف شود.
- در برخی موارد لازم است تا بانوی باردار ۸ ساعت قبل از عمل جراحی، ناشتا باشد و هیچگونه مواد خوراکی یا آشامیدنی مصرف نکند.
- قبل از عمل باید ناحیه تناسلی به خوبی تمیز شود و موهای زائد ناحیه تناسلی و اطراف آن تراشیده شود تا احتمال بروز عفونت کاهش یابد.
اقدامات لازم بعد از انجام عمل سرکلاژ
معولاً بعد از عمل سرکلاژ، بانوی باردار یک تا چند روز برای ثابت شدن وضعیت جسمانی در بیمارستان بستری می‌شود تا پزشک وضعیت سلامت او و جنین را مورد بررسی قرار دهد. بعد از اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن عمل بانوی باردار ترخیص می‌شود اما پزشک دستوراتی را صادر می‌کند که باید خانم باردار و اطرافیان او به دقت مد نظر داشته باشند تا خدای ناکرده سلامت مادر و جنین به مخاطره نیفتد.
اقدامات لازم و ضروری بعد از انجام عمل سرکلاژ به شرح زیر است:
- باید داروهای تجویز شده سر وقت مصرف شوند و دوره مصرف داروها تکمیل گردد.
- حداقل تا یک هفته انجام هر گونه فعالیتی حتی فعالیت‌های عادی و روزمره ممنوع است.
- انجام هر گونه رابطه جنسی تا یک هفته بعد از عمل ممنوع است.
- در صورت صلاحدید پزشک تا پایان دوره حاملگی بانوی باردار باید استراحت مطلق داشته باشد.
- وجود و مشاهده لکه خون طبیعی است و جای نگرانی نیست.
- اگر بعد از عمل دمای بدن بانوی باردار به ۳۸ درجه سانتی‌گراد رسید و این افزایش دما ادامه داشت، ممکن است نشانه بروز عفونت در بدن خانم حامله باشد و باید سریعاً به پزشک مراجعه شود.
- اگر درد شدیدی در ناحیه کمر، واژن و رحم احساس شد و این درد با مصرف داروهای مسکن، بهبود نیافت، لازم است تا به پزشک متخصص مراجعه شود.
- اگر خونریزی رخ داد و این خونریزی شدید بود نیاز به مراجعه فوری به پزشک است.
چه زمانی لازم است تا بخیه‌ها کشیده شود؟
معمولاً بخیه‌های سرکلاژ بدون در نظر گرفتن این که چه زمانی عمل انجام شده است، در هفته‌های آخر حاملگی یعنی هفته سی و هفتم و یا هفته سی و هشتم کشیده می‌شوند. باز کردن بخیه‌ها در این زمان، مشکلی ایجاد نمی‌کند چون جنین به حد کافی در رحم باقی مانده است و به اندازه کافی رشد کرده است. بنابراین اگر زایمان زودرس رخ دهد، جنین کمترین صدمه را خواهد دید و احتمال سقط جنین و از بین رفتن آن بسیار پایین است. مسئله‌ای که معمولآً ذهن بانوان باردار را به خود مشغول می‌سازد این است که آیا کشیدن بخیه‌ها دردناک است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت، کشیدن بخیه‌ها در عمل سرکلاژ مک دونالد درد چندانی ندارد و درد آن چیزی در حدود ناراحتی است که بانوی باردار هنگام انجام آزمایش پاپ اسمیر تجربه می‌کند. اما کشیدن بخیه‌های سرکلاژ شیردوکار دردناک‌تر است. اگر تحمل درد برای بانوی باردار دشوار باشد، معمولاً پزشک متخصص از داروی بی‌حسی برای کاهش درد استفاده خواهد کرد.