با زایمان بریچ و قرارگیری جنین در موقعیت بریچ آشنا شوید
جنین در درون رحم مادر به نوعی در کیسه آمنیوتیک غوطه‌ور است و ممکن است در هفته‌های مختلف بارداری موقعیت قرارگیری جنین چندین بار تغییر کند. مناسب‌ترین حالت برای قرارگیری جنین داخل رحم شرایطی است پاها به سمت بالا و سر جنین به سمت کانال تولد باشد. در چنین حالتی ابتدا سر نوزاد از دهانه رحم عبور می‌کند. گاهی جنین در بدن مادر می‌چرخد و جنین در وضعیتی قرار می‌گیرد که پاها و باسن او به کانال زایمان نزدیک است، این وضعیت جنین را Breech می‌گویند. بریچ میتواند خطراتی را برای سلامت جنین داشته باشد هر چند که در اکثر موارد زایمان بدون مشکل بوده است. تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله سراغ این موضوع مهم رفته است تا شما مخاطب گرامی را با جنین بریچ یا زایمان بریچ آشنا کند، با تیم پینو بیبی تا انتهای این مقاله مفید همراه باشید.
موقعیت بریچ Breech
در حالت ایده‌آل هنگام وضع حمل، جنین به گونه‌ای قرار می‌گیرد که سر او در هنگام زایمان واژینال ابتدا از کانال زایمان خارج شود. این حالت ایده‌آل همیشه رخ نمی‌دهد و گاهی جنین در موقعیت‌ها برعکس و یا حالت عرضی قرار می‌گیرد به این حالت Breech می‌گویند. اکثر جنین‌های بریچ تا هفته سی و ششم به حالت طبیعی (یعنی به صورت پا بالا و سر به پایین) برمی‌گردند. برخی از جنین‌های بریچ می‌توانند از طریق زایمان طبیعی (واژینال) متولد شوند، اما معمولاً سزارین کارسازتر است.
جنین بریچ چیست؟
جنین بریچ یا زایمان بریچ زمانی است که پاها یا باسن جنین طوری قرار می‌گیرند که ابتدا پا از واژن خارج می‌شود. سر جنین نزدیک‌ترین قسمت به سینه مادر و پایین بدن جنین به واژن نزدیک است. اکثر جنین‌ها به طور طبیعی حرکت می‌کنند، بنابراین سر آن‌ها در موقعیتی قرار می‌گیرد که ابتدا در هنگام تولد از واژن خارج شود. بریچ در اوایل بارداری رایج است و اکثر جنین‌ها تا هفته سی و ششم بارداری به موقعیت اول سر حرکت می‌کنند. به این موقعیت که ابتدا سر خارج می‌شود، ارائه رأس Presentation Vertex می‌گویند و ایمن‌ترین نوع خروج جنین از بدن مادر است.
وضعیت بریچ چقدر رایج است؟
احتمال کمی وجود دارد که جنین قبل از هفته سی و هفتم بارداری در موقعیت «رأس» قرار نگیرد. زایمان بریچ حدود ۳ تا ۴ درصد از تمام بارداری‌های کامل را تشکیل می‌دهند.
انواع موقعیت بریچ که جنین میتواند در آن حالت قرار گیرد
موقعیت‌های مختلفی برای جنین وجود دارد. در حالت ایده‌آل، جنین به سمت پایین، صورت جنین به پشت مادر قرار می‌گیرد و چانه‌اش را روی سینه‌اش جمع می‌کند.
جنین‌ها بریچ می‌توانند در چند موقعیت مختلف باشند:
- بریچ فرانک Frank Breech: باسن جنین به سمت کانال واژن قرار می‌گیرد که پاهایش مستقیماً جلوی بدن و پاها نزدیک سرش قرار گرفته است.
- بریچ کامل Complete Breech: باسن جنین به سمت پایین است و هر دو لگن و زانو خم شده‌اند (زیر خودشان جمع شده‌اند).
- بریچ پا Footling Breech: یک یا هر دو پای جنین به سمت پایین است و قبل از بقیه بدن او در طی زایمان خارج می‌شود.
- خوابیده عرضی Transverse Lie: این نوعی نمایش بریچ است که در آن جنین به جای عمودی، در سراسر رحم مادر به صورت افقی قرار می‌گیرد. این باعث می‌شود که شانه جنین ابتدا وارد واژن شود.
جنین بریچ چه تاثیری بر بارداری دارد؟
فرایند و روند بارداری معمولاً تحت تأثیر موقعیت جنین قرار نمی‌گیرد. اکثر جنین‌های Breech سالم به دنیا می‌آیند، اگر چه خطر ابتلا به برخی نقص‌های مادرزادی در این جنین کمی افزایش می‌یابد. ممکن است حرکات جنین کمی متفاوت باشد. لگدهای جنین در شکم مادر احساس خواهد شد. ممکن است مادر یک توده سفت را نزدیک به دنده‌های خود احساس کند، که این سر جنین است.
اگر مادری برای زایمان طبیعی برنامه‌ریزی کرده است، یک جنین بریچ میتواند این برنامه‌ها را تغییر دهد. هنگامی که جنین بریچ است، زایمان طبیعی میتواند پیچیده و خطرناک باشد. پزشک متخصص زنان ممکن است در تلاش برای زایمان بریچ واژینال مشکلی احساس نکند، اما در بیشتر موارد، زایمان سزارین را توصیه می‌کند.
جنین بریچ چه تاثیری بر زایمان دارد؟
اگر جنین بعد از هفته سی و ششم بارداری در حالت بریچ ظاهر شود، برنامه زایمان احتمالاً تغییر خواهد کرد. معمولاً به دلیل خطرات آسیب دیدگی، تولد جنین بریچ از راه واژینال ناایمن است. در بیشتر موارد، سزارین برنامه‌ریزی شده ایمن‌ترین راه برای زایمان است. برخی از ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی ممکن است با زایمان بریچ واژینال موافق باشند. در برخی موارد، چرخاندن جنین به حالت سر به پایین در حالی که هنوز داخل رحم مادراست یک گزینه راهگشا است که سبب می‌شود جنین با سر متولد شود.
چگونه می‌توان متوجه شود که جنین بریچ است؟
آیا می‌توان تشخیص داد که جنین بریچ است یا خیر؟ این موضوع بسیار حائز اهمیت است به خصوص اگر در گذشته مادر، حاملگی‌هایی داشته است که در آن جنین ابتدا با سر بوده است. جاهایی که توده‌ها و لگدها را مادر احساس می‌کند ممکن است نشان دهنده بریچ بودن جنین باشد. ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی با سوال در مورد بخش‌های از شکم مادر که حرکت جنین را احساس می‌کند و یا با انجام سونوگرافی تایید می‌کنند که جنین در موقعیت بریچ است یا خیر؟
چه چیزی باعث بریچ شدن جنین می‌شود؟
همیشه مشخص نیست که چرا جنین در موقعیت بریچ است. برخی از عواملی که ممکن است به این موقعیت کمک کنند عبارت هستند از:
- مادر منتظر چند قلو (دو قلو یا بیشتر) هست. این امر باعث می‌شود که هر جنین در رحم در موقعیت خاصی قرار گیرد.
- مایع آمنیوتیک خیلی زیاد یا خیلی کم است.
- رحم شکل طبیعی ندارد یا دارای رشد غیرطبیعی مانند فیبروم است. بیشتر اوقات، شکل رحم شبیه گلابی وارونه است. اگر شکل متفاوتی داشته باشد، ممکن است فضای کافی برای حرکت یک جنین کامل وجود نداشته باشد.
- جفت تمام یا قسمتی از دهانه رحم را می‌پوشاند (وضعیتی که جفت سرراهی نامیده می‌شود).
- جنین نارس است، این بدان معناست که جنین کمتر از هفته سی و هفتم حاملگی می‌باشد و ممکن است به موقعیت اول سر برنگردند.
- جنین یک نقص مادرزادی دارد که باعث می‌شود سرش را پایین نیاورند.
چه زمانی جنین بریچ تشخیص داده می‌شود؟
تقریباً همه جنین‌ها در برخی مواقع بریچ هستند. همان‌طور که بارداری پیشرفت می‌کند، احتمالاً بین سی و دوم تا سی و ششم هفته بارداری جنین به طور طبیعی به حالت سر به پایین حرکت می‌کند. پزشک متخصص شکم مادر را لمس می‌کند و تعیین می‌کند که جنین در کجا قرار گرفته است. در سه ماهه سوم و یا بعد از هفته سی و هفتم، یک جنین بریچ معمولاً خود به خود نمی‌چرخد. پزشک متخصص گزینه‌های نحوه خروج جنین از شکم در زمان زایمان را با مادر در میان خواهد گذاشت.
وضعیت بریچ چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی ممکن است بتواند با قرار دادن دست‌های خود در مکان‌های خاصی روی شکم، تشخیص دهد که جنین به کدام سمت می‌رود. با احساس این که سر، پشت و باسن جنین کجاست، معمولاً می‌توان متوجه شد که ابتدا چه قسمتی از جنین نزدیک دهانه رحم قرار گرفته است تا از کانال زایمان عبور کند و از واژن خارج شود. ممکن است از سونوگرافی برای تایید وضعیت جنین استفاده شود.
برای درمان جنین بریچ چه گزینه‌هایی وجود دارد؟
اگر جنین در هفته سی و هفتم بارداری بریچ باشد، پزشک ممکن است توصیه‌های ذیل را داشته باشد:
- سعی کنید جنین را در رحم خود به حالت طبیعی قرار دهید.
- برای زایمان سزارین برنامه‌ریزی کنید.
- برای زایمان بریچ واژینال برنامه‌ریزی کنید.
برخی از عوارض زایمان بریچ چیست؟
عوارض زایمان بریچ معمولاً تا زمان زایمان رخ نمی‌دهد. برخی از جنین‌های بریچ را می‌توان با خیال راحت از طریق واژن و طی زایمان فیزیولوژیک به دنیا آورد.
خطرات تلاش برای زایمان بریچ واژینال عبارت هستند از:
- صدمات وارده به پاها یا بازوهای جنین مانند استخوان‌های دررفته یا شکسته
- مشکلات بند ناف: بند ناف میتواند در حین زایمان صاف یا پیچ خورده باشد. این میتواند به دلیل کمبود اکسیژن باعث آسیب عصبی یا مغز شود.
آیا دکتر سعی خواهد کرد جنین را در صورتی که بریچ است، بچرخاند؟
اگر جنین بریچ است، ممکن است پزشک بخواهد جنین را بچرخاند تا مادر بتواند زایمان طبیعی داشته باشد. در برخی موارد، تلاش برای چرخاندن جنین ممکن است ایمن نباشد یا خطرات آن بیشتر از فواید آن باشد.
در صورت بروز هر یک از موارد زیر ممکن است تکان دادن جنین بی‌خطر نباشد:
- خونریزی از واژن مادر
- جفت سرراهی: این زمانی است که جفت تمام یا بخشی از دهانه رحم را می‌پوشاند.
- یک تست بدون استرس غیرواکنشی (NST) (آزمایشی در بارداری است که ضربان قلب جنین را در پاسخ به حرکت و انقباضات اندازه‌گیری می‌کند.)
- یک جنین کوچک غیرطبیعی
- سطح پایین مایع آمنیوتیک
- ضربان قلب جنین کم یا زیاد
- پارگی زودرس غشاها و پارگی زودهنگام کیسه آب
دوقلو یا چند قلو
رایج‌ترین روشی که برای چرخاندن جنین بریچ استفاده می‌شود نسخه سفالیک خارجی (ECV) (چرخش جنین داخل رحم از روی شکم مادر) نام دارد. این عمل توسط پزشک متخصص زنان در حدود هفته سی و هفتم بارداری انجام می‌شود. این روش فقط در صورت بروز شرایط اورژانسی در بیمارستان انجام می‌شود. این عمل شامل قرار دادن دست‌ها بر روی شکم و اعمال فشار قوی برای چرخاندن جنین به حالت سر به پایین در حالی که جنین هنوز در رحم مادر است، انجام می‌شود. این روش حدود ۶۵ درصد موثر است اما خطراتی را به همراه دارد.
چرخاندن جنین بریچ چه خطراتی دارد؟
خطرات چرخش سفالیک خارجی ECV شامل موارد زیر است:
- زایمان زودرس
- پارگی زودرس کیسه آمنیوتیک
- از دست دادن خون برای مادر یا جنین
- سزارین اورژانسی
- ممکن است جنین دوباره به حالت بریچ برگردد
اگر چه خطر ابتلا به این عوارض ناچیز است، اما برخی از ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی ترجیح می‌دهند سعی نکنند که جنین بریچ را برگردانند.
آیا جنین بریچ خود به خود، سر و ته می‌شود؟
بیشتر جنین‌ها قبل از رسیدن به ترم کامل (هفته سی و هفتم بارداری) به حالت سر به پایین می‌روند. اگر جنین در این زمان هنوز در وضعیت بریچ قرار دارد، پزشک متخصص تعیین می‌کند که آیا مادر می‌توان زایمان طبیعی داشته باشد یا نیاز به سزارین دارد.
چگونه می‌توان جنین بریچ را چرخاند؟
برخی از زنان روش‌هایی را در خانه امتحان می‌کنند تا جنین خود را به حالت اول برگردانند. آن‌ها ممکن است کمک کنند، اما هیچ مدرک علمی دال بر کارکرد آن‌ها وجود ندارد.
- موقعیت پل Bridge Position: مادر روی زمین دراز می‌کشد و پاهای خود را خم می‌کند و کف پاهایش را صاف روی زمین قرار می‌دهد. باسن و لگن خود را در موقعیت پل قرار می‌دهد. این وضعیت را به مدت ۱۰ یا ۱۵ دقیقه چندین بار در روز نگه می‌دارد.
- وضعیت جنین Child’s Pose: ده تا پانزده دقیقه در حالت جنینی، مادر استراحت می‌کند. این فعالیت میتواند به شل شدن عضلات لگن و رحم بانوی باردار کمک کند. همچنین مادر میتواند روی دست‌ها و زانوهای خود به جلو و عقب حرکت کند یا با لگن خود دایره‌هایی ایجاد کند تا فعالیت را افزایش دهد.
- موسیقی Music: مادر هدفون یا بلندگو را در انتهای رحم خود قرار می‌دهد تا جنین را تشویق کند که بچرخد.
- دما Temperature: قرار دادن اشیاء سرد (کیسه آب سرد) در بالای شکم مادر، جایی که سر جنین قرار دارد و سپس، حوله گرم یا کیسه آب گرم در پایین شکم مادر قرار گیرد، به این نحوه شاید جنین شروع به چرخش کند.
- تکنیک کایروپراکتیک: به نام تکنیک وبستر نیز معروف است. این تکنیک میتواند به آرامش رحم مادر کمک کند. برخی از ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی حتی طب سوزنی را توصیه می‌کنند. انجام هر دوی این تکنیک‌ها باید توسط پزشک متخصص تایید شود و مجوز انجام از پزشک زنان اخذ شود.
چگونه می‌توان خطر زایمان بریچ را کاهش داد؟
هیچ کاری نمی‌توان انجام داد تا جنین در حالت بریچ قرار نگیرد. اگر جنین در وضعیت بریچ قرار دارد، به این دلیل نیست که مادر کار اشتباهی انجام داده است.
آیا می‌توان با بریچ جنین زایمان طبیعی کرد؟
امکان زایمان واژینال (طبیعی) در بریچ وجود دارد. میتواند برای جنین خطرناک‌تر باشد و خطر آسیب بسیار بیشتر است. اگر بند ناف در هنگام تولد فشرده شود، ممکن است جنین از اکسیژن محروم شود و این میتواند به مغز و اعصاب او آسیب برساند. بند ناف همچنین میتواند دور گردن یا بازوهای جنین بلغزد و باعث آسیب شود. متخصصین و پزشکان زنان و زایمان روش‌های مختلفی برای زایمان واژینال جنین بریچ ارائه می‌کنند. لازم است با پزشک متخصص در مورد خطرات و مزایای انواع مختلف زایمان برای جنین بریچ مشورت شود و پزشک مادر را از معایب و مزایای آن اگاه سازد.
چه زمانی باید به پزشک متخصص برای وضعیت بریچ مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در دوران بارداری با پزشک باید تماس گرفت:
- گرفتگی یا انقباض شدید
- خونریزی واژن
سوالات متدوال از پزشک در مورد وضعیت بریچ
آگاهی از بریچ بودن جنین ممکن است باعث نگرانی مادر در مورد زایمان شود. داشتن دغدغه در زایمان این نوع جنین کاملاً طبیعی است. برخی از سوالات متداولی که از پزشک پرسیده می‌شود عبارت هستند از:
- چگونه می‌توان فهمید که جنین بریچ است؟
- آیا جنین بریچ در وضعیت خوبی است؟
- فواید و خطرات چرخاندن جنین چیست؟
- اگر جنین در وضعیت بریچ باقی بماند، چه گزینه‌هایی برای زایمان وجود دارد؟
- اگر جنین بریچ به دنیا بیاید چه خطراتی برای مادر و جنین وجود دارد؟
آیا نقص مادرزادی باعث ایجاد وضعیت بریچ می‌شود؟
نقایص مادرزادی در جنین بریچ کمی بیشتر است. ممکن است دلیل این باشد که جنین به حالت سر به پایین حرکت نکرده است. اکثر جنین‌های که در هنگام زایمان بریچ هستند بدون هیچ‌گونه عارضه و مشکلی متولد می‌شوند.
آیا اگر جنین بریچ باشد به سزارین نیاز است؟
در بیشتر مواقع، سزارین ایمن‌ترین راه برای به دنیا آوردن جنین بریچ است. اگر مادری تمایل داشته باشد که زایمان طبیعی داشته باشد، خطر ابتلا به عوارض در صورت جنین بریچ بسیار بیشتر است. با این حال، برخی از ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی ممکن است با انجام زایمان طبیعی بریچ، مشکلی نداشته باشند.
اگر جنین بریچ باشد، زایمان چگونه شروع می‌شود؟
داشتن یک جنین بریچ برخی از اولین علائم زایمان مانند انقباضات یا پارگی پرده‌های مادر را تغییر نمی‌دهد. در بیشتر موارد، ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی یک سزارین برنامه‌ریزی شده را توصیه می‌کند.
اگر مادر در حال زایمان است و جهت وضع حمل به بیمارستان منتقل می‌شود، ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی وضعیت جنین را برای آخرین بار بررسی می‌کند. پزشک متخصص زنان و زایمان میتواند زایمان واژینال را انجام دهند، اما به احتمال زیاد برای ایمن بودن، سزارین را انجام می‌دهد.
سخن آخر
داشتن یک جنین بریچ میتواند غیرمنتظره باشد و دید مادر را برای زایمان تغییر دهد. ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی در مورد آنچه در هنگام زایمان بریچ انتظار می‌رود رخ دهد با مادر صحبت می‌کنند. آن‌ها می‌توانند به مادر در درک خطرات و مزایای زایمان بریچ کمک کنند تا سلامت مادر و فرزند در حفظ شود.