دکولمان یا جدا شدن جفت در حاملگی چیست؟
پیشتر در مقالات قبلی در مورد جفت سرراهی مطالبی خدمت شما خواننده محترم و همراه همیشگی مجله اینترنتی پینو بیبی ارائه شد. در این مقاله قصد داریم تا یکی دیگر از عارضه‌های مربوط به جفت را با هم بررسی کنیم. جدا شدن یا کنده شدن جفت در دوران بارداری یکی دیگر از عوارض مربوط به جفت است. التبه این عارضه چندان شایع نیست اما وقوع آن می‌تواند خطرات فراوانی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. لذا لازم است تا بانوان باردار از علائم و نشانه‌های جدا شدن زودرس جفت اطلاعات کافی داشته باشند تا در صورت مشاهده علائم سریعاً به پزشک متخصص مراجعه نمایند. در این مقاله با توجه به اهمیت این موضوع قصد داریم تا شما بانوی باردار محترم را در مورد نشانه‌ها و علل بروز دکولمان آشنا کنیم پس تا انتهای این مقاله با تیم پینو بیبی همراه باشید تا آگاهی‌های لازم و نکات مهم درباره این عارضه را کسب نمایید.
کنده شدن جفت در بارداری
جفت اندامی است که یک هفته پس از لقاح و تشکیل سلول زیگوت (تخم) در بدن بانوی باردار پدیدار می‌شود و به دیواره رحم می‌چسبند و طی ۹ ماه بارداری، وظیفه اکسیژن‌رسانی، رساندن مواد مغذی و دفع مواد زائد از بدن جنین را برعهده دارد. این عضو مهم و حیاتی از طریق یک زائده باریک و بلند به نام بند ناف با بدن جنین در ارتباط است. به طور معمول جفت در قسمت فوقانی رحم به دیواره رحم می‌چسبد و پس از زایمان از دیواره رحم جدا شده و از بدن دفع می‌شود. جدا شدن جفت زودتر از موعد زایمان از دیواره رحم را دکولمان، کنده شدن جفت یا جدا شدن زودرس جفت (Placental Abruption) می‌گویند. با توجه به وظایف خطیری که جفت در حفظ حیات و پایداری جنین و بقای بارداری دارد، کنده شدن جفت پیش از زایمان می‌تواند برای حیات جنین بسیار خطرناک و تهدید کننده باشد. دکولمان می‌تواند جنین را از اکسیژن و مواد غذایی محروم کرده و باعث خونریزی شدید در مادر شود.
با توجه به خطرناک بودن عارضه دکولمان لازم است تا بانوان باردار از علائم و نشانه‌های جدا شدن جفت آگهی‌های لازم را داشته باشند تا در صورت مشاهده علائم در اسرع وقت و به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه نمایند.
خوشبختانه جدا شدن جفت یا همان دکولمان عارضه شایع و رایجی بین بانوان باردار نیست اما عوارض خطرناکی به همراه دارد. به طور تقریبی حدوداً یک درصد از زنان حامله ممکن است این عارضه را تجربه کنند. جدا شدن جفت نه تنها می‌تواند به سقط جنین منجر شود بلکه می‌تواند حیات مادر را نیز به خطر بیاندازد.
کنده شدن جفت می‌تواند کلی یا جزئی باشد اما حتی جدا شدن جزئی جفت نیز می‌تواند عوارض خطرناکی را برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. جدا شدن جزئی جفت می‌تواند باعث اختلالات رشد جنین، زایمان زودرس یا مرده‌زایی شود. جدا شدن زودرس جفت به طور معمول در سه ماهه آخر بارداری رخ می‌دهد، بعد از هفته بیستم بارداری این احتمال همواره وجود خواهد داشت.
علایم جدا شدن زودرس جفت در بارداری
همانطور که گفتیم دکولمان معمولاً در سه ماهه سوم حاملگی و به خصوص در هفته‌های آخر نزدیک به زایمان رخ می‌دهد. نشانه‌ها و علائم کنده شدن زودرس جفت عبارتند از:
- خونریزی واژینال یا لکه‌بینی
- خروج مایع خون‌آلود از واژن به دلیل پاره شدن کیسه آمینوتیک
- درد در ناحیه محوطه شکمی
- درد شدید در ناحیه کمر
- حساسیت و تحریک‌پذیری رحم
- انقباضات سریع و متناوب رحمی
- انقباضات دردناک و ادامه‌دار
- ضربان غیرطبیعی قلب جنین
- کاهش یا توقف حرکات جنین در رحم
جدا شدن جفت منجر به بروز دردهای ناگهانی در ناحیه شکم و کمر می‌شود بنابراین با درد مزمن دوران بارداری متفاوت است.
گاهی جدا شدن جفت با خونریزی همراه نیست اما در اغلب موارد (بیش از ۸۰ درصد مواقع) کنده شدن جفت با خونریزی همراه است. میزان خونریزی واژینال متغیر است و به مقدار جدا شدن جفت از دیواره‌ی داخلی رحم ارتباط ندارد. گاهی ممکن است خون توسط جفت درون رحم به دام بیفتد و خون پشت جفت حبس شود و حتی در شرایطی که جدا شدن جفت شدید است، خونریزی رخ نمی‌دهد. بنابراین خونریزی به تنهایی نمی‌تواند نشانه جدا شدن جفت باشد.
گاهی دکولمان با خونریزی خفیف اما متناوب همراه است و کنده شدن جفت به تدریج صورت می‌گیرد. در چنین شرایطی ممکن است جدا شدن جفت منجر به کاهش مایع آمنیوتیک و اختلال در رشد جنین شود.
خونریزی در بارداری یک عارضه شایع است و هر نوع خونریزی به نشانه جدا شدن جفت نیست. با مراجعه به پزشک، ممکن است مشخص شود که خونریزی از رحم نیست و متخصص واژن و دهانه رحم (سرویکس) را از حیث ابتلا به عفونت، پارگی، پولیپ یا علل دیگری بررسی و معاینه خواهد کرد. همچنین خونریزی ممکن است ناشی از کاهش ضخامت دهانه رحم و پارگی رگ‌های کوچکی بر اثر تغییرات دهانه رحم باشد.
با توجه به عوارض خطرناک و وخیمی که کنده شدن زودرس جفت دارد، لازم است تا بانوی باردار با مشاهده هر یک از علایم ذکر شده سریعاً باید به بیمارستان مراجعه کند. توجه داشته باشید که جدا شدن جفت از دیواره رحم ممکن است در سونوگرافی قابل تشخیص نباشد اما برای تشخیص عارضه جفت سرراهی کارآمد است.
علت جدا شدن زودهنگام جفت در دوران بارداری
در بیشتر مواقع تشخیص علل بروز دکولمان میسر نیست و علل آن ناشناخته است. اما برخی از عوامل ممکن است در بروز این عارضه خطرناک دخیل باشند که عبارتند از:
- سابقه کنده شدن زودرس جفت در حاملگی قبلی
- بالا بودن فشار خون به صورت مزمن یا فشار خون ناشی از حاملگی (پره‌اکلامپسی)
- صدمه به شکم: صدمه وارد شده به شکم از بیرون مانند تصادف با اتومبیل یا سقوط از ارتفاع یا ضربه محکم به شکم
- هر حادثه‌ای که منجر به پارگی کیسه آب پیش از موعد و از دست دادن سریع مایع آمنیوتیک شود
- بالا بودن حجم مایع آمنیوتیک که به این عارضه پلی‌هیدرآمنیوس می‌گویند
- مصرف مواد مخدر و دخانیات مانند سیگار، آمفتامین یا کوکائین و غیره
- مصرف مشروبات الکلی
- پاره شدن زودرس پرده‌های جنینی (الانتوئیس)
- اختلالات انعقاد خون مادر
- بارداری چندقلویی: جدا شدن جفت بلافاصله بعد از به دنیا آمدن اولین کودک معمول است
- سن مادر: کنده شدن جفت در زنان بالای ۴۰ سال شایع‌تر است
- مادرانی که سابقه زایمان متعدد دارند.
- وجود ناهنجاری در رحم یا فیبروئید (Fibroids): به ویژه اگر یک فیبروئید پشت محلی قرار داشته باشد که جفت به آن متصل است.
جدا شدن جفت در دوران بارداری چه عوارضی دارد؟
همانطور که در مقدمه اشاره کردیم کنده شدن زودرس جفت می‌تواند عوارض بسیار خطرناکی داشته باشد و حتی می‌تواند جان مادر و جنین را تهدید کند.
برخی از عوارض دکولمان برای مادر عبارتند از:
- شوک یا غش به علت از دست دادن شدید خون
- مشکلات انعقادی
- نیاز به تزریق خون
- نارسایی کلیه یا سایر ارگان‌ها
- هیسترکتومی یا در آوردن کامل رحم: اگر پس از تولد نوزاد خونریزی از محل اتصال جفت کنترل نشود پزشکان مجبور خواهند شد به صورت اورژانسی رحم مادر را به طور کامل درآورند. این عارضه بسیار نادر است.
- در صورت عدم رسیدگی سریع ممکن است منجر به مرگ مادر شود
برخی از عوارض دکولمان برای جنین عبارتند از:
- محرومیت از اکسیژن و مواد مغذی که می‌تواند منجر به تولد نوزاد با نقص‌های مادرزادی شود
- تولد نوزاد زودرس
- سقط جنین
- مرده‌زایی
روش‌های تشخیص دکولمان چه هستند؟
برای تشخیص دکولمان روش‌های متعددی وجود دارد که بسته به شرح حال مادر و این که مادر در کدام هفته بارداری است متفاوت است. به طور کلی برای تشخیص دکولمان چندین اقدام صورت می‌گیرد که شامل موارد زیر است:
- سونوگرافی؛ البته به صورت دقیق نمی‌تواند دکولمان را با سونوگرافی تشخیص داد
- شرح حالی که بانوی باردار از خود ارائه می‌کند مانند درد و خونریزی و غیره
- معاینه فیزیکی برای لمس رحم یا سختی آن
- آزمایش خون
- ارزیابی مداوم جنین (به عنوان مثال: بررسی ضربان قلب)
آیا می‌توان جدا شدن جفت را معالجه و درمان کرد؟
واقعیت این است که اتصال مجدد جفت به دیواره رحم غیرممکن است اما متخصصان بر اساس میزان جدا شدن جفت، محل جدا شدن و سن بارداری می‌توانند اقداماتی را انجام دهند. در اولین قدم لازم است تا پزشک میزان جدا شدن جفت (خفیف یا شدید بودن) را ارزیابی کند. این اقدامات شامل:
- دکولمان وقتی رخ دهد که جنین هنوز رشد کافی نکرده باشد (قبل از هفته سی و چهارم): اگر دکولمان خفیف باشد و ضربان قلب جنین نیز نرمال باشد، معمولاً پزشک بانوی باردار را در بیمارستان بستری می‌کند تا وضعیت او تحت کنترل باشد و اگر نیاز به اقدام اورژانسی بود، فرصت اقدام از دست نرود. اگر خونریزی مادر متوقف شود و در معاینات مختلف مشخص شود که شرایط جنین نرمال است، مادر می‌تواند در منزل استراحت مطلق داشته باشد. چنین بانوانی در لیست بانوان با بارداری خطرناک طبقه‌بندی می‌شوند. در برخی مواقع ممکن است متخصص داروهایی را برای رشد سریع‌تر ریه‌های جنین تجویز کند تا فرایند زایمان سریع‌تر انجام شود. در بعضی موارد زایمان زودرس تنها راه نجات نوزاد است. طی تحقیقات آماری در دکولمان‌های شدید تقریباً احتمال مرگ جنین ۱۵ درصد خواهد بود.
- دکولمان وقتی رخ دهد که جنین تقریباً رشد کافی داشته (پس از هفته سی و چهارم): اگر جنین به بلوغ نهایی رسیده باشد و جدا شدن جفت خفیف باشد، مادر می‌تواند با زایمان طبیعی و تحت نظر شدید متخصص وضع حمل کند. اما اگر دکولمان پیشرفت کند و سلامتی مادر و جنین در خطر باشد، پزشک سزارین اورژانسی را پیشنهاد خواهد کرد. در برخی موارد ممکن است خونریزی به قدری شدید باشد که مادر نیاز به دریافت خون داشته باشد.
چگونه می‌توان از جدا شدن جفت در دوران بارداری جلوگیری کرد؟
از آنجا که علل بروز این عارضه به طور دقیق مشخص نیست بنابراین پیشگیری از آن نیز مقدور نیست اما می‌توان از عواملی که احتمال بروز این عارضه را افزایش می‌دهند، جلوگیری کرد. برخی از این اقدامات و تمهیدات عبارتند از:
- بانوی باردار باید مصرف دخانیات، مواد مخدر و مشروبات الکلی را در دوران بارداری متوقف کرد.
- مادر در دوران بارداری فشار خون خود را با مراجعه به پزشک و یا اندازه‌گیری با دستگاه‌های فشار خون خانگی همواره تحت کنترل داشته باشد.
- بهتر است مادر از حضور در مکان‌های شلوغ و پررفت و آمد اجتناب کند.
- از انجام ورزش‌هایی که احتمال صدمه و ضربه به شکم را افزایش می‌دهد خودداری شود.
- اگر مادر سابقه بیماری خاصی دارد حتماً در خصوص درمان یا ادامه روند درمان در دروان حاملگی با پزشک خود مشورت کند.
- در هفته‌های منتهی به زایمان بیشتر استراحت کند و نسبت به هر گونه تغییر فیزیکی و جسمی خود حساس و هوشیار باشد و با مشاهده هر کدام از علائم در اسرع وقت به متخصص مراجعه نماید.
- اگر مادر سابقه جدا شدن جفت، یا بارداری‌های متعدد را دارد در لیست بارداری پرخطر قرار می‌گیرد و لازم است تا اقدامات پیشگیرانه‌ای را انجام دهد تا کمتر در معرض خطر عارضه دکولمان قرار گیرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص فعالیت‌های خطرناک برای بانوان باردار و مدیریت حاملگی پر خطر می‌توانید مقالات «فعالیت‌های خطرناک برای مادارن باردار» و «نکاتی برای مدیریت بارداری پرخطر» را مطالعه بفرمایید.
اقدامات لازم پس از جدا شدن جفت
- اگر جدا شدن جفت رخ داد و زمان زایمان نزدیک بود بهتر است هر چه سریع‌تر مادر خود را برای زایمان آماده کند. جدا شدن جفت حتی اگر جزئی باشد ممکن است پیشرفت کند و شرایط را وخیم‌تر نماید.
- در مواردی که خونریزی خیلی شدید باشد و احتمال دریافت اکسیژن به نوزاد کم باشد بهتر است سزارین اورژانسی انجام شود.
- اگر جدا شدن جفت جزئی باشد و جنین هنوز به بلوغ کافی نرسیده باشد می‌توان زایمان را با بستری شدن مادر به تعویق انداخت.
- در مواردی ممکن است پزشک در مورد ریسک جدا شدن جفت و زایمان نوزاد زودرس با مادر باردار مشورت خواهد کرد و تصمیم نهایی را بر عهده مادر خواهد گذاشت.
- عمده‌ترین مشکل جنین عدم دریافت اکسیژن است و تولد نوزاد نارس هم در واقع بیشتر مربوط به نقص دستگاه تنفسی نوزاد است که گاهی منجر به بستری شدن نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) می‌شود. بنابراین پزشکان در چنین شرایطی داروهایی تجویز می‌کنند که رشد و بلوغ ریه‌ها را تسریع کند.
- اگر Rh خون مادر منفی باشد یا مادر به هر دلیلی در سه ماهه دوم یا سوم بارداری خونریزی داشته باشد، احتمالاً پزشک به مادر داروی روگام (Rhogam) را که پادتن Rh است، تزریق می‌کند تا احتمال تداخل و ناسازگاری خونی مادر و جنین را به حداقل برساند.