هماتوم ساب کوریونیک یا هماتوم جفتی
به جمع شدن خون خارج از رگ‌ها در هر جایی از بدن را هماتوم می‌گویند. اگر این پدیده بین جفت و دیواره رحم رخ دهد به آن هماتوم ساب کوریونی یا هماتوم جفتی می‌گویند. این عارضه منجر به خونریزی و تشکیل لخته خون پشت جفت می‌شود. به طور معمول هماتوم خطرناک نیست و عوارض جدی به دنبال ندارد. در این مقاله در مورد هماتوم در بارداری بیشتر خواهیم خواند و عوارض و علل آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد. از آنجا که هماتوم ممکن است با خونریزی و لکه‌بینی همراه باشد ممکن است برای بانوی باردار ایجاد استرس نماید، چرا که اولین فکر نگران‌کننده‌ای که در این مورد به ذهن خانم حامله می‌رسد، احتمال سقط جنین است. گرچه ممکن است هماتوم‌های بزرگ یا شدید باعث سقط جنین شود اما در بیشتر مواقع هماتوم جذب بدن می‌شود و عوارض خاصی نخواهد داشت و جای نگرانی نیست. با تیم پینو بیبی همراه باشید تا نگرانی‌های شما در خصوص هماتوم در بارداری را برطرف کنیم.
هماتوم در بارداری
تغییرات بدن بانوی باردار طی دوران حاملگی زیاد است و هر کدام از این تغییرات می‌تواند منشا بروز عوارض مختلفی باشد. یکی از عوارض و ناهنجاری‌های مربوط به دوران بارداری، هماتوم بارداری (Hematoma in Pregnancy) یا هماتوم جفتی و یا هماتوم ساب کوریونیک (SCH) است. به طور کلی تجمع غیرعادی خون در هر ناحیه از بدن را هماتوم می‌گویند. اگر در دوران بارداری بین جفت و دیواره رحم به طور غیرطبیعی خون زیادی تجمع یابد به آن هماتوم بارداری می‌گویند. از هماتوم بارداری به خونریزی پشت جفت نیز یاد می‌شود. علت ایجاد هماتوم در دوران بارداری مشخص نیست و پزشکان عوامل مختلفی را در تشکیل هماتوم دخیل می‌دانند.
بیشتر بانوان با هر نوع خونریزی دچار استرس می‌شوند و آن را نشانه سقط جنین می‌دانند اما باید توجه داشت که هر خونریزی در دوران بارداری منجر به سقط جنین نخواهد شد. خونریزی در دوران حاملگی کاملاً طبیعی است و معمولاً در سه‌ماهه اول بارداری مشاهده لکه خون امر عادی تلقی می‌شود اما با توجه به حساسیت‌های دوران بارداری بهتر است تا هیچ علامت و نشانه‌ای نادیده گرفته نشود و اگر بانوی باردار دچار خونریزی شد حتماً مشکل را با پزشک در میان بگذارد. گاهی ممکن است خونریزی سلامت مادر و جنین را تهدید کند، بنابراین نباید آن را نادیده گرفت.
به طور معمول در حدود ۳ درصد از بانوان باردار ممکن است خونریزی پشت جفت یا هماتوم در بارداری را تجربه کنند. در برخی بانوان احتمال مبتلا شدن به هماتوم بیشتر است مثلاً بانوانی که به روش IVF (لقاح آزمایشگاهی) باردار شده‌اند، بیش از سایر بانوان دچار خونریزی پشت جفت می‌شوند. معمولاً هماتوم نیاز به درمان خاصی ندارد و برای سلامت مادر و جنین خطری محسوب نمی‌شود مگر در موارد حاد، که در ادامه به تشریح آن‌ها خواهیم پرداخت.
هماتوم چیست؟
همانطور که گفته شد خونریزی پشت جفت زمانی رخ می‌دهد که خون بین رحم و غشای حاملگی تجمع یابد که این امر موجب خونریزی‌های مکرر در دوران حاملگی خواهد شد. تقریباً از هر ۱۰۰ نفر بانوی باردار ۳ نفر دچار خونریزی ساب کوریونی می‌شوند. به طور کلی حدوداً یک چهارم از بانوان باردار در دوران بارداری دچار خونریزی می‌شوند و از این میان ۲۰ درصد خونریزی‌های سه‌ماهه اول بارداری به علت ایجاد هماتوم جفتی است. مطالعات نشان داده است که هماتوم بارداری خطرناک نیست و تا کنون عوارض حادی در این خصوص گزارش نشده است. خونریزی در دوران حاملگی طبیعی است و هماتوم در بارداری یکی از علل خونریزی واژینال به خصوص در ابتدای دوران بارداری است. علاوه بر هماتوم علت بروز خونریزی در دوران حاملگی می‌تواند: داشتن رابطه جنسی، وجود عفونت، خونریزی لانه‌گزینی و تغییرات دهانه رحم باشد. گاهی حاملگی خارج از رحم و حاملگی مولار نیز می‌تواند منجر به بروز خونریزی در دوران بارداری شود.
تفاوت هماتوم بارداری با لکه‌بینی
گاهی افراد لکه‌بینی را با هماتوم اشتباه می‌گیرند. هماتوم بارداری یا هماتوم ساب کوریونیک تجمع خون بین غشای حاملگی و دیواره رحم است که می‌تواند با لکه‌بینی همراه باشد یا هیچ تظاهر بیرونی نداشته باشد. در صورتی که لکه‌بینی در واقع مشاهده چند لکه خون در لباس زیر است و هر نوع لکه‌بینی نشان دهنده هماتوم نیست.
علت بروز هماتوم در بارداری
علت بروز اصلی هماتوم مشخص نیست. اما برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از موارد زیر است که ممکن است در بروز هماتوم بارداری نقش داشته باشند.
- بیماری‌ها و اختلالات انعقادی مادر
- اختلال در لانه‌گزینی در دیواره رحم که می‌تواند با درد و خونریزی واژینال همراه باشد.
- اصابت ضربه شدید و محکم به شکم مادر
- ناهنجاری‌ها و فرم نامناسب رحم
- مصرف بیش از حد برخی داروها در ابتدای دوران بارداری
- پره اکلامپسی یا همان مسمومیت بارداری
- وجود زخم‌های ناشی از کورتاژ
- مصرف برخی مواد مخدر مانند مت‌آمفتامین‌ها و کوکائین که سبب گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شوند.
- سابقه سقط جنین مکرر
- سابقه عفونت لگنی
- بارداری در سن بالاتر از ۳۵ سال
- بارداری به روش لقاح مصنوعی
- بلند کردن اجسام بسیار سنگین در دوران بارداری
همانطور که گفته شد گمانه‌زنی در خصوص علل بروز هماتوم ساب کوریونی زیاد است اما علت یا علل بروز آن به طور دقیق شناخته نشده است. تجمع خون بین رحم و غشای حاملگی می‌تواند منجر به لخته شدن خون شود و این لخته می‌تواند بزرگ یا کوچک باشد و همین طور ممکن است باعث خونریزی واژینال شود.
علائم هماتوم در بارداری چیست؟
معمولاً لخته تشکیل شده در هماتوم ساب کوریونیک کوچک است و علامت مشخصه‌ای ویژه‌ای ندارد و تنها با انجام سونوگرافی قابل تشخیص است. همانطور که اشاره شد در برخی افراد ممکن است با لکه‌بینی همراه باشد. معمولاً هماتوم با خونریزی همراه نیست اما در برخی افراد امکان خونریزی واژینال وجود دارد. این خونریزی معمولاً یا با انقباض و درد همراه نیست و یا با انقباض خفیفی همراه خواهد بود. اگر هماتوم ساب کوریونی شدید باشد ممکن است باعث ایجاد درد و گرفتگی در ناحیه لگن شود که در چنین شرایطی معمولاً با خونریزی شدید نیز همراه خواهد بود. اگر خونریزی شدید باشد سرگیجه و احساس ضعف نیز به دنبال خواهد داشت. البته باز هم تأکید می‌شود که در اکثر بانوان باردار هماتوم در بارداری بدون علامت است و فقط طی سونوگرافی، معاینات پزشکی و تصویربرداری قابل تشخیص و قابل رویت خواهد بود.
روش تشخیص هماتوم بارداری
از آنجا این عارضه معمولاً بدون علامت است فقط طی انجام سونوگرافی و یا تصویربرداری قابل رویت است. طی سونوگرافی شکمی و سونوگرافی واژینال می‌توان اندازه، شکل و مقدار هماتوم را تشخیص داد. اگر اندازه هماتوم بزرگ باشد و مقدار آن زیاد باشد، می‌توان تأثیر آن بر روی جنین را نیز بررسی نمود. گاهی پزشک برای ارزیابی اندازه و ابعاد هماتوم و اطلاع از این که آیا هماتوم از بین رفته است یا خیر، ممکن است بعد از مدتی انجام سونوگرافی را مجدداً درخواست نماید. اگر علت خونریزی مشخص نباشد، پزشک متخصص با معاینه فیزیکی سعی می‌کند تا از علت خونریزی مطلع شود و طی انجام یک تست خون و تفسیر آن ممکن است به علت اصلی خونریزی پی ببرد. اما ساده‌ترین و متداول‌ترین روش تشخیص هماتوم در بارداری، سونوگرافی رحم است. تصویربرداری از رحم به خوبی می‌تواند وجود یا عدم وجود هماتوم را نشان دهد. سونوگرافی روشی مطمئن برای اظهار نظر در مورد سلامت جنین و یا بروز ناهنجاری‌های مربوط به جنین است. اما نکته مهم در مورد تشخیص هماتوم توسط سونوگرافی این است که اگر هماتوم کوچک باشد، ممکن است در سونوگرافی دیده نشود. خوشبختانه هماتوم‌های کوچک خطری برای مادر یا جنین ندارند و در روند بارداری اختلال ایجاد نمی‌کنند. اما گاهی هماتوم‌های کوچک علت اصلی بروز خونریزی واژینال هستند و بنابراین پزشک ناچار است تا برای تشخیص از روش‌های دیگر تصویربرداری استفاده کند. یکی دیگر از مشکلاتی که تشخیص سونوگرافی می‌تواند به همراه داشته باشد، اشتباه گرفتن فیبروم رحمی با خونریزی ساب کوریونی است که در چنین شرایطی از سونوگرافی داپلر استفاده می‌شود.
معمولاً از روش‌های دیگر تشخیصی مانند MRI یا سی‌تی اسکن برای تشخیص هماتوم در بارداری استفاده نمی‌شود چرا که در این روش‌ها امواج و پرتوهای مضری به بدن بانوی باردار تابانده می‌شود که ممکن است برای جنین خطرناک باشد.
روش درمان هماتوم بارداری چیست؟
به طور کلی هماتوم ساب کوریونیک درمان خاصی ندارد؛ در واقع لخته خون تشکیل شده بعد از مدتی به خودی خود جذب می‌شود. اگر هماتوم تداوم یابد و درمان نشود ممکن است عوارض خطرناکی همچون سقط جنین را به همراه داشته باشد، از این رو برای کاهش عوارض احتمالی هماتوم در بارداری و درمان آن توصیه می‌شود تا نکات زیر مد نظر قرار گرفته شوند:
- استراحت کافی و پرهیز از فعالیت‌های سنگین بدنی
- خودداری از سفر کردن
- پرهیز از برقراری رابطه جنسی: ارگاسم سبب انقباض دیواره رحم می‌شود و می‌تواند خونریزی را تشدید کند.
- اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین و پرهیز از ایستادن طولانی مدت
- مصرف مایعات کافی جهت جلوگیری از دهیدارته شدن جنین
- افزایش وعده‌های غذایی و کاهش حجم مواد غذایی مصرفی در هر وعده، به منظور تداوم انرژی‌رسانی به بدن
- افزایش مصرف فیبر و سبزیجات تازه در برنامه غذایی به منظور جلوگیری از بروز یبوست
- پروژسترون‌تراپی: در این روش پزشک متخصص برای پیشگیری از کاهش میزان هورمون‌های بارداری و جلوگیری از سقط جنین ممکن است برای بانوی باردار، پروژسترون خوراکی تجویز کند و یا پروژسترون را از طریق واژینال تزریق نماید. در کنار پروژسترون‌تراپی ممکن است پزشک استفاده از استروژن را نیز تجویز نماید.
- اگر خونریزی ناشی از هماتوم شدید باشد ممکن است پزشک دستور بستری کردن مادر را صادر کند تا وضعیت عمومی مادر تحت کنترل باشد. هنگامی که بانوی باردار دچار خونریزی می‌شود نباید از تامپون و یا دوش واژینال استفاده کند.
آنچه در پروسه درمان مهم است پیگیری روند درمان است بنابراین لازم است تا سونوگرافی تکرار شود و در صورتی که برطرف نشده بود روند درمان ادامه یابد. اگر طی سونوگرافی‌های بعدی هماتوم بزرگ شده باشد یا از همان ابتدا هماتوم بزرگ تشخیص داده شود ممکن است پزشک برای جذب سریع‌تر لخته تشکیل شده داروهایی را تجویز نماید.
عوارض و خطرات احتمالی بروز هماتوم در بارداری
هماتوم ساب کوریونی معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند اما پزشکان بر سر این موضوع توافق ندارند. برخی محققان معتقدند هماتوم می‌تواند برخی عوارض بارداری را شدت بخشد و مشکلاتی مانند زایمان زودرس و یا سقط جنین را سبب شود. اما به طور کلی می‌توان گفت در خصوص هماتوم‌هایی که رشد نمی‌کنند جای نگرانی نیست و هماتوم‌های که بزرگ می‌شوند معمولاً عوارضی را به همراه خواهند داشت.
- هماتوم می‌تواند باعث جدا شدن جفت از دیواره رحم شود. مشخصه اصلی جدا شدن جفت، خونریزی واژینال است که ممکن است با احساس درد در ناحیه شکم یا پشت همراه باشد.
- گاهی نیز هماتوم می‌تواند سبب کنده شدن ساک بارداری از رحم و سقط جنین شود.
- در مواردی که خونریزی ساب کوریونیک در سه ماهه دوم بارداری رخ دهد، خطر زایمان زودرس و جدا شدن جفت از رحم افزایش می‌یابد.
- تولد نوزاد با وزن کم نیز می‌تواند یکی از عوارض مهم بروز هماتوم ساب کوریونی باشد.
- در برخی مادران بروز هماتوم می‌تواند باعث افزایش فشار خون شود و مادر را وارد به انجام سزارین کند.
- هماتوم می‌تواند منجر به ایجاد درد در ناحیه لگن نیز شود.
- هماتوم در بارداری می‌تواند باعث پارگی کیسه آمنیوتیک شود که می‌توان منجر به تولد زودهنگام جنین شود.
چه زمانی لازم است تا به پزشک مراجعه شود؟
اگر بانوی باردار هر کدام از نشانه‌های زیر را داشت لازم است تا به فوراً به پزشک مراجعه کند:
- تغییر در علائم
- درد شدید و ناگهانی در ناحیه شکم
- سرگیجه، احساس سبکی در سر
- علائم ناگهانی واژینال مانند درد در ناحیه واژن، خارش و یا ترشحات غیرعادی
- افزایش درجه حرارت بدن
- اگر قسمتی از بافت واژن دفع شود لازم است تا بافت دفع شده نگهداری شود و در مراجعه به پزشک آن را به پزشک نشان دهید.