حواس پنجگانه بینایی، بویایی، لامسه، چشایی و شنوایی دریچه‌های ما به این دنیا هستند. ما دنیای اطراف خود را از طریق این حواس درک می‌کنیم. تقویت و آموزش حواس پنجگانه به کودکان راه خوبی برای کمک به درک بدنشان است. فعالیت‌های چند حسی به توسعه اتصالات عصبی در مغز کودک کمک می‌کند و منجر به افزایش توانایی کودک برای تکمیل وظایف یادگیری پیچیده‌تر می‌شود. فعالیت های بازی حسی از رشد زبان، توانایی‌های شناختی، مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت، مهارت‌های حل مسئله و تعامل اجتماعی پشتیبانی می‌کنند. بیایید ببینیم چگونه می‌توانیم با فعالیت‌های مبتنی بر حس شنوایی کودک را سرگرم کنیم. شما می‌توانید تمام مقالات ما در مورد تقویت حواس پنجگانه کودک (لامسه، بینایی، چشایی، بویایی و شنویی) را در مجله اینترنتی پینو بیبی مطالعه کنید. همچنین در مقالات مربوط به فعالیت‌های مونتسوری طیف وسیعی از انواع بازی‌هایی که حواس گوناگون کودک را به چالش می‌کشند، گردآوری شده است، در همین رابطه می‌توانید مجموعه مقالات بازی‌ها و فعالیت‌های مونته سوری را مطالعه کنید که برای ۵ رده سنی به تفکیک ذکر شده‌اند (رده سنی ۲.۵ تا ۳.۵ سال، رده سنی ۳.۵ تا ۴.۵ سال، رده سنی ۴.۵ و ۵ سال، رده سنی ۵ تا ۶ سال و رده سنی ۶ تا ۷ سال).
چگونه می‌شنویم؟
شنوایی به یک سری مراحل پیچیده بستگی دارد که امواج صوتی موجود در هوا را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند. سپس عصب شنوایی ما این سیگنال‌ها را به مغز می‌رساند. امواج صوتی وارد گوش خارجی شده و از طریق یک راه باریک به نام مجرای گوش که به پرده گوش منتهی می‌شود، حرکت می‌کنند. پرده گوش با اصابت امواج صوتی ورودی می‌لرزد و این ارتعاشات را به سه استخوان ریز گوش میانی می‌فرستد. این استخوان‌ها را چکشی، سندانی و رکابی می‌گویند. استخوان‌های گوش میانی ارتعاشات صوتی را تقویت یا افزایش می‌دهند و به حلزون گوش، ساختاری حلزونی شکل پر از مایع، در گوش داخلی می‌فرستند. یک پارتیشن الاستیک از ابتدا تا انتهای حلزون حلزون کشیده می‌شود و آن را به دو قسمت بالایی و پایینی تقسیم می‌کند. این پارتیشن غشای پایه نامیده می‌شود زیرا به عنوان پایه عمل می‌کند که ساختارهای شنوایی کلیدی روی آن قرار می‌گیرند. هنگامی که ارتعاشات باعث موج‌دار شدن مایع داخل حلزون می‌شوند، یک موج در حال حرکت در امتداد غشای پایه تشکیل می‌شود. سلول‌های مویی – سلول‌های حسی که در بالای غشای پایه‌ای قرار دارند – بر موج سوار می‌شوند. سلول‌های مویی در نزدیکی انتهای پهن حلزون صداهایی با صدای بلندتر مانند گریه نوزاد را تشخیص می‌دهند. سلول‌هایی که به مرکز نزدیکترند، صداهایی پایین‌تر را تشخیص می‌هند.
همان طور که سلول‌های مویی به سمت بالا و پایین حرکت می‌کنند، برآمدگی‌های مویی میکروسکوپی (معروف به استریوسیلیا) که در بالای سلول‌های مویی قرار می‌گیرند، به ساختاری پوشاننده برخورد کرده و خم می‌شوند. خم شدن این سلول‌ها باعث می‌شود کانال‌های منفذ مانندی که در نوک استریوسیلیا قرار دارند باز شوند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، مواد شیمیایی به داخل سلول‌ها هجوم می‌آورند و یک سیگنال الکتریکی ایجاد می‌کنند. عصب شنوایی این سیگنال الکتریکی را به مغز منتقل می‌کند و آن را به صدایی تبدیل می‌کند که ما آن را تشخیص داده و درک می‌کنیم.
چقدر می‌شنویم؟
زیر و بم بودن صدا به دلیل فرکانس آن است – و انسان می‌تواند صداها را در محدوده فرکانسی از حدود ۲۰ هرتز تا ۲۰ کیلوهرتز (= ۲۰۰۰۰ هرتز) تشخیص دهد. نوزادان می‌توانند فرکانس‌هایی را حتی کمی بالاتر از ۲۰ کیلوهرتز بشنوند، اما این حساسیت با گذشت زمان از بین می‌رود. بزرگسالان می‌توانند حداکثر ۱۵-۱۷ کیلوهرتز را بشنوند. بچه‌ها اغلب می‌توانند چیزهایی را بشنوند که ما قادر به شنیدن آن نیستیم.
حیوانات مختلف می‌توانند محدوده‌های مختلفی از فرکانس‌های صوتی را بشنوند. گربه‌ها می‌توانند فرکانس‌های ۵۵ هرتز تا ۷۹ کیلوهرتز را تشخیص دهند در حالی که سگ‌ها محدوده شنوایی دارند که معمولاً حدود ۶۷ هرتز تا ۴۵ کیلوهرتز است. بنابراین همه آنها می‌توانند صداهایی را بشنوند که ما نمی‌شنویم. محدوده شنوایی خفاش‌ها در حدود ۱۵ کیلوهرتز تا ۹۰ کیلوهرتز است، اما برخی می‌توانند تا ۲۰۰ کیلوهرتز را تشخیص دهند. خفاش‌ها در اطراف اجسام حرکت می‌کنند و طعمه خود را با استفاده از پژواک یا بیوسونار تعیین می‌کنند، که توانایی آنها در انتشار صداها و سپس گوش دادن به پژواک آن صداها است که از اجسام اطراف می‌پرند.
آموزش اصواتی که حیوانات ایجاد می‌کنند می‌تواند تمرینی برای کودکان پیش دبستانی باشد تا بتوانند در آینده صدای حروف فارسی را تشخیص دهند و درک بهتری از آن داشته باشند. دانستن صدای واقعی حیوانات برای کودکان بسیار جالب است. بنابراین توصیه می‌کنیم ضمن ارائه توضیحاتی درباره نحوه زندگی حیوانات حتماً صدای حیوانات را نیز به صورت واقعی برای کودکان پخش کنید. با یک جستجوی ساده در اینترنت می‌توانید به راحتی این فایلهای صوتی را دانلود کنید و یا فیلم زندگی حیوانات را برای کودک دانلود و پخش کنید.
فعالیت‌های صوتی برای بچه‌های کوچک
در ادامه فعالیت‌هایی را برای تقویت حس شنوایی کودک ارائه می‌شود این تمرین‌ها ساده و به راحتی قابل اجرا هستند.
بازی تنوع صداها و تقویت حس شنوایی کودک
با استفاده از چوب می‌توانید صداهای مختلفی را که توسط اشیاء ساخته شده از مواد مختلف ایجاد می‌شود، تعدادی وسیله مانند قابلمه، لیوان، متکا، سطل پلاستیکی و غیره را بچینید و کودک را مقابل خود قرار دهید با استفاده از یک تکه چوب به اشیا و وسایلی که انتخاب کردید ضربه بزنید. اجازه دهید کودک صداهایی که ایجاد می‌شود را گوش کنند و تفاوت آنها را کشف کنند. بدین ترتیب کودک همچنین می‌آموزد که چگونه اشیاء ساخته شده از مواد مشابه اما اندازه‌های مختلف صداهای متفاوتی ایجاد می‌کنند. بعد از چند بار اجرای تمرین سعی کنید با ضربه زدن به وسایل مختلف یک ریتم آهنگین ایجاد کنید، چنین فعالیتی نه تنها حس شنوایی کودک را تقویت می‌کند بلکه می‌تواند برای کودک بسیار هیجان انگیز و سرگرم کننده باشد.
لیوان‌های موزیکال و تقویت حس شنوایی کودک
۵ لیوان را در کنار هم ردیف کنید و آنها را با مقادیر مختلف آب پر کنید. برای جلب علاقه بیشتر مقداری رنگ خوراکی به آب داخل لیوان اضافه کنید. با قاشق به هر کدام از لیوان‌ها ضربه بزنید و گوش کنید. این یک روش عالی برای آموزش کودکان در مورد زیر و بم صدا است. کودک یاد می‌گیرد که چگونه زیر و بم صدا با سطوح مختلف آب در لیوان‌ها متفاوت است. بچه‌های بزرگتر می‌توانند سعی کنند با استفاده از این تمرین یک آهنگ بسازند.
بازی تشخیص صدا و تقویت حس شنوایی کودک
۴ جفت توپ پلاستیکی توخالی با رنگ‌های مختلف را با ۴ شی مختلف پر کنید. از کودک بخواهید هر توپ را تکان دهد و جفت آن را پیدا کند که صدای یکسانی دارد. می‌توانید از سکه، عدس، پاستا و نخود استفاده کنید. می‌توانید تعداد جفت‌ها را برای یک بچه بزرگتر افزایش دهید.
کاربرگ‌ها و تقویت حس شنوایی کودک
همچنین می‌توانید فعالیت‌های کاربرگ مربوط به شنوایی و حس صدا را برای کودکان انجام دهید. کاربرگ‌های رایگان زیادی برای منابع آموزشی در سایت‌های مختلف موجود است. ما چند مدل از آنها را در ادامه ارائه می‌کنیم شما می‌توانید خلاق باشید و حتی از اسباب بازی‌های کودک استفاده کنید و اسباب بازی‌های کودک را روی میز بچنید و از او بخواهید آن‌هایی که هنگام بازی با آنها تولید صدا می‌کنند را جدا کند.
فعالیت‌ها با سازهای مختلف و تقویت حس شنوایی کودک
اگر یک ساز موسیقایی در خانه دارید، می‌توانید از آن به عنوان یک منبع عالی جهت کاوش شنوایی برای کودک است. ۷ نت موسیقی را کاوش کنید، آهنگ بنوازید، لذت ببرید. امروزه در بسیاری از مهد کودک آموزش بلز جزو برنامه‌های روتین است. اگر کودک شما به یک نوع ساز خاص علاقه دارد می‌توانید او را در کلاس‌های مختلف آموزش موسیقی برای کودکان ثبت نام کنید و یا با استفاده از وب‌سایت‌های مختلف آموزش اولیه را در خانه شروع کنید. برای کشف علاقه و استعداد کودک می‌توانید صدای انواع ساز را برای کودک خود پخش کنید و دقت کنید کودک به چه نوع سازی بیشتر علاقه نشان می‌دهد. توانایی و علاقه کودک را در نظر بگیرید، ممکن است کودک شما از نواختن هیچ نوع سازی لذت نبرد اما قطعاً از شنیدن آهنگ و موسیقی لذت خواهد برد. یادتان باشد بخشی از استعداد ذاتی است و بخشی اکتسابی، بنابراین حتی اگر شما بهرتین معلم موسیقی و بهترین نوع ساز را برای کودک‌تان فراهم کنید اما کودک علاقه‌ای به نواختن آلت موسیقی نداشته باشد، تلاش‌های شما بی‌نتیجه خواهد ماند و فقط سبب می‌شود وقت و انرژی کودک صرف کاری شود که به آن علاقه ندارد و ممکن است استعداد او در زمینه دیگری از شکوفایی باز بماند.
بازهای بومی – محلی ایرانی جهت تقویت حس شنوایی در خردسالان
بازی عمو زنجیرباف جهت تقویت حس شنوایی
بسیار یاز بازی‌های بومی – محلی ایرانی با هدف تقویت حواس کودکان طراحی شده‌اند یکی از بازی جذاب و پرتحرک بازی عمو زنجیرباف است. کودکان باید دستان یکدیگر را بگیرند و یک دایره تشکیل دهند. کودکان باید به دو گروه تقسیم شوند یکی از کودکان بزرگتر باید نقش عمو زنجیرباف را بازی کند بهتر است هنگام بازی در مهد کودک مربی این نقش را به عهده بگیرد. نفر دیگر سر گروه می‌شود. سایر بازیکنان دستان یکدیگر را می‌گیرند و یک زنجیره انسانی تشکیل می‌دهند. حالا عمو زنجیرباف شعر بازی را می‌خواند و دیگر بازیکنان با رهبری سرگروه پاسخ او را می‌دهند. در انتها برای این که استحکام زنجیر آزمایش شود باید اعضای گروه نفر کناری را به سمت خود بکشد و حواسش باشد دستش از دست نفر قبلی خود خارج نشود. زنجیره از هر کجا که پاره شود دو نفری که مسئول پارگی زنجیر بودند از بازی خارج می‌شوند و گاهی برای جریمه از آنها خواسته می‌شود تا کاری را انجام دهند مثلاً چند قدم لی‌لی بروند. شعر بازی بسیار آهنگین است و در انتهای هر دور بازی کودکان باید یکصدا با هم صدای یک حیوان را دربیاورند و این برای کودکان بسیار مفرح است و در ضمن آنها را با صدای انواع حیوانات آشنا می‌کند.
سرگروه: عمو زنجیر باف؟
گروه: بله
سرگروه: زنجیر منو بافتی؟
گروه: بله
سرگروه: پشت کوه انداختی؟
گروه: بله
سرگروه: بابا اومده
گروه: چی چی آورده؟
سرگروه: نخودچی کشمش
گروه: بخور و بیا
سرگروه: با صدای چی؟
عمو زنجیر باف: با صدای سگ (یا هر حیوان دیگری که او انتخاب کند)
گروه: واق واق واق (در اینجا گروه صدای آن حیوان را درمی‌آورد)
بازی بشین و پاشو جهت تقویت حس شنوایی
بازی بشین و پاشو نیز یک بازی است که نیازمند دقت و توجه کودک نسبت به صدایی است که می‌شنود. در این بازی یک نفر به عنوان سرگروه انتخاب می‌شود و مقابل سایر کودکان می‌ایستد و فرمان‌هایی به کودکان دیگر می‌دهد مانند بشین، پا نشو، دست بزن، بچرخ، نخند، گریه بکن و .. سایر کودکان باید به دقت به سخنان سرگروه گوش کنند و فوراً واکنش نشان دهند. این بازی برای تقویت حس شنیداری و افزایش تمرکز کودکان بسیار عالی است.
بازی کلاغ پر جهت تقویت حس شنوایی
یک بازی آشنا و نوستالژیک برای همه گروه‌های سنی بازی کلاغ پَر است. این بازی ضمن آشنایی کودکان با حیوانات مختلف در جهت تقویت تمرکز و بالا بردن دقت و حس شنیداری کودک موثر است. این بازی می‌تواند به صورت دو نفره یا گروهی انجام شود. یک نفر به عنوان سرگروه نام برخی حیوانات را با صدای بلند ذکر می‌کند و گروه کودکان در حالی که انگشت اشاره خود را روی زمین نگه داشته‌اند باید با شنیدن نام هر پرنده انگشت خود را بالا ببرند و بگویند «پر» و هر حیوانی که توانایی پرواز ندارد باید انگشت خود را روی زمین نگه دارند و بگویند «نپر». بازی معمولاً با بردن نام کلاغ آغاز می‌شود، این بازی برای خردسالان مناسب است و باعث می‌شود کودک دقت و توجه خود را معطوف به حس شنوایی و شنیداریاش کند.
توانایی/ناتوانی: کم شنوایی چیست؟
یکی از جنبه‌های مهم آموزش در مورد هر توانایی نیز این است که کودک را در مورد هر ناتوانی مرتبط آگاه کرد و آنها را نسبت به چالش‌هایی که افراد دارای معلولیت با آن مواجه هستند و این که چگونه می‌توانیم در اعمال و رفتار خود فراگیر باشیم، حساس کنیم. به همان اندازه ضروری است که کودکان مفهوم دسترسی را درک کنند. ناتوانی مربوط به حس شنیداری، ناشنوایی است. به غیر از ناشنوایی، انواع دیگری از مشکلات شنوایی مانند اختلالات پردازش شنوایی وجود دارد. برای آموزش این مطالب لازم است تا خودتان به عنوان والدین کودک در این زمینه اطلاعات کافی داشته باشید.
برای بچه‌های کوچک، توصیه می‌کنیم برای آنها یک مثال عینی بزنید ممکن است آشنایی با افرادی (احتمالاً یک فرد مسن) که کم‌شنوا هستند، راهکار خوبی است. برای آنها توضیح دهید که احتمالاً‌این افراد نیاز دارند تا با صدای بلندتری با آنها صحبت کنند و یا ممکن است آنها برای شنوایی نیاز به وسایلی مانند سمعک داشته باشند. باید به کودک بیاموزید که این ناتوانی در اثر یک بیماری یا یک صانحه است و نباید باعث شود که کودک به این افراد به دیده تحقیر یا تمسخر بنگرد. برای کودکان توضیح دهید زبان اشاره چیست و آنها چگونه باید از افرادی که کم‌شنوا هستند حمایت کنند. «زبان اشاره» روشی است که با آن افراد ناشنوا می‌توانند با استفاده از ترکیبی از حرکات، زبان بدن و حالات چهره ارتباط برقرار کنند. بد نیست چند کلمه ساده مانند «سلام»، «خداحافظی»، «دوستت دارم»، «مراقب باش» را با زبان اشاره یاد بگیرید و به کودک خود نیز بایموزید این کار برای کودک یک فعالیت هیجان انگیز است، حتی می‌توانید از آن به عنوان یک رمز بین خودتان و کودک استفاده کنید. دانستن چند عبارت ساده به زبان اشاره باعث می‌شود کودک شما بتواند با افراد ناشنوا ارتباط کوتاهی برقرار کند و این هم برای کودک شما و هم برای فرد ناشنوا بسیار جالب خواهد بود.
حتی انسان‌ها هم می‌توانند پژواک کنند
قطعاً بیشترین آگاهی و اطلاعات را از طریق حس بینایی بدست می‌آوریم اما حس شنوایی نیز می‌تواند بسیار الهام بخش و آگاهی‌رسان باشد.کافی است از کودک بخواهید چشمان خود را ببندد و شما صدای طبیعت یا صدای هیاهوی شهر را برای کودک پخش کنید و از او بخواهید بعد از شنیدن صداهای مختلف آن چه را که شنیده است برای شما تشریح کند حتی می‌توانید از کودک بخواهید آن چیزهایی را که شنیده است و تصورش از شنیده‌های خود را نقاشی کند. این یک تمرین برای افزایش تمرکز و تقویت حس شنوایی کودک است. افراد نابینا از طریق لمس و صدا با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار می‌کنند بنابراین این گر چه برای کودک شما که حس بینایی سالمی دارد یک تمرین محسوب می‌شود اما برای یک کودک نابینا خودِ خودِ زندگی است و نشان می‌دهد چگونه شنوایی می‌تواند تصویری از جهان اطراف افراد نابینا بسازد و پتانسیل عظیم انسانی و چگونگی غلبه بر چالش‌ها را نمایانگر می‌کند.
موسیقی و لذت شنیدن
یکی از زیباترین جنبه‌های داشتن قدرت شنوایی، شنیدن موسیقی است. موسیقی نه تنها بچه‌ها را خوشحال می‌کند، بلکه با افزایش توانایی‌های شناختی آنها نیز مرتبط است. از کودک بخواهید موسیقی بنوازد، موسیقی بسازد و از موسیقی لذت ببرد و این حس فوق العاده‌ای را که ما داریم و باید آن را گرامی بدارید. موسیقی روشی برای تخلیه هیجانات و احساسات درونی است حتی اگر کودک با ضربه زدن به ظرف و ظروف اشپزخانه این کار را انجام دهد.
به صدای طبیعت گوش کنید
با کودک خود به طبیعت بروید و اجازه بدهید کودک با لمس عناصر طبیعت حس لامسه‌اش را تقویت کند. بعد روی چمن دراز بکشید یا روی ماسه ساحل با پای برهنه راه بروید و از کودک بخواهید تمام توجه خودش را معطوف به صدای طبیعت کند به عنوان مثال یک صدف بزرگ را روی گوشش نگه دارد و آن چه می‌شنود را به هر نحوی که دوست دارد برای شما توصیف کند ممکن است کودک قادر نباشد با کلام حس خود را تشریح کند اما می‌تواند با نقاشی روی ماسه و یا حتی رقص کودکانه حس خود را ابراز کند. به یاد داشته باشید که تقویت حواس به خصوص تقویت حس شنیداری ارتباط مستقیمی با افزایش تمرکز در کودکان دارد بنابراین اگر کودک شما از اختلال کمبود توجه رنج می‌برد یکی از راه‌های موثر برای افزایش تمرکز او انجام تمرینات تقویت حس شنوایی است.
از کجا بفهیم گوش‌های نوزاد می‌شوند
یکی از دغدغه‌های والدین در هفته‌ها و ماه‌های اول تولد نوزاد این است که اطمینان حاصل کنند حواس ۵ گانه نوزاد به خوبی و به طور سالمی کار می‌کنند. برای اطمینان از سلامت حس شنوایی نوزاد می‌توانید از چند روش ساده استفاده کنید. به یاد داشته باشید که حس شنوایی نوزاد از هفته ۱۶ بارداری شروع به شکل‌گیری می‌کند و عموماً در هفته بیستم بارداری گوش‌های جنین قادر به شنیدن برخی اصوات هستند و حتی به والدین توصیه می‌شود از هفته بیستم بارداری برای کودک موسیقی پخش کنند و با او صحبت کنند. بنابراین نوزاد با حس شنوایی کامل متولد می‌شود و از همان ابتدا قادر است تا صداهای مختلف را بشنود. از این رو والدین می‌توانند فرایند یادگیری کودک خود را با تمرین‌های صوتی از همان بدو تولد شروع کنند. کودک با رشد و نمو خود با استفاده از توانایی شنیدن برای فهم جهان و یادگیری برقراری ارتباط در مسیر تکامل گام برمی‌دارد اما اگر چه حس شنوایی نوزاد در زمان تولد آماده به کار و تکامل یافته است اما هنوز مغز کودک قادر به پردازش صداهای پیچیده نیست و این که کودک، معنایی را به چیزی که شنیده، منتسب کند تا ۱۲ سالگی روند تکاملی خود را ادامه خواهد داد.
برای این که مطمئن شوید گوش‌های نوزاد قادر به شنیدن هستند و حس شنوایی نوزاد خوب کار می‌کند، کافی است وقتی سر کودک به یک سمت چرخیده در طرف مقابل یک صدا ایجاد کنید واکنش طبیعی کودک برگشتن به سمت صدای ایجاد شده است این یک راهکار ساد برای سنجش حس شنوایی نوزاد است.
سخن آخر
توجه به تقویت حواس مختلف می‌تواند کودک را در مسیر پیشرفت و آموزش کمک کند. شنوایی یکی از حواس مهم است که اگر در دوران کودکی تقویت شود و یا مشکلات مربوط به شنوایی و کم شنوایی کودک در همان سال‌های اولیه کودکی تشخیص داده شوند می‌توانند بر کیفیت زندگی کودک تاثیر زیادی داشته باشند. همان طور که گفته شد، تقویت حس شنیداری کودک ارتباط مستقیمی با افزایش قدرت تمرکز و توجه دارد. با انجام تمرینات گفته شده در این مقاله حس شنیداری فرزند خود را ارتقا دهید.