همه والدین دوست دارند فرزندان باهوشی داشته باشند تا در آینده موفق و کامیاب شوند. اما آیا می‌توان ضریب هوشی کودکان را بالا برد؟ در پاسخ باید گفت بخشی از درجه هوش و خلاقیت در کودکان موروثی است اما نکته جذاب این است که درصد قابل توجهی از هوش اکتسابی است و با انجام تمرینات ذهنی، ممارست بدنی و داشتن تغذیه سالم می‌توان استعدادهای کودک را شکوفا کرد و بهره هوشی کودک را بالا برد. باید در نظر داشت که ضریب هوشی و قدرت حافظه فقط منوط به حفظ کردن و به خاطرسپاری مطالب و یا مهارت در حل مسائل ریاضی نیست. شناخت جنبه‌های مختلف هوش به خصوص هوش هیجانی می‌تواند به والدین در کشف استعدادهای بالقوه کودکان کمک کند. در این مقاله علاوه بر توصیه‌هایی برای سالم کردن سبک زندگی، راهکارهای ساده در قالب بازی و تفریح برای شما والدین عزیز ارائه شده است تا به کمک آن‌ها قدرت حافظه و ضریب هوشی فرزند دلبندتان را افزایش دهید.
۵ راه برای تقویت قدرت مغز کودک
همه والدین دوست دارند فرزندان باهوشی داشته باشند. برخی از جنبه‌های هوش اکتسابی و برخی وراثتی است. معمولاً والدین سعی می‌کنند به طرق مختلف بخش اکتسابی را تا حد ممکن بالا ببرند. واقعیت این است که بالا بردن ضریب هوشی کودکان و تقویت قدرت مغز کار ساده‌ای نیست و در این زمینه خرافات و باورهای غلطی وجود دارد. گاهی این باورهای غلط و خرافات آسیب جبران‌ناپذیری به کودک وارد می‌کنند. به طور کلی دانشمندان معتقدند چهار عامل می‌تواند بر افزایش قدرت مغز و حافظه کودکان مؤثر باشد:
- تغذیه سالم و سرشار از مواد مغذی
- موسیقی
- ورزش
- زندگی عاری از استرس و اضطراب
- به رسمیت شناختن تفاوت‌های کودکان
اثر تغذیه سالم و مغذی بر تقویت قدرت مغز کودک
از ایام قدیم والدین معتقد بودند مصرف برخی خوراکی‌ها چه در دوران باراداری و چه در دوران نوزادی و کودکی می‌تواند به افزایش و تقویت قدرت مغز کودک کمک کند. مثل اعتقاد به خوردن کندر و یا خوردن آجیل؛ اما میزان اثربخشی استفاده از مواد خوراکی مغذی محدودیت‌های دارد و افراط و تفریط در خوردن این مواد نه تنها اثر مطلوبی بر جای نخواهد گذاشت بلکه اثرات سوئی نیز به همراه خواهد داشت. داشتن یک رژیم غذایی متعادل که دارای جیره‌ای از تمام گروه‌های غذایی باشد سلامت جسم را به همراه دارد و همانطور که پیشنینان گفتند عقل سالم در بدن سالم است. در ادامه لیستی از مواد خوراکی مفید برای تقویت قدرت مغز ارائه می‌شود. با توجه به وفور مواد خوراکی مضر مثل فست‌فودها و تنقلات بی‌ارزش مثل چیپس و پفک، قانع کردن کودکان برای روی آوردن به مواد خوراکی مغذی کار ساده‌ای نیست و نیاز به مهارت والدین دارد.
- غذاهای دریایی
معروف‌ترین و بهترین مواد غذایی برای تقویت قدرت ذهن و افزایش هوش در کودکان غذاهای دریایی (ماهی و میگو) هستند. وجود فسفر، امگا ۳، ید و روی در ترکیبات دریایی این گروه را به محبوب‌ترین و مفیدترین دسته مواد غذایی بدل کرده است. روی برای تولید و تکامل سلول‌های عصبی مورد نیاز است و امگا ۳ به عملکرد مطلوب مغز و ترشح هورمون‌های تیروئیدی کمک می‌کند. پژوهش‌های علمی فراوانی در خصوص تأثیر غذاهای دریایی بر عملکرد مغز صورت گرفته و اثرات مطلوب غذاهای دریایی بر تقویت و افزایش بهره هوشی افراد به خصوص کودکان بارها به اثبات رسیده است.
- سبزیجات برگ سبز
اسفناج، کلم و کاهو مملو از ویتامین K، فولات، ویتامین E و کارتنوئید هستند که از مغز کودک محافظت می‌کنند. فولات یا همان ویتامین B9 بر عملکرد بهینه مغز موثر هست و نقش مهمی در سلامت روان دارد. مصرف سبزیجات برای سلامت مغز و کارکرد طبیعی آن ضروری است.
- مغزها و آجیل
آجیل و تخمه‌ها دارای مواد مغذی هستند. مغزها و آجیل می‌توانند جایگزین مناسبی برای تنقلات مضر باشند. تخمه‌ها سرشار از ویتامین E، آهن، فولات (اسید فولیک) و روی هستند. مغزها همچنین دارای مقادیر زیادی چربی مفید، فیبر و پروتئین هستند که قدرت یادگیری و بهره هوشی کودکان را افزایش می‌دهد. گردو، بادام، تخمه آفتابگردان و کنجد از جمله مغزها و آجیل‌های مفید برای مغز هستند.
- حبوبات و غلات
حبوبات به خصوص عدس و لوبیا در تکامل مغز و رشد مطلوب کودکان تاثیر مطلوبی دارند. جودوسر نیز از جمله غلاتی است که در افزایش ضریب هوشی کودکان موثر است. توصیه می‌شود این مواد غذایی را در برنامه غذایی روزانه کودکان گنجانده شود.
- تخم‌مرغ
تخم‌مرغ سرشار از پروتئین است. علاوه بر پروتئین، تخم‌مرغ منبع غنی از کولین است. کولین برای تولید استیل کولین و سنتز DNA مورد نیاز است. استیل کولین ماده‌ای است که بر عملکرد صحیح، رشد مغز و قدرت پردازش موثر است.
- ماست
ماست دارای مقادیر فراوانی پروتئین و ویتامین به خصوص ویتامین B است. ویتامین B در بهبود عملکرد و رشد بافت‌های مغزی بسیار مفید است. ماست حاوی باکتری‌های پروبیوتیک مفیدی نیز هست که برای رشد کودکان مفید است.
- انواع توت
توت‌ها دارای آنتی‌اکسیدان‌های مختلفی هستند. آنتی‌اکسیدان‌ها بر کارکرد مغز تاثیر مثبتی دارند. آنتی‌اکسیدان‌ها از سلول‌های عصبی در برابر رادیکال‌های آزاد (سموم مهاجم) محافظت می‌کنند و از زوال عقل پیشگیری می‌کنند.
- عسل
مصرف عسل طبیعی اثرات بسیار مطلوبی بر سلامت کودکان دارد. از قدیم الایام عسل طبیعی را برای تقویت حافظه و افزایش بهره هوشی کودکان استفاده می‌کردند.
علاوه بر مواردی که در بالا ذکر شد مواد خوراکی دیگری نیز بر تقویت قدرت مغز کودک و افزایش ذکاوت و تیزهوشی او موثر هستند. سیب، زردچوبه، مارچوبه، خرما، زعفران، آویشن، زنجبیل و رزماری از دیگر مواد خوراکی هستند که دارای مواد موثره‌ای هستند که بر سلامت مغز و افزایش تقویت کارکرد مغز تاثیر بسزایی دارند.
قطعاً ممکن است مصرف اینگونه مواد غذایی با ممانعت و مخالفت کودکان همراه باشد اما با توجه به اینکه سلامت و رشد طبیعی کودکان نیازمند مصرف این مواد غذایی است لازم است تا با ترفندهای مختلف کودکان را به تناول کردن اینگونه خوراکی‌ها ترغیب نمود. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که در مصرف این گونه مواد نباید افراط کرد رعایت اعتدال و تنوع در رژیم غذایی کودک رمز سلامتی جسم و مغز است.
تأثیر ورزش بر تقویت مغز کودک
عموماً افراد گمان می‌کنند ورزش فقط معطوف به فعالیت‌های جسمی است اما ورزش را باید به دو گروه فعالیت بدنی و ذهنی تقسیم نمود. فعالیت بدنی و انجام ورزش باعث تسریع در آزاد شدن هورمون‌ها، تنظیم متابولیسم و بهبود عملکرد کلیه ارگان‌های بدن می‌شود. بدن سالم و شاداب قطعاً عملکرد مغز را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. جدا از فعالیت‌های جسمی، فعالیت ذهنی و تمرین‌های حافظه نیز موجب افزایش و تقویت قدرت مغز کودک خواهد شد. اگر از مغز هم مانند هر ارگان دیگر بدن کار کشیده شود، ورزیده‌تر خواهد شد. در ادامه چند روش تمرین و ورزش مغز ارائه می‌شود.
- مطالعه فعال و تصویرسازی ذهنی
از همان سنین کودکی، فرزندان خود را به مطالعه علاقه‌مند کنید. خواندن و شنیدن مطالب جدید ذهن آن‌ها را باز می‌کند و درهای جدیدی از دانش را به روی آن‌ها می‌گشاید. این کار علاوه بر افزایش دانش و سطح آگاهی کودک به او در انتخاب مسیر آینده و پیدا کردن حوزه مورد علاقه‌اش نیز کمک می‌کند. برای تقویت قدرت مغز بهتر است از همان ابتدا مطالعه فعال را به کودک بیاموزید. مثلاً از کودک بخواهید آنچه را که از محتوای مطالعه شده دریافته برای شما تشریح کند. اگر کودک قدرت خواندن دارد از وی بخواهید با صدای بلند مطالعه کند و بالا و پایین رفتن صدا در هنگام مطالعه را به کودک بیاموزید. از کودک بخواهید درباره آنچه که مطالعه کرده یا شنیده یک نقاشی بکشد. اگر مطلب آموزشی است از او بخواهید مطالب را با مداد یا ماژیک‌های رنگی خلاصه‌برداری کند تا همزمان چند ناحیه مغز را به کار بگیرید.
- طراحی و انجام آزمایش علمی
فقط به خواندن مطالب آموزشی اکتفا نکنید. آزمایش‌های ساده‌ای را در منزل طراحی کنید و با کودک خود انجام دهید. فراموش نکنید هدف شما این است که ذهن کودک خود را ورزش و پرورش دهید. انجام آزمایش سبب می‌شود تا در ذهن کودک سوالاتی ایجاد شود و به دنبال حل مسئله به فکر فرو رود.
- استفاده از حواس مختلف
شاید عجیب به نظر برسد اما یکی از راه‌های افزایش قدرت مغز در افراد به ویژه کودکان بکارگیری فعال و مستمر کلیه حواس است. این کار می‌تواند به شکل یکسری بازی طراحی شود که هم سرگرم‌کننده باشد و هم مغز کودک را به چالش بکشد. مواد مختلف را درون ظروف کوچک بریزید؛ چشمان کودک را ببندید و از او بخواهید تنها با استشمام بوی مواد، آن‌ها را تشخیص دهد و نام ببرد. همین تمرین را برای حس لامسه انجام دهید. چند وسیله را از اتاق کودک انتخاب کنید و از او بخواهید با چشمان بسته و تنها با لمس کردن، آن‌ها را تشخیص دهد. بازی معروف صدا را با کودک انجام دهید؛ یک شئ را در گوشه‌ای از اتاق مخفی کنید و با ضربه زدن روی میز کودک را به سمت شئ مورد نظر هدایت کنید. توجه به صدا قدرت شنوایی و تمرکز کودک را به چالش خواهد کشید. برای تمرین حس چشایی نیز می‌توانید چشمان کودک را ببندید و با ریختن مقدار کمی از یک ماده غذایی روی زبانش از او بخواهید که تشخیص دهد این ماده چیست. توجه داشته باشید در تکرار این بازی‌های هر بار از مواد متنوع و تازه‌تری استفاده کنید. در مورد تقویت حس بینایی نیز می‌توانید از کودک بخواهید یک چشم خود را ببندد و با یک چشم از فواصل مختلف اشیا مختلف را تشخیص دهد و این فعالیت را برای چشم مخالف نیز تکرار کنید. بکارگیری حواس گوناگون به صورت عمدی و ارادی، سطوح مختلف مغز را درگیر می‌کند هر چه کودک بیشتر از مغز خود کار بکشد قدرت مغز خود را افزون‌تر خواهد کرد.
- فعالیت ذهنی
همانطور که مکرر اشاره شد استفاده از مغز می‌تواند نوعی ممارست برای پرورش و تقویت آن باشد؛ از اینرو هرگز نباید از انجام فعالیت‌های ذهنی غافل شد. کتاب‌های مختلفی در خصوص بازی‌های متنوع هوش برای سنین مختلف در بازار وجود دارد. می‌توانید این کتاب‌ها را تهیه کنید و یا در وب‌سایت‌های مختلف نحوه انجام آن‌ها را فرابگیرید و با کودک دلبند خود بازی کنید. ذهن کودک را معطوف به پیدا کردن شباهت‌ها و تفاوت‌ها کنید. این کار خیلی ساده است فقط کافی است هنگامی که در ترافیک پشت چراغ قرمز معطل شده‌اید از کودک خود بخواهید شباهت‌ها و تفاوت‌های دو خودروی پیشروی شما را برای‌تان نقل کند. از او بخواهید کلمات هم‌آوای که می‌شناسد را بگوید به عنوان مثال: زیپ، کیف، سیب. این فعالیت‌های ساده را در هر مکانی می‌توانید انجام دهید و ذهن کودک خود را همواره فعال نگه دارید.
- مهارت حل مسئله
این مورد بسیار مهم است. اجازه دهید کودک با چالش‌های ذهنی خود مواجه شود در مورد آن‌ها فکر کند. برخی والدین با کوچکترین مشکل خود را وارد قضیه می‌کنند و حتی فرصت اندیشیدن را از کودک خود سلب می‌کنند. اجازه دهید کودک به دنبال راه‌حل و راهکار برای حل مسئله باشد و حتی راه‌حل‌های مختلف را به کار گیرد و تجربه کند. به عنوان مثال اگر قطعات اسباب‌بازی کودک از هم جدا شده است بلافاصله آن را سرهم نکید، بگذارید کودک تا جایی که ممکن است، در درست کردن وسیله خود اهتمام کند.
- فعال کردن هر دو نیمکره مغز
همانطور که می‌دانید مغز به دو بخش تقسیم می‌شود نیمکره چپ و نیمکره راست. هر کدام از نیمکره‌ها مسئول برخی فعالیت‌های پیچیده هستند. به طور کلی عموم افراد از یک نیمکره مغز خود بیشتر استفاده می‌کنند. برای فعال کردن هر دو نیمکره راه‌های ساده و کارایی وجود دارد، به عنوان مثال اگر کودک راست دست است از او بخواهید تا با دست چپ اشیا را از روی زمین بردارد. یا از پای چپ برای شوت کردن استفاده کند. سعی کنید در فعالیت‌های روزانه کودک هم کارهای ظریف و هنری گنجانده شود و هم فعالیت‌های ذهنی و حل مسئله. برای برقراری ارتباط بیشتر بین دو نیمکره از کودک بخواهید تا شمارش معکوس انجام دهد یا با صدای خیلی کم رادیو گوش کند. می‌توانید از کودک بخواهید به طور همزمان با هر دو دست نقاشی کند. برقراری ارتباط بین دو نیمکره و استفاده همزمان از آن‌ها تمرین مناسبی برای افزایش کارایی مغز است.
تأثیر موسیقی بر تقویت مغز کودک
موسیقی با تحریک سلول‌های عصبی مغز موجب افزایش قدرت هوش کودکان می‌شود. موسیقی قدرت یادگیری را در کودکان چند برابر می‌کند. اگر هوش را به عنوان یک توانایی ذهنی و فکری با مهارت‌هایی همچون قدرت استدلال، حل مسئله، تفکر انتقادی، طبقه‌بندی و خلاصه کردن داده‌ها و کنترل و مدیریت عواطف و هیجانات تعریف کنیم؛ می‌توان گفت موسیقی بر تمامی این کارکردهای مغز تاثیرگذار است. طبق پژوهش‌های علمی صورت گرفته موسیقی سرعت یادگیری در کودکان را افزایش می‌دهد. تحقیقات علمی ثابت کرده‌اند که گوش دادن به آثار موتزارت ظرفیت مغز را افزایش می‌دهد و با تأثیر بر خلق و خوی کودک تاثیر مستقیمی بر افزایش ضریب هوش هیجانی دارد. امواج موسیقیایی بر امواج مغز اثر می‌گذارند و سرعت پردازش اطلاعات را در کودکان بالا می‌برد و سبب توسعه مهارت‌های شناختی در کودک می‌شود. دقت و توجه کودک به جهت و نوع صدا، ریتم، ملودی، آهنگ و …. موجب افزایش تمرکز و قدرت حافظه می‌شود. موسیقی ارتباط بین دو نیمکره مغز را تقویت می‌کند. گوش دادن به نوای موسیقی و نواختن آن روی بخش هیپوکامپ مغز اثر می‌گذارد و قدرت حافظه و توانایی یادگیری را افزایش می‌دهد. طبق تحقیقات انجام شده موسیقی با اثر بر لوب پیشیانی قشر مخ باعث بهبود تصمیم‌گیری می‌شود. موزیک و موسیقی روی بخش حسی – حرکتی قشر مخ نیز موثر است و عملکرد این ناحیه را بهبود می‌بخشد.
دوری جستن از اضطراب و تأثیر آن بر تقویت مغز کودک
فراموش نکنید در کنار تمام نکات ذکر شده مهم‌ترین و تاثیرگذارترین عامل در پرورش و تقویت قدرت مغز کودک بهره‌مندی از یک زندگی آرام و به دور از استرس و اضطراب است. بزرگترین دشمن و عامل منفی در جهت توسعه و ارتقا بهره هوشی کودک عدم آرامش و تمرکز است. رشد و بالندگی کودک در هر زمینه‌ای مرهون داشتن امنیت خاطر و پذیرش از سوی خانواده و نزدیکان است. کودک نیازمند مهر و محبت اطرافیان به ویژه والدین است. تحقیقات نشان داده است که کودکانی که مورد عشق‌ورزی والدین خود قرار داشته‌اند و زندگی آرام و به دور از اضطراب را تجربه کرده‌اند در حل مسئله مهارت بیشتری دارند و قدرت حافظه و بخاطرسپاری در آن‌ها بیشتر از سایر کودکان است.
به رسمیت شناختن تفاوت‌های کودکان
نکته مهم و آخر این که یادتان باشد هرگز کودک خود را با سایر کودکان مقایسه نکنید. کودک خود را همانطور که هست پذیرا باشید. ممکن است برخی کودکان در انجام برخی کارها دقیق‌تر و هوشمندتر عمل کنند اما این دلیل بر کندذهنی فرزند دلبند شما نیست. توجه داشته باشید که هوش و سنجش هوش جنبه‌های گسترده‌ای دارد که ممکن است کودک شما در برخی ضعیف و در برخی دیگر نابغه باشد.