بیش فعالی یا کمبود توجه چیست؟
اختلال بیش‌فعالی همراه با کمبود توجه (ADHD)، یک تشخیص پزشکی برای کودکانی است که در مقایسه با همسالانشان از لحاظ رشدی رفتاری و شناختی مشکلاتی دارند. این تشخیص با استفاده از ملاک‌های طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری(ICD-10) و راهنمای تشخیص و آماری (DSM-IV) مشخص می‌شود.
بیش فعالی یا کمبود توجه سه مشخصه اصلی دارد:
- اشکال و اختلال در توجه و تمرکز
- کنترل کم تکانه‌ها
- اختلال در کنترل فعالیت حرکتی
این تشخیص فقط زمانی داده می‌شود که کودکی در این زمینه‌ها، مشکلاتی بیشتر از گروه همسالان خود داشته باشد، رفتارها برای مدت زمان طولانی ادامه یابد و نیز این مشکلات در بیشتر از یک محیط رخ دهد. بدین مفهوم که حملات پانیک که ممکن است در یک موقعیت خاص، در یک مکان خاص، در مواجه با یک فرد یا افراد خاصی و یا در واکنش به یک رفتار مشخص از کودک سر می‌زند در این دسته‌بندی جای نمی‌گیرد و تکرارپذیری رفتار نامناسب و عدم تمرکز مهم‌ترین فاکتور در تشخیص این عارضه است.
ویژگی‌های شخصیتی کودکان بیش‌فعال
گاهی اوقات رفتارهای مربوط به بیش فعالی و کمبود توجه در اکثر افراد مشاهده می‌شود. عواملی که این رفتارها را به اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه تبدیل می‌کنند؛ ثبات فراوانی و شدت آن‌ها است. به نظر می‌رسد که ریشه این مشکل، ناتوانی در کنترل رفتار است برای مثال ممکن است یک فکر زودگذر مانند پریدن از بالکن طبقه دوم به مغز ما خطور کند اما قبل از به پایان رسیدن فکر ما، کودک بیش فعال این کار را انجام داده است.
کودک بیش فعال مجذوب بازخوردهای منفی رفتارش می‌شود این نکته قابل درک است که بزرگسالان به فکر سلامتی فرزند خود هستند و ممکن است در واکنش به رفتارهای نامناسب کودک خود حساسیت زیادی نشان دهند و این همان نقطه عطف تشدید رفتار نامناسب در چنین کودکانی است. عموماً والدین، نگران آموزش‌های اجتماعی اقدامات لازم برای سلامت فرزندشان هستند تمام این وظایف منجر به خسته شدن والدین و مراقبین کودک بیش فعال می‌شود. بازخوردهای منفی باعث می‌شود تا کودک به سرعت، خودپندارهای منفی از خود بسازد این مسئله به تنهایی می‌تواند تأثیر منفی و سوئی بر رشد فردی و اجتماعی کودک داشته باشد. از این رو والدین و مربیان نباید آن‌ها را سرزنش کنند بلکه باید درک خود را از آن‌ها بالا ببرند و کودکان را به یادگیری عادات خوب تشویق کنند.
کودکان بیش‌فعال هر کاری که انجام می‌دهند به آسانی دچار حواس‌پرتی می‌شوند؛ ممکن است برای آوردن چیزی از اتاق بیرون بروند و احتمالاً ۳۰ ثانیه بعد بر می‌گردند در حالی که فراموش کرده‌اند برای چه بیرون رفته بودند.
ممکن است زمانی که باید به صحبت‌های کسی گوش کنند بی‌قرار یا پرتحرک شوند یا به طور مداوم وضعیت نشستن خودتان را تغییر دهند. گاهی روی دو پای خود می‌نشینند و گاهی لم دهند همه این‌ها به این دلیل است که برای فرد بیش فعال خیلی سخت است که مدت طولانی در یک وضعیت بماند. در این موقعیت‌ها فرد ممکن است بی‌توجه شود و یا دوست داشته باشد از فعالیتی که مشغول انجام آن است، (مانند انجام تکالیف مدرسه) فرار کند.
چنین افرادی غرق در رویاهای خودشان هستند و مدام خیالبافی می‌کند.
افراد بیش فعال ممکن است تکانشی، باشند یعنی چیزی را بگویند که بعداً پشیمان شوند.
افراد بیش فعال به نظر دیگران خوب و جذاب جلوه می‌کنند زیرا افراد بیش فعال خیلی خوب متوجه آنچه در اطراف‌شان اتفاق می‌افتد، می‌شوند.
افراد بیش‌فعال ممکن است در پیدا کردن دوست و ادامه دوستی مشکل داشته باشند. گاهی افراد بیش فعال به قدری پرانرژی و پرشور هستند که افراد بعد از معاشرت با آن‌ها نیاز به استراحت دارند.
تمرکز کردن برای افراد بیش‌فعال دشوار است، حتی اگر کودک فرد واقعاً باهوشی باشد دیگران ممکن است، او را آدم گیج و بی‌فکری بخوانند زیرا چیزها را فراموش می‌کند و وسایلش را گم می‌کند. این وضعیت برای اطرافیان و خود فرد آزار دهنده است.
همه افراد بیش‌فعال این ویژگی‌ها را ندارد و ممکن است بعضی از این ویژگی‌ها را در بعضی شرایط بیشتر نشان دهند، لازم است که فرد درباره مشکل خود به یک خودآگاهی دست یابد. در مورد کودکان لازم است تا نقاط قوت آن‌ها را برشمارید و آن‌ها را به کودک یادآوری کنید و به جای پرداختن به نکات منفی، نکات مثبت را تقویت کنید.
میزان شیوع بیش‌فعالی در جامعه
شناسایی و تشخیص بیش فعالی نشان دهنده رشد فزاینده شیوع این اختلال می‌باشد. والدین و مربیان باید به شیوع این اختلال در میان جمعیت توجه نشان داده و آگاهی خود را نیز افزایش دهند. شیوع بیش فعالی حدود ۵ درصد تخمین زده شده است. یعنی ممکن است از هر ۲۰ کودک یک نفر مبتلا به این نوع عارضه رفتاری باشد.
شیوه‌های درمانی بیش فعالی در کودکان
بعضی از کودکان مبتلا به بیش فعالی نیاز به دارو درمانی دارند. متخصصان معتقدند که دارو درمانی باید به عنوان قسمتی از یک درمان چند وجهی همراه با رفتار درمانی صورت گیرد. داروی رایج مورد استفاده برای بیش فعالی (ریتالین متیل فنیدیت) و (دکسدرین دکسترو) آمفتامین است این داروها محرک هستند و باعث افزایش تأثیر ناقلان عصبی در مغز می‌شوند به نظر می‌رسد علت رفتار بیش فعالی بی‌اثر بودن ناقلان عصبی در مغز است.
استفاده از تمرین‌های که در ادامه ذکر خواهند شد، مکمل دارو درمانی برای کودکان بیش فعال خواهند بود. دارو باید برای کاهش رفتارهای نامناسب و مشکل‌دار استفاده شود زیرا به کودک اجازه می‌دهد تا احساس زندگی عادی را تجربه کند داروها باید هر چهار یا شش ساعت یکبار مطابق دستور پزشک مصرف شوند.
اشتباهات رایج والدین در دارو دادن به کودکان ممکن است منجر به بی‌اثر شدن داروها و یا عوارض ناخواسته و ناخوشایندی شود. یکی از اشتباهات رایج والدین در دادن داروهای بیش فعالی به کودک عدم رعایت زمان‌بندی صحیح است. بسیاری از والدین به دلیل ترس از انگ خوردن کودک و برچسب زدن به فرزندشان، دارو را در زمانی که کودک در مهد کودک یا مدرسه به سر می‌برد به کودک نمی‌دهند و گمان می‌کنند عدم زمان‌بندی دقیق تاثیر چندانی بر کارکرد دارو ندارد در صورتی که مصرف به موقع و میزان دوز مصرفی تعیین شده برای درمان موثر عارضه بسیار مهم است. برای زمان‌بندی مصرف درست داروها در مدرسه می‌توانید آن‌ها را به مربی بهداشت مدرسه و یا معلم و ناظم داده و از آن‌ها درخواست کنید تا در ساعت مشخص داروی کودک را به او بدهند و مطمئن شوند که کودک داروی خود را مصرف کرده است.
عوارض مصرف داروهای بیش‌فعالی در کودکان
بعضی از کودکان حالت‌هایی را که در اثر مصرف دارو در آن‌ها ایجاد می‌شود دوست ندارند گاهی هم از برخورد سایر دانش‌آموزان به دلیل عوارض دارو شکایت می‌کنند. از عوارض جانبی این داروها می‌توان به کم شدن اشتها، بی‌خوابی، عصبی شدن، اضطراب، افزایش هیجانات، تشدید تیک‌های عصبی و سردرد اشاره نمود. گر چه این داروها عوارض ناخوشانیدی دارند اما نباید از جنبه مثبت مصرف این داروها غافل شد، داروهای مقابله با بیش‌فعالی باعث افزایش تمرکز، انجام بهتر تکالیف مدرسه، بهبود عملکرد اجتماعی و شادتر شدن زندگی برای کودک و خانواده‌اش می‌شوند. تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله قصد دارد تا فعالیت‌ها و تمرین‌هایی را برای کودکانی که تشخیص بیش فعالی کمبود توجه گرفته‌اند و یا بچه‌هایی که ویژگی‌های بیش فعالی را نشان می‌دهند، ارائه دهد. این تمرینات نه تنها برای کودکان بیش فعال بلکه برای کلیه کودکان مفید و موثر است و باعث می‌شود قدرت تمرکز، آگاهی و دقت نظر کودکان افزایش یابد. این تمرین‌ها، فعالیت‌هایی هستند که برنامه‌ریزی آموزشی فردی را حمایت می‌کند. اکثر این تمرین‌ها می‌توانند توسط خود کودک تکمیل شوند. هدف اصلی این کار افزایش درک کودک نسبت به موقعیت و همچنین بهبود عملکردش می‌باشد. معلمان و مربیانی که از این تمرین‌ها استفاده می‌کنند شناخت بهتری از انواع فعالیت‌های مورد نیاز کودکان پیدا می‌کنند این فعالیت‌ها کاملاً مشخص تعیین شده و قطعی نیستند اما مثال‌هایی آورده شده که می‌توان از آن‌ها برای افزایش تمرکز و دقت در کودکان بهره برد. این فعالیت‌ها شامل مجموعه‌ای از تمرین‌هایی مثل یوگا، ورزش مغزی، خودآگاهی و هنر درمانی است.
مربی و والدین چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟
همان طور که قبلاً اشاره شد در اکثر کودکان، بیش فعالی در زمان‌های خاصی مشاهده می‌شود و همیشگی و دائمی نیست. رفتار بیش فعالی آنقدر عجیب و غریب نیست که معلم یا والدین نتوانند آن را تحمل کنند. بسیاری از دانش‌آموزان ممکن است در برخی موارد ناسازگار شوند و تکالیف خود را انجام ندهند. ممکن است حتی با معلمان و مربیان خود رفتار نامحترمانه‌ای داشته باشند و حتی گاهی ممکن است به همسالان خود آسیب بزنند اما چنین رفتارهایی ممکن است از هر کودکی سر بزند و داشتن یکی از این علائم و یا داشتن چند مورد از این علائم در یک بازه زمانی کوتاه به مفهوم بیش‌فعالی کودک نیست. در اولین قدم لازم است تا مربیان و والدین، کودک را مورد ارزیابی قرار دهند و دریابند آیا کودک بیش‌فعال است یا خیر؟ مربیان باتجربه همواره کودکان را از حیث ابتلا به چنین عارضه‌ای دسته بندی می‌کنند. مشکل اصلی در مورد کودکان و دانش‌آموزان بیش فعال این است که آن‌ها حتی با بهترین و باتجربه‌ترین معلم هم مبارزه می‌کنند و با وی مخالفت می‌ورزند و همین امر موجب خسته شدن معلم می‌گردد و او از کاربرد روش‌های خوب تدریس برای آن‌ها دلسرد می‌کند. یک چک لیست مانند آن چه که در ادامه آمده است تهیه کنید و به کودک امتیاز دهید تا ارزیابی کنید آیا کودک در زمره افراد بیش‌فعال قرار می‌گیرد یا خیر؟
چک لیست معلم برای ارزیابی دانش‌آموز و کودک بیش‌فعال
| درجه امتیازدهی: موافقت کامل 1 2 3 4 مخالفت کامل | ||||
| نام کودک: تاریخ ارزیابی: | ||||
| ردیف | گزاره مورد ارزیابی | امتیاز کودک در تاریخ | امتیاز کودک ۶ ماه بعد | امتیاز کودک ۹ ماه بعد |
| ۱ | شروع کار برای او سخت است | |||
| ۲ | زیاد سوال می‌پرسد | |||
| ۳ | بدون نوبت حرف می‌زند | |||
| ۴ | انرژی زیادی دارد | |||
| ۵ | از تلاش برای حل کردن مسائل لذت می‌برد | |||
| ۶ | در انجام تکالیف کُند است | |||
| ۷ | مکرراً وسایل خود را گم می‌کند | |||
| ۸ | از منتظر ماندن متنفر است | |||
| ۹ | بیش از یک دقیقه گوش کردن به سخنان دیگران برای او سخت است | |||
| ۱۰ | ایده‌هایی دارد که دیگران به آن فکر نکرده‌اند | |||
| ۱۱ | وسط حرف دیگران می‌پرد | |||
| ۱۲ | اگر نتواند سریعاً کارهایش را انجام دهد ناامید و پریشان می‌شود | |||
| ۱۳ | در بازی‌های گروهی می‌خواهد رهبر باشد | |||
| ۱۴ | از این که کارها خراب می‌کند، ناراحت می‌شود اما دوباره هم این اشتباهات را تکرار می‌کند | |||
| ۱۵ | در صف ایستادن عصبانی‌اش می‌کند | |||
| ۱۶ | آرام نشستن در یک جا برای او دشوار است | |||
| ۱۷ | خیالبافی می‌کند | |||
| ۱۸ | بدون فکر صحبت می‌کند | |||
| ۱۹ | به هر تغییری در محیط (مانند کلاس درس) توجه می‌کند | |||
| ۲۰ | ورزش‌های فردی را بیشتر از ورزش‌های دسته جمعی دوست دارد | |||
| ۲۱ | به سختی روی کارهایی که دوست دارد و لذت می‌برد متمرکز می‌شود | |||
| ۲۲ | در کار دانش‌آموزان دیگر دخالت می‌کند | |||
| ۲۳ | وقتی روی کاری که از آن لذت می‌برد، متمرکز است به دیگران پاسخ نمی‌دهد | |||
| ۲۴ | مکرراً از روی صندلی خود بلند می‌شود و حرکت می‌کند | |||
| ۲۵ | رابطه‌های دوستانه‌اش طولانی مدت نیست | |||
| ۲۶ | تمایل دارد روابط دوستی برقرار کند اما بدون کمک و مداخله دیگران قارد نیست دوست پیدا کند | |||
| ۲۷ | هر اتفاقی می‌تواند حواس او را پرت کند | |||
| ۲۸ | دستورالعمل‌های هر کاری را فوراً فراموش می‌کند | |||
| ۲۹ | دوستان زیادی ندارد | |||
| ۳۰ | به سختی کارهای خود را به اتمام می‌رساند | |||
همانطور که در جدول مشخص شده است این ارزیابی باید ۶ و ۹ ماه بعد مجدداً انجام شود تا اثرات مصرف دارو و تمریناتی که در ادامه توضیح داده می‌شوند مورد سنجش قرار گیرد. اگر نمره کودک در این ارزیابی پایین است لازم است تا تمریناتی که در ادامه مقاله آورده شده را برای بهبود شرایط کودک انجام دهید.
برقراری ارتباط موثر با کودک بیش فعال
بیش‌فعالی یک عارضه روحی و روانی است که کودک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و مانند همه امراض و بیماری‌ها کنترل عوارض ناشی از بیماری ممکن است از عهده شخص خارج باشد از این رو لازم است تا والدین و مربیان جهت برقرای ارتباط موثر با کودکان بیش‌فعال به موارد زیر توجه داشته باشند. فراموش نکنید که ارتباط موثر می‌تواند به شما در نزدیکی به کودک و اصلاح رفتار وی کمک شایانی بکند.
در جدول بالا به نوعی مشخصات کلی کودکان بیش‌فعال خلاصه شده است، آن چه در این بین بارز است عدم توانایی کودک در تمرکز کردن و بکارگیری دقت خود در انجام امور است لذا لازم است والدین و مربیان پیش از هر اقدامی رفتار خود را اصلاح کنند و به برخی نکات تعاملی در برخورد با کودک دقت بیشتری داشته باشند.
- قبل از ارائه دستورالعمل مطمئن شوید کودک به شما نگاه می‌کند.
- دستورالعمل‌ها را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم کنید.
- پیشرفت‌های تحصیلی کودک را به دقت رصد کنید و آن‌ها را مورد تشویق قرار دهید.
- برای انجام تکالیف مدرسه و هر فعالیت دیگری از یک زمان‌سنج و بازه زمانی مشخص استفاده کنید.
- کودک بیش‌فعال بیشتر از سایر کودکان وول می‌خورد بنابراین مدام به او تذکر ندهید که سر جای خودش بنشیند و یا تکان نخورد، او بیش از سایرین نیاز به مدارا کردن دارد.
- برای انجام امور مختلف به او مسئولیت بدهید و اجازه ندهید ترد شود.
- درباره آن چه که از او انتظار دارید با او صحبت کنید و قوانین را برای او به زبان ساده و در جملات کوتاه شرح دهید.
- الگوی مناسبی برای کودک باشید، سعی کنید در کارهای خود نظم داشته باشید و شتاب‌زده عمل نکنید.
- اگر کودک با صدای بلند صحبت می‌کند و یا وسط صحبت دیگران می‌پرد و حرف بقیه را قطع می‌کند به آرامی به او نگاه کنید و با لحنی جدی و بدون خشونت به او یادآور شوید که هنوز نوبت صحبت کردن او نرسیده است. مهم است که وقتی او نیز صحبت می‌کند تمام توجه و حواس خود را معطوف به گفته‌های او کنید.
- کودکان بیش‌فعال حس شوخ‌طبعی زیادی دارند، به آن‌ها فرصت بروز این ویژگی را بدهید اما اگر کودک دیگران را مورد تمسخر قرار داد و یا کلمات رکیکی به کار برد هرگز به کودک واکنش مثبت نشان ندهید و رفتار او را نادیده بگیرید.
- تکالیف و وظایف کودک را متناسب با سطح توانایی او تنظیم و برنامه‌ریزی کنید.
- عناصری که ممکن است موجب حواس‌پرتی کودک شوند را از او دور کنید مثلاً در مدرسه نیمکت کنار پنجره برای چنین کودکی مناسب نیست همچنین نشستن کودک در مجاروت دانش‌آموزهای بازیگوش و پرتحرک ممکن است رفتارهای نامناسب کودک را تشدید کند.
- با کودک بیش فعال مانند کودکان عادی باید برخورد کرد و نباید کودک احساس کند بین او و دیگران تفاوتی وجود دارد.
- حفظ آرامش و صبوری مهم‌ترین فاکتور رفتاری مقابله با کودکان بیش‌فعال است. نباید رفتار نامناسب کودک باعث شود شما از کوره در بروید. یادتان باشد این دقیقاً همان چیزی است که کودک بیش‌فعال مترصد آن است و چنین واکنشی اوضاع را بدتر می‌کند.
- از برچسب زدن، انگ زدن و قضاوت کودک بپرهیزید.
- رفتارهای مطلوب، مثبت و صحیح کودک را یادآور شوید و او را برای انجام کارهای مثبت تشویق کنید.
- به رفتارهای مثبت و مناسب کودک پادش بدهید.
- روی تقویت تمرکز و توجه کودک کار کنید.
- شیوه‌های آموزشی متنوع را به کار بگیرید، معمولاً کودک بیش‌فعال استعدادهای بالقوه و خاصی دارند سعی کنید استعداد کودک را کشف و شکوفا کنید.
- از روش‌ها و فعالیت‌های مونتسوری جهت آموزش و مدیریت فرایند یادگیری کودک بهره ببرید.
تمریناتی برای بهبود رفتار کودک بیش فعال
آدم‌ها با هم تفاوت دارند. برخی از افراد بسیار آرام هستند و دوست دارند که کارها را بارها و بارها انجام بدهند در حالی که بعضی دیگر از افراد دوست دارند کارها خیلی سریع و به روش‌های مختلف انجام دهند. خودآگاهی و شناخت خود می‌تواند افراد را در حل مسائل شخصیت‌شان کمک کند. ما در این مقاله چند تمرین ساده برای حل تعارض و بهبود کم‌توجهی در کودکان بیش‌فعال ارائه خواهیم کرد هر چند که کلیه این راهکارها برای بزرگسالانی که از بیش‌فعالی رنج می‌برند نیز قابل استفاده و مفید است.
- با کودک درباره، مشکلی که وجود دارد صحبت کنید
به کودک توضیح دهید که مغز او رفتارش را کنترل می‌کند. به او توضیح دهید: در مغز مواد شیمیایی‌ای وجود دارند که ناقل‌های عصبی نامیده می‌شوند و وظیفه آن‌ها انتقال پیام‌ها از یک سلول مغزی به سلول دیگر است. درست مثل ماشین و یا اتوبوسی که مسافران را حمل می‌کند. تصور کنید اگر سوخت این ماشین‌ها تمام شود ما نمی‌توانیم جایی برویم. ناقل‌های عصبی مثل ماشین‌ها و اتوبوس‌ها هستند که ما را جایی می‌برند در مورد مغز شما این پیام‌ها هستند که منتقل می‌شوند.
فکر کنید اگر ما نمی‌توانستیم جایی برویم چه اتفاقی می‌افتاد؟ آیا می‌توانستیم سر کار و مدرسه برویم و یا این که باید می‌نشستیم خانه نمی‌توانستیم برای خرید غذا و یا سایر مایحتاج خود به فروشگاه و یا مکان‌های دور برویم؟ این کمی شبیه موقعیت مغز افراد بیش فعال است بعضی اوقات ناقل‌های عصبی کافی برای انتقال کامل پیام از یک قسمت مغز به جای دیگر وجود ندارد. به کودک بگویید گاهی مغز او دوست ندارد از سیستم انتقال ماشین یا اتوبوس استفاده کند و شاید بخواهد متفاوت باشد اما باید مراقب بود که رفتارهای نامناسب کودک تمجید و تشویق نشوند و فقط به او یادآوری کنید که این اتفاق دست او نیست و به خاطر آن نباید خودش را سرزنش کند. به او بگویید شما می‌توانید با همکاری او بسیاری از مشکلات را مرتفع سازید.
- برای کودک لیست وظایف تهیه کنید
برای کودک یک لیست تهیه کنید و بر اساس اولویت، کارهای کودک را روی یک برگه یادداشت کنید. نقاشی‌های بامزه‌ای بکشید و اجازه بدهید کودک نقاشی را رنگ‌آمیزی کند. چیزی شبیه پلنر یا اسکرب بوک برای کودک بسازید و او را در ساخت و تهیه آن مشارکت دهید. از برچسب‌های رنگی استفاده کنید اگر کودک سواد خواندن و نوشتن دارد اجازه دهید تا کودک در نوشتن برنامه روزانه خود فعالانه شرکت کند.
- ذهن کودک را به چالش بکشید
همانطور که گفتیم خودآگاهی بخش مهمی از فرایند درمان و بهبودی است. در انتهای مقاله فعالیت مونتوسوری مربوط به سن ۶ تا ۷ سال یک فعالیت قرار داده شده، یک پرسشنامه که کودک باید آن را با توجه به اطلاعات شخصی‌اش پر کند. این پرسشنامه را از سایت پینو بیبی کپی کنید و آیتم‌های دیگری به آن بیافزاید و اجازه دهید کودک آن را پر کند؛ به عنوان مثال: من …………….. برادر و خواهر …………….. دارم. من با …………….. زندگی می‌کنم. من در شهر …………….. کشور …………….. زندگی می‌کنم. آدرس منزل و کدپستی خانه ما ……………..؛
در انتها اجازه دهید کودک یکی از عکس‌های خودش را که دوست دارد پرینت بگیرد و روی کاغذ بچسباند.
- با کودک بازی «کدوم رو ترجیح می‌دهی» انجام دهید
سعی کنید هنگام انجام این بازی همه اعضای خانواده را دخیل کنید هدف از انجام این بازی پی بردن کودک به تفاوت‌هایش با دیگران به صورت غیرمحسوس است.
| شطرنج بازی | یا | دوچرخه سواری |
| شنا کردن | یا | عکاسی |
| جوک گفتن | یا | داستان گفتن |
| هوای گرم | یا | هوای سرد |
| نقاشی | یا | نوشتن |
| شنیدن موسیقی | یا | شنیدن صحبت‌های دیگران |
| نوشیدن یک لیوان نوشابه | یا | نوشیدن یک لیوان آب هویج |
| درس خواندن در حال راه رفتن | یا | درس خواندن پشت میز |
- بازی «سلبریتی» را با کودک انجام دهید
یک صحنه نمایش درست کنید. از کودک بخواهید تا شبیه بازیگر یا خواننده مورد علاقه‌اش لباس بپوشد. یک برس بردارید و زا آن به عنوان بلندگو استفاده کنید و در نقش یک خبرنگار ظاهر شوید. به کودک بگویید از آنجا که او فرد جالب و منحصربه‌فردی است شما تصمیم دارید یک مصاحبه با او ترتیب بدهید و آن را در روزنامه سراسری چاپ کنید. سوالاتی تهیه کنید و از کودک بخواهید تا به سوالات مطرح شده پاسخ دهد. یادتان باشد قرار است خودآگاهی کودک و شناخت نسبت به خود را در او افزایش دهید. به عنوان مثال سوالات می‌تواند مانند موارد زیر باشد:
بازی مورد علاقه شما چیست؟
بهترین کارتونی که تا به حال دیده‌اید، چیست؟
بهترین کتابی که خوانده‌اید یا داستانی که شنیده‌اید چیست؟
موسیقی مورد علاقه شما چیست؟
روی چه کاری بیشتر از همه می‌توانید تمرکز کنید؟
چه کاری شما را عصبانی می‌کند؟
دوست دارید در مدرسه کجای کلاس بنشیند و چرا؟
چه کاری باعث می‌شود حواس شما پرت شود؟
چه افرادی بیشتر از بقیه احساسات و خواسته‌های شما را درک می‌کنند؟ چرا این حس را دارید؟
دوست دارید وقت خود را با چه افرادی بگذرانید؟
آیا دوست دارید وقتی کسی با شما صحبت می‌کند شما کار دیگری انجام دهید مثلاً نقاشی بکشید؟ آیا وقتی شما هم با کسی صحبت می‌کنید اشکال ندارد طرف مقابل کار دیگری انجام دهد؟
برای این که انجام کارهای روزمره و مسئولیت‌های خود را فراموش نکنید چه راهکاری دارید؟
در چه کارهای موفق هستید؟
به چه موضوعاتی علاقه دارید؟
به چه کاری علاقه ندارید؟
آیا کاری هست که دوست دارید در آن مهارت شما بیشتر شود؟
اخیراً در چه کاری پیشرفت داشته‌اید؟
و ………………………….
از کودک بخواهید به این سوالات جواب دهد یادتان باشد از قالب بازی خارج نشوید. ممکن است نشستن و نوشتن برای کودک دشوار باشد به او بگویید که می‌تواند هر سوالی که دوست دارد را الان پاسخ دهد و بقیه را در فرصت بعدی. با موبایل از کودک عکس بگیرید و مانند یک خبرنگار متشخص از او بابت مصاحبه تشکر کنید.
- کودک را تایید کنید
به کودک یاد بدهید که خودش را دوست داشته باشد و خودش را تایید کند. به او بگویید برای توصیف خودش از جملات مثبت استفاده کنید. انرژی پشت کلمات و تاثیر آن بر ناخودآگاه کودک را دست کم نگیرید. از کودک بخواهید ویژگی‌های خوبش را بگویید. به او کمک کنید تا خصوصیات خوبش را ذکر کند. در چه کارهایی توامندتر است آن‌ها به او یادآوری کنید. روی تعدادی کارت جملات مثبت بنویسید و از او بخواهید هر روز یکی از کارت‌ها را انتخاب کند و جلوی آینه آن را با صدای بلند تکرار کند. این کارت‌ها می‌توانند حاوی جملات زیر باشند:
هر روز احساس شادی، سلامتی و آرامش بیشتری می‌کنم.
من دقیق و سریع هستم.
من خوشحالم و آدم خوبی هستم.
من به حرف بقیه بادقت گوش می‌دهم.
حواسم جمع است و روی کاری که می‌کنم تمرکز دارم.
من اعتماد به نفس بالایی دارم.
من آرام و صبور هستم.
من مهربان هستم.
من مودب هستم.
من در کارهایم پشتکار دارم و مصمم هستم.
من دوست خوبی هستم.
من دوست داشتنی هستم.
من موفق هستم.
من منظم هستم و برای کارها برنامه‌ریزی دارم.
و ………………………….
- بازگو کردن فعالیت روزمره با صدای بلند
از کودک بخواهید فعالیت روزانه خود را برای یکی از خویشاوندان مانند خاله، عمو یا دایی تشریح کند. بد نیست صدای او را ضبط کنید و برای پدر او بفرستید و بدین ترتیب کار او را مورد تشویق قرار دهید.
به عنوان مثال کودک می‌تواند چنین متنی را بگویید:
روز خوب من شروع می‌شود با خوردن یک صبحانه کامل و مقوی و بعد از صبحانه، من ………………………….
بعد از مدرسه من به درس‌های مورد علاقه و تکالیفم ………………………….
هنگام ناهار من با …………………………. غذا می‌خورم و بعد از ناهار …………………………. انجام می‌دهم.
بعدازظهر من …………………………. انجام می‌دهم. عصر به …………………………. می‌روم. قبل از خواب …………………………. انجام می‌دهم.
- تفاوت سطح انرژی افراد را به کودک گوشزد کنید
به کودک توضیح دهید که همه افراد انرژی او را ندارند. ممکن است دوستانش زودتر از او خسته شوند و این به آن معنا نیست که دوستان کودک به او اهمیت نمی‌دهند یا او را دوست ندارند. ممکن است دوستان کودک بعد از خستگی واکنش نامطلوبی داشته باشند باید به کودک توضیح دهید که آن‌ها فقط خسته شده‌اند و ممکن است بعداً از رفتار خود پشیمان شوند. باید مهارت دوستیابی را در چنین کودکانی افزایش داد. خواندن مقاله آموزش مهارت دوستیابی به کودکان می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار شما قرار دهد. به کودک آموزش دهید که چه کارهایی را می‌تواند با دوستان خود انجام دهد و به او توضیح دهید که ممکن است همه افراد توانایی‌های یکسانی نداشته باشند. همانطور که نوشتن یک انشای یک صفحه‌ای ممکن است برای او دشوار باشد ممکن است بالا رفتن از درخت نیز برای دوست او دشوار باشد و یا رکاب زدن بیش از نیم ساعت ممکن است برای دوستش مقدور نباشد. معیارهای دوست خوب را برای کودک تشریح کنید.
- قوانین را برای کودک به صورت ساده بیان کنید
به او بگویید که در هنگام بازی با دیگران باید قوانین بازی را رعایت کند. برای این که مطمئن شوید کودک از قوانین تخطی نمی‌کند لازم است تا قوانین را به صورت شمرده شمرده و در قالب جملات کوتاه برای کودک تشریح کنید.
- تمسخر دیگران ممنوع
کودکان بیش فعال روحیه شوخ طبعی خوبی دارند اما ممکن است از آن در جهت لودگی یا تمسخر همسالان خود استفاده کنند و همین امر موجب می‌شود کودکان دیگر از او فاصله بگیرند لذا باید به کودک یاد داد که هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد و خنداندن دیگر به هر قیمتی اصلاً کار پسندیده‌ای نیست. گاهی کودک متوجه این رفتار زننده خود نیست و شاید بعدها دریابد که کار بدی انجام داده و شاید حتی در آینده نیز از کار زشت خود به نیکی یاد کند. شما به عنوان مربی و الدین کودک باید بد و خوب رفتارش را به او گوشزد کنید و به او آموزش دهید که زندگی اجتماعی قوانینی دارد که باید رعایت شود.
- به کودک آموزش دهید افکارش را بنویسد
کودکان بیش‌فعال ذهن پُر و سر پُرفکری دارند. اجازه دهید ذهن خود را در آرامش تخلیه کنند. معمولاً پرداختن به کارهای هنری روش خوبی برای تخلیه احساسات و عواطف و افکار است. به کودک آموزش دهید که می‌تواند افکارش را یادداشت کند. استفاده از اسکرب بوک و ژورنال آرت روش مناسبی برای تشویق کودک به نوشتن افکارش است. می‌توانید یک تخته سیاه کوچک یا یک تخته وایت‌برد تهیه کنید و در اتاق کودک نصب کنید و از او بخواهید افکارش را روی این تخته بنویسد و بدین ترتیب ذهن خود را آزاد کند.
- به کودک یاد بدهید از کارهای روزمره‌اش لیست تهیه کند
به کودک یاد بدهید از فهرست کارها استفاده کند و کارهایش را اولویت‌بندی و زمان‌بندی کند. این که کودک بداند چه کارهایی را باید انجام دهد نیمی از مسیر را طی کرده است. می‌توانید به کودک بگویید یک لیست تهیه کند و هر کدام از کارهایش را که انجام داد روی آن یک ضربدر بکشد. این کار حس خوبی به کودک می‌دهد و او را به انجام کارهای بعدی ترغیب می‌کند.
از کودک بخواهید برای کارهایش برنامه‌ریزی کند. به او در نوشتن برنامه روزانه کمک کنید. فعالیت‌ها را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم کنید تا کودک زودتر بتواند به اهداف تعیین شده دست پیدا کند. مثلاً تکالیف رونویسی از کتاب درسی را به سه قسمت تقسیم کنید تا کودک بتواند روی آن تمرکز بیشتری داشته باشد و هم از انجام هر مرحله احساس خوشایندی را تجربه کند که انگیزه‌ای برای ادامه فعالیتش باشد.
- ورزش مغزی کودک را در دستور کار قرار دهید
ذهن کودک را ورزش دهید. ورزش مغزی روش مناسبی برای افزایش تمرکز است. حرکات ضربدری یک تمرین برای ورزش مغز است. مغز نیز مانند همه اندام‌های دیگر با تمرین و ورزش، قوی‌تر می‌شود. از کودک بخواهید روی یک نقطه بایستد و هر کدام از زانوهایش را به ترتیب بالا بیاورد تا به آرنج دست مخالف بخورد. از او بخواهید ابتدا این کار را با سرعت کم و سپس با سرعت بیشتری انجام دهد.کودک باید پای راست را به آرنج دست چپ بزند و سپس این کار را با پای دیگر انجام دهد.
کودک باید دست‌های خود را باز کند. سپس با دست راست بینی خود را بگیرد و با دست چپ گوش راست خود را لمس کند. حالا برعکس انجام دهد یعنی با دست چپ بینی خود را بگیرد و با دست راست گوش خود را لمس کند.
- یوگای کودک روش مناسبی برای آرام‌ساز کودک است
یوگا واقعاً به تمرکز کودک کمک می‌کند. از کودک بخواهید پاهایش را به اندازه عرض شانه باز کند. باید پاها و انگشتان پا موازی هم باشند. حالا کودک باید کتف‌های خود را بچرخاند، این حرکت به شل شدن کتف‌های او کمک می‌کند. حالا از او بخواهید بازوهایش را در حالت آزاد در کنار بدنش قرار دهد. به او بگویید فرض کند که یک طناب به بالای سر او وصل است و با ملایمت او را به بالا می‌کشد. کتف‌هایش را عقب ببرد تا کتفش شل‌تر شود، حالا دست‌هایش را به حالت آزاد در کنار بدنش قرار دهد. حالا لازم است چند ثانیه آرام بایستد و اگر می‌تواند چشم‌هایش را ببندد. این کار خیلی آرامشبخش است.
- نوار آرامشبخش بسازید
حتماً تا کنون درباره نوارها و پادکست‌های آرامشبخش و مدیتیشن شنیده‌اید. این نوارها حاوی متونی هستند که یکسری دستورات آرامشبخش را به فرد می‌دهند و فرد با انجام آن به آرامش ذهنی می‌رسد. از کودک بخواهید برای خودش چنین نوار آرامش‌بخشی را تهیه کند. به راحتی با گوشی موبایل صدای کودک را ضبط کنید و آن را برای خود کودک پخش کنید تا تمرینات را با صدای خودش انجام دهد. می‌توانید زیر صدای کودک یک موسیقی آرام نیز پخش کنید. متن می‌تواند حاوی دستوراتی مانند موارد زیر باشد:
آرام روی یک صندلی بنشینید.
مطمئن شوید که کف پاهای‌تان روی زمین است.
پشت خود را صاف کنید.
به روبه‌رو نگاه کنید.
چشم‌های‌تان را بندید.
به آرامی نفس عمیقی بکشید. نفس خود را برای چند ثانیه نگه دارید؛ حالا نفس خود را بیرون بدهید.
سعی کنید از راه بینی نفس بکشید.
به دستان خود دقت کنید، کدام دست شما بیشتر تکان می‌خورد.
دست دیگر را روی ران خود قرار دهید.
سه نفس عمیق بکشید.
دست دیگر خود را نیز روی ران قرار دهید.
به آرامی نفس بکشید.
به پنجه‌های پای‌تان فکر کنید.
زمانی که نفس خود را حبس می‌کنید انگشتان پای خود را جمع کنید.
به اندازه یک دم و بازدم انگشتان پا را در این حالت نگه دارید حالا به اندازه یک دم و بازدم انگشتان پا را شل کنید.
حالا سعی کنید ساق پای خود را منقبض کنید و به اندازه یک نفس عمیق عضلات پا را منقبض نگه دارید و …..
این تمرین را از نوک پا تا سر برای اندام‌های مختلف انجام دهید.
- پازل، بازی پیدا کردن تفاوت‌ها
برای کودکان کوچکتر انجام بازی‌های مانند پازل، رنگ‌آمیزی و پیدا کردن تفاوت‌های داخل دو تصویر می‌تواند تمرین مناسبی جهت آرام‌سازی ذهن باشد.
- تکنیک دایره آرام‌بخش
یک دایره بزرگ وسط یک صفحه کاغذ بکشید و از کودک بخواهید داخل دایره را با خطوط منظم پُر کند. این فعالیت به کودک کمک می‌کند که افکارش را منظم کند. به این نوع تصاویر امروزه ماندلا می‌گویند اما در طرح‌ها و نقاشی‌های قدیم و اصیل ایرانی این سبک هنری زیرمجموعه‌ای از هنر اسلیمی طبقه‌بندی می‌شد.
- تکنیک بارش ذهنی
یونانیان باستان برای تمدد اعصاب و آرام‌سازی ذهن از روش ورقه بارش ذهنی استفاده می‌کردند. به کودک بگویید هر وقت چیزی ذهنش را درگیر کرد موضوع آن را در وسط یک کاغذ بنویسید و در اطراف آن هر آنچه در خصوص این موضوع به ذهنش متبادر می‌شود را یادداشت کند. هدف از این کار بیرون ریختن تمام چیزهایی است که به ذهن کودک می‌رسد. بدین طریق کودک عقاید و نظرات خوب خود را فراموش نمی‌کند زیرا یادداشتی از آن‌ها دارد و می‌تواند آن‌ها را به ترتیب اولویت و بر حسب زمان مورد نیاز برای انجام آن‌ها مرتب کند. اگر نوشتن برای کودک سخت است از او بخواهید صدای خود را با یک رکودر یا حتی گوشی موبایل ضبط کند.
پرهیز غذایی برای مقابله با بیش‌فعالی
غذاها و نوشیدنی‌ها بر رفتار افراد تاثیر می‌گذارند. اگر کودک شما بیش‌فعال است باید مراقب رژیم غذایی کودکان‌تان باشید. برخی افراد بیش فعال نسبت به بعضی غذاها یا نوشیدنی‌ها حساسیت دارند و خوردن و نوشیدن این غذاها منجر به پرتحرکی بیشتر آن‌ها می‌شود.
غذاها و نوشیدنی‌های مضر برای افراد بیش‌فعال عبارت هستند از: گوجه‌فرنگی، بستنی، انواع سس به خصوص کچاپ، آب پرتقال، نوشابه‌های گازدار، انگور، غذاهای دارای رنگ مصنوعی، آبنبات و شکلات، شیرینی و تنقلات شیرین.
غذاها و نوشیدنی‌های مفید برای افراد بیش‌فعال عبارت هستند از: پاستا و ماکارونی، مرغ، موز، سیب‌زمینی، میوه‌های تازه، غلات سبوس‌دار، آب، پنیر و ماست.
کودک را به پیروی از یک رژیم غذایی سالم تشویق کنید و از روش‌های مختلف برای ترغیب کودک به خوردن غذاهای مفید استفاده کنید. یادتان باشد وعده صبحانه مهم‌ترین وعده غذایی برای همه افراد به ویژه کودکان است.
به خاطر داشته باشید داروهای کنترل کننده بیش‌فعالی باعث کم شدن اشتهای کودک می‌شوند، از این رو چند ساعت بعد از خوردن قرص و مصرف دارو لازم است تا کودک را تشویق کنید، غذا میل کنید. مقاله تاثیر رنگ بر اشتهای کودک و روش‌های ترغیب و تشویق کودکان به غذا خوردن را مطالعه کنید و سعی کنید تا کودکان را با ترفندهای مختلف به خوردن غذا علاقه‌مند کنید.