ضریب هوشی بالا، شاخص اولیه تیزهوشی است، اما هر بچه تیزهوشی شخصیت منحصر به فردی دارد و ممکن است از جهاتی نسبت به همسالان خود برتر باشد. در این مقاله برخی از خصوصیات و ویژگی‌های مشترک بین کودکان تیزهوش آورده شده است. اگر تا به حال تردید داشته‌اید که فرزندتان بااستعداد است، ممکن است تعجب کنید که این اصطلاح چگونه تعریف می‌شود. کاهینا لوئیس، روانشناس و مدیر عامل شرکت Strengths and Solutions، سازمانی که تست‌های هوش را در فلوریدا انجام می‌دهد، می‌گوید: از نظر فنی، تعریف اولیه از یک کودک بااستعداد کودکی است که هوش آن از ضریب هوشی متوسط جمعیت ۲٪ بیشتر باشد اما نمره ضریب هوشی بالا تنها راه برای تعیین این که کودک شما بااستعداد است، نمی‌باشد. این اصطلاح همچنین می‌تواند برای کودکانی به کار رود که عملکرد بالایی در زمینه‌های یادگیری، انگیزه، رهبری، خلاقیت یا سازگاری دارند.
لوییس می‌گوید: «برای داشتن استعداد، یک کودک نیازی به برتری مطلق در همه این زمینه‌ها ندارد. اما باید حداقل در برخی از این ویژگی‌ها در مقایسه با سایر ویژگی‌های همسالانش تفاوت‌های مشخصی وجود داشته باشد.»
این تفاوت‌ها می‌توانند به روش‌های مختلفی نمایان شوند؛ به هر حال، بچه‌های بااستعداد هنوز هم بچه‌هایی هستند که شخصیت‌ها و علایق منحصر به فردی دارند. چند خصوصیت و ویژگی مشترک بین کودکان بااستعداد وجود دارد که به شرح زیر است:
۱. یادگیری سریع
به گفته لوئیس، یکی از علائمی که نشان می‌دهد کودک نسبت به سن خود بسیار بااستعداد است، سرعت یادگیری او می‌باشد. او می‌گوید که بچه‌های بااستعداد زودتر از همسالان خود موضوعات جدید را یاد می‌گیرند.
۲. دایره لغات بزرگتر و بیشتر
چنین کودکانی برای بین احساسات و برقراری ارتباط با دیگران از واژه‌های بیشتری استفاده می‌کنند و گاهی مهارت زبانی آن‌ها به حدی زیاد است که در حد یک فرد بزرگسال می‌توانند سخنوری کنند. این کودکان ممکن است زودتر از همسالان خود به نقاط عطف رشد زبانی و بیانی دست پیدا کنند.
۳. کنجکاوی زیاد
کودکان بااستعداد سوالات زیادی در ذهن دارند و ممکن است درباره هر چیزی کنجکاوی کنند و سوال بپرسند. آن‌ها علاقه دارند درباره هر چیزی سوال بپرسند و دانستن درباره مکانیزم و نوع فعالیت و کارکرد هر چیزی برای‌شان جالب است.
۴. اشتیاق به یادگیری
علاوه بر کنجکاوی زیاد کودک بااستعداد دوست دارند تا مهارت‌های خود را نیز افزایش دهند و چیزهای جدید یاد بگیرند، اساساً آن‌ها سوال می‌پرسند تا بیاموزند. لوئیس می‌گوید که این کنجکاوی فراوان شاید به همین دلیل است که بچه‌های بااستعداد تمایل زیادی به درک بیشتر دنیای اطراف خود دارند.
۵. داشتن مهارت خواندن زودهنگام
بسیاری از کودکان خواندن را در اوایل سال‌های دبستان می‌آموزند و مهارت‌های پیش از سواد خواندن خود را (مانند تشخیص حروف و تشخیص الگوهای صدا) در سال‌های اولیه کودکی و احتمالاً در آموزش‌های پیش‌دبستانی می‌آموزند. لوئیس می‌گوید، از آن جایی که کودکان بااستعداد به سرعت یاد می‌گیرند، معمولاً می‌توانند عناصر سازنده کلمات و جملات را به خوبی تشخیص دهند و لذا بسیار سریع‌تر از همسالان خود شروع به خواندن می‌کنند.
۶. استعداد حل پازل یا الگوها
برخی از کودکان فوق‌العاده بااستعداد می‌توانند سریع‌تر از همسالان خود با پازل کار کنند یا الگوها را تشخیص دهند. شناخت الگوها می‌تواند منجر به یادگیری مهارت‌های پیچیده‌تر مانند خواندن اعداد حتی از روی ساعت‌های آنالوگ، متصل کردن قطعات منفصل اسباب‌بازی یا حتی وسایل خانگی، انجام عملیات‌های ریاضی مانند جمع، تفریق، ضرب و تقسیم و … شود.
۷. خلاقیت استثنایی
لوییس می‌گوید یکی دیگر از ویژگی‌های رایج در کودکان تیزهوش، مهارت‌های خلاقانه‌ای است که برای یک کودک در آن سن انتظار ندارید. این کودکان ممکن است استعداد خارق‌العاده‌ای در نقاشی کشیدن، نواختن یک ساز، درست کردن اشیا سه بعدی و مجسمه‌سازی، طراحی لباس یا ماشین‌آلات و … داشته باشند.
خلاقیت غیرمعمول و زیاد فقط در مورد هنر صدق نمی‌کند. لوئیس می‌گوید بسیاری از کودکان بااستعداد قوه تخیل قوی دارند که داستان‌های خود را خلق می‌کنند یا به شدت با شخصیت‌های کتاب‌ها یا فیلم‌ها همذات پنداری می‌کنند.
۸. مهارت‌های استدلالی پیشرفته
برخی از کودکان قادرند بدون مشاجره و گریه و داد و بیداد آن چه را در ذهن دارند به روشنی تبیین کنند. برخی از کودکان گویی از قبل تدارک همه چیز را دیده‌اند و در یک مکالمه منطقی برای هر آن چه می‌گویند استدلال می‌آورند. توانایی این کودکان در فکر کردن به موضوعات مختلف خیره کننده است. آن‌ها همه چیز را از هر زاویه ممکن می‌بینند و همه جوانب را در نظر می‌گیرند. از آنجایی که مهارت‌های استدلالی پیشرفته نشانه‌ای از هوش بالا هستند، لوئیس می‌گوید که این مهارت‌ها همچنین می‌توانند نشانه‌ای از استعداد یک کودک باشند.
۹. انرژی بالا
لوییس می‌گوید: با وجود چیزهای زیادی که در مغز کودکان بااستعداد می‌گذرد، گاهی اوقات می‌توان بچه‌های بااستعداد را به عنوان بسیار فعال توصیف کرد. سطح انرژی آن‌ها معمولاً بالاست و ممکن است نسبت به همسالان خود در مورد موضوعات یا فعالیت‌های جدید یا مورد علاقه هیجان‌زده‌تر شوند و در مورد این کودکان عمدتاً می‌گوییم که انگار ۶ ماهه به دنیا آمده‌اند از بس برای یادگیری تعجیل می‌کنند. مغز آن‌ها عاشق درگیر شدن با مسائل جدید است.
۱۰. توانایی تمرکز در مدت زمان بسیار طولانی
لوئیس می‌گوید وقتی بچه‌های بااستعداد بتوانند انرژی خود را هدایت کنند، می‌توانند برای مدت زمان طولانی تمرکز کنند، حتی در سنین پایین. به عنوان مثال، یک کودک نوپا معمولاً می‌تواند بیش از ۳۰ دقیقه را صرف ساختن یک برج لگویی استادانه کند در حالی که همسالانش ممکن است فقط چند دقیقه بعد از شروع بازی با لگو به سراغ یک فعالیت دیگر بروند.
۱۱. حساسیت یا همدلی غیرمعمول زیاد
همان شدت و تمرکزی که بسیاری از بچه‌های بااستعداد برای ریاضی یا خواندن دارند را می‌توان در احساسات آن‌ها نیز یافت. لوئیس می‌گوید: کودکان فوق‌العاده بااستعداد نیز به طور غیرعادی حساس و همدل هستند و این حساسیت را می‌توان با استانداردهای بالایی که اغلب برای خود تعیین می‌کنند ترکیب کنند. به گفته لوییس، بسیاری از کودکان بااستعداد کمال‌گرا هستند. هنگامی که آن‌ها اشتباه می‌کنند، ممکن است ضربه‌ای بزرگتر از سایر بچه‌ها به روحیه و روان آن‌ها وارد شود.
۱۲. شناخت توسط دیگران
والدین به ندرت تنها کسانی هستند که متوجه می‌شوند فرزندانشان ممکن است بااستعداد باشند. لوییس می‌گوید: وقتی کودکی بااستعداد است، افراد متعددی در زندگیش وجود دارند مانند اعضای خانواده، پزشکان و معلمان و او قادر است تفاوت و ویژگی این افراد را تشخیص دهد و بپذیرد. این امر به ویژه در مورد ویژگی‌هایی که در تست IQ نشان داده نمی‌شوند، مانند مهارت‌های رهبری استثنایی یا سازگاری صادق است.
تست استعداد
لوییس می‌گوید اگر می‌خواهید بدانید فرزندتان بااستعداد است یا خیر، او را آزمایش کنید. رسمی‌ترین راه برای انجام این کار از طریق تست رسمی هوش به محض ورود کودک به مدرسه است. برخی از موسسات آموزشی ممکن است سیاست‌های خاص خود را برای ارزیابی‌های خاص جهت ثبت‌نام در کلاس‌های تیزهوشان داشته باشند.
برای کودکان بسیار خردسال (زیر ۶ سال)، تست‌های هوش به اندازه کودکان مدرسه‌ای دقیق نیستند. لوئیس می‌گوید، بچه‌ها را می‌توان در سن ۲ سالگی آزمایش کرد، اما معمولاً توصیه نمی‌شود و بهتر است برای سنجش استعداد و هوش بین سن ۶ تا ۱۰ سالگی این کار را انجام داد.
آنچه والدین باید در نهایت در مورد ویژگی های با استعداد بدانند
در حالی که ویژگی‌های فوق در کودکان بااستعداد رایج است، لازم نیست کودک در تمام موارد بالا خاض و منحصر به فرد باشد. به عنوان مثال، همه بچه‌های بااستعداد نمی‌توانند زودتر از سن مدرسه کتاب‌خوانی کنند یا همه کودکان باهوش مهارت زبانی خارق‌العاده‌ای ندارند و برخی حتی ممکن است کم‌حرف و خجالتی باشند.
همانطور که لوئیس اشاره می‌کند، با تقویت و حمایت مناسب، فرزند شما هنوز هم می‌تواند به درجات بالا برسد. برای تقویت مهارت‌های کودک خود اکیداً‌توصیه می‌کنیم مقالات مربوط به فعالیت‌های مونتسوری متناسب با سن کودک خود را انجام دهید. این فعالیت‌ها به شکل بازی و سرگرمی هستند و در ۵ رده سنی قابل اجرا می‌باشند:
فعالیت‌های مونتسوری کودکان ۲ تا ۳ سال
فعالیت‌های مونتسوری کودکان ۳ تا ۴ سال
فعالیت‌های مونتسوری کودکان ۴ تا ۵ سال
فعالیت‌های مونتسوری کودکان ۵ تا ۶ سال
فعالیت‌های مونتسوری کودکان ۶ تا ۷ سال
فراموش نکنید بخشی از هوش جنبه وراثتی دارد و بخش دیگر آن جنبه اکتسابی دارد بنابراین با کار مضاعف و وقت گذاشتن برای فرزندتان می‌توانید روی بخش اکتسابی هوش کودک‌تان کار کنید و آن را تقویت نمایید برای اطلاع از راهکارهای تقویت هوش کودکان توصیه می‌کنیم مقاله پنج راه برای تقویت قدرت مغز کودک را مطالعه فرمایید. خواندن مقاله چگونه بفهمیم فرزندمان باهوش است یا بااستعداد؟ نیز خالی از لطف نخواهد بود.
فراموش نکنید کودکان با یکدیگر متفاوت هستند و ممکن است کودک شما در زمینه‌ای استعداد خاصی داشته باشد در حالی که در یک حوزه آموزشی ضعیف‌تر عمل کند. آن چه که امروز بیشتر از IQ مهم است EQ یا هوش هیجانی کودک است که خوشبختانه تا حدود زیادی قابل آموزش است و با تمرین و ممارست می‌توان آن را بهبود و ارتقا داد. در درجه اول به عنوان والدین کودک سعی کنید تا سلامت بدنی و روحی کودک خود را تامین کنید و زمینه‌های رشد مطلوب او را فراهم کنید یادتان باشد عقل سالم در بدن سالم است. و به خاطر داشته باشید فشار و تحکم در روابط با کودک و اصرار به یادگیری می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد.