این مقاله سومین مقاله از سری مجموعه مقالات مونته‌سوری است که در ۵ مقاله به معرفی فعالیت‌های عملی و کاربردی مونته‌سوری جهت پرورش خلاقیت، بالا بردن سطح کارایی، مسئولیت‌پذیری و خلاقیت کودکان می‌پردازد. در این مقاله مجموعه‌ای از فعالیت‌های عملی، حسی، ریاضی و زبانی مخصوص کودکان رده سنی ۴.۵ تا ۵ سال ارائه می‌شود. شما والدین عزیز می‌توانید با کمی خلاقیت دایره این فعالیت‌ها را بسیار گسترده‌تر کنید. فراموش نکنید هدف از انجام این فعالیت‌ها، آموزش انواع مهارت‌ها به روشی شاد و کاربردی به کودکان است. در نظر گرفتن روحیه، علاقه و حوصله کودک برای انجام این فعالیت‌ها، شما والدین و مربیان عزیز را در جهت کسب نتایج مطلوب‌تر یاری خواهد رساند. با تیم متخصص پینو بیبی و فعالیت‌های مونته‌سوری همراه باشید تا کودک توانمندتری داشته باشید.
ماریا مونته‌سوری کیست؟
اگر بخواهیم در نظام آموزش و تعلیم و تربیت کودکان چند چهره شاخص را نام ببریم شاید در کنار هلن کلر بزرگ، جبار باغچه‌بان نازنین، جیمی اسکالانته فداکار، آن سالیوان مهربان و مک گافی خلاق باید یادی کنیم از مونته‌سوری جسور و مستعد. ماریا مونته‌سوری (Maria Montessori) یک خانم ایتالیایی بود که بر خلاف عقاید جامعه سنتی زمان خود توانست به عنوان اولین زن وارد دانشکده پزشکی شهر رم شود. البته ثروتمند بودن خانواده او نیز در این پیش‌گامی بی‌تاثیر نبود و با میانجی‌گری پاپ، دانشکده پزشکی او را به عنوان دانشجو پذیرفت. او با سخت‌کوشی بسیار توانست پزشک شود اما افسوس که جامعه او را به عنوان یک پزشک زن نپذیرفت. او که نتیجه سال‌ها زحمت و کوشش خود را در ورطه نابودی می‌دید، به یک مرکز نگهداری از معلولین وارد شد و در آنجا مشغول به تدریس شد. تجربیات کودکی و آموزش خشک و خشن آن روزگار او را به فکر واداشت تا روش‌های نرم‌تر و جذاب‌تری برای آموزش به کودکان در پیش بگیرد، از این رو روش‌های بازی‌گونه مونته‌سوری را برای آموزش به کودکان معلول و بعدها برای آموزش به تمامی کودکان به کار بست. شیوه آموزشی او نتایج بسیار درخشانی داشت و او به دلیل تلاش‌های مثمرثمر و ابداع شیوه‌های آموزشی موثر توانست جایزه یونسکو را از آن خود کند.
نکات کلی در خصوص فعالیت‌های مونته‌سوری
در انجام فعالیت‌های مونته‌سوری به نکات کلی زیر توجه داشته باشید:
- در انجام فعالیت‌ها همواره ایمنی را رعایت کنید و بر فعالیت کودک نظارت داشته باشید.
- کودک را قضاوت نکنید. هرگز او را با دیگران مقایسه نکنید. هر کودکی توانایی‌های خاص خود را دارد.
- سطح توقعات از کودک‌تان را بالاتر از توانایی‌ها و قابلیت کودک در نظر نگیرید. فراموش نکنید بخشی از هوش ارثی است و بخش اکتسابی. به یاد داشته باشید در پروسه تشویق کودک تلاش اوست که مورد تشویق قرار می‌گیرد نه هوش و استعداد او.
- اجازه ندهید کودک ناامید شود. اگر کودک در انجام فعالیت‌ها ناکام است و مرتب شکست می‌خورد شاید فعالیت‌ها برای او مناسب نیست، حتی اگر در رده سنی او باشد، فعالیت ساده‌تر را امتحان کنید، اگر احساس کردید کودک عصبی یا دلسرد شده است با راهنمایی او را به بازی بگردانید مثلاً به او را در رسیدن به جواب کمک کنید.
- توجه کنید که این فعالیت‌ها هم برای کودکان دختر و هم برای کودکان پسر طراحی شده و کلیه این تمرینات را هر دو دختر و پسر باید انجام دهند و هیچ تمرینی تفکیک جنسیتی ندارد.
- از هر فرصتی برای آموزش به کودک بهره ببرید؛ هنگام قدم زدن در پارک، تماشای تلویزیون، موقع شستن ظروف و … یادتان باشد کودکان تشنه یادگیری و تجربه‌اندوزی هستند.
- در انجام فعالیت‌های مونته‌سوری به سن کودک توجه داشته باشید. اگر تکرار تمرینات رده سنی کودک برای او کسل‌کننده است فعالیت‌های ساده‌تر رده سنی بعدی را با کودک تمرین کنید. اگر کودک شما مهارت‌های لازم برای انجام فعالیت رده سنی خود را ندارد، تمرینات را ساده کنید و اگر لازم است به فعالیت‌های رده سنی پایین‌تر مراجعه کنید.
- کودک را به خاطر اشتباهاتش تنبیه نکنید. فعالیت‌های مونته‌سوری باید به صورت بازی و کاملاً مفرح و شاد انجام شود.
- کودک را تشویق به پرسیدن سوال کنید و سوالات کودک‌تان را با اشتیاق و علاقه جواب دهید.
- فعالیت‌های مونته‌سوری باید به شکل بازی انجام شوند. خلاقانه برای هر فعالیت یک نام انتخاب کنید مثلاً «بازی بگرد و پیداش کن»، «بازی تو تکمیلش کن»، «بازی دور و نزدیک» و ….
- امروزه بسیاری از سایت‌ها و فروشگاه‌های اسباب‌بازی برخی از اسباب‌بازی‌ها را با نام اسباب‌بازی مونته‌سوری عرضه می‌کنند، شما می‌توانید این ابزار را خریداری کنید اما هدف از انجام فعالیت‌های مونته‌سوری آشنایی کودک با وسایل پیرامونش هست. هدف این است که کودک طریقه استفاده از وسایل ساده زندگی را یاد بگیرد و مهارتش را در انجام امور ساده و اولیه زندگی بالا ببرد، بنابراین هر چه این وسایل دم دست‌تر باشد آموزش برای کودک ملموس‌تر است. ضمن این که ممکن است خرید این اسباب‌بازی‌ها برای همه خانواده‌ها میسر و مقدور نباشد اما آنچه در ادامه به عنوان فعالیت‌های مونته‌سوری ارائه می‌شوند با وسایل ساده که در هر خانه‌ای یافت می‌شود قابل انجام است.
هدف از انجام فعالیت‌های مونته‌سوری:
- تقویت حواس پنجگانه
- آمادگی برای آموزش‌های سخت در رده‌های سنی بالاتر
- بالا بردن مهارت دستورزی
- انجام حرکات ظریف
- بالا بردن حس مسئولیت‌پذیری
- افزایش تمرکز و پرورش خلاقیت کودکان ۴.۵ تا ۵ سال
- تقویت مهارت‌های عمومی زندگی
- بالا بردن سطح معلومات عمومی
- کشف استعدادها و قابلیت‌های بالقوه کودکان
- معیاری برای سنجش توانایی‌های کودک
- بررسی تحقق نقاط عطف رشد در سنین مختلف
- کمک به یافتن مشکلات کم‌توانی و ناتوانی حرکتی و ذهنی در کودکان
- خارج کردن آموزه‌ها از حالت انتزاعی و ملموس کردن آن‌ها
- برقراری ارتباط بین آموزش‌های علمی و فعالیت‌های عملی و زندگی واقعی
تیم متخصص پینو بیبی در ۵ مقاله به تشریح برخی فعالیت‌های موثر در مهارت‌آموزی کودک در ۵ رده سنی مختلف پرداخته است. این فعالیت‌ها در چهار شاخه فعالیت‌های زندگی عملی، فعالیت‌های حسی، فعالیت‌های ریاضی و فعالیت‌های زبانی برای رده سنی ۴.۵ تا ۵ سال ارائه شده است. توصیه می‌کنیم تا فعالیت‌های رده سنی ۳.۵ تا ۴.۵ سال را همچنان ادامه دهید. امیدواریم با بکارگیری این شیوه‌های عملی و علمی، کودکانی شاد، اندیشمند و کارآمد تربیت نمایید تا آینده درخشانی را برای ایران عزیز رقم بزنند. برای اطلاعات بیشتر در خصوص نکات کلی درباره انجام فعالیت‌های مونته‌سوری، بخش نکات کلی در خصوص فعالیت‌های مونته‌سوری در مقاله اول از این مجموعه را مطالعه بفرمایید.
فعالیت‌های زندگی عملی برای کودکان ۴.۵ تا ۵ ساله
بخشی از فعالیت‌های آموزشی مونته‌سوری مربوط به فعالیت‌های عملی، انجام حرکات یدی و فیزیکی است که باعث می‌شود مهارت کودکان در استفاده از اعضای حرکتی بدن تقویت شود. در ضمن کودکان ضمن تقویت ماهیچه‌ها، فعالیت‌های متناسب با مهارت‌های زندگی را خواهند آموخت. فعالیت‌هایی که در ادامه آورده شده مناسب برای کودکان بین ۴.۵ تا ۵ سال است. اگر کودک شما در انجام هر کدام از فعالیت‌ها مشکل خاصی داشت مثلاً قادر به شمردن اعداد نبود یا در استفاده از ابزار ساده مانند قاشق، چنگال و … مشکل داشت و یا به سختی می‌توانست روی فعالیتی که انجام می‌دهد متمرکز شود، لازم است تا با پزشک متخصص اطفال مشورت شود.
در انجام کلیه این فعالیت‌ها رعایت نکات ایمنی و علاقه کودک به مشارکت مهم‌ترین فاکتورها جهت ادامه و پیگیری فعالیت‌های بعدی است. به علاقه‌مندی‌های کودک توجه کنید و زمان مناسب برای این فعالیت‌ها را انتخاب کنید؛ تایمی که هم شما و هم کودک‌تان انرژی و حوصله انجام فعالیت را داشته باشد.
- به کودک نشان دهید چطور لباس بشوید. او قبلاً یاد گرفته که اسباب‌بازی و ظرف غذایش را بشویید. حالا می‌توانید یک تشت کوچک را پر از آب کنید و کمی پودر صابون استاندارد را در تشت بریزد و از او بخواهید جوراب، یا بلوزش را بشویید. از محصولات شوینده‌ای استفاده کنید که برای کودک مضر نباشند و حساسیت ایجاد نکنند. می‌توانید از پودر صابون پینو بیبی یا از مایع لباس‌شویی پینو بیبی استفاده کنید.
- یک پارچه یا مقوا بردارید روی آن را با یک درفش یا پیچ گوشتی سوراخ کنید و یک نخ را به انتهای یک میله کوچک بندید. از کودک بخواهید تا نخ و میله را مانند سوزن از سوراخ‌ها رد کند. بعد از چند بار تمرین حالا به کودک طرح بدهید و از او بخواهید طرح را اجرا کند. مثلاً نخ را به صورت زیگزاگی رد کند یا یکی در میان از نخ رنگی استفاده کند. برای این کار می‌توانید حتی از آبکش استفاده کنید و از کودک بخواهید نخ را از سوراخ‌های آبکش رد کند. برخی اسباب‌بازی فروشی‌ها وسایل دوخت و دوز کودکانه عرضه می‌کنند.
- کمک کنید تا کودک‌تان بفهمد چطور باران می‌بارد. ممکن است قبلاً مفاهیمی مانند بخار کردن آب را به او آموزش داده باشید حالا کمی مفاهیم را پیچیده‌تر کنید. می‌توانید آن را به صورت یک آزمایش ساده انجام دهید. یک ظرف را پر از آب کنید و روی حرارت بگذارید و وقتی آب شروع به تبخیر کرد، درب قابلمه را روی آن نگه دارید و به کودک نشان دهید که بخار آب در برخورد با جسم سرد مجدداً به آب و شکل مایع بدل می‌شود.
- در حالی که با هم غذا می‌خورید، از اصطلاحات پروتئین، چربی، ویتامین A، ویتامین B، ویتامین C، ویتامین D، کلسیم، آهن و … استفاده کنید. به کودک بگویید هر یک از آن‌ها برای بدن مورد نیاز هستند و اگر به میزان کافی از آن‌ها استفاده نشود چه اتفاقی خواهد افتاد. برای کودک توضیح دهید که چه ویتامین‌ها و مواد مغذی برای رشد او نیاز است و این ویتامین‌ها در چه مواد غذایی یافت می‌شوند.
- با کمک کودک در باغچه یا گلدان یک گیاه بکارید مثلاً دانه لوبیا، یا عدس و وظیفه نگهداری را از گلدان را بر عهده کودک خود قرار دهید. به کودک بیاموزید که گیاه برای رشد نیازمند خاک مناسب، آب کافی و نور خورشید است.
فعالیت‌های حسی برای کودکان ۴.۵ تا ۵ ساله
این فعالیت‌ها برای تقویت حواس پنجگانه کودک بسیار موثر هستند. در انجام این فعالیت‌ها نکات ایمنی را رعایت فرمایید.
- چشم کودک را بندید و از او بخواهید در اتاق‌های مختلف خانه قدم بزند. شما همچنین می‌توانید از او بخواهید بگوید شما کجا هستید.
- چشم کودک‌تان را ببندید و از او بخواهید به اطراف برود و چیزهایی را که به او گفته‌اید لمس کند. سپس از او بخواهید به شما بگویید چطور او قادر به شناسایی آن‌ها بوده است.
- بازی دور و نزدیک را با کودک خود انجام دهید. یک درب قابلمه و قاشق بردارید و به کودک توضیح دهید که در صورتی که به جسم پنهان شده نزدیک شود صدای بلندی ایجاد خواهید کرد و اگر از شی مورد نظر دور شود صدا آرام و آرام‌تر خواهد شد. حالا یک شی را در جایی از اتاق پنهان کنید و از کودک بخواهید تا آن را پیدا کند. وقتی کودک به شی پنهان شده نزدیک می‌شود محکم با قاشق روی در قابلمه بکوبید و وقتی کودک از شی پنهان شده دور می‌شود قاشق را به آرامی روی درب قابلمه حرکت دهید تا صدای کم و ملایمی ایجاد شود.
- در پارک روی صندلی بنشیند و از او بخواهید به دورترین جای ممکن نگاه کند و هر چه می‌بیند برای شما تشریح کند حالا از او بخواهید به نزدیک‌ترین جای ممکن نگاه کند و هر چه می‌بیند را باز گو کند.
- چند ماده معطر مختلف را در اختیار او قرار دهید تا بو کند، سپس چشمان او را بندید و از او بخواهید نام مواد معطر را بگوید. می‌توانید برای این فعالیت از کمی گلاب، شامپو بچه، بکین پودر، شربت سرفه و … استفاده کنید.
- چند اسباب‌بازی بزرگ کودک را انتخاب کنید و یک کاغذ بردارید. به بالکن، پارک یا یک محیط آفتاب‌گیر بروید. اسباب‌بازی را لبه کاغذ بگذارید و از کودک بخواهید تا از روی سایه‌ای که روی کاغذ ایجاد شده است خطوط را ترسیم کند. سعی کنید این کار در ساعات میانی روز انجام دهید که نور خورشید بیشتر است. زاویه تشکیل سایه را طوری تنظیم کنید که بیشتر شباهت ممکن را به اسباب‌بازی کودک داشته باشد.
فعالیت‌های ریاضی برای کودکان ۴.۵ تا ۵ ساله
هدف در این رده سنی درک مفاهیم پیچیده‌تر ریاضی است. اگر در سنین پایین‌تر فعالیت‌های ریاضی را با کودک تمرین کرده باشید، کودک در این سن قادر خواهد بود علاوه بر شمارش اعداد تا ۱۰۰، طرز نوشتن اعداد را نیز بیاموزد و همچنین شما قادر خواهید بود بازی‌های ریاضی سخت‌تری را با کودک انجام دهید.
- یک سلسله اعداد روی بدون فاصله روی یک کاغذ بنویسید و از کودک بخواهید مثلاً عدد ۷۸ را پیدا کند و دور آن خط بکشد.
- دیکته اعداد را کم‌کم به او بیاموزید می‌توانید تا ۱۰ را به او آموزش دهید و اگر کودک علاقه به یادگیری داشت اعداد بیشتری را با او تمرین کنید.
- به کودک‌تان برای آموختن روزهای هفته کمک کنید وقتی کودک مفهوم روز را دریافت حالا به او مفهوم هفته را یاد بدهید. کمی روی این مسئله تمرکز کنید. وقتی مطمئن شدید کودک مفهوم روز و هفته را دریافته است؛ مفهوم ماه را به او یاد دهید.
- یک تقویم بردارید و روی تقویم مفاهیم مختلفی را که آموزش داده‌اید تمرین کنید. مثلاً از کودک بخواهید یک هفته را روی تقویم به شما نشان دهد و بگویید یک هفته چند روز دارد.
- به او تاریخ هر روز را بگویید و با یک مداد آن را روی تقویم خط بزنید. شما همچنین می‌توانید از او بخواهید ماه‌ها را در پایان هر ماه خط بزند.
- روز تولد کودک را روی تقویم پیدا کنید و از کودک بخواهید با ماژیک دور روز تولدش یک قلب بکشد.
- هر زمان و هر مکان که مشغول انجام فعالیتی هستید از کودک بخواهید تا ۱۰۰ بشمارد و به او بگویید می‌خواهید بدانید آیا می‌توانید تا پایان شمارش کودک آن فعالیت را به اتمام برسانید. مثلاً: وقتی پیاز سرخ می‌کنید، یا میوه پوست می‌کنید یا از آسانسور استفاده می‌کنید. هنگامی که سوار آسانسور شدید به کودک بگویید شروع به شمارش کند و ببیند چقدر طول می‌کشد تا شما مثلاً از طبقه هفتم به پارکینگ برسید.
- وقتی می‌خواهید به کسی تلفن کنید هر زمان که میسر شده از کودک بخواهید تا او برای شما شماره‌گیری کند. اگر کودک اعداد را یاد گرفته می‌توانید دو رقم دو رقم اعداد را بخوانید اما اگر کودک اعداد را به خوبی بلد نیست اعداد را تک به تک به او بگویید.
فعالیت‌های زبانی برای کودکان ۴.۵ تا ۵ ساله
صحبت کردن و به کار بردن درست لغات و افزایش دایره واژگان از اهداف مهم این فعالیت‌ها هستند.
- سوالاتی متناسب با سطح معلومات کودک‌تان بپرسید. برای مثال: «اسم کشورمون چیه؟»، «کلسیم در بدن‌مون چه کار می‌کنه؟»، «به بچه گوسفند چی میگن؟»، «بزرگ‌ترین استان ایران کدومه؟» و …
- پیشتر با کودک درباره آوای کلمات تمرین کردید حالا برای او توضیح دهید که هر آوایی را با یک نماد و علامت مشخص می‌کنند که به آن حروف الفبا می‌گویند. تمرین آواشناسی را با کودک مرتب تکرار کنید و از او بخواهید کلماتی را بگویید که مثلاً با صدای «خ» شروع می‌شوند، مانند: خیار، خرگوش، خلال. حالا تمرین را سخت‌تر کنید و به او بگویید کلماتی را بگویید که با صدای «خ» تمام می‌شوند، مانند: میخ، سیخ. حالا از او بخواهید کلماتی را بگویید در آن‌ها صدای «خ» وجود دارد، مانند: ناخن، تخت، سخت و …
- کودک را با شکل نوشتاری حروف آشنا کنید. روی تکه‌های کاغذ حروف را بنویسید و بازی آواشناسی را با کارت‌های حروف انجام دهید. وقتی کودک شکل نوشتاری حروف را یاد گرفت یک کارت بردارید و از او بخواهید کلمه‌ای را با توجه به حرف درج شده روی کارت بگویید. مثلاً کارت «ف» را بردارید و به کودک نشان دهید و از او بخواهید با توجه به حرف نوشته شده روی کارت چند کلمه را که با آن حرف تمام می‌شود بگویید، مانند: لحاف، لیف، کیف و …
- به او توضیح دهید که برای برخی صداها ممکن است دو علامت (نماد) وجود داشته باشد. برای مثال «ح» و «هـ» مانند: حلوا یا هما؛ یا «ت» و «ط» مانند: تهران و طوطی؛ یا «غ» و «ق» مانند: غاز، غار و قایق و …
- از کودک‌تان بخواهید کلماتی که هم صدای «ش» و هم صدای «ک» دارد را بگویید مانند: کشک، کیش، شکلات، کش، شکل و ….
- کودک را به نوشتن حروف تشویق کنید. درکنار او بنشیند و با هم برخی حروف را روی کاغذ بنویسید. بعد نقاشی چیزی را بکشید که با آن حرف آغاز می‌شود.
- ابزار مشاغل مختلف را به کودک آموزش دهید. در اینترنت شغلی مانند نجاری را جستجو کنید و چند عکس مختلف درباره این شغل پیدا کنید و آن‌ها را به کودک نشان دهید. عکس ابزاری مانند اره دستی، اره برقی، سوهان، سمباده، مغار، دریل، چکش، پیچ‌گوشتی، گیره و … را به او نشان دهید و برای او توضیح دهید که کاربرد هر وسیله چیست. اگر این وسایل را در منزل دارید به کودک آن‌ها را از نزدیک نشان دهید و اجازه دهید کودک به آن‌ها دست بزند و سوالاتش را از شما بپرسد. می‌توانید هر هفته کودک را با یک شغل آشنا کنید. هدف از این فعالیت بالا بردن سطح معلومات و دایره واژگان کودک است. در ضمن چنین فعالیتی ذهن کودک را نسبت به طرز کار با ابزار باز می‌کند و زمینه را برای بروز استعدادهای او مهیا می‌کند.
- از او بخواهید حروف مختلف را در روزنامه یا مجله پیدا کند. مثلاً ۱۵ تا حرف «ط» را پیدا کند و با مداد رنگ سبز دور آن‌ها خط بکشد. یا ۱۹ تا حرف «گ» پیدا کند و دور آن‌ها با مداد قرمز یک مربع بکشد.
- ممکن است کودک برخی حروف را بی‌هدف روی کاغذ بنویسید و به شما بگویید که فلان عبارت یا جمله را نوشته او را مورد تمسخر قرار ندهید و هرگز نخواهید آنچه را نوشته است بخواند. منتظر بمانید تا خودش چنین پیشنهادی بدهد و حس خواندنش فوران کند.
- از کودک‌تان بخواهید تا هر چه را که دیروز و روز قبل از آن اتفاق افتاده است بیاد آورد و برای شما تعریف کند.
چه خوب هست که بازی ها رو براساس گروه سنی نوشتید تو سایت های دیگه می خوندم برخی تمرینات و بازی ها برای اون سن بچه سخت بود
اینجا گروه سنی ها جدا شده بود خیلی مفید بود مرسی
موافقم