صفاتی که از والدین به ارث می‌رسد؟
یکی از مباحث جذاب علم نحوه به وراثت رسیدن صفات و خصوصیات از نسلی به نسل دیگر است. این که چه صفاتی از پدر به کودک به ارث می‌رسد و چه صفاتی از مادر یکی از موضوعاتی است که همواره ذهن والدین را به خود مشغول می‌کند. والدینی که در انتظار تولد نوزاد هستند با اشتیاق ویژگی‌های ظاهری فرزند خود را پیش‌بینی می‌کنند و این یکی از شیرین‌ترین موضوعات برای والدین است. اما همانطور که در این مقاله توضیح خواهیم داد بروز صفات یک مقوله پیچیده است و بروز صفات به غالب و مغلوب بودن ژن‌ها بستگی دارد.
چه خصوصیاتی از والدین به کودک به ارث می‌رسد؟
پیش از تولد نوزاد یکی از مسائلی که ذهن والدین و اطرافیان را به خود مشغول می‌سازد این است که بدانند کودک از لحاظ ظاهری به کدامیک از والدین شباهت بیشتری دارد، یا مثلاً رنگ چشم نوزاد چگونه خواهد بود؛ آیا نوزاد موهای مشکی فرفری خواهد داشت یا موی قهوه‌ای و لخت؟ واقعیت این است که علم ژنتیک به بسیاری از این سوال‌ها می‌تواند پاسخ دهد چرا که برخی از خصوصیات و ویژگی‌های افراد از والدین به ارث می‌رسند و با بررسی ژن‌های والدین پیش‌بینی شکل ظاهری نوزاد و حتی بروز برخی بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها نیز امکان‌پذیر است. در واقع هر فرد مجموعه‌ای از خصوصیات ارثی و اکتسابی است؛ بدین مفهوم که برخی از ویژگی‌ها را از والدین خود به ارث می‌برد و برخی دیگر را در طول عمر تحت‌تأثیر محیطی که در آن زندگی می‌کند کسب خواهد نمود.
پس این که یک نوزاد از لحاظ ظاهری به پدر خود شباهت داشته باشد یا مادرش تا حدود زیادی به ژن‌هایی بستگی دارد که هنگام لقاح از والدینش دریافت کرده است. برای روشن شدن مطلب لازم است کمی در مورد ژن‌ها و رفتار آن‌ها بیشتر بدانیم.
ژن چیست؟ و چگونه از والدین به کودک منتقل می‌شود؟
هر نوزادی از یک سلول تخم (زیگوت) ایجاد می‌شود. در واقع سلول تخم حاصل امتزاج سلول جنسی زن و مرد است. سلول‌های جنسی در زن را تخمک و سلول جنسی مردان را اسپرم می‌نامند. از لحاظ ظاهری، شکل این دو سلول با هم متفاوت است اما ماهیت هر دو یکی است و هر کدام حاوی نیمی از ماده وارثتی یک فرد کامل می‌باشند. سلول تخمک نیمی از ماده وراثتی یعنی ژن‌های مادر و سلول اسپرم نیمی از ماده وراثتی پدر را با خود حمل می‌کند. منظور از نصف ماده وراثتی این نیست که به دلخواه ماده وراتثی به دو قسمت تقسیم شود بلکه منظور این است که از هر ماده وراثتی دو نسخه در بدن مادر و دو نسخه در بدن پدر وجود دارد که هر کدام نصف این ماده وراثتی را به نوزاد خود منتقل می‌کنند. با آمیزش این دو سلول جنسی یک سلول به نام تخم یا زیگوت تشکیل می‌شود که اکنون ماده وراثتی کاملی را دارا است که نیمی از آن را از مادر و نیم دیگر را از سمت پدر دریافت کرده است. ماده وراثتی بر روی کروموزم‌ها وجود دارد و هر سلول بالغ انسان حاوی ۴۶ عدد کروموزوم است. سلول تخمک و اسپرم هر کدام ۲۳ عدد کروموزوم را با خود حمل می‌کنند که بعد از لقاح و تشکیل سلول تخم در نهایت یک سلول تخم حاوی ۴۶ عدد کروموزوم خواهد بود. این کروموزوم‌ها حاوی ماده وراثتی هستند که هر کدام در واقع صفات بدنی و حتی ویژگی‌های روحی و خلقی فرد را با خود حمل می‌کنند و بر اساس این که کدام صفت بارز (غالب) یا مغلوب است بروز پیدا می‌کنند. پژوهشگران برای راحتی درک رفتار ژن‌ها به هر ژن یک حرف الفبا انگلیسی را نسبت داده‌اند. برای بروز هر صفت همانطور که گفتیم نیاز است که نیمی از ژن مادری و نیمی از ژن پدری صفت مورد بررسی را به جنین منتقل کرده باشند؛ حال این که چه صفتی از کدام والد در نوزاد بروز می‌یابد به نوع ژن بستگی دارد که آن ژن غالب یا مغلوب باشد. صفات غالب را با حروف بزرگ الفبای انگلیسی (A, B, C, …) نشان می‌دهند غالب بودن یک صفت به این معناست که امکان بروز آن صفت بیشتر است و یعنی برای بروز آن خصوصیت فقط کافی است که یک والد حالت غالب آن خصوصیت را به فرزندش منتقل کند (هر والدی که این ژن را منتقل کند آن صفت از طرف او بروز می‌یابد). صفات مغلوب با حروف کوچک الفبای انگلیسی (a, b, c, …) نمایش داده شود و برای بروز آن حتماً باید هر دو والدین از لحاظ این صفت مغلوب باشند یعنی هر دو والد ژن مغلوب را به نوزاد منتقل کرده باشند لذا احتمال وقوع آن کمتر است. غالب یا مغلوب بودن ژن به معنای برتری یا سالم و ناسالم بودن ژن نیست و این فقط یک استاندارد برای تعریف حالت بروز ژن است. توجه کنید که به هر صورت سلامت کودک در گرو دریافت ژن‌های سالم از هر دو والد است. در نظر داشته باشید که رفتار بسیاری از ژن‌ها به همین سادگی که بیان شد نیست.
مسئله وراثت و تأثیر محیط
صفاتی مثل هوش، رنگ چشم و پوست، قد و هیکل کودکان از مقوله‌های مورد علاقه عموم مردم است که به دنبال آن هستند تا ببیند که کودک صفت مورد نظر را از کدام والد به ارث برده است. به خاطر داشته باشید که خیلی از صفات صرفاً از ژن‌ها تاثیر نمی‌پدیرند بلکه محیط هم در بروز آن صفت موثر است برای مثال هوش صفتی است که علاوه بر ژن‌ها، محیط نیز بر آن اثرگذار هست. آنچه به عنوان استعداد هنری یا علمی مطرح است زمانی واقعاً بروز پیدا می‌کند که علاوه به جنبه ارثی آن، شرایط مطلوب محیط هم برای بروز آن صفت فراهم باشد. برخی از کودکان استعدادهای ویژه‌ای دارند اما اگر امکانات لازم در اختیار آن‌ها قرار نگیرد و این استعداد زیر نظر یک مربی پرورش نیابد ممکن است برای همیشه در باطن کودک به صورت نهفته و خاموش باقی بماند و هرگز شکوفا نشود. قرار نیست فرزند بهتوون مثل پدرش موسیقی‌دان حرفه‌ای باشد در صورتی که هرگز این کودک سازی به دست نگرفته باشد. یا فرزند یک ورزشکار ممکن است قد و هیکل خود را از والدین به ارث ببرد اما اگر در زندگی دچار سوء تغذیه باشد و شرایط مساعدی برای زندگی نداشته باشد قطعاً نمی‌توان از او انتظار داشت تا یک قهرمان حرفه‌ای شود. برعکس این موضوع نیز صدق می‌کند برای مثال نباید توقع داشت که کودکان بلند قامت استعداد ویژه‌ای در انجام ورزش‌هایی مثل بسکتبال یا والیبال داشته باشند؛ شاید چنین فردی استعداد خاصی در حل مسائل ریاضی داشته باشد. بنابراین ژن و محیط هر دو خصوصیات و خلقیات یک فرد را پدید می‌آورند با این حال برخی صفات و خصوصیات مستقل از محیط از والدین به کودک به ارث می‌رسد به خصوص در مورد برخی بیماری‌ها که جنبه ارثی دارند و در واقع ژن معیوب به نوزاد منتقل شده است مثل دیابت نوع یک، هموفیلی، تالاسمی …
از اینرو امروزه آزمایش‌های ژنتیکی برای غربالگری برخی ژن‌های معیوب ضروری و اجباری است. زیرا در طی سالیان سال رفتار طبیعت به گونه‌ای است که برخی از ژن‌ها تغییر می‌کنند و لذا بهتر است تا افرادی با صفات و یا خصوصیات معیوب قبل از تولد شناسایی شوند تا هم کودک با نقص ژنتیکی متولد نشود و هم والدین و جامعه هزینه مالی و روحی برای حفظ و پرورش این کودک را متقبل نشوند.
به آسانی نمی‌توان گفت چه صفاتی از والدین به کودکان به ارث می‌رسد. در مورد صفات ظاهری این امر تا حدودی آسان‌تر است مثلاً رنگ چشم، حالت و رنگ مو، میزان رشد موها، رنگ پوست، قد و هیکل فرد … . البته اگر رفتار ژن‌ها را در طی نسل‌های یک خانواده درست و دقیق بررسی نکرده باشیم ممکن است در پیش‌بینی صفات ارثی دچار اشتباه شویم. به عنوان مثال پسر خانواده‌ای به طاسی مبتلا می‌شود در صورتی که نه پدر و نه مادر کودک و یا حتی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایش طاس نیستند؛ چون تشخیص نوع رفتار ژن طاسی برای افراد عادی جامعه مقدور نیست در حالی که یک محقق علم ژنتیک به آسانی احتمال طاس بودن پسر خانواده را با بررسی ساده شجره‌نامه خانوادگی تخمین می‌زند. لذا تقریباً هر صفتی برای بروز تنها وابسته به رفتار ژن‌هایی که فرد از والدین گرفته، نمی‌باشد بلکه محیط هم بسیار اثر می‌گذارد. در برخی جوامع که ازدواج‌های درون قبیله‌ای و فامیلی مرسوم است طی ایجاد نسل‌های جدید به تدریج ژن‌ها خالص‌تر می‌شوند و همانطور که احتمال بروز یک صفت خوب و مطلوب (مانند بلندی قامت) افزایش می‌یابد متأسفانه احتمال بروز بیماری‌ها نیز به همان نسبت افزایش می‌یابد.
بررسی رفتار ژن از دو منظر حائز اهمیت است: در گام نخست برای بررسی سلامت کودک است زیرا برخی بیماری‌ها و عوارض مادرزادی جنبه ارثی دارند و می‌توان با بررسی ژنتیکی از بروز آن‌ها جلوگیری کرد؛ و در گام دوم مسئله استعدادیابی و برنامه‌ریزی تحصیلی و زندگی کودک است.
صفاتی که از والدین به ارث می‌رسد؟
رنگ چشم
عنبیه چشم بخش رنگی چشم است که در افراد مختلف رنگ‌های متفاوتی دارد. ژن مسئول تعیین رنگ چشم از والدین به کودک به ارث می‌رسد. مثلاً پدر و مادری که رنگ چشم آن‌ها قهوه‌ای است با احتمال بسیار زیاد رنگ چشم کودک‌شان نیز قهوه‌ای خواهد بود. همانطور که پیشتر در مورد صفات غالب و مغلوب توضیح داده شد احتمال بروز برخی صفات در افراد یک جمعیت ممکن است بیشتر از سایرین باشد و احتمال بروز برخی دیگر ممکن است کمتر باشد چرا که ژن مربوط به آن صفت مغلوب است. مثلاً در جمعیت ایران احتمال بروز رنگ چشم آبی یا سبز کم است این ژن‌ها در واقع از نوع ژن مغلوب هستند که برای بروز آن باید هر دو والد ژن مغلوب را به کودک بدهند. شاید دیده‌اید که پدر و مادری رنگ چشم قهوه‌ای یا سیاه دارند اما رنگ چشم کودک‌شان آبی است در بررسی شجره‌نامه ژنتیکی این افراد ممکن است چند نسل قبلتر پدر بزرگ یا مادر بزرگ یا یکی از افراد درجه یک فامیل چشمان رنگی داشته‌اند و چون این ژن مغلوب بوده سال‌ها نهفته مانده و حالا با دریافت دو ژن مغلوب از والدین در کودک ظهور پیدا کرده است.
بهره هوشی
ضریب هوشی و قدرت تمرکز و حل مسئله نیز یکی از صفاتی است که از والدین به ارث می‌رسد. این ویژگی علاوه بر جنبه ارثی به شدت تحت‌تأثیر محیط نیز هست و اگر محیط مناسب نباشد ممکن است تظاهر بیرونی نداشته باشد و این احتمال وجود دارد فرد با ضریب هوشی بالا، شخص موفق و موثری در جامعه نباشد.
استعداد هنری
شاید برای شما جالب باشد که بدانید برخی استعدادها در افراد از طریق وراثت منتقل می‌شود. شاید دیده باشید که پدربزرگی که نقاش ماهری است دارای یک نویره است که استعداد خارق‌العاده‌ای در نقاشی دارد. بنابراین ممکن است این استعداد در نسل‌های بعدی بروز پیدا کند اما به هر طریق ژن مربوط به آن در افراد وجود دارد.
رسیدن به سن بلوغ
همه افراد در یک سن مشخص به بلوغ نمی‌رسند. برخی دختران ممکن است در سن ۱۲ سالگی پریود شوند و برخی دیگر ممکن است در ۱۵ سالگی اولین دوره عادت ماهانه خود را تجربه کنند. بعضی پسران در سن‌های پایین رشد سبیل و دو رگه شدن صدا را تجربه می‌کنند و برخی دیگر در سنین بالاتر. این ویژگی نیز جزو خصوصیاتی است که جنبه ارثی دارد؛ لازم است که مجدداً تاکید شود که محیط و سبک زندگی نیز بر این خصیصه وراثتی موثر است.
رنگ مو
یکی دیگر از ویژگی‌های ظاهری که جنبه وراثتی دارد، رنگ مو است. رنگ مو نیز از والدین به ارث می‌رسد. توجه داشته باشید که این عبارت «به ارث رسیدن از والدین» به این مفهوم نیست که رنگ موی والدین هر چه باشد رنگ مو کودک نیز همان خواهد شد. پیشتر در مورد صفات غالب و مغلوب توضیحاتی ارائه شد. برخی افراد با موی و مژه سفید متولد می‌شوند در حالی که والدین آن‌ها موهای مشکی یا قهوه‌ای دارند. این پدیده به همان بروز صفات مغلوب مربوط می‌شود یعنی پدر و مادر واجد ژن مغلوب بودند و کودک این ژن مغلوب را هم از پدر و هم از مادر دریافت کرده است و بنابراین با موهای سپید متولد می‌شود این پدیده را آلبینیسم یا زالی می‌گویند که مثال بارزی برای توضیح چگونگی بروز یک صفت مغلوب است. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید حتی حالت مو نیز از والدین به ارث می‌رسد یعنی این که موی نوزاد فرفری یا لخت باشد یک صفت وراثتی است.
رسیدن به سن پیری، جوان ماندن پوست، عادات غذایی سالم، الگوی خوابیدن، خلق و خو، چپ دست یا راست دست بودن، باروری، خط خنده، میزان توده چربی، توانایی کاهش وزن، فرم استخوان‌بندی صورت، شکل بینی و لب و … همه و همه جزو خصوصیات و ویژگی‌هایی هستند که از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد. از طریق علم ژنتیک می‌توان تشخیص داد که کدام ژن از طریق پدر و کدام ژن از طریق مادر به فرزند منتقل شده است مثلاً در مورد جنسیت فرزند این ژن مربوط به پدر است که تعیین کننده جنسیت نوزاد خواهد بود. بسیاری از صفات مغلوب ممکن است چندین نسل در بین افراد فامیل وجود داشته باشد اما بروز پیدا نکند. این که چه صفتی از کدامیک از والدین به ارث می‌رسد شاید موضوع جالب و جذابی باشد اما نباید منشا تبعیض و یا برتری فردی بر فرد دیگر باشد، در نهایت هر فردی در دریافت ژن از والدینش و یا انتقال ژن به فرزندش تنها نقش یک واسط را دارد و خدای بزرگ است که ویژگی‌های افراد را در کروموزم‌های فرد به نحوی شگفت‌انگیز نهادینه کرده است اما این موضوع نیز به منزله عدم توانایی انسان برای تغییر سرشت و سرنوشت نیست و همانطور که گفت شد محیط و سبک زندگی می‌تواند حتی بر ژنتیک نیز غلبه کند.
عالی بود و از همه لحاظ در این زمینه کامل
عالی عالی عالیییییییییییییی
بسیار جالب