خونریزی پس از زایمان یا خونریزی شدید پس از زایمان علت اصلی مرگ و میر بسیاری از مادران در مناطق محروم است، اما تا حد زیادی قابل پیشگیری است. علل احتمالی خونریزی شدید مستقیماً پس از زایمان یا در ۲۴ ساعت اول این است که رحم پس از زایمان به علت آتونی رحم، جفت چسبیده، رحم وارونه یا پاره شده و پارگی دهانه رحم، پارگی واژن یا پرینه منقبض نمیشود. در این مقاله به اهمیت ماساژ رحم پس از زایمان می‌پردازیم با پینو بیبی همراه باشید.
اهمیت ماساژ رحم پس از زایمان
در محیط‌های با رشد اقتصادی و منابع کافی، با مدیریت فعال زایمان جفت، که مرحله سوم زایمان نامیده می‌شود، با استفاده از دارویی برای تحریک انقباض رحم مانند اکسی توسین، خونریزی کاهش می‌یابد. ماساژ رحم پس از زایمان جفت نیز می‌تواند باعث انقباض رحم شود. رحم شما از بارداری تا زایمان تغییرات زیادی را متحمل شده است. در طول دوره بارداری، رحم تا زمان زایمان کودک شما را در خود جای می‌دهد. بعد از تمام کارها، بلافاصله بعد از زایمان نیاز به انجام ماساژ فوندال وجود دارد. این ماساژ شامل قرار دادن دست بر روی پایین شکم مادر و تحریک رحم با ماساژ یا حرکات مکرر فشار وارد کردن به رحم است.
خونریزی پس از زایمان PPH (خونریزی از دستگاه تناسلی پس از زایمان) یکی از دلایل اصلی مرگ و میر و ناتوانی مادران است، به ویژه در مناطقی از جهان که منابع کافی درمانی و بهداشتی در دسترس نیست. در این مناطق، داروهای یوترتونیک (Uterotonic) اغلب در دسترس نیست. نیاز به تکنیک‌های ساده و ارزانی وجود دارد که می‌توان آنها را در محیط‌های کم منابع و کم برخوردار برای پیشگیری و درمان PPH به کار برد. ماساژ رحم به عنوان بخشی از مدیریت فعال معمول مرحله سوم زایمان توصیه می‌شود. سوال این جا است که آیا ماساژ رحم پس از تولد و قبل یا بعد از زایمان جفت یا هر دو، برای کاهش از دست دادن خون پس از زایمان و عوارض و مرگ و میر مرتبط است و اثربخشی دارد یا خیر؟
چه زمانی ماساژ فوندال یا رحم انجام می‌شود؟
ماساژ فوندال زمانی است که ماما و یا پرستار شکم (رحم) شما را بعد از زایمان محکم فشار می‌دهد، به ویژه فوندوس، یا بالای رحم شما را ماساژ می‌دهد. دلیل این ماساژ کاهش خطر خونریزی پس از زایمان و کمک به کوچک شدن رحم به اندازه قبل از بارداری است. فشار دادن و مالش رحم باعث انقباضاتی می‌شود که به آنها پس درد نیز گفته می‌شود. این انقباضات به اندازه آن چه اخیراً در طی زایمان تجربه کردید دردناک نیستند، اما هم چنان ناخوشایند خواهند بود.
این ماساژ معمولاً در ساعت اول پس از تولد هر ۱۰ تا ۱۵ دقیقه و در ساعت دوم هر ۳۰ دقیقه انجام می‌شود. بعد از دو ساعت اول این ماساژ معمولاً هر۴ تا ۸ ساعت یکبار تا زمان ترشح انجام می‌شود. اکثر مادران جوان این ماساژ را دریافت خواهند کرد، چه زایمان طبیعی داشته باشید و چه از طریق سزارین. خوشبختانه هر ماساژ معمولاً بیش از یک دقیقه طول نمی‌کشد. پس از هر ماساژ، متخصص بررسی خواهد کرد که آیا خونریزی شما افزایش یافته است یا در طول ماساژ خون لخته شده است. در موارد شدید، ماساژ با یک دست در واژن انجام می‌شود تا از وارونگی رحم جلوگیری شود و بر روی زخمی که جفت از دیواره رحم جدا شده است، فشار وارد شود.
هماهنگی برای ماساژ رحم قبل از زایمان
با متخصص زایمان خود مشورت کنید. ماساژ رحم معمولاً بلافاصله پس از تولد برای کمک به زایمان جفت و کاهش احتمال خونریزی انجام می‌شود. ماساژ رحم برای همه بانوانی که وضع حمل کرده‌اند، ضروری نیست. با متخصص زنان و زایمان، ماما، دولا و یا سایر متخصصین زایمان خود در مورد این که چه زمانی و چرا ماساژ رحم را توصیه می‌کنند، صحبت کنید. اگر روند زایمان فعال طولانی یا پیچیده‌ای داشته‌اید و یا اگر خون بیشتری از حد انتظار در طول زایمان و بلافاصله پس از آن از دست بدهید، معمولاً پزشکان ماساژ رحم را توصیه می‌کنند. ماساژ هم چنین ممکن است هر پانزده دقیقه یا بیشتر برای دو تا سه ساعت اول پس از تولد انجام شود تا به انقباض رحم کمک کند.
یک برنامه دارویی تهیه کنید
پزشک ممکن است یک برنامه دارویی برای مرحله سوم زایمان و تحویل جفت را با شما هماهنگ و تنظیم کند. قبل از موعد مقرر با متخصص زایمان خود همکاری کنید تا یک برنامه دارویی برای مطابقت با برنامه زایمان خود ایجاد کنید. به این ترتیب از قبل به خوبی متوجه خواهید شد که آیا پیش‌بینی می‌کنید از داروهایی استفاده کنید که ماساژ رحم را بی‌اثر می‌کند. در صورت دریافت اکسی توسین پیشگیری کننده، ماساژ رحم پس از زایمان توصیه نمیشود. شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد ماساژ مداوم رحم برای کسانی که اکسی توسین دریافت کرده‌اند مضر است اما ممکن است موثر هم نباشد و ممکن است باعث ناراحتی شود. آماده باشید که با برنامه دارویی تنظیمی هماهنگ باشید و اگر تغییری در این برنامه صورت گرفت استرس نداشته باشید و انعطاف پذیر باشید. اگر در حین زایمان عوارضی ایجاد شود که نیاز به درمان اضافی داشته باشد، ممکن است لازم باشد داروهایی که دریافت می‌کنید را تغییر دهید.
انواع ماساژ رحم بعد از زایمان
از قبل در مورد ماساژ رحم بعد از زایمان و انواع ماساژ با متخصص زنان و زایمان و یا ماما و دولا خود مشورت کنید. ماساژ رحم با ماساژی که برای مثال برای شانه یا کمر یا گرفتگی پا از آن استفاده می‌کنید متفاوت است. ماساژ رحم بعد از زایمان معمولاً شامل این است که متخصص زایمان یک دست را بالای کانال زایمان و دست دیگر را بالای رحم در قسمت بیرونی بدن شما قرار می‌دهد. سپس ممکن است آن ناحیه را برای چند دقیقه فشرده کنند یا از حرکات عقب و جلو برای ماساژ ناحیه استفاده کنند. از متخصص زنان و زایمان خود بپرسید که کارکنان یا پرستاران آنها کدام تکنیک را انجام می‌دهند و چرا؟ به اندازه‌ای که احساس می‌کنید نیاز دارید اطلاعات دریافت کنید تا به شما کمک کند تا با این فرآیند راحت‌تر روبه رو شوید. در موارد شدید نیاز به ماساژ واژینال با یک دست است تا از وارونگی رحم جلوگیری شود و بر روی زخم رحم که جفت از دیواره رحم جدا شده است، فشار وارد می‌آورند. برخی از دولاها و ماماها ممکن است اشکال دیگری از ماساژ رحم را انجام دهند که از طریق سنت‌های بومی و محلی یاد گرفته‌اند. شواهد علمی کمی در تایید یا علیه چنین درمان‌هایی وجود دارد. قبل از زایمان در مورد روند و مزایا و معایب احتمالی آن با پزشک خود صحبت کنید.
نحوه پیدا کردن فوندال برای ماساژ
ماساژ فوندال در بسیاری از زایشگاه‌ها یک عمل رایج است که زنان باردار مدت کوتاهی پس از زایمان انجام می‌دهند. برای تشخیص فوندوس (قسمت بالایی رحم) پزشک شکم شما را معاینه می‌کند و فوندوس را در اطراف یا درست زیر ناف شما پس از زایمان جستجو می‌کند. پزشک با فشار دادن به پایین و داخل شکم و ماساژ شدید ناحیه، یک ماساژ فوندال را انجام می‌دهد. متخصص، استخوان شرمگاهی شما را با یک دست می‌گیرد تا از رحم حمایت کند در حالی که دست دیگر رحم را ماساژ می‌دهد. در شرایط نادر، ممکن است متخصص نیاز به استفاده از دست در واژن برای فشردن شریان‌های رحمی در طول ماساژ فوندال داشته باشد.
مراحل دریافت ماساژ رحم پس از زایمان
بعد از تولد نوزاد و قبل از تحویل جفت که معمولاً بعد از نیم ساعت پس از تولد نوزاد انجام می‌گیرد، در این بین ماساژ رحم را دریافت می‌کنید تا روند تحویل جفت سریع‌تر باشد و خونریزی نیز کمتر باشد لازم است چند کار کوچک را انجام دهید.
- مرحله اول: مثانه خود را خالی کنید. یکی از واقعیت‌های وضع حمل این است که احتمالاً در حین زایمان این کار را انجام خواهید داد و حتی ممکن است متوجه آن نباشید، اما اگر دوست ندارید این کار را انجام دهید، سعی کنید قبل از ماساژ راهی برای تخلیه مثانه خود بیابید. مثانه پر ممکن است رحم را به طرفین فشار دهد، که باعث می‌شود روند ماساژ هم ناراحت کننده و هم بی‌اثر باشد.
- مرحله دوم: بدن خود را تا حد امکان آرام کنید و استرس نداشته باشید شما ۹ ماه را سپری کرده‌اید و صبر شما ستودنی است این لحظات آخر زایمان را نیز با آرامش و همکاری با پزشک زایمان خود سپری کیند. ماساژ رحم ممکن است بلافاصله پس از تولد نوزاد انجام شود و یا ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت پس از زایمان انجام شود. پس از آن، تمرین تنفس عمیق و آرامش عضلانی بلافاصله قبل و در حین ماساژ ایده خوبی است. عضله خود را شل کنید و نفس‌های آرام و آهسته بکشید تا به ناراحتی احتمالی کمک کنید. اگر هنوز داروی کنترل درد مانند اپیدورال را در سیستم بدنی خود دارید، ممکن است متوجه هیچ گونه ناراحتی نشوید.
- مرحله سوم: اجازه دهید ماساژ انجام شود. اگر متخصص زنان و زایمان شما انجام ماساژ رحم را انتخاب کرد، مطمئن باشید که دلیل خوبی برای آن وجود دارد. ممکن است کمی ناراحتی ایجاد کند، اما مهم است که به تیم زایمان خود اجازه دهید تا ماساژ را همان طور که لازم می‌بینند انجام دهند، زیرا می‌تواند به حفظ سلامت و امنیت شما بعد از تولد کمک کند.
- مرحله چهارم: درخواست پشتیبانی کنید. درخواست حمایت کنید درست همان طور که در طول زایمان انجام دادید، ممکن است انتخاب کنید که در طول فرآیند پس از زایمان، از جمله ماساژ، دولا یا یکی از نزدیکان‌تان شما را همراهی کنید. دست آنها را بگیرید و یا از آنها بخواهید که حواس شما را منحرف کنند تا در طول فرآیند ماساژ کمی راحتی داشته باشید.
مراحل ماساژ فوندوس برای تولد جفت
ماساژ فوندوس سفت، مرکزی و منقبض ممکن است با جدا شدن طبیعی جفت از رحم تداخل داشته باشد و خونریزی را بدتر کند. ماساژ فوندال فقط زمانی باید انجام شود که فوندوس سفت نباشد. برای کمک به زایمان جفت در محیط پیش بیمارستانی بند ناف را نباید کشید. فشرده سازی آئورت برای مادر دردناک و برای پزشک خسته کننده خواهد بود. تولد جفت به دو صورت انجام می‌گیرد که شامل:
- حالت طبیعی: تغذیه با شیر مادر باعث ترشح طبیعی اکسی توسین و تحریک انقباضات رحمی می‌شود.
- ماساژ فوندال: فقط پس از زایمان جفت انجام می‌شود.
مراحل ماساژ برای تحویل جفت به صورت زیر انجام می‌شود. پزشک یا ماما باید کاملاً تمرین کرده و خبره باشد.
- ابتدا باید یک دست را در بالا و یک دست را زیر فوندوس به شکل فنجانی قرار داد (شماره ۱). پزشک فوندوس را مالش می‌دهد تا انقباض رحم بازیابی شود. در صورت لزوم این حرکت را تکرار می‌کند تا مطمئن شود که انقباض رحم ادامه دارد.
- فشرده‌سازی آئورت (خونریزی کنترل نشده تهدید کننده زندگی): روش و پروسه ماساژ را باید برای بانوی باردار باید توضیح داد. کاهش دستی جریان خون به عروق (شماره ۵) تامین کننده رحم (شماره ۲) برای این کار پزشک در سمت چپ بانوی باردار قرار می‌گیرد. مشت خود را درست بالای ناف و کمی به سمت چپ قرار می‌دهد (شماره ۳). سپس روی بانوی باردار خم می‌شود، به طوری که وزن پزشک فشاری بر روی آئورت (شماره ۳) وارد می‌کند، پزشک فشار دستی که در برابر ستون مهره (شماره ۴)، قرار دارد را افزایش می‌دهد. قبل از اعمال فشار آئورت، پزشک شریان فمورال (شماره ۶) را برای نبض با انگشت اشاره و سوم دست چپ خود احساس می‌کند. بعد از تعیین نبض فمورال پزشک به جلو خم می‌شود و به آئورت فشار وارد می‌کند. برای تایید جای‌گذاری درست باید نبض فمورال را نیز لمس کنند. در صورت نیاز فشار را افزایش دهند، نبض فمورال در این مرحله نباید قابل لمس باشد. اگر نبض قابل لمس شد، پزشک مشت راست و فشار را تنظیم می‌کند تا نبض قابل لمس نباشد.
نظارت بر زائو در حین ماساژ فوندال پس از تولد
به طور کلی، ماساژ رحم برای جلوگیری از انقباض رحم و خونریزی پس از زایمان مهم است. در طول این فرآیند، پزشک نشت خون را از محل اتصال جفت به دیواره رحم حذف می‌کند. این خون معمولاً توسط انقباضات رحمی به بیرون از رحم رانده می‌شود، که بر شریان‌های خونی رحم فشار وارد می‌کند تا خونریزی را متوقف کند. در نتیجه، صرف نظر از زایمان طبیعی یا سزارین، انجام ماساژ فوندال ضروری به نظر می‌رسد. پزشک در چند ساعت اول پس از زایمان چندین بار ماساژ فوندال را انجام می‌دهد و ممکن است چند روز بعد از آن نیز ادامه یابد. برای نظارت بر علائم حیاتی مادر، پرستار به طور مکرر معده و رحم بانوی باردار را چک می‌کند. وقتی مادر از بیمارستان خارج می‌شود، شکم او باید شبیه توپ بیس‌بال باشد. هنگامی که خون یا لخته‌ها از رحم در طول ماساژ فوندال خارج می‌شوند، رحم تمایل به سفت شدن دارد.
نتایج علمی در مورد ماساژ رحم بعد از زایمان
در یک مطالعه پژوهشی که شامل دو کارآزمایی کنترل شده بود به بررسی تاثیرپذیری ماساژ برای جلوگیری از خونریزی پس از زایمان پرداخته شد. در این مطالعه زنان به طور تصادفی برای دریافت ماساژ رحم یا بدون ماساژ با مدیریت فعال مرحله سوم زایمان، از جمله استفاده روتین از اکسی توسین، قرار گرفتند. در یک کارآزمایی که شامل ۲۰۰ زن بود، ماساژ رحم هر ۱۰ دقیقه به مدت ۶۰ دقیقه پس از زایمان جفت انجام شد که به طور مؤثری از دست دادن خون و نیاز به داروهای رحمی اضافی را تا ۸۰ درصد کاهش داد. تعداد زنانی که بیش از ۵۰۰ میلی‌لیتر خون از دست دادند برای مقایسه معنی‌دار بسیار کم بود. دو زن در گروه کنترل و هیچ کدام در گروه ماساژ رحم نیاز به تزریق خون نداشتند.
کارآزمایی دوم شامل ۱۹۶۴ زن بود که پس از زایمان و قبل از زایمان جفت، اکسی توسین، ماساژ رحم یا هر دو را دریافت کردند. هنگام استفاده از اکسی توسین، هیچ مزیتی برای ماساژ رحم وجود نداشت و ماساژ رحم به خاطر استفاده از اکسی توسین به نظر بی‌تاثیر بود. نتایج این بررسی قطعی نیست. کیفیت روش‌شناختی دو کارآزمایی بالا بود، اما ممکن است تفاوت‌هایی در روش‌های مورد استفاده در محل‌های مطالعه وجود داشته باشد. از معایب ماساژ رحم می‌توان به استفاده از وقت پرسنل و ناراحتی‌های ایجاد شده برای زنان اشاره کرد. یافته‌ها نباید رویه توصیه شده را تغییر دهد. این احتمال وجود دارد که هر گونه کاهش از دست دادن خون با استفاده از اکسی توسین در این کارآزمایی‌ها محدود شده باشد. ماساژ رحم هم چنین ممکن است با فشار دادن خون جمع شده از حفره رحم، از دست دادن خون را افزایش دهد. نیاز به آزمایش‌های بیشتری وجود دارد، به ویژه در مکان‌هایی که یترتونیک (داروهای کنترل خونریزی پس از زایمان) در دسترس نیست. اگر ماساژ رحم موثر باشد، می‌تواند یک مداخله ساده و ارزان باشد و جان بانوان را پس از زایمان نجات دهد.
نحوه ماساژ دادن شکم بعد از ترخیص از زایشگاه
بعد از آن که در بیمارستان یا زایشگاه، نوزاد و جفت را به دنیا آوردید ممکن است هنوز خونریزی داشته باشید و پزشک ماساژ رحم در منزل را برای کاهش خونریزی رحم تجویز کند.
- مرحله اول تائید پزشک خود را دریافت کنید. متخصص زنان و زایمان ممکن است شما را تشویق کند که در ساعات و روزهای پس از تولد شکم خود را ماساژ دهد. با این حال، اگر مستقیماً به شما نگفتند که باید خود ماساژ دهید، قبل از شروع این کار با آنها مشورت کنید. ممکن است دلیلی وجود داشته باشد که متخصص زایمان انجام ماساژ را برای شما توصیه نکرده است. همیشه مهم است که ابتدا با پزشک مشورت کنید، در غیر این صورت ممکن است خطر درد و آسیب غیر ضروری به رحم خود را داشته باشید.
- مرحله دوم صاف دراز بکشید و ناف خود را فشار دهید. هنگامی که روی پشت خود صاف دراز کشیدید، کف دست‌های صاف خود را روی شکم خود در جایی که ناف قرار دارد، بگذارید. اگر رحم شما سفت است، به این معنی که هنگام فشار دادن به سمت پایین، احساس مقاومت می‌کنید، نباید آن ناحیه را ماساژ دهید. اگر ناحیه نرم است و مقاومت کمی احساس می‌کنید، ممکن است ماساژ توصیه شود.
- مرحله سوم یک دست خود را کمی گود کنید سپس به آرامی آن را با حرکات دایره‌وار روی قسمت پایین شکم خود حرکت دهید. این کار را تا زمانی انجام دهید که احساس کنید رحم منقبض شده است. هنگام انقباض رحم باید شما احساس سفتی در زیر شکم داشته باشید. ممکن است کمی ناراحت کننده باشد، اما زیاد دوام نخواهد آورد.
- مرحله چهارم روند ماساژ را طبق دستورالعمل تکرار کنید. متخصص زایمان یا ماما برای شما مشخص می‌کند چند بار در روز و برای چه مدت زمان باید شکم خود را ماساژ دهید. توصیه‌های آنها را دنبال کنید و اگر در طول ماساژ دچار درد شدید یا خونریزی شدید به آنها اطلاع دهید.
سخن آخر
ماساژ رحم یا فوندال چیزی نیست که در مورد آن زیاد بشنوید، اما در واقع یک درمان بسیار رایج پس از تولد است و مربوط به مرحله سوم زایمان یعنی تحویل و یا تولد جفت می‌شود. اگر شما در زایمان جفت مشکل دارید، اگر رحم ضعیف است و انقباضات کند است و یا اگر پزشک نگران خونریزی پس از زایمان است، ممکن است ماساژ رحم را توصیه کند. به طور معمول، این روش با استفاده از دارو ترکیب می‌شود. ماساژ رحم توسط یک پزشک، پرستار، ماما و یا دیگر متخصصان زایمان انجام می‌گیرد. متخصص یا ماما یک دست خود را داخل کانال زایمان قرار می‌دهد و رحم را از آنجا ماساژ می‌دهد. پس از آن، آنها هم چنین ممکن است از شما بخواهند که گهگاهی زیر شکم خود را ماساژ دهید تا به حفظ و مدیریت شرایط کمک کنید.