خونریزی شدید پس از زایمان
خونریزی پس از زایمان (PPH)؛ خونریزی شدید واژن پس از زایمان است و با خونریزی طبیعی بعد از زایمان که لوچیا نام دارد متفاوت است. این یک وضعیت جدی است که می‌تواند منجر به مرگ شود. علائم دیگر خونریزی پس از زایمان سرگیجه، احساس ضعف و تاری دید است. PPH می‌تواند پس از زایمان یا تا ۱۲ هفته پس از زایمان رخ دهد. تشخیص زودهنگام و درمان سریع می‌تواند به بهبودی کامل منجر شود. اگر بانویی علائم PPH را تجربه کرد باید فوراً به پزشک مراجعه کند. با پینو بیبی همراه باشید تا درباره خونریزی شدید بعد از زایمان بیشتر بدانید.
خونریزی پس از زایمان چیست؟
خونریزی شدید پس از زایمان را Postpartum Hemorrhage (PPH) می‌گویند. این یک وضعیت جدی و خطرناک است. PPH معمولاً در عرض ۲۴ ساعت پس از زایمان رخ می‌دهد، اما می‌تواند تا ۱۲ هفته پس از زایمان نیز اتفاق بیفتد. هنگامی که خونریزی به موقع تشخیص داده شود و به سرعت درمان شود، منجر به نتایج موفقیت‌‌آمیزتری می‌شود. حدود یک تا ۵ نفر از هر ۱۰۰ بانویی که بچه‌دار می‌شوند، دارای خونریزی شدید پس از زایمان PPH هستند. خونریزی پس از زایمان زمانی است که مجموع از دست دادن خون پس از زایمان بیشتر از ۹۰۰ میلی‌لیتر مایعات باشد، صرف نظر از این که آیا زایمان طبیعی است یا سزارین بوده است، یا زمانی که خونریزی آن قدر شدید باشد که علائم از دست دادن خون بیش از حد ارزیابی شود و یا تغییر قابل توجهی در ضربان قلب یا فشار خون باشد.
انواع خونریزی پس از زایمان چیست؟
دو نوع PPH وجود دارد. خونریزی اولیه پس از زایمان در ۲۴ ساعت اول پس از زایمان اتفاق می‌افتد. خونریزی ثانویه یا دیررس پس از زایمان ۲۴ ساعت تا ۱۲ هفته پس از زایمان رخ می‌دهد.
چرا خونریزی پس از زایمان اتفاق می‌افتد؟
چند دلیل وجود دارد که باعث خونریزی پس از زایمان می‌شود. جفت به دیواره رحم می‌چسبد و در طول بارداری غذا و اکسیژن را برای جنین فراهم می‌کند. پس از زایمان، رحم به انقباض ادامه می‌دهد تا جفت را تحویل دهد. به این مرحله، فاز سوم زایمان می‌گویند. انقباضات هم‌چنین به فشرده‌سازی رگ‌های خونی جفت که به دیواره رحم چسبیده است کمک می‌کند. گاهی اوقات، این انقباضات به اندازه کافی قوی نیستند که خونریزی را متوقف کنند که به آتونی رحم معروف است. این عامل تا ۸۰ درصد از خونریزی‌های پس از زایمان است.
اگر قسمت‌هایی از جفت به دیواره رحم چسبیده باشد یا قسمت‌هایی از اندام‌های تناسلی در حین زایمان آسیب ببینند، خونریزی پس از زایمان نیز می‌تواند اتفاق بیفتد. اگر مادر اختلال لخته شدن خون (انعقاد) یا شرایط سلامت خاصی دارد، در معرض خطر افزایش PPH است.
خونریزی پس از زایمان، چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
خونریزی پس از زایمان می‌تواند هر فردی را پس از زایمان تحت تاثیر قرار دهد. فاکتورهای خطر زیادی برای خونریزی پس از زایمان PPH وجود دارد، اما تقریباً ۴۰ درصد خونریزی‌ها در زنان بدون هیچ گونه عامل خطر رخ می‌دهد. اکثر خونریزی‌های پس از زایمان درست پس از زایمان جفت اتفاق می‌افتد. PPH ممکن است پس از سزارین بیشتر باشد. خونریزی پس از زایمان در حدود یک تا ۱۰ درصد از بارداری‌ها رخ می‌دهد.
خونریزی پس از زایمان چقدر جدی است؟
خونریزی پس از زایمان یک بیماری جدی و بالقوه کشنده است. خونریزی پس از زایمان PPH باعث از دست دادن مقدار زیادی خون در زمان مدت اندکی می‌شود. این خونریزی باعث کاهش شدید فشار خون می‌شود که می‌تواند جریان خون به مغز و سایر اندام‌ها را محدود کند، این حالت منجر به شوک می‌شود و ممکن است منتج به مرگ شود. خونریزی پس از زایمان یک اورژانس پزشکی است و نیاز به رسیدگی فوری دارد.
چهار علت شایع خونریزی پس از زایمان چیست؟
علل خونریزی پس از زایمان را «چهار ت ۴T» می‌نامند، این چهار «ت» عبارت هستند از: تن Tone، تروما Trauma، بافت Tissue و ترومبین Thrombin. شایع‌ترین علل PPH عبارت هستند از:
- آتونی رحم: انقباضات رحمی پس از تولد به توقف خونریزی از محل جدا شدن جفت در رحم کمک می‌کند. آتونی رحم (یا تون رحم) به رحم نرم و ضعیف پس از زایمان اشاره دارد. این زمانی است که عضلات رحم به اندازه کافی منقبض نمی‌شوند تا رگ‌های خونی جفت را ببندند. آتونی رحم منجر به از دست دادن مداوم خون پس از زایمان می‌شود.
- ترومای رحم: آسیب به واژن، دهانه رحم، رحم یا پرینه (ناحیه بین اندام تناسلی و مقعد) باعث خونریزی می‌شود. استفاده از ابزارهایی مانند فورسپس یا وکیوم (خلاء) در حین زایمان می‌تواند خطر ترومای رحم را افزایش دهد، البته در مورد اودون هنوز مطالعه‌ای در این زمینه صورت نگرفته است. گاهی اوقات، یک هماتوم (جمع شدن خون) می‌تواند در یک ناحیه پنهان ایجاد شود و چند ساعت یا چند روز پس از زایمان باعث خونریزی شود.
- تیشیو (بافت) جفت باقی مانده: این زمانی است که کل جفت از دیواره رحم جدا نمی‌شود. معمولاً ناشی از شرایط جفت است که بر توانایی رحم برای انقباض بعد از زایمان تأثیر می‌گذارد.
- وضعیت لخته شدن خون (ترومبین): اگر زائو یک اختلال انعقادی یا وضعیت بارداری مانند اکلامپسی دارد، این عارضه بر توانایی لخته شدن خون بدن اختلال ایجاد کند. عارضه اکلامپسی می‌تواند حتی یک خونریزی کوچک را غیر قابل کنترل کند.
علائم خونریزی شدید پس از زایمان
شایع‌ترین علامت خونریزی پس از زایمان، خونریزی مداوم و بیش از حد پس از زایمان است. سایر علائم PPH عبارت هستند از:
- علائم افت فشار خون و علائم شوک مانند داشتن لرز، احساس گیجی، سرگیجه، تاری دید یا احساس ضعف و یا فرد احساس می‌کند که قرار است غش کند.
- حالت تهوع (احساس بیماری در معده) یا استفراغ
- تورم و درد در اطراف واژن یا پرینه. (پرینه ناحیه بین واژن و راست روده است)
- خونریزی شدید از واژن که کند یا متوقف نمی‌شود.
- افزایش ضربان قلب بسیار سریع
- کاهش تعداد گلبول‌های قرمز
- پوست رنگ پریده یا سفید
- تشدید درد شکم یا لگن
در برخی موارد، بانوان تا زمانی که از بیمارستان خارج نشده‌اند خونریزی پس از زایمان PPH را ندارند و این عارضه علائمی ایجاد نمی‌کند. اگر بانویی هر یک از علائم بالا در روزها یا هفته‌های پس از وضع حمل را احساس کرد و روند خونریزی پس از زایمان غیرطبیعی و شدید بود، باید فوراً به پزشک مراجعه کند.
تشخیص خونریزی شدید پس از زایمان PPH
پزشک، خونریزی پس از زایمان PPH را از طریق معاینات بصری و فیزیکی، آزمایشات و بررسی کامل سابقه سلامتی تشخیص می‌دهند. پزشک ممکن است بر اساس مقدار خونی که از مادر دست داده است، خونریزی پس از زایمان را تشخیص دهد. روش‌های دیگر برای تشخیص PPH عبارت هستند از:
- نظارت مداوم بر ضربان نبض و فشار خون خود برای تشخیص مشکلات
- آزمایش خون به نام آزمایش فاکتورهای انعقادی یا سنجش فاکتور
- هماتوکریت این یک آزمایش خون است که درصد خون (به نام خون کامل) را که از گلبول‌های قرمز تشکیل شده است، بررسی می‌کند. خونریزی می‌تواند باعث کاهش هماتوکریت شود.
- اندازه‌گیری از دست دادن خون برای دیدن مقدار خونی که بانو از دست داده است، ممکن است پزشک تعداد پدها و اسفنج‌هایی را که برای جذب خون استفاده می‌شود، وزن کرده یا شمارش کند.
- معاینه لگن؛ پزشک واژن، رحم و دهانه رحم را چک می‌کند.
- معاینه بدنی؛ پزشک نبض و فشار خون را چک می‌کند.
- سونوگرافی؛ پزشک می‌تواند از سونوگرافی برای بررسی مشکلات جفت یا رحم استفاده کند. اولتراسوند آزمایشی است که با استفاده از امواج صوتی و صفحه نمایش کامپیوتر، تصویری از کودک در داخل رحم یا اندام‌های لگن ایجاد می‌کند.
درمان خونریزی شدید پس از زایمان
متخصصین در اکثر موارد PPH را به عنوان یک مورد اورژانسی در نظر گرفته و اقدام به درمان می‌کنند. توقف هر چه سریع‌تر منبع خونریزی و جایگزینی حجم خون از اهداف درمان خونریزی پس از زایمان است. برخی از درمان‌های مورد استفاده عبارت هستند از:
- ماساژ رحم برای کمک به انقباض عضلات رحم بانویی که وضع حمل کرده است.
- دارو برای تحریک انقباضات رحم
- ترمیم شکاف و یا پارگی واژن، دهانه رحم و رحم
- آمبولیزاسیون شریان رحمی
- تزریق خون
- دریافت اکسیژن با پوشیدن ماسک اکسیژن
- برداشتن تکه‌های باقیمانده جفت از رحم، بستن مسیر خونریزی رحم با گاز استریل، استفاده از کاتتر یا بالون و یا اسفنج مخصوص، یا استفاده از ابزار پزشکی یا بخیه.
در موارد نادر یا زمانی که روش‌های دیگر با شکست مواجه می‌شوند، پزشک ممکن است لاپاراتومی و یا هیسترکتومی را انجام دهد. لاپاراتومی زمانی است که جراح برشی در شکم بیمار ایجاد می‌کند تا منبع خونریزی را پیدا کند. گاه برداشتن رحم (هیسترکتومی) برای نجات جان مادر ضروری است.
داروهایی استفاده شده برای درمان خونریزی پس از زایمان
اگر مادر دچار آتونی رحم است و علت خونریزی این مورد باشد، ممکن است داروهایی برای کمک به القای انقباضات به مادر داده شود. رایج‌ترین داروهای مورد استفاده اکسی توسین یا پیتوسین، متیل ارگونووین یا پروستاگلاندین‌هایی مانند کربوپروست یا میزوپروستول هستند.
عوارض احتمالی خونریزی پس از زایمان چیست؟
از دست دادن بیش از حد خون می‌تواند عوارض متعددی مانند افزایش ضربان قلب، تنفس سریع و کاهش جریان خون ایجاد کند. این علائم می‌تواند جریان خون را به کبد، مغز، قلب یا کلیه‌ها محدود کند و منجر به شوک شود. در برخی موارد، بعد از خونریزی پس از زایمان، برخی مادران دچار سندرم شیهان (بیماری غده هیپوفیز) می‌شود. این سندرم به علت نکروز غده هیپوفیز اتفاق می‌افتد و غده هیپوفیز به علت نارسایی خون، کم کار می‌شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر خونریزی پس از زایمان هستند؟
افرادی که مشکلات جفتی مانند جفت آکرتا (جفت چسبنده)، جفت سرراهی، جدا شدن جفت (دکولمان) و جفت باقی مانده دارند، در معرض بالاترین خطر ابتلا به خونریزی پس از زایمان PPH هستند.
- جدا شدن جفت: این زمانی است که جفت قبل از تولد زود از دیواره رحم جدا می‌شود. می‌تواند به طور جزئی یا کامل جدا شود.
- جفت چسبنده مانند جفت آکرتا، جفت اینکرتا یا جفت پرکرتا؛ این شرایط زمانی اتفاق می‌افتد که جفت خیلی عمیق در دیواره رحم رشد کند و نتواند جدا شود.
- جفت سرراهی: این زمانی است که جفت بسیار پایین در رحم قرار دارد و تمام یا بخشی از دهانه رحم را می‌پوشاند. دهانه رحم، بخشی از رحم است که در بالای واژن قرار دارد.
- جفت حفظ شده: این اتفاق در صورتی می‌افتد که در عرض ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از زایمان، جفت تحویل داده نمی‌شود.
بزرگ شدن بیش از حد رحم نیز خطر ابتلا به خونریزی پس از زایمان PPH را افزایش می‌دهد. این زمانی است که رحم بیش از حد کشیده شده است، عواملی که باعث این کشیدگی رحم می‌شوند عبارت هستند از:
- حاملگی چند قلو (داشتن دوقلو، سه قلو یا بیشتر)
- تولد یک نوزاد بزرگ (۴ کیلو یا بیشتر).
- مایع آمنیوتیک بیش از حد (پلی هیدرآمنیوس)
- مادر چندین زایمان داشته.
- زایمان طولانی مدت
عوامل خاصی در حین زایمان و وضع حمل می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد:
- سزارین
- به بانوی باردار اکسی توسین (Pitocin®) داده شد تا زایمان انجام شود.
- بانوی آبستن برای وضع حمل بیهوشی عمومی دریافت کند.
- به بانوی آبستن توکولیتیک داده شد تا زایمان را متوقف کنند.
- زایمان طولانی مدت
- پارگی (پارگی پرینه) در هنگام زایمان واژینال
- سوابق خونریزی شدید پس از زایمان PPH در زایمان‌های قبلی
- وارونگی رحم؛ این وضعیت نادری است که رحم پس از تولد به سمت بیرون می‌چرخد.
- پارگی رحم: این زمانی است که رحم در حین زایمان پاره می‌شود. به ندرت اتفاق می‌افتد. پارگی رحم ممکن است در صورتی اتفاق بیفتد که مادر زخمی در رحم ناشی از سزارین در گذشته داشته باشد یا انواع دیگری از جراحی روی رحم داشته باشد.
سایر شرایط سلامتی که می‌توانند خطر خونریزی پس از زایمان را افزایش دهند عبارت هستند از:
- شرایط خونی، مانند بیماری فون ویلبراند یا انعقاد داخل عروقی منتشر (که DIC نیز نامیده می‌شود). این شرایط می‌تواند خطر تشکیل هماتوم را افزایش دهد. هماتوم زمانی اتفاق می‌افتد که یک رگ خونی پاره می‌شود و باعث تشکیل لخته خون در بافت، اندام یا قسمت دیگری از بدن می‌شود. پس از زایمان، برخی از زنان دچار هماتوم در ناحیه واژن یا فرج می‌شوند. بیماری فون ویلبراند یک اختلال خونریزی دهنده است که توقف خونریزی را برای فرد سخت می‌کند. DIC باعث تشکیل لخته‌های خون در رگ‌های خونی کوچک می‌شود و می‌تواند منجر به خونریزی جدی شود. برخی از عوارض بارداری و زایمان (مانند جفت آکرتا)، جراحی، سپسیس (عفونت خون) و سرطان می‌توانند باعث ایجاد DIC شوند.
- عفونت مانند کوریوآمنیونیت، این عفونت جفت و مایع آمنیوتیک را درگیر می‌کند.
- کلستاز داخل کبدی حاملگی (ICP)؛ این شایع‌ترین بیماری کبدی است که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد.
- چاقی: چاق بودن به این معنی است که بدن مقدار زیادی چربی دارد. اگر بانویی چاق است یعنی شاخص توده بدنی (هم‌چنین BMI) 30 یا بالاتر است. BMI اندازه‌گیری چربی بدن بر اساس قد و وزن است. برای محاسبه شاخص توده بدنی می‌توانید از ابزار محاسبه آنلاین BMI پینو بیبی استفاده کنید.
- پره اکلامپسی یا فشار خون بارداری: این عوارض انواع فشار خون بالا هستند که فقط زنان باردار می‌توانند به آن مبتلا شوند. پره اکلامپسی وضعیتی است که می‌تواند بعد از هفته بیستم بارداری یا درست بعد از بارداری اتفاق بیفتد. زمانی است که یک زن باردار فشار خون بالا دارد و علائمی وجود دارد که برخی از اندام‌های او مانند کلیه‌ها و کبدش ممکن است به درستی کار نکنند. علائم پره اکلامپسی شامل وجود پروتئین در ادرار، تغییر در بینایی و سردرد شدید است. فشار خون بارداری فشار خون بالایی است که بعد از هفته ۲۰ بارداری شروع می‌شود و پس از زایمان از بین می‌رود. برخی از زنان مبتلا به فشار خون بارداری در اواخر بارداری دچار پره اکلامپسی می‌شوند.
- سن بالای مادر و سابقه پنج یا چند زایمان قبلی
چگونه می‌توان از خونریزی در هنگام زایمان جلوگیری کرد؟
بهترین راه برای پزشکان جهت جلوگیری از خونریزی پس از زایمان، شناسایی قبل از انجام زایمان، افرادی است که در معرض خطر خونریزی پس از زایمان هستند. این بستگی به این دارد که پزشک از سابقه پزشکی و علائم کامل بانوی باردار مطلع باشد. تجویز و مصرف منظم داروهایی مانند اکسی توسین در زمان زایمان برای کمک به انقباض رحم نیز مهم است. اطمینان از مصرف کافی آهن و سطح گلبول‌های قرمز خون در دوران بارداری می‌تواند تأثیر خونریزی پس از زایمان را در صورت وقوع به حداقل برساند.
خونریزی پس از زایمان چگونه منجر به مرگ می‌شود؟
خونریزی پس از زایمان بدون درمان فوری می‌تواند منجر به مرگ شود. از دست دادن بیش از حد خون می‌تواند منجر به شوک شود. شوک زمانی است که اندام‌های بدن، خون کافی دریافت نمی‌کنند.
چگونه از خونریزی پس از زایمان خلاص شوید؟
ریکاوری و دوران نقاهت برای هر کسی متفاوت است. بهبودی بعد از خونریزی پس از زایمان به شدت از دست دادن خون و نحوه درمان آن توسط پزشک بستگی دارد. بانوان باید حتماً در روزهای بعد از زایمان مراقب خود باشند با تغذیه سالم، نوشیدن مقدار زیادی آب و استراحت تا حد امکان به روند بهبود خود کمک کنند. پزشک ممکن است مکمل آهن را برای کمک به کم خونی توصیه کند.
سخن آخر
خونریزی پس از زایمان یک بیماری جدی است که نیاز به مراقبت‌های پزشکی در اسرع وقت دارد. اگر مادر بعد از زایمان دچار خونریزی شدید است، باید فوراً با پزشک تماس گرفت. علائم دیگر خونریزی پس از زایمان سرگیجه، احساس ضعف و تاری دید است. تشخیص زودهنگام و درمان سریع می‌تواند به جلوگیری از عوارض کمک کند. مهم است که با پزشک خود در مورد سابقه پزشکی خود مشورت کنید تا پزشک بتواند تشخیص دهد که آیا مادر در معرض خطر خونریزی پس از زایمان است یا خیر.