آتونی رحم (یا تون کم رحم) به یک رحم نرم و ضعیف پس از زایمان اشاره دارد. آتونی رحم زمانی اتفاق می‌افتد که ماهیچه‌های رحم به اندازه کافی منقبض نمی‌شوند تا رگ‌های خونی جفت را پس از زایمان ببندند. این می‌تواند منجر به از دست دادن خون به عنوان تهدید کننده زندگی پس از زایمان شود. در چنین شرایطی درمان فوری پزشکی لازم است. با مجله تخصصی پینو بیبی همراه باشید تا بیشتر در مورد علل و راهکارهای اتونی رحم بدانید.
عارضه آتونی رحم (Uterine Atony) چیست؟
آتونی رحم به عدم انقباض کافی رحم در حین و بعد از زایمان اشاره دارد. این می‌تواند در هر دو زایمان طبیعی و سزارین رخ دهد. آتونی رحم زمانی اتفاق می‌افتد که رحم در حین یا بعد از زایمان به درستی منقبض یا سفت نشود. آتونی رحم یا ضعف رحم یک عارضه جدی است که می‌تواند باعث از دست دادن خون، تهدید کننده زندگی شود. آتونی رحم (یا تون عضلانی رحم) رحمی را توصیف می‌کند که نرم یا فاقد تون است.
رحم از نظر تشریحی به ۳ ناحیه تقسیم می‌شود. فوندوس (بالاترین قسمت)، بدنه یا تنه (قسمت اصلی) و دهانه رحم یا سرویکس (قسمت پایین). دیواره رحم از سه لایه تشکیل شده است: پریمتریوم (خارجی)، میومتر (وسط) و آندومتر (داخلی).
پس از زایمان، عضلات رحمی میومتر (لایه وسطی) معمولاً به منقبض شدن ادامه می‌دهند تا خونریزی از شریان‌های مارپیچی را که خون آندومتر را تامین می‌کنند، متوقف کنند. این انقباضات رحمی به طور مکانیکی جریان خون را کاهش می‌دهد و در نتیجه احتمال انعقاد یا لخته شدن خون را افزایش می‌دهد که می‌تواند به جلوگیری از خونریزی پس از زایمان (یعنی خونریزی شدید پس از زایمان) کمک کند.
در دوران بارداری، کودک در رحم رشد می‌کند و خون، اکسیژن و مواد مغذی را از جفت دریافت می‌کند. رگ‌های خونی و شریان‌ها از طریق جفت خون را به کودک می‌رسانند. پس از زایمان، رحم برای تحویل جفت منقبض می‌شود. این انقباضات به جلوگیری از خونریزی کمک می‌کند زیرا رگ‌های خونی را که رحم را به جفت متصل می‌کند، فشرده می‌کند. بدون اعمال فشار، این رگ‌های خونی می‌توانند آزادانه خونریزی کنند و باعث خونریزی پس از زایمان (خونریزی بیش از حد پس از تولد) شوند.
آتونی رحم می‌تواند در حین سقط جنین یا سایر جراحی‌های رحم نیز رخ دهد و می‌تواند از عوارض زایمان طبیعی یا سزارین باشد. به گفته کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان، شایع‌ترین علت خونریزی پس از زایمان، آتونی رحم است و در سطح جهانی یکی از عوامل اصلی مرگ و میر مادران محسوب می‌شود. اتونی رحم در حدود ۲ درصد از تمام زایمان‌ها در ایالات متحده اتفاق می‌افتد. با این حال، همه موارد منجر به خونریزی پس از زایمان نمی‌شود.
با وجود آتونی رحم، ماهیچه‌های رحم به میزان لازم منقبض نمی‌شوند و فرد را در معرض خطر خونریزی پس از زایمان قرار می‌دهد. آتونی رحم یک اورژانس مامایی در نظر گرفته می‌شود. آتونی رحم نیاز به مداخله پزشکی فوری دارد. اکثر افراد زمانی که به موقع درمان شوند، بهبودی کامل پیدا می‌کنند.
اگر رحم بعد از تولد منقبض نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
وقتی ماهیچه‌های رحم پس از زایمان منقبض نمی‌شوند، زائو در معرض خطر از دست دادن بیش از حد خون است. پس از زایمان، رگ‌های خونی در رحم باز می‌شوند تا جفت از دیواره رحم جدا شود. انقباضات به بسته شدن رگ‌های خونی کمک می‌کند. وقتی ماهیچه‌ها به اندازه کافی فشرده نمی‌شوند، خون آزادانه جریان می‌یابد و در معرض خطر خونریزی شدید هستید. این یک اورژانس پزشکی است زیرا می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.
عوامل خطر آتونی رحم چیست؟
آتونی رحم دارای چندین عامل خطر است. این عوامل می‌توانند از انقباض رحم پس از زایمان جلوگیری کنند:
- اولین فرزند خانم باردار بوده است و یا بیش از پنج بچه داشته است.
- بارداری دوقلو، سه قلو و چند قلویی.
- مادر بیشتر از ۳۵ سال دارد.
- مایع آمنیوتیک بیش از حد (پلی هیدرآمنیوس) وجود دارد.
- شاخص توده بدنی (BMI) ۴۰ یا بالاتر و سابقه خونریزی‌های قبلی پس از زایمان نیز از عوامل خطر هستند.
- وجود فیبروم‌های رحمی که رشد غیرسرطانی از بافت فیبری و عضلانی هستند، معمولاً در داخل و اطراف رحم ایجاد می‌شوند، ممکن است انقباض بدنه رحم را مختل کند.
- اتساع رحم اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که جنین نسبت به رِنج معمول سایر جنین‌ها بزرگ باشد (مانند ماکروزومی جنینی)، زمانی که جنین‌های متعدد وجود دارند.
پزشکان همچنین معتقدند اگر عوامل زیر در طول زایمان وجود داشته باشد، رحم ممکن است پس از زایمان منقبض نشود:
- تجربه یک زایمان طولانی مدت، که با مرحله اول طولانی مدت زایمان مشخص می‌شود (یعنی انقباضات اولیه و گشاد شدن دهانه رحم)، همچنین ممکن است خطر آتونی رحم را در مرحله سوم زایمان (یعنی پس از زایمان نوزاد) افزایش دهد و یا زمانی که یک وضع حمل خیلی سریع اتفاق افتاده باشد.
- زایمان از نوع القا شده باشد. قرار گرفتن بیش از حد در معرض داروهای محرک زایمان، مانند اکسی توسین مصنوعی، گاهی اوقات می‌تواند حساسیت بدن را کاهش داده و متعاقباً منجر به آتونی رحم شود.
- کوریوآمنیونیت (عفونت غشاهای پوشاننده جنین)، یک عفونت باکتریایی که می‌تواند قبل یا در حین زایمان رخ دهد، همچنین می‌تواند با آتونی رحم همراه باشد.
- عوارض بیهوشی عمومی
- بانوانی که دارای رحم بیش از حد متسع یا رحم بزرگتر از حد معمول هستند، مستعد کاهش تون بافت عضلانی رحم هستند که هیپوتونی رحم نامیده می‌شود و بنابراین احتمال ابتلا به آتونی رحم بیشتر است.
- انفوزیون سولفات منیزیم می‌تواند تأثیر منفی بر انقباض رحم داشته باشد. انفوزیون سولفات منیزیم گاهی برای پیشگیری و درمان تشنج در افراد حامله‌ای که فشار خون بالا دارند، از عارضه‌ای به نام پره اکلامپسی رنج می‌برند و یا افراد بارداری که مبتلا به اکلامپسی که پره اکلامپسیا همراه با تشنج هستند، تجویز می‌شود.
- عوامل خطر بالاتر برای ایجاد آتونی رحم شامل اختلالات جفت، مانند جفت آکرتا یا جفت سرراهی.
- دیاتز خونریزی مانند افزایش حساسیت بدنی فرد باردار به خونریزی یا کبودی.
بسیاری از عوامل خطر شناخته شده وجود دارند که می‌توانند شانس ابتلای فرد به آتونی رحم را افزایش دهند. به طور کلی، افرادی که یکی از عوامل خطر ذکر شده در بالا را دارند، در معرض خطر متوسط ابتلا به آتونی رحم قرار می‌گیرند، افراد دارای ۲ یا تعداد بیشتری از عوامل خطر، در معرض خطر بالا طبقه‌بندی می‌شوند. برای بسیاری از افراد باردار با عوامل خطر شناخته شده، آتونی رحم می‌تواند قبل از وضع حمل پیش‌بینی شود. پزشک می‌تواند قبل از زایمان اقدامات لازم برای آماده‌سازی برای آتونی رحم و مانور سریع را در دستور کار قرار دهد.
علت آتونی رحم چیست؟
آتونی رحم به دلیل ناتوانی میومتر در انقباض کافی در پاسخ به اکسی توسین، هورمونی که بدن قبل و در حین زایمان برای تحریک انقباضات رحم ترشح می‌کند، ایجاد می‌شود.
علائم و نشانه‌های آتونی رحم
علامت اصلی آتونی رحم، خونریزی پس از زایمان یا از دست دادن خون بیش از حد یا طولانی مدت پس از زایمان است. پزشک اکثر موارد آتونی رحم را بلافاصله پس از تولد کودک تشخیص می‌دهد. علاوه بر این، رحم پس از زایمان آرام، ضعیف و شل است. افراد نیز ممکن است درد را تجربه کنند، به خصوص در ناحیه کمر. سایر علائم اتونی رحم عبارت هستند از:
- فشار خون پایین
- ضربان قلب سریع
- احساس سرگیجه یا ضعف
- ظاهر رنگ پریده
- از دست دادن هوشیاری
- عدم توانایی ادرار کردن
- درد، به خصوص در ناحیه پشت
آتونی رحم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
آتونی رحم معمولاً در معاینه فیزیکی بلافاصله پس از زایمان تشخیص داده می‌شود. پس از زایمان سزارین، معاینه برای بررسی صدای رحم معمولاً شامل لمس مستقیم رحم است. پس از زایمان واژینال، بدنه رحم را می‌توان از طریق معاینه غیرمستقیم و دو دستی ارزیابی کرد، که در آن پزشک معمولاً یک دست خود را روی شکم قرار می‌دهد و در عین حال معاینه واژینال را نیز انجام می‌دهد (انگشتان دست دیگر در داخل واژن قرار دارد). علاوه بر این، برخی از پزشکان ممکن است اسفنج‌ها یا پدهای مورد استفاده برای جذب خون را وزن یا رش کنند تا میزان خون از دست رفته را محاسبه کنند.
اگر زنی آتونی رحم داشته باشد، رحم او بزرگ، نرم و ضعیف است. در یک زایمان معمولی، رحم باید پس از زایمان شروع به انقباض (سفت شدن یا منقبض شدن) و کوچک شدن کند.
معاینه یک فرد مبتلا به آتونی رحم، رحمی را نشان می‌دهد که به نظر خمیده و نرم است، که معمولاً به آن رحم باتلاقی (Boggy Uterus) می‌گویند. رحم معمولاً حاوی مقدار قابل توجهی خون در حفره خود است و با خونریزی از کانال واژن همراه است. در موارد آتونی موضعی، که در آن فوندوس (رأس رحم) منقبض است اما دهانه رحم (سرویکس) منقبض نیست، تشخیص ممکن است دشوارتر باشد.
برای تایید تشخیص می‌توان سونوگرافی مامایی کنار تخت زائو را نیز انجام داد. تصویربرداری اولتراسوند از رحم ممکن است یک نوار اکوژنیک یا روشن را در داخل حفره رحم نشان دهد که معمولاً مربوط به قسمت‌های باقی‌مانده جفت است که در طول زایمان به طور کامل برداشته نشده‌اند. آتونی رحم علت اصلی خونریزی پس از زایمان است، بنابراین پزشک را برای موارد زیر معاینه خواهد کرد:
- پارگی در دهانه رحم، واژن یا خود رحم رخ داده است.
- بافت جفت حفظ شده است.
پزشک همچنان مراقب تغییرات فشار خون و ضربان قلب بانویی که وضع حمل کرده است، خواهد بود. پزشک ممکن است آزمایش خون را برای بررسی تعداد گلبول‌های قرمز و فاکتور لخته شدن خون (سرعت لخته شدن یا انعقاد خون ) درخواست کنند.
آتونی رحم چگونه درمان می‌شود؟
آتونی رحم یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به اقدام سریع تیم مراقبت‌های بهداشتی دارد. هدف از درمان توقف هر چه سریعتر خونریزی و جایگزینی خون یا مایعات از دست رفته است. حتی پس از کنترل خونریزی، ممکن است به تزریق خون یا مایعات داخل وریدی برای جایگزینی آن چه از دست رفته است نیاز باشد.
- درمان پزشکی اولیه
پیشگیری و مدیریت اولیه آتونی رحم مستلزم مدیریت فعال مرحله سوم زایمان است. این فرایند شامل انجام ماساژ رحم توسط پزشک است در حالی که به آرامی انتهای بند ناف را می‌کشد تا کل جفت از دیواره‌های رحم جدا شود. ماساژ رحم همچنین می‌تواند به تقویت انقباضات قوی‌تر کمک کند و خون باقی‌مانده را از رحم خارج کند.
علاوه بر این، ممکن است دارو برای بهبود تونوس رحم و القای انقباضات رحمی تجویز شود. علاوه بر ماساژ رحم پس از زایمان، پزشک ممکن است از چندین دارو برای کمک به انقباض رحم استفاده کند. این داروها عبارت هستند از:
- اکسی توسین مصنوعی (Pitocin).
- متیل ارگونووین (Methergine).
- پروستاگلاندین‌ها مانند ۱۵-متیل- پروستاگلاندین PGF2 (Hemabate)، میزوپروستول (Cytotec) یا دینوپروستون (Prostin E2).
- آلکالوئیدهای ارگوت مانند ارگومترین.
- تکنیک‌های تامپوناد
هنگام تلاش برای متوقف کردن خونریزی غیرقابل کنترل، متخصصان زنان و زایمان ممکن است تکنیک‌های تامپوناد یا اعمال فشار به دیواره‌های رحم را برای محدود کردن از دست دادن خون استفاده کنند. این تکینک معمولاً شامل بانداژ رحم و واژن با گاز یا باد کردن حفره رحم با بالون باکرگی است. از آن جایی که این تکنیک‌ها ممکن است فشار زیادی بر مثانه وارد کنند، معمولاً یک کاتتر فولی برای تخلیه مثانه وارد می‌شود. با استفاده از این روش‌ها، پزشک روی دیواره رحم برای متوقف کردن خونریزی فشار مستقیم وارد می‌کند.
- درمان جراحی
در نهایت، اگر مدیریت محافظه کارانه خونریزی پس از زایمان نتواند خونریزی را برطرف کند، ممکن است جراحی لازم باشد. اعمال جراحی برای درمان آتونی رحم عبارت هستند از:
- کورتاژ رحم: در آن پزشک داخل حفره رحم را با یک ابزار قاشقی شکل می‌خراشد و محصولات خونی باقی مانده (مانند لخته‌های خون) را از بین می‌برد.
- بستن شریان رحم: بخیه زدن به شریان اصلی که خون رحم را تامین می‌کند. اگر کافی نباشد بستن شریان هیپوگاستریک نیز می‌تواند انجام شود.
- آمبولیزاسیون شریان رحمی: روشی که در آن از ذرات کوچک شن مانند برای مسدود کردن جریان خون به رحم استفاده می‌شود.
- هیسترکتومی یا برداشتن رحم: آخرین اقدامی است که برای موارد خونریزی مداوم یا از دست دادن خون چشمگیر در نظر گرفته شده است.
عوارض آتونی رحم چیست؟
عوارض آتونی رحم عبارت هستند از:
- کم خونی
- ضعف یا خستگی بیش از حد
- احساس سرگیجه یا سبکی سر به دلیل فشار خون پایین
- افزایش خطر خونریزی در بارداری‌های آینده
چگونه می‌توان از آتونی رحم جلوگیری کرد؟
معمولاً نمی‌توان از آتونی رحم جلوگیری کرد. اگر در معرض خطر هستید، پزشک ممکن است اقداماتی را پیش از موعد انجام دهد تا برای خونریزی بیش از حد آماده شود. این می‌تواند شامل داشتن کمک یا تجهیزات اضافی در اتاق زایمان یا زایمان در بیمارستان دیگری باشد. می‌توانید با مصرف ویتامین‌های دوران بارداری، شرکت در تمام جلسات قبل از تولد و حفظ وزن مناسب در دوران بارداری، اقدامات لازم را برای داشتن یک بارداری سالم انجام دهید. اگر در طول زایمان قبلی دچار خونریزی شدید شده‌اید، لطفاً حتماً به متخصص زنان و زایمان خود اطلاع دهید.
آیا آتونی رحم می‌تواند دو بار اتفاق بیفتد؟
پاسخ مثبت است، آتونی رحم می‌تواند دو بار اتفاق بیفتد، در طی دو زایمان مختلف. در واقع، اگر فردی قبلاً آتونی رحم را تجربه کرده باشد، احتمال دارد در زایمان آینده دوباره آتونی رحم را تجربه کند.
سخن آخر
آتونی رحم به عدم انقباض کافی رحم در پاسخ به اکسی توسین در حین و بعد از زایمان اشاره دارد. این یک اورژانس در مامایی و زنان تلقی می‌شود، بنابراین عوامل خطر باید قبل از شروع زایمان در نظر گرفته شود. علامت اصلی آتونی رحم خونریزی پس از زایمان، همراه با از دست دادن بیش از حد خون است که می‌تواند باعث افت فشار خون و افزایش ضربان قلب شود. در معاینه فیزیکی، رحم نرم، بزرگ شده و پر از فرآورده‌های خونی به نظر می‌رسد. مدیریت اولیه آتونی رحم با ماساژ رحم و داروی مناسب کلیدی است. با این حال، اگر با وجود مداخلات اولیه، اتونی رحم ادامه پیدا کند، تکنیک‌های تامپوناد ممکن است آغاز شود، اگر این روش‌های محافظه‌کارانه نتوانستند خونریزی را برطرف کنند، ممکن است جراحی لازم باشد.