زایمان طبیعی بدون درد با تزریق ماده بی‌حسی اپیدورال
فرایند زایمان و تولد نوزاد یک تجربه خارق‌العاده و منحصر به فرد است اما این تجربه شگفت‌انگیز با درد و ناراحتی‌های زیادی برای بانوان باردار همراه است. مهم‌ترین و عمده‌ترین بخش دردناک دوره بارداری تجربه درد زایمان است و بیشترین ترس بانوان باردار نیز از همین درد است. تحمل این درد شدید که معادل شکستن همزمان ۲۰ استخوان است، کار ساده و راحتی نیست. ترس از این درد شدید و ناگوار باعث شده تا بسیاری از بانوان به روش وضع حمل با جراحی سزارین روی بیاورند، اما مزایایی فراوان زایمان طبیعی بر کسی پوشیده نیست، لذا محققان علوم پزشکی طی بررسی‌های فراوان استفاده از داروی بی‌حسی و تسکین دهنده در ناحیه اپیدورال را پیشنهاد کردند. از زایمان اپیدورال به زایمان بی‌درد هم یاد می‌شود. تیم پینو بیبی قصد دارد تا شما را با این روش وضع حمل و عوارض آن آشنا کند، لذا از شما خواننده محترم دعوت می‌شود تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
آیا اپیدورال یا زایمان بی‌درد عوارض دارد؟
زایمان طبیعی بدون درد همواره به نظر غیرممکن رسیده است اما امروزه با پیشرفت علم پزشکی به راحتی و بدون درد می‌توان یک زایمان طبیعی را تجربه کرد. زایمان طبیعی و فیزیولوژیک مزایایی زیادی دارد اما متاسفانه امروزه برخی بانوان زایمان به روش سزارین را ترجیح می‌دهند. یکی از دلایل توجه و اقبال مادران به روش سزارین ترس و اضطراب ناشی از درد هنگام زایمان طبیعی است که خوشبختانه امروزه دانشمندان علوم پزشکی به روش‌هایی برای زایمان طبیعی بدون درد و یا کم درد دست پیدا کرده‌اند که یکی از این راهکار‌ها روش استفاده از تزریق داروهای بی‌حسی در ناحیه اپیدورال است. بانوی باردار با کمک اپیدورال از طریق بی‌حسی قسمت تحتانی بدن با هشیاری کامل می‌تواند یک زایمان طبیعی بدون درد را تجربه کند. در این روش یک لوله بسیار باریک در ناحیه اپیدورال که در ستون فقرات است، وارد شده و داروی بی‌حسی تزریق می‌شود بر خلاف تصور این روش با حداقل درد انجام می‌گیرد. بی‌حسی بعد از ۲۰ دقیقه ایجاد شده و در حالی که ضربان قلب جنین و وضعیت مادر هر لحظه توسط پزشک چک می‌شود، فرآیند زایمان آغاز می‌گردد. در حال حاضر این روش بیشترین کاربرد را در کاهش درد زایمان طبیعی دارد.
اپیدورال یا زایمان بی‌درد چیست؟
زایمان بدون درد در واقع استفاده از نوعی بی‌حسی موضعی و ناحیه‌ای است که باعث تسکین درد در طول زایمان فیزیولوژیک می‌شود. بی‌حسی اپیدورال از طریق تزریق دارو بی‌حسی در بخش پایینی بدن بانوی باردار انجام می‌شود. به طور معمول بین ۱۰ الی ۱۵ دقیقه زمان لازم است تا دارو در بدن بانوی باردار اثر کند و بی‌حسی رخ دهد. معمولاً پزشکان این روش را به بانوانی که آستانه تحمل درد کمتری نسبت به سایر بانوان دارند و دوست دارند که زایمان طبیعی داشته باشند، پیشنهاد می‌کنند. خوشبختانه امروزه با استفاده از بی‌حسی اپیدورال و پیدایش روش زایمان بدون درد، بسیاری از بانوانی که ظرفیت تحمل درد کمی دارند، به جای استفاده از روش سزارین، از این روش برای وضع حمل استفاده می‌کنند.
بی‌حسی اپیدورال چگونه انجام می‌شود؟
- بی‌حسی اپیدورال با تزریق داروهای بی‌حسی همراه است. برای تزریق دارو متخصص بیهوشی از مادر می‌خواهد که در وضعیت نشسته یا خوابیده کمر خود را قوس دهد.
- در مرحله بعدی، تکنسین مربوطه قسمت تحتانی بدن بانوی باردار را با استفاده از مواد ضدعفونی کننده، استریل و تمیز می‌کند.
- سپس متخصص با تزریق داروی بی‌حس کننده، بخش مورد نظر را بی‌حس می‌کند.
- بعد از انجام بی‌حسی متخصص در محل مورد نظر، یک سوزن را وارد قسمت تحتانی بدن شخص می‌کند.
- در این مرحله پزشک با قرار دادن یک لوله نازک به نام ابزار پزشکی کاتتر در قسمت پایینی نخاع، کار خود را ادامه می‌دهد.
- در مرحله بعدی کاتتر از سوزن عبور داده شده و وارد بدن بانوی باردار می‌شود.
- سپس سوزن استفاده شده برای ورود کاتتر، برداشته می‌شود و کاتتر در جای خود فیکس می‌شود.
- تزریق داروی بی‌حسی اپیدورال در حین زایمان از راه همین کاتتر انجام می‌شود.
- متخصص بیهوشی اپیدورال ابتدا یک دوز آزمایشی از دارو به بانوی باردار تزریق می‌کند و پس از آن دوز کامل دارو به بدن مادر وارد خواهد شد. در این شرایط ریتم و ضربان قلب جنین به طور مداوم باید مورد بررسی قرار گیرد. پرستاران فشار خون مادر را هر پنج دقیقه یک‌بار اندازه‌گیری می‌کنند تا مطمئن شوند که هیچ تغییری در علائم حیاتی مادر و جنین به وجود نیامده است. داروهای مورد استفاده در اپیدورال ممکن است فشار خون بانوی باردار و جنین را به طور موقت کم کند و ضربان قلب جنین را کند نماید از این رو بررسی هر لحظه وضعیت مادر و جنین ضروری می‌باشد.
- اپیدورال، وقتی که در بانوی باردار در حال وضع حمل است، بر روی قسمت‌های تحتانی بدن او اثر می‌گذارد و با بی‌حس کردن ناحیه لگن و نواحی اطراف آن، باعث کاهش درد حین زایمان می‌شود. باید توجه داشت که بانوی باردار هنگام انجام زایمان اپیدورال، هوشیار است. هر چند که استفاده از اپیدورال تا حد زیادی به تسکین و کاهش درد بانوی باردار کمک می‌کند، اما باید در نظر داشت که انجام این روش، باعث از بین رفتن کامل درد نخواهد شد.
مزیت‌های زایمان از طریق بی‌حسی اپیدورال
- تاثیر این بی‌حسی تا پایان زایمان پابرجاست. که این مسئله کمک زیادی به آرامش مادر در حین زایمان خواهد کرد.
- در صورت طولانی شدن مدت زایمان امکان تزریق مجدد وجود دارد که معمولاً این تزریق‌ها هر یک ساعت یک بار انجام می‌شود.
- مادر تا پایان زایمان هوشیاراست. هوشیار بودن در حین زایمان کمک زیادی به هل دادن جنین به سمت پایین کرده و کمک می‌کند که زایمان راحت‌تر و سریع‌تر انجام شود.
- مقدار بسیار کمی از داروی بیهوشی به جنین منتقل می‌شود در صورتی که در روش‌های بیهوشی سیستماتیک میزان این انتقال بیشتر است.
- کاهش اضطراب و استرس مادر هنگام زایمان طبیعی. مادر با آگاهی از این مسئله که در طول زایمان هوشیار بوده و درد احساس نخواهد کرد بدون استرس طول مدت وضع حمل را سپری خواهد کرد.
خطرات و عوارض استفاده از روش اپیدورال
در حالی که این روش برای بانوی باردار و جنین بی‌خطر است ولی احتمال عوارض جانبی برای مادر وجود دارد. این عوارض عبارتند از:
- بالا رفتن درجه حرارت بدن و بروز تب
- ایجاد مشکلات تنفسی
- ایجاد حالت تهوع
- بروز سرگیجه و لرز
- خواب‌آلودگی
- خونریزی مداوم از محل سوراخ شدن و ورود کاتتر به بدن
- خارش بدن
- بعد از زایمان با اپیدورال ممکن است مادر دچار سردردهای شبیه سردردهای میگرنی شود.
- احتمال درد در ناحیه کمر هم وجود دارد.
- این گونه زایمان‌ها ممکن است نسبت به سایر زایمان‌ها طولانی‌تر انجام شود و امکان تزریق‌های مکرر هم وجود دارد.
- مشکلات دفع ادرار نیز از جمله مشکلاتی است که ممکن است مادر با آن مواجه شود.
- استفاده از روش اپیدورال سبب بی‌حسی تمامی ناحیه تحتانی شده در نتیجه ممکن است مدت زمانی طول بکشد تا مادر بتواند به راحتی مانند گذشته راه برود. باید توجه داشت که بعد از زایمان با این روش بهتر است مادر به آرامی راه برود.
- در صورتی که فشارخون مادر در این روش پایین بیاید، ضربان قلب نوزاد هم کاهش پیدا می‌کند، در این صورت با نظر پزشک سزارین اورژانسی صورت می‌گیرد.
- احتمال عارضه‌های جدی مانند آسیب به اعصاب، خونریزی و عفونت در نخاع و فلج بسیار نادر اما محتمل هستند.
اقدامات قبل از زایمان اپیدورال
برای انجام زایمان طبیعی بدون درد لازم است تا بانوی باردار اقداماتی را انجام دهد تا از این روش بیشترین بهره‌مندی را داشته باشد.
بزرگترین علت ترس از نادانی و ناآگاهی سرچشمه می‌گیرد، بنابراین اگر بانوی باردار از روش انجام این روش اطلاعات کافی و وافی داشته باشد دچار استرس و ترس نخواهد شد. خواندن مقالاتی مانند همین مقاله که هم‌کنون در حال مطالعه آن هستید به افزایش سطح آگاهی شما کمک می‌کند، همچنین می‌توانید از پزشک متخصص در خصوص این روش سوالات خود را بپرسید و ابهامات ذهنی خود را برطرف کنید. معمولاً در کلاس‌های آمادگی زایمان در خصوص روش‌های مختلف وضع حمل بحث و گفتگو می‌شود. توصیه می‌کنیم انتخاب روش وضع حمل را به روزهای پایانی بارداری و نزدیک به زایمان موکول نکنید و از قبل در خصوص انتخاب روش با پزشک متخصص خود مشورت کنید.
فراموش نکنید که تاثیر دارو بر روی همه افراد یکسان نیست و ممکن است داروی اپیدورال کاهش درد و بی‌حسی را برای همه به یک اندازه ایجاد نکند. بنابراین داشتن مقادیر درد طبیعی است و قطعاً این درد در آستانه تحمل شما قرار خواهد داشت. در ضمن شما انقباضات رحمی و انقباضات زایمان را حس خواهید کرد و دارو بی‌حسی فقط منجر به تسکین درد خواهد شد.
توصیه‌های لازم برای روز قبل از زایمان را در مقاله مربوطه مطالعه کنید. قبل از زایمان استراحت کنید و ذهن خود را از استرس و اضطراب دور نگه دارید. روش‌های زایمان راحت را در همین مجله مطالعه فرمایید و در زمان وضع حمل سعی کنید تا با استفاده از تنفس عمیق و پرت کردن حواس خود به جای تمرکز بر درد به تولد نوزاد دلبندتان فکر کنید.
آیا این بی‌حسی روی نوزاد تاثیرگذار است؟
بر اساس جدیدترین تحقیقات صورت گرفته این روش برای جنین بی‌خطر بوده اما همچنان تحقیقات بیشتری برای بررسی این موضوع صورت می‌گیرد ولی به هر حال به نظر می‌رسد که این روش، روشی به مراتب بی‌خطرتر از روش‌های بیهوشی سیستماتیک است.
چه داروهایی در ناحیه اپیدورال تزریق می‌شود؟
این داروها شامل کلروپروکائین، لیدوکائین و بوپیواکائین است که در دسته داروهایی به نام داروهای بی‌حسی موضعی قرار دارند. اگر نیاز به کاهش دوز این داروها باشد، از ترکیب این داروها با مواد دیگری مانند مواد مخدر (مخدرهایی مانند سوفنتانیل و فنتانیل) استفاده می‌شود که علاوه بر کاهش درد مدت اثر این داروها هم کاهش پیدا می‌کند.
در صورتی که نیاز است که اثر داروها برای مدت زمان بیشتری در ناحیه اپیدورال باقی بماند علاوه بر این داروها از داروهای دیگری مانند مانند اپی نفرین، مرفین و کلونیدین نیز استفاده می‌شود. این داروها علاوه بر افزایش زمان تاثیر داروهای بی‌حسی سبب تثبیت فشار خون مادر نیز می‌شود.
آیا روش اپیدورال سبب کمردرد مادر می‌شود؟
بسیاری از بانوان نگران کمردردهای احتمالی بعد از استفاده ازروش اپیدورال هستند در صورتی که کمردردهای بعد از زایمان به دلایل دیگری مانند تغییرات فیزیکی دوران بارداری ، تغییرات هورمونی، اضافه وزن یا مشکلاتی نظیر آن ایجاد می‌شود. البته باید توجه داشت از آنجایی که تزریق در ناحیه ستون فقرات صورت می‌گیرد احتمال وجود درد در ناحیه کمر و بی‌حسی در قسمت تحتانی و پاهای مادر تا مدتی وجود خواهد داشت که باید این مسئله را نیز مد نظر قرار داد.
آیا اپیدورال این روش سبب آسیب نخاعی می‌شود؟
از دیگر نگرانی‌های که در رابطه با روش اپیدورال وجود دارد درد زیاد هنگام تزریق و آسیب به نخاع است که خوشبختانه درد با بی‌حسی برطرف شده و در کل این روش درد چندانی ندارد. در رابطه با نگرانی‌های مربوط به آسیب نخاعی هم نگرانی‌ها کاملاً بی‌جاست چون آسیب به نخاع طی این پروسه صورت نمی‌گیرد و نهایتاً ممکن است که آسیب به یک عصب ایجاد شود که این مسئله هم کوتاه مدت بوده و بعد از مدتی برطرف می‌شود. با این حال آسیب‌های نخاعی در این روش بسیار نادر گزارش شده است.
آیا روش اپیدورال تنها روش زایمان طبیعی بی‌درد است؟
امروزه علم پزشکی پیشرفت‌های چشمگیری داشته است و روش اپیدورال تنها روش زایمان بی‌درد محسوب نمی‌شود. برای کاهش درد مادر روش‌های دیگری هم وجود دارد.
- یکی از روش‌های موجود، روش استفاده از انتونوکس است. در این روش گازهای اکسید نیتروژن و اکسیژن از طریق لوله تنفسی وارد بدن مادر می‌شود.
- روش دیگر روش زایمان در آب است.
این دو روش تا حدی می‌توانند درد مادر را هنگام زایمان کاهش دهند اما روش اپیدورال به مراتب تاثیر بیشتری در کاهش درد مادر هنگام زایمان دارد. البته به یاد داشته باشید که هر یک از این روش‌ها حتی روش اپیدورال می‌تواند مزایا، معایب و خطرات و عوارض جانبی خاص خود را به همراه داشته باشد.
آیا تمامی بانوان می‌توانند از این روش برای زایمان بی‌درد استفاده کنند؟
برخی از بانوان باردار نمی‌توانند از روش زایمان اپیدورال استفاده کنند اگر مادر دارای مشکلات زیر باشد کاندیدای مناسب برای استفاده از روش اپیدورال نخواهد بود:
- مشکلات انعقادی
- مصرف آسپیرین و یا سایر داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین، نوکسوپارین و هپارین
- داشتن عفونت در بدن یا ناحیه پوستی کمر
- ابتلای مادر به بیماری‌های مغزی و عصبی
- اگر مادر به هنگام زایمان دچار سرگیجه و یا افت فشارخون باشد
- تعداد پلاکت‌های موجود در خون بانوی باردار کم باشد
- تکنسین نتواند فضای اپیدورال را پیدا کند (این مشکل می‌تواند در زنان چاق یا دارای مشکلات نخاعی به وجود بیاید)
- بانوی باردار سابقه واکنش آلرژیک به بی‌حسی موضعی را داشته باشد
سخن پایانی
روش اپیدورال به مادران زیادی در جهت داشتن یک زایمان طبیعی بی‌درد و کاهش اضطراب و استرس ناشی از زایمان طبیعی کمک کرده است ولی باید توجه داشته باشید که انجام این روش حتماً باید با مشورت با یک پزشک متخصص زنان صورت بگیرد. علاوه بر این باید توجه داشت که هر روش علاوه بر مزایایی که به همراه دارد ممکن است خطرات و عوارض جانبی خاص خود را هم به همراه داشته باشد. مسلماً پزشک متخصص هم پس از توضیح مزایا و معایب این روش اقدام به استفاده از روش اپیدورال خواهد کرد. پس با بهره‌گیری از نظر پزشک و بررسی مزایا و معایب خاص این روش تصمیم‌گیری کنید.