ماما کیست و فرق او با متخصص زنان چیست؟
دوره حاملگی پر از چالش‌های مختلفی جسمی و روحی برای بانوان باردار است. این موضوع به خصوص برای مادران جوان و یا بانوانی که برای اولین بار باردار شده‌اند بغرنج‌تر است. کوچک‌ترین تغییرات جسمی ممکن است این افراد را نگران کند، از طرفی دردهای گاه و بیگاه دوران بارداری در کنار عوارض شایع این دوران، ممکن است باعث شود تا بانوی باردار دچار نوعی حس کلافگی، سردرگمی و استیصال شود. نوسانات خلقی دوران بارداری نیز مسئله چالش‌برانگیز دیگری است که عموماً اطرافیان بانوی باردار از درک آن عاجز هستند و بنابراین نه تنها کمکی در جهت بهبود خلق و خوی بانوی حامله نمی‌کنند بلکه گاهی حتی با رفتارهای غلط خود وضعیت را از آنچه که هست بدتر می‌کنند. در چنین شرایطی همراهی یک یار مهربان، کسی که تجربه و دانش لازم در خصوص مدیریت این دوران بحرانی را داشته باشد یک غنیمت و نعمت بزرگ محسوب می‌شود. امروزه با توجه به تغییر سبک زندگی و دور شدن افراد از یکدیگر و مشغله‌های فراوان زندگی مدرن، معمولاً بانوی باردار برای سپری کردن دوران سخت حاملگی از حمایت خانواده و نزدیکان برخوردار نیست از این رو استخدام ماما یک روش مناسب برای پر کردن این خلا بزرگ است. در این مقاله به این موضوع خواهیم پرداخت و شما مخاطب محترم مجله اینترنتی پینو بیبی را با وظایف تخصصی ماما آشنا خواهیم کرد.
انتخاب ماما یا متخصص زنان
اگر استرس شما در زمان بارداری زیاد است و این استرس بیشتر معطوف به روش‌های مراقبتی و رویه‌های پزشکی می‌شود می‌توانید یک ماما استخدام کنید تا در کنارتان باشد و به سوالات گاه و بیگاه شما پاسخ دهد. صحبت با یک فرد مطلع می‌تواند استرس شما را کم کند. در این مقاله قصد داریم تا شما را با تخصص افراد مختلفی مانند دایه، قابله، ماما، دولا و متخصص زنان آشنا کنیم. استخدام ماما می‌تواند در دوران بارداری بخشی از مسئولیت‌های شما را کم کند و ضمن مراقبت از شما به شما و دیگر اعضای خانواده کمک روحی و فکری برساند.
دایگی چیست؟
در گذشته‌های دور برخی زنان در نگهداری کودک به مادر کمک می‌کردند که به آن‌ها دایه یا لَله و یا دَدِه می‌گفتند. در برخی مناطق دایه‌ها زنانی بودند که علاوه بر نگهداری از کودک، وظیفه شیر دادن به او را نیز تقبل می‌کردند. گاه دایه عضوی از خانواده محسوب می‌شد و در تمام مدت کنار مادر و فرزند بود و به نوعی شبیه به پرستاران امروزی عمل می‌کرد. در گذشته‌های دور دایه‌ها مخصوص خانوادگان عیان و اشراف بودند که یک دایه در تملک همیشگی خانواده بود و یا بر حسب ضرورت برای مراقبت از کودک به کار دعوت می‌شد. اما در برخی قبیله‌ها فرزند از بدو تولد تا تقریباً ۷ سالگی در دامن دایه بزرگ می‌شد و دور از خانواده به سر می‌برد و به نوعی دایه تمامی نقش‌های مادر را بر عهده می‌گرفت؛ دایه مسئولیت نگهداری، شیر دادن، تربیت فرزند و پاسخ به نیازهای عاطفی کودک را بر عهده داشت.
قابله کیست؟
در مقابل دایه؛ واژه‌ای به نام قابله نیز وجود داشت، قابلگان زنانی بودند که در وضع حمل به مادر یاری می‌رسانند. این افراد به صورت تجربی یاد گرفته بودند که چگونه به زائو کمک کنند تا فرزند خود را به دنیا بیاورند. برخی دایه را متعارف با ماما یا قابله می‌دادند، یعنی کسی که به مادر برای وضع حمل کمک می‌کند.
در بسیاری از زایمان‌ها در گذشته زائو بار زایمان را به تنهایی به دوش می‌کشید و در بسیاری مواقع جان مادر یا نوزاد به خطر می‌افتاد. از طرفی بسیاری از مادران بعد از زایمان از پذیرش شرایط جدید چه از لحاظ عاطفی و چه از لحاظ جسمی ناتوان بودند. به این ترتیب ضربه جبران ناپذیری به جوامع وارد می‌شد زیرا نیمی از جمعیت هر جامعه را زنان تشکیل می‌دهند. اگر نیمی از جمعیت دچار آسیب‌های جسمی و روحی باشند در حقیقت آن جامعه ناسالم و ناکارآمد است. فقط در جوامع مرفه بود که مادران در پروسه بارداری و زایمان آسوده‌تر بودند. در این جوامع برخی زنان به عنوان خدمتکار استخدام می‌شدند که وظیفه رتق و فتق امور را بر عهده داشتند و در امور مربوط به کودک دخالت چندانی نمی‌کردند چرا که اساساً تخصص این کار را نداشتند.
با گسترش علم و دانش و تفاوت در سبک زندگی؛ به تدریج پزشکان، افراد متخصص در حوزه زنان و پرستاران کودکان در دانشگاه‌ها تربیت شدند و حوزه فعالیت هر کدام، سطح وظایف و نوع خدمات رسانی آن‌ها نیز مشخص شد. لذا واژگان جدیدی به حوزه بارداری و زایمان وارد شد نظیر ماما، متخصص زنان، پرستار کودک، دولا و … . هر کدام از این افراد جهت کمک به زنان در مقاطع مختلف زندگی تخصص پیدا کرده و دوره آموزشی گذارنده بودند. این افراد به خصوص در زمان بارداری یک زن به کمک او می‌آیند زیرا در بارداری علاوه بر دردهای جسمی که بانوی باردار متحمل می‌شود و نیازمند رسیدگی و التیام هستند، بانوی باردار نیاز به حمایت روحی و پشتیبانی فکری نیز دارد.
ماما کیست؟
ماماها در واقع یک متخصص حرفه‌ای هستند، اما حوزه فعالیتشان به صورت تخصصی در زمینه مراقبت از زنان حامله، وضع حمل و بعد از زایمان است. زنان باردار در مراحل حاملگی تا زمان زایمان نیاز به دریافت یکسری خدمات دارند. ماماها در به دنیا آوردن نوزاد در بیمارستان، مراکز درمانی و یا حتی در منزل آموزش دیده‌اند. ماماها اکثراً طرفدار زایمان واژینال (طبیعی) هستند. برخی از ماماها که گواهی لازم را دارا هستند مانند متخصص زنان و زایمان اقداماتی نظیر تجویز دارو، بخیه زدن، استفاده از تجهیزات پزشکی برای بررسی جنین را می‌توانند انجام دهند. البته انجام جراحی‌های مثل عمل سزارین از حوزه فعالیت آن‌ها خارج است.
حوزه فعالیت ماماها
- مراقبت از زائو قبل از زایمان
- اگر زن آبستن مجبور به عمل سزارین است؛ او را برای عمل سزارین آماده می‌کنند.
- تجویز برخی داروها مثل داروهای ضد درد
- تزریق اپیدورال
- انجام سونوگرافی برای زائو
- استفاده از وسایل و تجهیزاتی مانند کاردیوتوکوگرافی CTG برای نظارت بر زائو و نوزاد
- کمک به انجام زایمان واژینال (طبیعی) به خصوص اگر زایمان در خارج از مرکز درمانی و بهداشتی باشد.
- انجام برش اپیزیوتومی و بخیه زدن
تفاوت ماما با متخصص زنان و زایمان
شرایط جسمانی زائو تعیین می‌کند که به ماما یا متخصص زنان برای رفع مشکل مراجعه کند از این جهت لازم است تا به چند تفاوت بین ماما و متخصص زنان و زایمان بپردازیم. مهمترین تفاوت‌ها عبارت هستند از:
- ماماها در دانشگاه طی یک دوره چهار ساله تخصص لازم برای کار مربوطه را کسب می‌کنند اما یک متخصص زنان و زایمان، ابتدا دوره پزشکی عمومی را می‌گذارند (مدت زمان ۸ سال) سپس برای کسب تخصص در حوزه زنان به تحصیل می‌پردازد.
- ماماها به مشکلات و بیماری‌های جزئی زنان می‌پردازد اما متخصص زنان و زایمان بیماری‌ها و مشکلات اصلی و تخصصی را مورد بررسی قرار می‌دهند.
- ماماها به نوعی مراقب زائو و نوزاد هستند و حمایت‌های قبل و بعد از زایمان از مادر را بر عهده دارند، اما متخصص زنان و زایمان علاوه بر مسائل بارداری، به مسائل تخصصی و مشکلات پزشکی حوزه زنان نیز اشراف دارد.
- یک ماما قادر به انجام عمل‌های جراحی در زنان نیست، اما متخصصان زنان و زایمان علاوه بر دانش، آموزش لازم را هم دیده است.
- یک زن باردار ممکن است لحظات زیادی به ماما جهت مشاوره‌های جسمی و گاه روحی مراجعه کند اما به متخصص زنان و زایمان تنها در صورت بر روز مشکل جدی رجوع کند.
توجه به این نکته ضروری است که یک ماما گاه خدماتی نیز به زنان غیر باردار ارائه می‌دهد و الزاماً زنان حامله برای رفع مشکلات به او رجوع نمی‌کنند. همچنین یک ماما پس از زایمان نیز به مسائل و مشکلات مربوط به مادر و کودک می‌پردازد. همانطور که تخصص و دانشِ متخصص زنان و زایمان صرفاً در زمان بارداری یک زن به کار گرفته نمی‌شود بلکه مشکلاتی نظیر بیماری‌های دستگاه تناسلی، مشکلات نازایی نیز در حوزه تخصص او است و زنانی که باردار نیستند و یا می‌خواهند اقدام به بارداری کنند و یا مشکلاتی در دستگاه تناسلی و یا حتی مشکلات هورمونی زنانه دارند به او مراجعه می‌کنند.
امروزه برخی از زنان باردار تمایل دارند که یک ماما همواره به آن‌ها نزدیک باشد تا به آنان در طی کردن مراحل بارداری یاری برساند. این یاری رساندن می‌تواند جنبه روحی داشته باشد. همین موضوع باعث شده است تا واژگانی نظیر ماما همراه، دولا و پرستار همراه به این حوزه وارد شود. ولی بهتر است بدانیم که این واژگان گاهاً هم ارز نیستند و افرادی که در این حوزه‌ها کار می‌کنند دایره فعالیتشان با یکدیگر تفاوت دارد. گرچه گاه حوزه فعالیتشان با یکدیگر هم پوشانی دارد.
انواع ماما
ماماها بر اساس تخصص و خدماتی که ارائه می‌دهند تقسیم‌بندی می‌شوند. همانطور که در بالا ذکر کردیم یک ماما از زمان بارداری تا تولد نوزاد و بعد از آن خدماتی را به مادر و گاه نوزاد ارائه می‌دهند. اما دامنه ارائه خدمات آن‌ها محدود به تخصص‌شان است. امروزه برخی از ماماها هستند که بیشتر به مادر نزدیک هستند و خدمات عاطفی نیز به زائو ارائه می‌دهند. حوزه عملکرد ماماها امروزه متفاوت شده است. لذا دو واژه تخصصی نیز به این حوزه افزوده شده است:
- ماما عامل (مامای خصوصی)
- ماما همراه (دولا)
ماما عامل کیست؟
این فرد دارای مدرک لیسانس یا فوق لیسانس مامایی می‌باشد. در واقع مامای عامل، مامایی است که در تمام مدت حاملگی بهخصوص ۲۴ ساعت قبل انجام زایمان با زائو در ارتباط است. با موافقت و درخواست زائو، ماما خصوصی (عامل) در روز زایمان زائو را همراهی می‌کند. مامای عامل به زائو برای غلبه بر ترس و تحمل درد و بهره‌گیری از روش‌های کاهش درد کمک می‌رساند.
مامای خصوصی از زمان بستری شدن زائو در بیمارستان تا زمان وضع حمل در کنار او باقی می‌ماند. حتی می‌تواند در پروسه زایمان دخالت کند.
ماما خصوصی (ماما عامل) می‌تواند به عنوان ماما همراه (دولا) نیز عمل کند به شرط آن‌که دوره‌هایی زایمان فیزیولوژیک را گذارانده باشد.
ماما خصوصی مراقبت از زائو را به ویژه در روزهای نزدیک به وضع حمل با دقت بیشتری پیگیری می‌کند. معاینات واژن، ارزیابی مدت و شدت انقباضات، ارزیابی ضربان قلب جنین، چک کردن تغییرات فشار خون و دمای زن باردار از وظایف مامای عامل است.
مامای همراه یا دولا Doula کیست؟
مامای همراه، به کسی اطلاق می‌شود که دوره‌های آمادگی برای زمان زایمان نظیر آشنایی با علائم دردهای زایمان و روش‌های کاهش درد را آموخته است. امروزه واژه دولا برای ماماهای همراه استفاده می‌شود. واژه دولا (دولاس) یک ریشه یونانی دارد و معنایی تحت لفظی آن یعنی زن خدمتکار است. دولا در حقیقت یک دستیار زایمان محسوب می‌شود.
وظایف دولا (مامای همراه) چیست؟
مامای همراه (دولا) قادر است تا خدماتی را نیز در زمان زایمان و وضع حمل به زائو ارائه بدهد. این شخص می‌تواند به درخواست زن باردار از زمان حاملگی تا تولد نوزاد و گاه بعد از تولد نوزاد همراه مادر باشد. دولا (مامای همراه) وظیفه آگاهی دادن و حمایت عاطفی – روحی از زائو و خانواده را در دوران وضع حمل (زایمان) و بعد از زایمان بر عهده دارد.
دولا (مامای همراه) از روش‌های کمکی برای کاهش درد به زائو یاری می‌رساند. این روش‌ها اکثراً غیردارویی هستند مانند ماساژ‌ها، رایحه درمانی، تکنیک‌های تنفسی، یوگای بارداری، طب فشاری، آب درمانی، موسیقی درمانی و ….
این افراد همراه در دوران حاملگی در دسترس زائو خواهند بود. زن حامله می‌توانند مسائل و مشکلات را با دولا (مامای همراه) خود در میان بگذارند. به درخواست زائو، مامای همراه می‌تواند در کلاس‌های آموزشی برای آمادگی زایمان و یا کلاس‌های ورزشی شرکت کند. گاه به درخواست زائو (زن آبستن) مامای همراه به منزل بانوی باردار مراجعه می‌کند و او را در انجام حرکات ورزشی و آمادگی برای زایمان مراجعه یاری می‌رساند.
حوزه فعالیت دولا (مامای همراه) را زن باردار تعیین می‌کند که در چه مکان‌هایی همراه او باشد، برخی از زنان تمایل دارند تا او به عنوان یک دوست یا خواهر عمل کرده و به تقویت روحیه او بپردازد به نوعی یک رابطه عاطفی نزدیک بین زائو و مامای همراه ایجاد می‌شود.
این دولا مانند مامای خصوصی یا عامل قادر نیست به عنوان متخصص در زایمان دخالت کند. در صورت موافقت بیمارستان، دولا (مامای همراه) می‌تواند در اتاق زایمان حاضر شود و حمایت عاطفی زائو در زمان وضع حمل را ارائه دهد. برخلاف مامای همراه، مامای عامل به خاطر مدارک تخصصی که دارا است اجازه دخالت در فرایند زایمان را دارد.
زمانی‌که دردهای زایمان شروع می‌شود، مامای همراه (دولا) می‌تواند زمان مناسب جهت مراجعه به بیمارستان را تعیین کند و به مادر آمادگی روحی را می‌دهد. گاهی مامای همراه تا بعد از زایمان کنار مادر و نوزاد خواهد بود. در شیردهی و مراقبت‌های نوزاد و توان‌بخشی مادر بعد از وضع حمل؛ او را یاری می‌رساند.
تفاوت اصلی مامای خصوصی (عامل) با مامای همراه (دولا)
به طور کلی تفاوت مامای عامل یا مامای همراه (دولا) در این است که مراقبت پزشکی زائو و نوزاد بر عهده مامای عامل (مامای خصوصی) است. مراقبت عاطفی از زائو بر عهده مامای همراه (دولا) است. بنابراین ممکن است یک زائو همزمان هم مامای همراه داشته باشد و هم مامای خصوصی. گاه مامای خصوصی (عامل) نکات مراقبتی و بهداشتی را به مامای همراه یا دولا منتقل می‌کند تا او به زن بادار کمک کند و استرس و اضطراب بانوی باردار کم شود.
معیارهای انتخاب دولا (مامای همراه)
مثل هر فرایندی زنان نیز برای انتخاب یک مامای همراه معیارهای نظیر مدت زمان استخدام مامای همراه (دولا)، هزینه‌های مامای همراه (دولا) و نحوه انتخاب مامای همراه را در نظر می‌گیرد.
بهترین زمان انتخاب مامای همراه (دولا)؛ سه ماه قبل از تاریخ زایمان است. گرچه برخی از زنان تمایل دارند زودتر مامای همراه را در کنار خود داشته باشند. برخی از مراکز درمانی، خدمات مشاوره مامایی را ارائه می‌دهند. در این مراکز لیستی از ماماهای همراه ارائه می‌شود، بدین ترتیب زن آبستن در مورد تجربیات و میزان تخصص هر کدام از ماماهای همراه می‌تواند اطلاعاتی را به دست بیاورد.
برخی از زنان از قبل بیمارستانی را برای وضع حمل انتخاب کرده‌اند و تمایل دارند تا از همان بیمارستان نیز اقدام به استخدام مامای همراه را دریافت کنند.
همچنین برخی زنان با مشورت از دوستانی که قبلاً سابقه دریافت خدمات مامای همراه (دولا) را داشتند، اقدام به انتخاب دولا می‌کنند.
به هر جهت بعد از انتخاب مامای همراه، طی یک قرارداد؛ مدت زمان استخدام و شروع به کار مامای همراه و هزینه‌های مربوطه تعیین می‌گردد. معمولاً دولاها در ایران در زمان بارداری حداقل ۶ ساعت را همراه با زائو می‌گذراند. اگر زائو به دریافت خدمات بیشتر نیاز داشته باشد مبلغ جدایی برای اضافه کار در نظر گرفته می‌شود.
البته باید توجه کنید هزینه‌های فوق برای مامای همراه بیمارستانی با مامای همراهی که به منزل زائو بیاید متفاوت است. مامای همراه در منزل در انجام ورزش‌های بارداری به بانوی حامله کمک می‌کند و ماساژ تراپی و خدمات فیزیوترای از جمله وظایف اوست. هزینه‌های ایاب و ذهاب مامای همراه که به منزل مراجعه کند نیز با فرد استخدام کننده است.
البته باید توجه کنید که انتخاب مامای همراه (دولا) و یا مامای عامل به این بستگی دارد که زائو بیشتر به حمایت و پشتیبانی دارویی و پزشکی نیاز دارد یا حمایت عاطفی. زیرا در مورد مسائل پزشکی و مراقبتی چند مراجعه به مامای عامل کافی است. ماما طی جلسه مراجعه بانوی باردار، راهکارها و داروهای لازم را در اختیار زائو قرار می‌دهد. اما دولا (مامای همراه) تخصص پزشکی لازم را ندارد و بیشتر یک دستیار یا کمک کننده است و نقش پشتیبان دارد و عمدتاً از جنبه عاطفی به زائو یاری می‌رساند.