آیا می‌توان با وجود ابتلا به ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) باردار شد؟

چالش‌های بارداری با وجود ام اس (MS)

مولتیپل اسکلروزیس (که به آن ام اس MS نیز گفته می‌شود) یک اختلال خود ایمنی است که بر سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) تأثیر می‌گذارد. اختلالات خود ایمنی زمانی اتفاق می‌افتند که آنتی‌بادی‌ها به اشتباه به بافت سالم بدن حمله می‌کنند و بافت‌های بدن را به عنوان یک عامل بیگانه و خارجی در نظر می‌گیرند. آنتی بادی‌ها سلول‌هایی در بدن هستند که با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند.در افراد مبتلا به ام اس، آنتی‌بادی‌ها به غلاف میلین حمله می‌کند. غلاف میلین، پوششی است که از سلول‌های عصبی (نورون‌ها) را محافظت می‌کند، این پوشش مانند عایق دور سیم برق عمل می‌کند. آسیب به غلاف میلین، باعث می‌شود پیام‌های بین مغز و سایر اندام‌ها و اعضاء بدن کُند یا متوقف شود و پیامد این اتفاق می‌تواند باعث علائم خفیف تا شدید در فرد شود که بر عضلات، گفتار و بینایی او تأثیر می‌گذارد. ام اس معمولاً خفیف است، اما با گذشت زمان برخی از افراد مبتلا به ام اس نمی‌توانند بنویسند، صحبت کنند یا راه بروند.در ایران از هر صد هزار نفر ۱۱۱ نفر مبتلا به ام اس هستند و بیشترین شهرهای ایران به ترتیب اصفهان، شیراز و تهران بالاترین میزان مبتلایان به MS را دارا می‌باشد. در حالی که در ایالات متحده از هر صدهزار نفر در ۱۰۰ نفر به ام اس مبتلا است. زنان حدود ۲ تا ۳ برابر بیشتر از مردان به ام اس مبتلا می‌شوند. مولتیپل اسکلروزیس معمولاً در سنین باروری، بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی تشخیص داده می‌شود. اما در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد.خبر خوب این است که افراد مبتلا به ام اس (MS) اگر مراقبت‌های پزشکی مناسب را دریافت کنند، به احتمال زیاد می‌توانند بارداری سالمی داشته باشند و کودک سالمی را به دنیا بیاورند.

علائم و نشانه‌های ابتلا به به ام اس (MS)

علائم و نشانه‌ها مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ضعف، سفتی یا گرفتگی عضلات
• گزگز، بی‌حسی یا درد در بدن
• لرزش در بازوها یا پاها
• از دست دادن تعادل
• مشکلات راه رفتن یا حرکت بازوها یا پاها
• مشکلات گفتاری
• مشکلات بینایی
• خستگی (احساس خستگی دائمی)
• سرگیجه
• مشکلات مثانه یا روده
• مشکلات تفکر و حافظه
• افسردگی؛ این یک وضعیت پزشکی است که در آن احساس شدید غم و اندوه برای مدت طولانی ادامه دارد و زندگی روزمره فرد را مختل می‌کند. فرد برای بهتر شدن نیاز به درمان دارد.

این علائم و نشانه‌ها می‌توانند خفیف یا جدی باشند. اگر فردی هر یک از این علائم را دارد، بهتر است زودتر با پزشک خود ملاقاتی داشته باشد. پزشک ممکن است فرد را به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهد. متخصصان مغز و اعصاب، آموزش ویژه در زمینه بیماری‌های سیستم عصبی را دیده‌اند. سیستم عصبی از مغز، نخاع و اعصاب تشکیل شده است. سیستم عصبی به حرکت، فکر و احساس، هماهنگی بین اندام‌ها و حواس کمک می‌کند.

برای بررسی ام اس (MS)، ممکن است این آزمایشات نیاز باشد:

• معاینه بدنی
• آزمایشات خون
• تست‌هایی برای مشاهده نحوه عملکرد سیستم عصبی (که به آن تست‌های پتانسیل برانگیخته نیز می‌گویند).
• ضربه ستون فقرات؛ این زمانی است که پزشک یک سوزن کوچک را به قسمت پایین کمر فشار می‌دهد تا مقدار کمی مایع مغزی نخاعی را خارج کند. مایع مغزی – نخاعی اطراف مغز و نخاع را احاطه کرده‌اند. پزشک این مایع را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد.
• تست‌های تصویربرداری، مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (که MRI نیز نامیده می‌شود). MRI یک آزمایش پزشکی است که تصویری دقیق از داخل بدن ایجاد می‌کند. این آزمایش برای بانوی باردار و جنین درون شکم‌ش بدون درد و بی‌خطر است. MRI می‌تواند تغییراتی را در مغز نشان دهد که در ام اس دیده می‌شود، مانند تغییرات غیرطبیعی بافتی (که ضایعات نیز نامیده می‌شود) و از دست دادن بافت مغز (که آتروفی نیز نامیده می‌شود).

تشخیص ام اس ممکن است سخت باشد زیرا آزمایش خاصی برای آن وجود ندارد و علائم برای هر فردی متفاوت است. برخی از افراد لحظاتی را تجربه می‌کنند که احساس خوبی دارند (به نام بهبودی) و مواقعی که علائم جدید ظاهر می‌شوند یا علائم قدیمی بدتر می‌شوند (که به آن شعله‌ور شدن می‌گویند). پزشک تمام نتایج آزمایش و اطلاعات سلامتی بیمار را با هم بررسی می‌کند تا بداند آیا به ام اس (MS) مبتلا است یا خیر.

ام اس چه مشکلاتی در بارداری ایجاد می‌کند؟

به نظر نمی‌رسد ابتلا به ام اس (MS) روی باردار شدن افراد تاثیری داشته باشد. در دوران بارداری، بسیاری از زنان متوجه می‌شوند که علائم ام اس (MS) ثابت می‌ماند یا حتی بهتر می‌شوند، به خصوص در سه ماهه سوم. اما اگر بانویی به ام اس مبتلا است، ممکن است نسبت به سایر بانوان باردار دیگر به موارد زیر مبتلا شود:

• جنین کوچک برای سن حاملگی؛ این بدان معناست که جنین که بر اساس تعداد هفته‌هایی که در رحم مادر بوده کوچک‌تر از حد طبیعی است.
• مشکل بیرون راندن و هل دادن نوزاد در هنگام زایمان و وضع حمل؛ علائم ام اس (MS) روی عضلات لگن و اعصاب بیمار تأثیر بگذارد، ممکن است این اتفاق بیفتد.
• زایمان سزارین (رستم‌زاد)، این جراحی است که در آن جنین از طریق بریدگی که پزشک در شکم و رحم ایجاد می‌کند به دنیا می‌آید. کارشناسان مطمئن نیستند که چرا زنان مبتلا به ام اس (MS) بیشتر از زنان دیگر سزارین می‌کنند. ممکن است به دلیل مشکلات عضلانی باشد که ممکن است زایمان را به تاخیر بیندازد.
• زنان مبتلا به ام اس ممکن است در ۳ تا ۶ ماه اول پس از زایمان بیشتر دچار عود بیماری شوند اما محققان فکر می‌کنند که باردار بودن بر روند کلی ام اس در زندگی بعدی بیمار تأثیر نمی‌گذارد.

ام اس چگونه درمان می‌شود؟

هیچ درمانی برای ام اس وجود ندارد، اما داروها می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند. بسیاری از زنان در دوران بارداری به دارو نیاز ندارند زیرا علائم آن‌ها بهبود یافته است و بهتر می‌شود. اگر بانوی مبتلا به ام اس است و در حال حاضر باردار نیز هست و یا به باردار شدن فکر می‌کند، باید با پزشک خود در مورد داروهایی که برای ام اس مصرف می‌کند حتماً مشورت کند. ممکن است استفاده از برخی از داروها در دوران بارداری یا شیردهی برای جنین ایمن نباشد.

به عنوان مثال، بسیاری از افراد مبتلا به ام اس از دارویی به نام بتا اینترفرون (Avonex®، Betaseron® و Rebif®) استفاده می‌کنند. این دارو می‌تواند به کاهش شعله‌ور شدن و کاهش سرعت گسترش آسیب عصبی و دوره ام اس کمک کند، اما مصرف آن در دوران بارداری بی‌خطر نیست. بتا اینترفرون ممکن است خطر سقط جنین (زمانی که نوزاد در رحم قبل از هفته ۲۰ بارداری می‌میرد) و مرده‌زایی (زمانی که نوزاد بعد از هفته ۲۰ بارداری در رحم می‌میرد) را افزایش دهد. داروهای سرطان مبارزه کننده به نام سرکوبگرهای ایمنی گاهی اوقات برای درمان ام اس استفاده می‌شوند، اما استفاده از آن‌ها در دوران بارداری نیز بی‌خطر نیست. پزشک می‌تواند داروهای ام اس را به داروی ایمن‌تر تغییر دهد.

سایر روش‌های درمانی ام اس به خصوص در دوران بارداری مهم هستند. به عنوان مثال، پیدا کردن یک گروه پشتیبانی برای افراد مبتلا به ام اس یا صحبت با یک مشاور می‌تواند مفید باشد. گروه پشتیبانی گروهی از افرادی است که نگرانی‌های مشابهی دارند. آن‌ها با هم ملاقات می‌کنند تا سعی کنند به یکدیگر کمک کنند (گروه درمانی). ورزش یا فیزیوتراپی نیز می‌تواند کمک کننده باشد. فیزیوتراپی یک برنامه ورزشی است که فقط برای کمک به بهبود قدرت و حرکت ایجاد شده است.

چه چیزی باعث ام اس می‌شود؟

پژوهشگران هنوز نمی‌دانند که چه چیزی باعث ام اس می‌شود، اما ژن‌ها ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند. ژن‌ها بخش‌هایی از سلول‌های بدن فرد هستند که دستورالعمل‌هایی را برای نحوه رشد و عملکرد بدن ذخیره می‌کنند. ژن‌ها از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند.

حدود ۱۵ نفر از هر ۱۰۰ نفر (۱۵ درصد)؛ افراد مبتلا به ام اس یک یا چند عضو خانواده مبتلا به ام اس دارند. احتمال ابتلا به ام اس در افرادی که سابقه خانوادگی ام اس دارند بیشتر از افرادی است که این بیماری را ندارند. افراد سفید پوست، به خصوص که اجدادشان متعلق به شمال اروپا باشند، بیشترین خطر ابتلا به ام اس را دارند. افراد آسیایی، آفریقایی یا بومی آمریکا کمترین خطر ابتلا به ام اس را دارند.

محققان در حال مطالعه هستند تا ببینند آیا ویروس‌ها، عفونت‌ها یا سایر شرایط سلامتی ممکن است با ام اس مرتبط باشند یا خیر. به عنوان مثال، اگر فردی دیابت نوع یک یا بیماری تیروئید داشته باشد، ممکن است کمی بیشتر از افرادی که این شرایط را ندارند، به ام اس مبتلا شود.

محیط و سبک زندگی نیز ممکن است در ایجاد ام اس نقش داشته باشد. برای مثال، افرادی که سیگار می‌کشند بیشتر از افرادی که سیگار نمی‌کشند به ام اس مبتلا می‌شوند. ام اس در افرادی که نور خورشید یا ویتامین D کافی دریافت نمی‌کنند شایع‌تر است. به عنوان مثال، در مناطق دورتر از خط استوا که آفتاب کمتری وجود دارد، این بیماری شایع‌تر است. نور خورشید به بدن در ساخت ویتامین D کمک می‌کند برای همین به آن ویتامین آفتاب می‌گویند.

آیا نوزاد متولد شده از مادر مبتلا به ام اس نیز بیمار خواهد بود؟

این یک نگرانی مشترک برای بسیاری از والدین آینده است. ام اس یک بیماری ارثی نیست. بنابراین مستقیماً از والدین به فرزند منتقل نمی‌شود. محققین برخی از پیوندهای ژنتیکی را عامل ام اس می‌دانند؛ اما طبق آمار فرزندان بالغ والدین مبتلا به ام اس تا ۹۶ درصد احتمال دارد که به MS مبتلا نشوند. تصور می‌شود که استعداد ژنتیکی به این بیماری در برخی افراد وجود دارد و ام اس در نتیجه تأثیرات محیطی بر روی افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد هستند ایجاد می‌شود.

از آن جایی که اعضای خانواده برخی از ژن‌های مشابه را دارند، خطر ابتلا به ام اس در صورتی که در خانواده باشد بیشتر است. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به ام اس هستند و هیچ ارتباط خانوادگی ندارند. مطالعات نشان می‌دهد که هر چه بیشتر ژن‌های خانوادگی مرتبط‌ باشد، خطر بالاتر است. به عنوان مثال، در خواهر و برادرها، به خصوص دوقلوهای همسان، خطر بیشتری نسبت به والدین به فرزند وجود دارد.

اقدامات لازم قبل از باردار شدن در بانوان مبتلا به ام اس

اولین قدم مشورت با پزشک است و با پزشک برای راهکارهای لازم برای بچه‌دار شدن و این که چه میزان ام اس در بیمار پیشرفته است. اگر ام اس فرد تحت کنترل باشد، احتمالاً چراغ سبز پزشک برای بچه‌دار شدن را دریافت خواهد کرد.

برخی از داروهای ام اس مانند اینترفرون‌ها و تری فلونوماید (Aubagio)؛ در دوران بارداری بی‌خطر نیستند. بانوان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس باید حداقل یک ماه قبل از شروع تلاش برای باردار شدن، مصرف آن‌ها را متوقف کنند. گلاتیرامر استات (کوپاکسون) بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود، اما همیشه بهتر است در مورد خطرات و فواید هر دارویی با پزشک مشورت شود.

در بانوان مبتلا به MS نیز مانند هر زن دیگری، ممکن است همان تلاش‌های اخیر منتج به بارداری نشود. در مورد زنان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس بهتر است ابتدا زمان درست تخمک‌گذاری خود را بیابند تا  احتمال بارداری خود را افزایش دهند به دوره تخمک‌گذاری (پنجره باروری) می‌گویند. این درست زمانی است که بدن زنان تخمک آزاد می‌کند و در صورت انجام مقاربت با همسرشان احتمال ملاقات اسپرم مرد با تخمک زن افزایش یافته و این‌ که باروری صورت گیرد بسیار بالا است. برای سهولت در شناختن دوره تخمک‌گذاری؛ می‌توان یک کیت تخمک‌گذاری از داروخانه تهیه کرد تا به بیمار در تشخیص دوره تخمک‌گذاری (لوتئال) کمک کند. پزشک می‌تواند راه‌های دیگری را نیز برای کمک به زمان‌بندی تخمک‌گذاری و انجام آمیزش توصیه کند.

پزشک به بانوان مبتلا به ام اس که قصد بارداری و بچه دار شدن را دارند کمک می‌کند تا یک تیم پشتیبانی بسازند. ام اس می‌تواند بانوان مبتلا را خسته کند و بارداری نیز همین شرایط را می‌تواند ایجاد کند. لذا خانواده و دوستان بانوی مبتلا به ام اس باید در انجام امور خانه و کاها به او کمک کنند تا بانوی مبتلا به ام اس انرژی خود را ذخیره کند و بتواند دوران بارداری خود را با مشکلات کمتری سپری کند. استخدام یک دولا نیز می‌تواند در بارداری و پس از تولد نوزاد نیز کمک بسیار خوبی برای بانوان مبتلا به ام اس باشد. برای مثال وعده‌های غذایی را درست کنند یا نظافت خانه را انجام بدهند. هم‌چنین برای بعد از بارداری نیز لازم است تا تیمی از دوستان و اقوام به مادر مبتلا به ام اس در نگهداری کودک به او کمک برسانند.

اقدامات لازم در زمان بارداری با وجود ام اس

در زمان بارداری نمی‌توان انتظار آرامش داشته باشیم ولی در بانوان مبتلا به MS ممکن است علائم ام اس در بارداری کاهش پیدا کند ولی باز هم انتظار آرامش را نمی‌توان داشت و مشکلات شایع بارداری سر جای خود هستند. بارداری به طور طبیعی بسیاری از زنان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس را در برابر عودهای جدید بیماری محافظت می‌کند، به خصوص پس در ۳ ماهه اول بارداری، به نوعی ۳ ماهه اول بارداری ماه عسل بارداری در زنان مبتلا به ام اس است. بهتر است این بانوان روی دریافت غذاهای مناسب، ورزش و استراحت زیاد تمرکز کنند. بهتر است بانوان باردار مبتلا به MS مراقب عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) باشند. عفونت‌های ادراری در زنان باردار مبتلا به ام اس شایع‌تر است. نوشیدن مقادیر زیادی آب در بارداری به تمام بانوان توصیه می‌گردد و اگر بانوان باردار هنگام رفتن به دستشویی احساس سوزش کردند یا ادرارشان کدر یا بدبو بود باید به پزشک خود اطلاع دهند. ممکن است پزشک برای بررسی عفونت ادراری، آزمایش ماهانه ادرار را تجویز کند.

یبوست هم یکی از مشکلاتی است که بانوان باردار به خصوص بانوانی که مبتلا به ام اس هستند با آن درگیر هستند. پزشک ممکن است ملین و نرم کننده مدفوع را به حرکت درآوردن مدفوع در سیستم گوارشی برای این بانوان تجویز کند.

بانوان مبتلا به ام اس باید سلامتی و وضعیت جسمی خود را بیشتر حفظ و مراقبت کنند، زیرا با بزرگ شدن شکم حفط تعادل برای این بانوان سخت‌تر است و ممکن است تعادل خود را به راحتی از دست بدهند لذا توصیه می‌گردد  از عصا یا سایر وسایل کمکی برای راه رفتن استفاده کنند تا زمین نخورند.

بهتر است از قبل برای زایمان آماده باشند. این احتمال وجود دارد که بانوان مبتلا به MS نیز بتوانند مانند هر زن دیگری زایمان طبیعی (وژاینال) داشته باشند.

اگر به دلیل خستگی یا ضعف عضلانی این بانوان نتوانند برای خروج جنین فشار بیاورند، پزشک ممکن است از ابزارهای ویژه‌ای برای کمک به زایمان طبیعی (اودون، وکیوم ونتوس و یا فورسپس) استفاده کند و یا ممکن است با سزارین، وضع حمل نوزاد صورت گیرد.

در بانوان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس به علت ضعف سیستم عصبی ممکن است احساس خود را در لگن از دست داده باشند و نتوانند تشخیص بدهند که چه زمانی زایمان آن‌ها شروع می‌شود. در این صورت، پزشکان در ماه‌‌های آخر بارداری با دقت بیشتری این بانوان را زیر نظر خواهند گرفت. پزشکان ممکن است بخواهند از مواد مسکن یا روش‌های دیگر برای زایمان استفاده کنند. این داروها برای جلوگیری از درد، از جمله تزریقات اپیدورال، برای افراد مبتلا به ام اس بی‌خطر هستند.

اقدامات لازم بعد از زایمان با وجود ام اس

بانوان مبتلا به ام اس بعد از وضع حمل باید حواسشان به شعله‌ور شدن علائم و نشانه‌های ام اس باشد. علائم ام اس، در ۹ ماه اول پس از تولد در ۴۰ درصد از زنان مبتلا به ام اس عود خواهد کرد. اما شعله‌ور شدن علائم ام اس خطر ناتوانی طولانی مدت را در این بانوان افزایش نمی‌دهد.

اگر بانوی قبل از بارداری عودهای زیادی از MS را داشته است، ممکن است بعد از وضع حمل به احتمال بیشتری از آن دچار شود. بهتر است که بلافاصله مصرف داروی ام اس خود را برای کمک به توقف علائم شروع کنند.

در زمان شیردهی در بانوان مبتلا به ام اس، داروها باید با دقت بیشتری مصرف شوند. پزشکان اطفال توصیه می‌کنند حداقل در اولین سال زندگی کودک و به طور انحصاری (به این معنی که شیر خشک یا غذا اضافه به او نمی‌دهید) برای ۶ ماه اول شیردهی انجام شود. این توصیه تغییر نمی‌کند حتی اگر مادر مبتلا به ام اس باشد. شیر مادر به طور طبیعی دارای ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز کودک در حال رشد است و هم‌چنین دارای آنتی‌بادی‌هایی است که سیستم ایمنی در حال رشد کودک را تقویت می‌کند.

شیردهی می‌تواند برای مادران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (MS) مفید باشد. مطالعات نشان می‌دهد که تغذیه انحصاری با شیر مادر برای حداقل ۲ ماه ممکن است عود علائم MS را به تاخیر بیندازد. وقتی شیردهی قطع می‌شود و یا شیردهی به نوزاد کمتر انجام می‌گیرد، علائم ام‌اس احتمالاً در زمان بازگشت قاعدگی بانوان عود خواهند کرد.

اما مادر مبتلا به ام اس که مجبور به مصرف مجدد داروها است؛ نباید به کودک خود شیر بدهد. استروئیدها، داروهایی هستند که روند بیماری را تغییر می‌دهند مانند اینترفرون بتا و داروهایی که سیستم ایمنی بدن افراد مبتلا به ام اس را تضعیف می‌کنند و این داروها می‌توانند از طریق شیر به کودک آسیب برسانند. اما اگر پزشک توصیه می‌کند که می‌توان مصرف دارو را به خاطر شیردهی به نوزاد، به تعویق انداخت این انتخاب مادر است که به نوزاد شیر بدهد یا مصرف دارو را شروع کند و به نوزاد شیر خشک یا تغذیه جایگزین ارائه بدهد.

بهتر است مادران سعی کنند شیر اضافی را در طول روز پمپ کنند و آن را در یخچال نگهداری کنند تا همسرشان (پدر کودک) بتواند با شیر دادن در نیمه شب به کودک به مادر مبتلا به ام اس کمک کند که بیشتر استراحت کند تا انرژی خود را ذخیره کند زیرا این مادران اکنون بیش از هر زمان دیگری به استراحت نیاز دارند.

اگر مادری مصرف دارو را به جای شیردهی به نوزاد انتخاب می‌کند، بهتر است بداند که این هم یک انتخاب است و نباید احساس گناه کند به هر حال، وظیفه جدید مادر بودن خود نیاز به حفظ سلامتی و توان دارد و مسلماً این بانوان نیز مادرانی دلسوز کودک هستند و برای مادر خوب بودن حفظ سلامتی خودشان نیز در درجه اول اهمیت قرار دارد.

بهتر است مادران مبتلا به ام اس بیشتر مراقب روحیه خود باشند. زنان مبتلا به ام اس در دوران بارداری و به ویژه بلافاصله پس از زایمان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی پس از زایمان هستند. اگر مادر یا اطرافیان متوجه علائمی مانند احساس غم و اندوه یا ناامیدی شدند باید سریع‌تر به پزشک خود اطلاع دهند. OB/GYN یا پزشک مخصوص خانواده ممکن است مادر را از نظر افسردگی در طی یک ویزیت معمول قبل از زایمان یا پس از زایمان غربالگری کند. پزشک می‌تواند به درمان علائم افسردگی در مادران پس از زایمان کمک کند.

سخن آخر

خبر خوب این است که می‌توان با وجود ام اس یک بارداری سالم داشت. ام اس نمی‌تواند یک بانو را از خواسته و تمایل به مادر شدن باز دارد. بانوان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (MS) احتمال بارداری و زایمان‌شان مانند زنان بدون ام اس می‌باشد. با این حال، مادران مبتلا به ام اس با چالش‌های منحصر به فردی روبرو هستند. برنامه‌ریزی درست و  کسب اطلاعات لازم که قبل، حین و بعد از بارداری به این بانوان کمک می‌کند تا دوران بارداری و زایمان و شیردهی سالمی را طی کنند.