تاثیر کوتاه بودن فاز لوتئال بر باروری و لقاح
فاز لوتئال (Luteal Phase) در قسمت دوم چرخه قاعدگی بانوان و دختران اتفاق می‌افتد. فاز لوتئال حدود روز پانزدهم از یک چرخه ۲۸ روزه شروع می‌شود و زمانی که فرد پریود می‌شود به پایان می‌رسد. فاز لوتئال با ضخیم شدن پوشش داخلی رحم، رحم بانو را برای بارداری آماده می‌کند. اختلالی که در فاز لوتئال رخ می‌دهد، میتواند باردار شدن و حفظ بارداری را تحت تاثیر قرار دهد. طول معمولی فاز لوتئال چرخه تخمک‌گذاری ۱۱ تا ۱۷ روز است. فاز کوتاه‌تر از این ممکن است باعث بروز مشکلاتی در باروری شود که به آن فاز کوتاه لوتئال یا فاز کوتاه تخمک‌گذاری می‌گویند. با پینو بیبی همراه باشید تا دریابید که کوتاه بودن فاز تخمک‌گذاری چه اثری بر باروری و لقاح دارد.
فاز لوتئال سیکل قاعدگی چیست؟
مرحله لوتئال چرخه قاعدگی درست بعد از تخمک گذاری (زمانی که تخمدان، تخمک آزاد می‌کند) اتفاق می‌افتد. این فاز حدود ۱۴ روز طول می‌کشد و با شروع دوره قاعدگی به پایان می‌رسد. تخمک‌گذاری کوتاه یکی از چهار مرحله چرخه قاعدگی است. هدف اصلی فاز لوتئال، آماده‌سازی رحم برای بارداری احتمالی است.
در این مرحله از چرخه قاعدگی، یک تخمک از تخمدان بانوان از طریق لوله فالوپ به سمت رحم حرکت می‌کند. اگر اسپرم آن تخمک را بارور کند، تخمک بارور شده در دیواره رحم لانه گزینی می‌کند و بارداری اتفاق می‌افتد. اگر تخمک بارور نشود یا کاشته نشود (بارداری اتفاق نمی‌افتد) و شخص دوباره پریود خواهد شد. وقتی بانویی پریود می‌شود، تخمک‌گذاری کوتاه او تمام می‌شود.
علائم فاز لوتئال طبیعی چیست؟
علائم فاز لوتئال شبیه علائمی است که در طول سندرم پیش از قاعدگی (PMS)رخ می‌دهد. برخی از علائمی که نشان می‌دهد بانوان در مرحله لوتئال چرخه خود قرار دارند عبارت هستند از:
- تغییرات خلق و خوی
- پستان‌های حساس
- نفخ
- جوش یا آکنه
- تغییر در اشتها
مراحل سیکل یا چرخه ماهانه در بانوان
این چرخه شامل ۳ مرحله است و هر مرحله از چرخه یا سیکل قاعدگی نقش مهمی در تولیدمثل دارد. به طور کلی یک سیکل ماهانه را بر اساس وقایع رحم و تخمدان تقسیم‌بندی می‌کنند: دو چرخه اصلی شامل وقایع تخمدانی و وقایع رحمی، فاز قاعدگی یا خونروش، فاز فولیکولی یا فولیکولر، تخمک‌گذاری و فاز لوتئال است. سه فاز فولیکولی، تخمک‌گذاری و فاز لوتئال را در چرخه و روند تخمک‌گذاری تقسیم‌بندی می‌کنند.
- قاعدگی: این مرحله زمانی است که پوشش داخلی رحم (آندومتر) از طریق واژن خارج می‌شود. به این ریزش دیواره که همراه با خونروش است، فاز پریودی نیز می‌گویند. روز اول پریود اولین روزی است که خونریزی واژینال رخ می‌دهد.
- فاز فولیکولر: روز اول آخرین دوره پریودی یک زن، مرحله فولیکول شروع می‌شود، طول این دوره از روز یک تا روز ۱۴ دوره پرودی است. در این فاز یک فولیکول از یکی از تخمدان‌های زن برای آزاد کردن تخمک آماده می‌شود. تخمک‌ها در تخمدان‌ها در داخل فولیکول‌ها رشد می‌کنند. یک فولیکول به غالب‌ترین فولیکول تبدیل می‌شود و تخمک را در آن چرخه آزاد می‌کند. فاز فولیکولر در واقع روز اول آخرین تخمک‌گذاری، زمانی است که تخمک از تخمدان به داخل لوله فالوپ آزاد می‌شود. این تخمک در فاز فولیکولی رشد خواهد کرد.
- فاز لوتئال (Luteal Phase): قسمت دوم چرخه تخمک‌گذاری، فاز لوتئال نامیده می‌شود که پس از تخمک‌گذاری صورت می‌گیرد. از روز ۱۴ چرخه قاعدگی تا روز ۲۸ قاعدگی ادامه دارد. تخمک‌گذاری کوتاه به طور معمول از ۱۱ تا ۱۷ روز طول می‌کشد. در این مدت، بدن بانو برای احتمال بارداری آماده می‌شود. به این فاز، مرحله ترشحی نیز گفته می‌شود چرا که ترشحات هورمون‌ها در این دوره بیشتر می‌شوند. این چرخه تا زمان یائسگی تکرار می‌شود مگر این که بارداری یا سایر شرایط بهداشتی مانع از تکرار آن شود.
در مرحله لوتئال (Luteal Phase) چه اتفاقی می‌افتد؟
قبل از تغییر تخمک‌گذاری به فولیکول موجود در تخمدان یک زن که حاوی تخمک است، جسم سفید (جسد لوتئوم) می‌گویند. عملکرد و وظیفه اصلی جسم سفید (Corpus Luteum) ترشح هورمون پروژسترون است. فاز لوتئال پس از تخمک‌گذاری شروع می‌شود. فولیکول غالبی که تخمک را در زمان تخمک‌گذاری آزاد می‌کند به ساختاری به نام جسم زرد تبدیل می‌شود. جسم زرد پروژسترون را همراه با مقداری استروژن تولید می‌کند. هورمون پروژسترون، رشد یا ضخیم شدن پوشش رحم (آندومتر رحم) را در بانوان تحریک می‌کند. این عمل رحم را برای کاشت یک سلول تخم یا جنین بارور شده آماده می‌کند. همچنین این افزایش هورمون‌ها باعث غلیظ شدن مخاط دهانه رحم به شکل خمیری می‌شود. مخاط غلیظ شده به جلوگیری از ورود باکتری به داخل رحم کمک می‌کند.
مرحله لوتئال در چرخه تولیدمثل مهم است. برخی از خانم‌ها ممکن است یک فاز لوتئال کوتاه داشته باشند، که به عنوان نقص فاز لوتئال (LPD) شناخته می‌شوند. در نتیجه فاز لوتئال کوتاه، باردار شدن سخت‌تر می‌شود. اگر در طی این چرخه، بارداری اتفاق نیفتد، جسم زرد حل می‌شود و سطح هورمون‌ها کاهش می‌یابد. دوباره دوره قاعدگی آغاز می‌شود، پوشش رحم شروع به ریزش می‌کند.
آیا فاز لوتئال همیشه ۱۴ روز است؟
متوسط چرخه قاعدگی ۲۸ روز است. میانگین طول فاز لوتئال بین ۱۲ تا ۱۴ روز است. با این حال، مانند چرخه قاعدگی، ممکن است تغییراتی در فاز لوتئال وجود داشته باشد. فاز لوتئال که ۱۱ تا ۱۷ روز طول می‌کشد، طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
نقص فاز لوتئال LPD
هر گونه اختلال در طول مدت فاز لوتئال یا تخمک‌گذاری را نقص فاز لوتئال می‌گویند. دو نقص در این فاز شناسایی شده است فاز لوتئال کوتاه مدت و فاز لوتئال بلند مدت. در هر صورت هر نوع نقص در فاز لوتئال باعث می‌شود تا پوشش رحم به اندازه کافی رشد نکند یا ضخیم نشود که بتواند بارداری را پشتیبانی کند. نقص فاز لوتئال (LPD) میتواند باعث ناباروری یا سقط جنین شود.
- فاز لوتئال کوتاه: فاز لوتئال که کمتر از ۱۰ روز طول می‌کشد یک فاز لوتئال کوتاه است. این بدان معناست که بانوان در عرض ۱۰ روز پس از تخمک‌گذاری پریود می‌شوند. فاز لوتئال کوتاه اجازه نمی‌دهد پوشش داخلی رحم رشد کند و به اندازه کافی ضخیم شود تا جنین را پشتیبانی کند. در نتیجه، افراد با فاز لوتئال کوتاه ممکن است برای باردار شدن دچار مشکل شوند. فاز لوتئال کوتاه همچنین میتواند نشانه نقص در فاز لوتئال (LPD) باشد.
- فاز لوتئال طولانی: فاز لوتئال طولانی برعکس فاز لوتئال کوتاه است. این بدان معناست که قاعدگی ۱۸ روز طول می‌کشد و یا بعد از تخمک‌گذاری دوباره شروع می‌شود. افرادی که فاز لوتئال بلند مدت دارند ممکن است دچار عدم تعادل هورمونی مانند PCOS (سندرم تخمدان پلی کیستیک) شوند. اگر فردی در عرض ۱۴ روز پس از تخمک‌گذاری پریود نشوند، انجام تست بارداری ممکن است ایده خوبی باشد.
چه عواملی باعث یک مرحله کوتاه لوتئال می‌شود؟
مرحله کوتاه لوتئال یکی از مواردی است که ۱۰ روز یا کمتر طول می‌کشد. هورمون پروژسترون برای کاشت و بارداری موفق ضروری است. به همین دلیل، یک مرحله کوتاه لوتئال ممکن است منجر به ناباروری شود. هنگامی که یک مرحله کوتاه لوتئال رخ می‌دهد، بدن به اندازه کافی پروژسترون را ترشح نمی‌کند، بنابراین لایه و پوشش (اندومتر) رحم به درستی توسعه نمی‌یابد. این امر باعث می‌شود یک تخم بارور شده برای کاشت در رحم با دشواری همراه باشد.
اگر بعد از تخمک‌گذاری بانویی، باردار شود، یک مرحله کوتاه لوتئال ممکن است منجر به سقط زود هنگام شود. برای حفظ یک بارداری سالم، پوشش رحم باید به اندازه کافی ضخیم باشد تا جنین بتواند خود را متصل کند و به کودک تبدیل شود.
یک مرحله کوتاه لوتئال نیز میتواند به دلیل عدم تخمک‌گذاری به جسم لوتئال (جسم سفید) تبدیل شود و اگر جسم سفید Corpus Luteum به اندازه کافی پروژسترون را ترشح نکند، ممکن است پوشش رحمی قبل از کاشت تخمک بارور شده، ریزش کند. این میتواند باعث ایجاد چرخه قاعدگی شود.
نقص فاز لوتئال (LPD) همچنین میتواند ناشی از شرایط خاصی باشد، مانند:
- آندومتریوز: شرایطی که بافتی که به طور معمول در داخل رحم یافت می‌شود شروع به رشد در خارج از رحم می‌کند.
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): اختلالی که باعث تخمدان‌های بزرگ شده با کیست‌های کوچک می‌شود.
- اختلالات تیروئید: مانند تیروئید بیش از حد فعال یا کم تحرک، تیروئیدیت هاشیموتو و کمبود ید
- چاقی و اضافه وزن
- بی‌اشتهایی
- ورزش بیش از حد
- سالخوردگی
- فشار و استرس
- استعمال دخانیات و سیگار
فاز لوتئال برای باردار شدن چقدر باید باشد؟
اگر فاز لوتئال خیلی کوتاه باشد (کمتر از ۱۰ روز از زمان تخمک‌گذاری)، ممکن است باردار شدن سخت باشد زیرا پوشش رحم زمان کافی برای ضخیم شدن برای حمایت از بارداری را ندارد. با این حال، بدن هر کسی متفاوت است و فقط به این دلیل که فاز لوتئال بانویی کوتاه‌تر از حد متوسط است، به این معنی نیست که نمی‌تواند باردار شود.
علائم یک مرحله کوتاه لوتئال چیست؟
اگر بانوی یک مرحله کوتاه لوتئال دارد، ممکن است که خود شخص متوجه نشود که مشکلی وجود دارد. در واقع، ممکن است تا زمانی که به مشکلات باروری خود مشکوک نباشد، متوجه این مشکل در بدن خود نشود. اگر فردی در بارداری مشکل دارد، پزشک میتواند بررسی و معاینه کند تا ببیند که آیا بانو LPD دارد یا خیر. علائم مرحله کوتاه لوتئال ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- چرخه‌های قاعدگی طبیعی زودتر از موعد
- مشاهده خونروش بین دوره‌ها
- ناتوانی در بارداری
- سقط جنین
چگونه می‌توان تشخیص داد چرخه قاعدگی در فاز لوتئال است؟
راه‌هایی وجود دارد که ممکن است بتوان تشخیص داد سیکل ماهانه در بانوان اکنون در فاز لوتئال است. البته همه افراد متوجه همه علائم نمی‌شوند.
- دمای پایه بدن: پیگیری چرخه با استفاده از دمای پایه بدن، یا دمای استراحت بدن، یکی از راه‌های تشخیص این است که آیا بانو در فاز لوتئال است یا خیر. اگر بانوان بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب دمای بدن خود را اندازه‌گیری کنند، بعد از تخمک گذاری متوجه افزایش جزئی در دمای بدن خود خواهند شد. این تغییر میتواند تا ۰.۴ درجه فارنهایت (۰.۲۲ درجه سانتی‌گراد) باشد.
- ترشحات واژن: راه دیگری برای تشخیص این که آیا بانوان در لوتئال هستند یا خیر، این است که به ترشحات واژن خود نگاه کنند. مخاط دهانه رحم در طول چرخه قاعدگی تغییر می‌کند. در طول تخمک‌گذاری، ترشحات مانند سفیده تخم مرغ مرطوب و لغزنده است. در فاز لوتئال غلیظ، خشک و خمیری می‌شود.
تشخیص مرحله کوتاه لوتئال
اگر بانوی نمی‌تواند باردار شود، فهمیدن علت اصلی اولین قدم برای بهبود شانس و احتمال درمان این مشکل است. فردی که این مشکل را دارد باید در مورد ناباروری با پزشک خود مشورت کند.
پزشک میتواند انواع مختلفی از آزمایشات را انجام دهد تا مشخص کند که آیا ناباروری ناشی از یک مرحله کوتاه لوتئال یا یک بیماری دیگر است. احتمالاً پزشک آزمایش خون، سونوگرافی و بیوپسی را جهت بررسی و تشخیص نهایی تجویز می‌کند.
- آزمایش خون: به احتمال زیاد آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌های زیر توصیه می‌گردد:
- هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)، هورمونی که توسط غده هیپوفیز آزاد شده است که عملکرد تخمدان را تنظیم می‌کند.
- هورمون لوتئین کننده، هورمونی که باعث تخمک‌گذاری می‌شود.
- پروژسترون، هورمونی که رشد دیواره رحم را تحریک می‌کند.
- بیوپسی: علاوه بر این پزشک ممکن است بیوپسی آندومتر رحم را توصیه کند. در طول بیوپسی، نمونه کوچکی از پوشش رحمی در زیر میکروسکوپ جمع‌آوری و مورد بررسی قرار می‌گیرد. پزشک میتواند ضخامت آستر و پوشش اندمتر رحم را بررسی کند.
- سونوگرافی: پزشک همچنین ممکن است یک سونوگرافی لگن را برای بررسی ضخامت پوشش رحمی (اندومتر) توصیه کند. سونوگرافی لگن یک آزمایش تصویربرداری است که از امواج صوتی برای تولید تصاویر از اندام در ناحیه لگن استفاده می‌کند، از جمله:
- تخمدان
- دهانه رحم
- لوله‌های فالوپ
درمان برای مرحله کوتاه لوتئال LPD
هنگامی که پزشک علت اصلی نقص در تخمک‌گذاری کوتاه (LPD) را مشخص کرد، بارداری ممکن و میسر می‌شود. در بسیاری از موارد درمان علت برای بهبود باروری بسیار مهم است. درمان میتواند مدیریت استرس، فعالیت بدنی و درمان دارویی باشد.
به عنوان مثال اگر یک مرحله کوتاه لوتئال ناشی از ورزش شدید یا استرس باشد، کاهش سطح فعالیت بدنی بیمار و یادگیری مدیریت استرس میتواند باعث بازگشت یک مرحله لوتئال طبیعی شود.
تکنیک‌های بهبود سطح استرس شامل موارد زیر است:
- کاهش تعهدات شخصی
- تمرینات تنفس عمیق
- مراقبه و یوگا
- انجام کارهای آرام بخش (مثل مطالعه، باغبانی و …)
- ورزش سبک و متوسط
- مصرف ویتامین C راهی برای تقویت طبیعی فاز لوتئال و ضخیم شدن پوشش داخلی رحم است. ویتامین C سطح پروژسترون را نیز افزایش می‌دهد. غذاهایی که حاوی ویتامین ث هستند عبارتند از:
- سبزیجات: هویج، سیب زمینی‌های شیرین، فلفل قرمز، کلم بروکلی، کرفس، کلم پیچ و …
- میوه‌ها: آناناس، توت فرنگی، پرتقال‌ها، تمشکها، آلو و …
- ماهی سالمون
درمان دارویی فاز کوتاه لوتئال شامل موارد زیر است:
- پزشک ممکن است گنادوتروپین کوریونیک انسانی (HCG) را که یک هورمون بارداری است، توصیه کند. مصرف این مکمل میتواند به بدن بانو کمک کند تا سطح بالاتری از هورمون پروژسترون را ترشح کند.
- پزشک همچنین ممکن است بعد از تخمک‌گذاری مکمل‌های اضافی پروژسترون را توصیه کند. این به زن کمک می‌کند تا دیواره رحم به مرحله‌ای برسد که بتواند از کاشت یک تخم بارور شده پشتیبانی کند.
- روش‌های افزایش احتمال بارداری شامل داروهایی مانند کلومیفن سیترات است که تخمدان‌های بانو را برای تولید فولیکول‌های بیشتر و آزاد کردن تخمک‌های بیشتر تحریک می‌کند.
همه درمان‌ها برای تمام زنان با این مشکل، کارآمد نخواهد بود. بنابراین بانویی که این مشکل را دارد باید با پزشک خود همکاری نزدیکی داشته باشد تا مؤثرترین دارو یا مکمل را برای بهبود پیدا کنند.
اختلاف نظرها در مورد نقص فاز لوتئال
در مورد LPD برخی اختلاف نظرها وجود دارد که برخی از متخصصان نقش آن را در ناباروری و حتی این که آیا واقعاً وجود دارد، زیر سوال می‌برند. بیایید به این موضوع با دقت بیشتر نگاه کنیم:
- هیچ اجماعی در مورد نحوه تشخیص LPD وجود ندارد.
- بیوپسی آندومتر مدت‌هاست که به عنوان ابزاری تشخیصی برای LPD استفاده می‌شود. با این حال، مطالعات گذشته نشان داده‌اند که نتایج بیوپسی با باروری ضعیف مرتبط است.
- ابزارهای دیگر برای تشخیص LPD، شامل اندازه‌گیری سطح پروژسترون و نظارت بر دمای پایه بدن (BBT) است.
با این حال، هیچ یک از این روش‌ها به دلیل تغییرپذیری معیارها و تفاوت بین افراد مورد بررسی، قابل اعتماد نبوده است. هیچ مدرک مشخصی مبنی بر عدم ایجاد LPD وجود ندارد.
یک مطالعه علمی در سال ۲۰۱۷ میلادی نشان داد که یک چرخه قاعدگی با یک فاز لوتئال کوتاه، گاهی اتفاق می‌افتد و این موضوع کاملاً رایج است، در حالی که چرخه‌های مکرر با یک فاز لوتئال کوتاه نادر بودند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که یک مرحله کوتاه لوتئال ممکن است بر باروری کوتاه مدت، اما نه لزوماً طولانی مدت تأثیر بگذارد.
آیا می‌توان در مرحله لوتئال چرخه قاعدگی خود باردار شد؟
لقاح یا فرآیند ملاقات اسپرم و تخمک در مرحله لوتئال چرخه قاعدگی اتفاق می‌افتد. توجه به این نکته مهم است که باروری و بارداری یکسان نیستند. در حالی که لقاح در مرحله لوتئال اتفاق می‌افتد، بهترین شانس بانوان برای باردار شدن (بارورترین روزهای چرخه) در فاز فولیکولی رخ می‌دهد. اگر برای باردار شدن تا بعد از تخمک‌گذاری تعلل شود، فقط ۱۲ تا ۲۴ ساعت فرصت باقی است تا بانوان باردار شوند. اگر بانویی در پنج روز قبل از تخمک‌گذاری، که در مرحله فولیکولی است، رابطه جنسی داشته باشد، به احتمال زیاد باردار خواهد شد. استفاده از تقویم تخمک‌گذاری ممکن است به بانوان کمک کند زمان تخمک‌گذاری خود را پیدا کنند.
سخن آخر
دانستن مراحل چرخه قاعدگی میتواند بسیار مفید باشد، به خصوص اگر بانویی در تلاش برای باردار شدن است. اگر در مورد طول دوره قاعدگی خود نگران هستید یا فکر می‌کنید که تخمک‌گذاری نمی‌کنید، با یک متخصص زنان و زایمان و یا متخصص باروری مشورت کنید. اگر بارداری هدف شما نیست، شناخت بدن و آگاهی از این که چگونه مشکلات مربوط به چرخه قاعدگی میتواند بر سلامت شما تأثیر بگذارد، نیز برای شما مفید فایده خواهد بود.