اندازه دور شکم جنین (Abdominal Circumference: AC)
اسکن دور شکم جنین (AC) یکی از پارامترهای بیومتریک اساسی است که برای ارزیابی اندازه جنین استفاده می‌شود. دور شکم (AC) همراه با قطر دو جداره، دور سر و طول استخوان ران برای تخمین وزن جنین محاسبه می‌شود. در سه ماهه دوم، این تخمین دور شکم جنین ممکن است به تخمین سن حاملگی و تاریخ تخمینی زایمان (EDD) تعمیم داده شود.
متخصص زنان و زایمان یک سونوگرافی برای ارزیابی اندازه نوزاد و حجم مایع آمنیوتیک را در خواست می‌دهد. این نوع سونوگرافی اسکن رشد جنین (Fetal Growth Scan) نامیده می‌شود. به طور کلی سونوگرافی اسکن رشد جنین در واقع بخشی از یک تست کلی به نام بیومتری جنین است که شامل موراد زیادی است و اسکن رشد جنین بخشی از آن است که چهار شاخص در آن، مورد سنجش قرار می‌گیرد. با تیم متخصص پینو بیبی همراه باشید تا اطلاعات جامع‌تری در این خصوص کسب کنید.
چرا اسکن رشد جنین لازم است؟
دلایل رایج برای انجام اسکن رشد جنین در بارداری شامل موارد زیر است:
- اندازه شکم بانوی باردار کوچک‌تر یا بزرگتر از حد انتظار است.
- وجود سوابق عوارض بارداری قبلی
- دیابت مادر یا فشار خون بالا
تکنیک سونوگرافی برای اسکن شکم (AC)
برای این کار تکنسین تصویری که از شکم مادر بر روی مانیتور را مشاهده می‌کند را به صورت یک برش عرضی (دایره) از قسمت فوقانی شکم مادر در نظر می‌گیرد، تکسنین دنبال نشانه‌های زیر از جنین در تصویر می‌گردد و بر اساس آن‌ها شروع به اندازه‌گیری می‌کند:
- معده جنین
- ورید نافی
- سینوس پورتال
برای اسکن و اندازه‌گیری دور شکم نباید روی قسمت شکم کوتاه شده انجام شود و کولیس‌های اندازه‌گیری باید روی سطح پوست باشند (سطح پوست باید قابل مشاهده باشد).
به طوری که کلیه‌ها و بند ناف نباید قابل مشاهده باشند. با توجه به نمای عرضی واقعی (سینوس پورتال، معده جنین، دنده‌های متقارن جنین و سطح محل اتصال ورید ناف) بدون فشرده‌سازی شکم مادر، ورید نافی نباید تا خط پوست دیده شود. گاهی اوقات ممکن است کیسه صفرا نیز دیده شود.
در طول اسکن رشد جنین چه اتفاقی می‌افتد؟
در طول اسکن رشد جنین، اندازه‌گیری‌های مختلفی از جنین انجام می‌شود. اندازه‌گیری‌ها بر اساس تعداد هفته‌های بارداری که در زمان اسکن (سن حاملگی) است بر روی نمودار رشد رسم می‌شوند. اندازه‌گیری‌های اصلی جنین که برای اسکن رشد انجام می‌شود عبارت هستند از:
- قطر دو جداره (Biparietal Diameter) یا دوپاریتال که علامت اختصاری آن در جواب سنوگرافی BPD است در تمامی ناحیه سر جنین اندازه‌گیری می‌شود.
- دور سر (Head Circumference) که به اختصار در برگه گزارش (HC) نوشته می‌شود اشاره به اندازه دور سر دارد.
- دور شکم (Abdominal Circumference) و به اختصار (AC) در سونوگرافی به معنی اندازه‌گیری دور شکم می‌باشد.
- طول استخوان ران یا فمور (Femur Length) در گزارش سونوگرافی حروف اختصاری FL اشاره به طول استخوان ران دارد.
- تخمین وزن جنین (EFW) را می‌توان با ترکیب اندازه‌گیری‌های فوق محاسبه کرد. تخمین وزن جنین (EFW) را می‌توان بر روی یک نمودار رسم کرد تا به تعیین این که جنین نسبت به سن حاملگی خود متوسط، بزرگتر یا کوچک‌تر است، کمک کند. اگر تخمین وزن جنین زیر خط ۱۰ درصد پایین نمودار باشد، برای سن حاملگی (SGA) کوچک در نظر گرفته می‌شود. اگر وزن جنین بالاتر از خط بالای ۱۰ درصد در نمودار باشد، برای سن حاملگی (LGA) بزرگ در نظر گرفته می‌شود.
توجه به این نکته مهم است که اندازه‌گیری‌های مکرر سونوگرافی از همان جنین می‌تواند متفاوت باشد و وزن تخمینی جنین ممکن است تا ۲۰ درصد نادرست باشد.
اسکن رشد جنین، به طور معمول جنین را از نظر ناهنجاری بررسی نمی‌کند. اسکن اولتراسوند برای بررسی ناهنجاری‌های اصلی جنین به طور معمول در اوایل بارداری بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ بارداری انجام می‌شود. در ادامه به بررسی هر دو مشکل جنین کوچک برای سن حاملگی و جنین بزرگ برای سن حاملگی و به عواقب هر کدام می‌پردازیم.
جثه کوچک برای سن حاملگی (SGA)
اکثر جنین‌هایی که برای سن حاملگی کوچک هستند سالم هستند، اما برخی ممکن است برای اطمینان از رشد کافی نیاز به ارزیابی سونوگرافی بیشتری داشته باشند. سایر آزمایشات اولتراسوند مانند بررسی میزان مایع آمنیوتیک اطراف جنین و اندازه‌گیری جریان خون در بند ناف (داپلر شریان ناف) نیز می‌تواند انجام شود.
محدودیت رشد جنین (FGR) چیست؟
محدودیت رشد جنین (FGR) اصطلاحی است که برای توصیف جنینی که قبل از تولد به اندازه کافی رشد نمی‌کند استفاده می‌شود. به آن محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) نیز می‌گویند.
محدودیت رشد جنین (FGR) ممکن است تنها پس از انجام دو یا چند سونوگرافی آشکار شود. با توجه به تنوع اندازه‌گیری سونوگرافی، حداقل دو هفته فاصله زمانی بین اسکن رشد جنین لازم است. علائم دیگری که ممکن است نشان دهنده محدودیت رشد جنین (FGR) باشد، تغییر در جریان خون بند ناف و کاهش حجم مایع آمنیوتیک است.
چه چیزی باعث محدودیت رشد جنین می‌شود؟
برخی از علل زمینه‌ای محدودیت رشد جنین (FGR) شامل موارد زیر است:
- نارسایی جفت: زمانی که جفت نتواند تغذیه کافی برای جنین در حال رشد فراهم کند.
- ناهنجاری جنین: برخی از ناهنجاری‌های جنینی با تاخیر در رشد همراه است.
- حاملگی چند قلو: می‌تواند یکی یا چند جنین را تحت تاثیر قرار دهد.
- عفونت مادر به عنوان مثال سیتومگالوویروس (CMV)
- تغذیه نامناسب
- سیگار، الکل، داروهای غیرقانونی و برخی داروها
- شرایط پزشکی موثر بر مادر مانند فشار خون بالا و دیابت
محدودیت رشد جنین چگونه مدیریت می‌شود؟
اگر پزشک مشکوک به محدودیت رشد جنین باشد، ممکن است آزمایشاتی را برای شناسایی علت اصلی توصیه کند. تست‌هایی که ممکن است ارائه شوند عبارت هستند از:
- ارزیابی گسترده سونوگرافی برای بررسی ناهنجاری‌های ساختاری عمده
- آمنیوسنتز یا تست CVS برای تشخیص این که آیا کودک دارای ناهنجاری کروموزومی است (نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی (CVS) و آمنیوسنتز)
- آزمایش خون مادر برای بررسی عفونت
در طی بارداری با سونوگرافی منظم جهت اندازه‌گیری‌های موارد ذیل به دقت کنترل می‌شود:
- رشد مداوم جنین (معمولاً هر دو هفته یکبار)
- جریان خون شریان نافی با استفاده از سونوگرافی داپلر
- سایر مطالعات داپلر جریان خون نیز بررسی می‌شود
- حجم مایع آمنیوتیک
اگر باز هم پزشک مشکوک به محدودیت رشد باشد، ممکن است نیاز باشد تا بانوی باردار در در بیمارستان بستری شود تا بتوان نظارت منظم بر جنین انجام داد. پایش ضربان قلب جنین توسط کاردیوتوکوگرافی (CTG) ممکن است انجام شود. اگر وضعیت جنین ضعیف در نظر گرفته شود و ادامه بارداری بی‌خطر تلقی نشود، زایمان در نظر گرفته می‌شود.
اگر زایمان قبل از هفته ۳۷ بارداری توصیه شود، پزشک با تزریق استروئید و سولفات منیزیم به مادر (اگر کمتر از ۳۰ هفته باشد) خطر عوارض مرتبط با نارس بودن نوزاد را کاهش می‌دهد.
چه راهکاری برای محدودیت رشد جنین وجود دارد؟
مهم است که مادر بهترین فرصت ممکن را برای رشد به جنین خود بدهد، رعایت کردن نکات زیر می‌تواند تاثیر زیادی بر رشد مطلوب جنین داشته باشد:
- حفظ یک رژیم غذایی سالم
- عدم استعمال دخانیات و سیگار
- منع نوشیدن مشروبات الکلی، سندرم جنین الکلی یکی از چندین بیماری است که نوزاد با آن درگیر می‌شود و سلامتش به خطر می‌افتد.
- مصرف نکردن مواد مخدر، با مصرف مواد مخدر حتی قبل از بارداری نیز ممکن است بسته به مواد افیونی و میزان آن، کودک با سندرم محرومیت نوزادی متولد شود.
بعد از تولد برای جنین کوچک متناسب با سن حاملگی (SGA) چه اتفاقی می‌افتد؟
نوزاد تازه متولد شده‌ای که برای رشد در رحم مشکل داشته است ممکن است نیاز به مراقبت در ناحیه NICU داشته باشد. واحد مراقبت ویژه دوران بارداری بسته به نارس بودن نوزاد، وزن هنگام تولد نوزاد و میزان سازگاری کودک با زندگی خارج از رحم، اقدامات لازم را انجام می‌دهند.
چثه بزرگ برای سن حاملگی (LGA)
اکثر جنین‌هایی که در سونوگرافی نشان داده شده‌اند که برای سن حاملگی بزرگ هستند، در بدو تولد تغذیه خوبی دارند و سالم هستند. در برخی موارد یک دلیل زمینه‌ای برای بزرگ بودن جنین مانند دیابت یا سندرم ژنتیکی وجود دارد. بزرگ برای سن حاملگی (LGA) برای توصیف نوزادانی که وزن آن‌ها بیش از حد معمول برای تعداد هفته‌های بارداری است، استفاده می‌شود. اگر وزن نوزادان بیش از ۹ در ۱۰ نوزاد (صدک ۹۰) یا بیش از ۹۷ نوزاد از ۱۰۰ نوزاد (در صدک ۹۷) در همان سن حاملگی باشد، ممکن است برای سن حاملگی بزرگ خوانده شوند.
نوزادانی که زودتر از هفته ۴۰ بارداری به دنیا می‌آیند، بزرگ برای سن حاملگی با وزن‌های سبک‌تر در نظر گرفته می‌شوند. نوزادانی که بعد از ۴۰ هفتگی متولد می‌شوند LGA با وزن کمی بالاتر در نظر گرفته می‌شوند. محدوده طبیعی وزن هنگام تولد نیز ممکن است بر اساس پیشینه قومی و نژادی متفاوت باشد.
چه چیزی باعث LGA شدن نوزادان می‌شود؟
مسئله وراثت: برخی از نوزادان به دلیل بزرگ بودن والدین‌شان بزرگ هستند. والدین ممکن است این ویژگی را به فرزندان خود منتقل کنند.
وزن زیاد مادر در باردار: وزن زیاد هنگام تولد می‌تواند به میزان وزنی که مادر در دوران بارداری اضافه می‌کند نیز مرتبط باشد. زنانی که در دوران بارداری وزن زیادی اضافه می‌کنند، اغلب نوزادانی به دنیا می‌آورند که برای سن حاملگی بزرگ هستند.
دیابت در بارداری: هنگامی که یک زن باردار قند خون بالایی دارد، می‌تواند آن را به جنین خود منتقل کند. در پاسخ، بدن نوزاد انسولین می‌سازد. تمام قند اضافی و انسولین اضافی ساخته شده می‌تواند منجر به رشد سریع و رسوب چربی شود. این به معنای یک نوزاد بزرگتر است. همچنین به معنای خطر کاهش قند خون بلافاصله پس از تولد است. در زمان تولد، دیگر ذخایر بدن مادر وجود ندارد، اما سطح انسولین نوزاد بالا می‌ماند. برخی از نوزادان به دلیل دیابت مادر در دوران بارداری بزرگتر از حد معمول هستند و به ویژه اگر کنترل سطح گلوکز خون مادر دشوار باشد. هنگامی که مادران در بارداری دیابت داشته باشند، نوزادان آن‌ها پس از تولد نیز در معرض خطر افت قند خون (هیپوگلیسمی) قرار دارند، زیرا دیگر به سطوح بالای قندی که در رحم به آن عادت کرده بودند دسترسی ندارند. این ممکن است نیاز به نظارت و درمان در بخش مراقبت‌های ویژه کودکان NICU باشد.
نوزادان بزرگتر که از مادران مبتلا به دیابت متولد می‌شوند در معرض خطر آسیب‌های ناشی از تولد از جمله دیستوشی شانه هستند. دیستوشی شانه زمانی اتفاق می‌افتد که سر نوزاد به دنیا می‌آید اما شانه‌ها نوزاد در پشت استخوان لگن مادر گیر می‌کنند و نیاز به انجام مانورهای خاصی برای تولد نوزاد است. هنگامی که جنین بیش از حد بزرگ (آکرومگالی) است، ممکن است القای زایمان یا سزارین در نظر گرفته شود.
کدام نوزادان در معرض خطر ابتلا به LGA هستند؟
اگر نوزاد آنقدر بزرگ باشد که به راحتی نتواند در مجرای زایمان قرار گیرد، زایمان می‌تواند دشوار باشد. مشکلات هنگام تولد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- زمان طولانی برای زایمان
- زایمان سخت
- آسیب به نوزاد، مانند شکستگی استخوان ترقوه یا اعصاب آسیب دیده در بازو (شبکه بازویی)
- افزایش زمان زایمان و یا نیاز به زایمان سزارین
بسیاری از نوزادان بزرگ از مادران مبتلا به دیابت متولد می‌شوند. کنترل ضعیف قند خون ممکن است باعث مشکلاتی مانند:
- قند خون پایین نوزاد در چند ساعت اول پس از تولد
- خطر بالاتر برای نقایص مادرزادی
- مشکل در تنفس
- نوزادانی که برای سن حاملگی بزرگ هستند نیز ممکن است بیشتر در معرض زردی پوست، چشم‌ها و غشاهای مخاطی (یرقان) باشند.
روش تشخیص چثه بزرگ برای سن حاملگی (LGA)
نوزادان مبتلا به این مشکل اغلب قبل از تولد تشخیص داده می‌شوند. در دوران بارداری، اندازه نوزاد را می‌توان به روش‌های مختلفی تخمین زد. ارتفاع بالای رحم مادر را می‌توان از روی استخوان شرمگاهی اندازه‌گیری کرد. این اندازه‌گیری بر حسب سانتی‌متر است و معمولاً با تعداد هفته‌های بارداری بعد از هفته بیستم ارتباط دارد. اگر این اندازه برای چند هفته زیاد باشد، ممکن است جنین بزرگتر از حد انتظار باشد. قبل از تولد نوزاد، پزشکان برای توصیف بزرگ بود جنین از اصطلاح ماکروزومی جنینی به جای LGA استفاده می‌کنند.
راه‌های دیگر برای بررسی رشد کودک قبل از تولد عبارت هستند از:
- اولتراسوند (سونوگرافی): این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از کودک و داخل بدن مادر استفاده می‌کند. این روش دقیق‌تری برای تخمین اندازه نوزاد است، اما هنوز دقیق نیست. می‌توان سر، شکم و استخوان بالای ساق پای کودک را اندازه‌گیری کرد تا متوجه شوند که با چه سرعتی رشد می‌کند.
- افزایش وزن در دوران بارداری: این می‌تواند بر اندازه کودک نیز تأثیر بگذارد. افزایش وزن زیاد در دوران بارداری ممکن است باعث بزرگتر شدن جنین از حد طبیعی شود.
- نوزادان در چند ساعت اول پس از تولد وزن‌گیری می‌شوند. وزن با سن حاملگی نوزاد مقایسه شده و در پرونده پزشکی ثبت می‌شود.
LGA چگونه درمان می‌شود؟
درمان به علائم، سن و سلامت عمومی کودک بستگی دارد.
- اگر معاینات اولتراسوند در دوران بارداری نشان دهد که جنین بسیار بزرگ است، ممکن است پزشک زایمان زودرس را توصیه کند. ممکن است نیاز به سزارین برنامه‌ریزی شده وجود داشته باشد.
- پس از تولد، نوزادی که از نظر سن حاملگی بزرگ است از نظر هر گونه آسیبی که در حین تولد اتفاق افتاده است به دقت بررسی می‌شود. ممکن است کودک حداقل در ۱۲ ساعت اول آزمایش قند خون انجام دهد تا احتمال پایین بودن قند خون به دقت بررسی شود.
عوارض احتمالی LGA چیست؟
نوزادانی که برای سن حاملگی بزرگ هستند در معرض خطر بیشتری برای مشکل تنفسی به نام سندرم دیسترس تنفسی هستند. آن‌ها هم چنین ممکن است در حوالی زمان تولد در معرض خطر تنفس مکونیوم در ریه‌ها باشند.
صدمات هنگام تولد مانند شکستگی استخوان ترقوه یا اعصاب آسیب دیده در بازو (شبکه بازویی) در نوزادانی که برای سن بارداری بسیار بزرگ هستند، شایع‌تر است. این نوزادان همچنین ممکن است به دلیل تنفس خشک نیاز به ماندن در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان NICU داشته باشند.