زایمان طبیعی فواید بسیاری دارد اما مخاطراتی را نیز به همراه دارد. ممکن است حین زایمان اتفاقاتی پیش بیاید که زایمان طبیعی مخاطره‌آمیز شود. یکی از اتفاقات نادری که ممکن است حین زایمان پیش بیایید، دیستوشی زایمان است. دیستوشیا یا دیستوشی شانه زمانی اتفاق می‌افتد یک یا هر دو شانه جنین هنگام تولد در کانال زایمان یا دهانه رحم گیر می‌کند و ممکن است به مادر و کودک آسیب برسد. در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی شما را با دیستوشی شانه و دیستوشی زایمان آشنا خواهد کرد.
دیستوشی شانه یا دیستوشی زایمان
دیستوشی شانه زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا هر دو شانه نوزاد در حین زایمان واژینال گیر کند. هیچ نشانه و هیچ راهی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. دلایل دیستوشی شانه ممکن است شامل یک جنین بزرگ، لگن کوچک مادر (تنگی لگن) یا قرار گرفتن جنین در رحم در موقعیت اشتباه باشد. دیستوشی عوارض شدیدی ممکن است داشته باشد، از جمله آسیب‌های عصبی به کودک. در طب سنتی به آن عسرالولادت یا عسر الولاده (سخت‌زایی) می‌گفتند که به معنی سختی در تولد یا زایمان سخت است.
دیستوشی شانه (تاخیر زیاد بین سر و بدن کودک) چیست؟
دیستوشی شانه زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا هر دو شانه کودک در حین زایمان در داخل لگن مادر گیر کند. کلمه Dystocia از کلمات یونانی dys به معنای دشوار و tokos به معنای تولد گرفته شده است. دیستوشی شانه یک وضعیت اورژانس پزشکی است. نوزادان مبتلا به این عارضه معمولاً با خیال راحت به دنیا می‌آیند اما دیستوشی زایمان می‌تواند عوارض جدی برای شما و نوزادتان ایجاد کند.
دیستوشیا (Dystocia) چیست؟
دیستوشیا یا دیستوشی زایمان به زایمان آهسته غیرطبیعی اشاره دارد. پزشکان در مورد ویژگی‌های دیستوشی اختلاف نظر دارند و به همین دلیل تعاریف متفاوت هستند. سایر اصطلاحات مورد استفاده برای دیستوشی زایمان شامل زایمان سخت، زایمان ناکارآمد، عدم پیشرفت، زایمان طولانی مدت، عدم تناسب سر لگنی (CPD) و زایمان انسدادی، اتساع آهسته غیر طبیعی دهانه رحم، نزول کُند جنین در حین زایمان فعال و یا گیر افتادن شانه‌های جنین پس از زایمان سر (دیستوشی شانه) می‌باشد. در این مقاله به بررسی دیستوشی شانه نوزادان می‌پردازیم.
دیستوشی شانه چقدر شایع است؟
دیستوشی شانه یک بیماری نادر است. آمارها بسیار متفاوت است. میانگین نرخ وقوع دیستوشی شانه بسته به وزن هنگام تولد نوزاد متفاوت است. دیستوشی شانه در ۰.۶ درصد تا ۱.۴ درصد از نوزادان با وزن بین ۲،۵ کیلوگرم تا ۳،۷ کیلوگرم هنگام تولد رخ می‌دهد. این میزان در نوزادانی که بیش از ۴ کیلوگرم وزن دارند به ۵ تا ۹ درصد افزایش می‌یابد.
علائم دیستوشی شانه چیست؟
در حالی که عوامل خطری وجود دارد که می‌تواند منجر به دیستوشی شانه شود، این وضعیت ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد. هیچ علامتی وجود ندارد و هیچ راهی برای پیش‌بینی این که آیا دیستوشی شانه رخ می‌دهد وجود ندارد. متخصص زنان و زایمان ممکن است تنها پس از خروج سر نوزاد از کانال زایمان متوجه این وضعیت شود، زمانی مشخص می‌شود که سر کودک بیرون می‌آید و سپس در ناحیه بین واژن و رکتوم (پرینه) عقب می‌کشد. این وضعیت، علامت لاک پشت (Turtle Sign) نامیده می‌شود.
چه چیزی باعث دیستوشی شانه می‌شود؟
دیستوشی شانه زمانی اتفاق می‌افتد که یک شانه یا شانه‌های کودک در حین زایمان پشت استخوان‌های شرمگاهی مادر گیر کند. عوامل زیر ممکن است باعث دیستوشی شانه شوند:
- ماکروزومی جنینی: وزن نوزاد بیش از ۴ کیلوگرم است.
- کودک در موقعیت یا وضعیت نادرست در رحم است مثلاً بریچ یا خوابیده.
- دهانه لگن مادر خیلی کوچک است.
- موقعیتی که زائو برای زایمان انتخاب کرده است فضایی لگن را محدود می‌کند.
دیستوشی شانه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در صورت رعایت سه عامل، پزشک متخصص زنان و زایمان دیستوشی شانه را تشخیص خواهد داد:
- سر نوزاد از دهانه رحم بیرون آمده است اما شانه‌های نوزاد نمی‌توانند بیرون بیاید.
- حداقل یک دقیقه از بیرون آمدن سر کودک می‌گذرد، اما بدن او بیرون نیامده است.
- نوزاد نیاز به مداخله پزشکی دارد تا با موفقیت به دنیا بیاید.
دیستوشی شانه چگونه درمان می‌شود؟
اگر مادر دیابت دارد و یا اگر جنین خیلی بزرگ است، ممکن است متخصص زنان و زایمان برنامه‌ریزی سزارین را توصیه کند. اگر بانویی در معرض خطر دیستوشی شانه و زایمان طبیعی است، پزشک یک چک لیست ایمنی آماده خواهد داشت. چک لیست ایمنی شامل مراحلی است که در صورت دیستوشی شانه باید انجام شود.
اگر متخصص زنان و زایمان دیستوشی شانه را تشخیص دهد، همه چیز به سرعت در اتاق زایمان اتفاق می‌افتد. پزشک متخصص زنان و زایمان، تیم پرستاری ممکن است چندین مداخله پزشکی را امتحان کنند تا سریع‌تر نوزاد به دنیا بیایید. متخصصین ممکن است بخواهند مادر را در موقعیت مناسب‌تری قرار دهند تا لگن را باز کنند و یا ممکن است بخواهند کودک را به موقعیت بهتری هدایت کنند تا بتواند شانه‌های جنین را حرکت دهد.
ابزاری که تیم پزشک ممکن است برای درمان دیستوشی شانه از مداخلات HELPERR استفاده کند:
- H مخفف Help: ماما در صورت تشخیص دیستوشی برای نوزاد با تیم متخصصین تماس خواهد گرفت. آن‌ها از چک لیست ایمنی استفاده می‌کنند و از سایر متخصص زنان و زایمان کمک بیشتری می‌خواهند. این تیم ممکن است شامل یک متخصص بیهوشی، یک متخصص نوزادان و چند متخصص زنان و زایمان باشد و تجهیزات لازم به اتاق آورده می‌شود.
- E مخفف Evaluate for Episiotomy به معنی ارزیابی برای اپیزیوتومی: متخصص زنان و زایمان تصمیم خواهد گرفت که آیا برای کمک به زایمان کودک به اپیزیوتومی نیاز است یا خیر. عمل اپیزیوتومی برشی در پرینه مادر برای بزرگتر کردن دهانه واژن است. پزشک فقط در صورتی این روش را انجام می‌دهد که لازم باشد فضایی برای مانورهای چرخشی نوزاد ایجاد کند.
- L مخفف Legs پاها: ممکن است پزشک زنان و زایمان از مانور مک رابرتس (McRoberts) استفاده کند. با مانور مک رابرتس، متخصص زنان و زایمان از مادر می‌خواهد ران‌هایشان را روی شکم فشار دهند. این روش به صاف شدن و چرخش لگن کمک می‌کند.
- P مخفف Pressure فشار: پزشک زنان و زایمان ممکن است از فشار فوق شرمگاهی استفاده کند. با فشار فوق بر استخوان عانه در لگن، متخصص زنان و زایمان بر روی شکم مادر بالای استخوان شرمگاهی فشار وارد می‌آورد در نهایت این به شانه کودک فشار می‌آورد تا بتواند آن را بچرخاند و به دنیا بیاید.
- E مخفف Enter maneuvers ورود به مانور: متخصص زنان و زایمان ممکن است مانورهای ورودی یا چرخش داخلی را انجام دهد. پزشک زنان و زایمان به سمت واژن دست می‌برند تا کودک را بچرخاند.
- R مخفف Remove Posterior Arm برداشتن بازو عقبی: ممکن است پزشک زنان و زایمان از مانور ژاکومیر (Jacquemier) استفاده کنند. با مانور ژاکومیر، متخصص زنان و زایمان یکی از بازوهای کودک را از کانال زایمان خارج می‌کند. این ممکن است عبور شانه‌های جنین را آسان‌تر کند.
- R مخفف Roll the Patient بیمار را رول کنید: ممکن است پزشک زنان و زایمان از مانور گسکین (Gaskin) استفاده کند. با مانور گسکین، متخصص زنان و زایمان از زائو می‌خواهند که روی دست‌ها و زانوهای خود بچرخانید تا وارد موقعیت دیگری برای زایمان شوند.
شرایط حاد و ویژه دیستوشی زایمان
در موارد شدید که سایر تکنیک‌ها جواب نمی‌دهند، متخصص زنان و زایمان ممکن است از یکی از روش‌های زیر استفاده کند:
- شکستگی ترقوه: متخصص زنان و زایمان استخوان ترقوه کودک را می‌شکند تا شانه‌های او آزاد شود.
- مانور زاوانلی (Zavanelli Maneuver): متخصص زنان و زایمان سر نوزاد را به داخل رحم برمی‌گرداند و سزارین می‌کند.
- سمفیزیوتومی: متخصص زنان و زایمان یک برش در غضروف بین استخوان‌های شرمگاهی ایجاد می‌کند تا دهانه لگن را بزرگ کند.
عوارض دیستوشی شانه چیست؟
عوارض ناشی از دیستوشی شانه در طول زایمان می‌تواند بر بانوی باردار و جنین او تأثیر بگذارد.
- عوارضی که می‌تواند مادر را تحت تاثیر قرار دهد:
- خونریزی شدید پس از زایمان
- پارگی شدید ناحیه بین واژن و مقعد (پرینه)
- فیستول رکتوواژینال یک اتصال غیر طبیعی بین واژن و راست روده است.
- پارگی رحم در حین زایمان
- جدا شدن استخوان‌های شرمگاهی مادر
- عوارضی که می‌تواند بر کودک تأثیر بگذارد:
- شایع‌ترین عارضه دیستوشی شانه در کودک فلج شبکه بازویی است. اعصاب شبکه بازویی از طناب نخاعی کودک در گردن او به سوی بازوی کودک عبور می‌کند. این اعصاب مسئول ایجاد احساس و حرکت در شانه، بازو و دست کودک هستند. آسیب به این اعصاب می‌تواند باعث ضعف و فلج در سمت آسیب دیده شود.
- شکستگی استخوان ترقوه و یا استخوان بالای بازو کودک و دررفتگی کتف نوزاد هنگام تولد.
- سندرم هورنر: یک اختلال نادر است که روی چشم و صورت کودک تأثیر می‌گذارد.
- بند ناف فشرده: بند ناف می‌تواند بین بازوی کودک و استخوان لگن مادر گیر کند. هنگامی که بند ناف صاف می‌شود، می‌تواند جریان اکسیژن و خون را به سمت کودک قطع کند. این بسیار نادر است، اما می‌تواند باعث آسیب مغزی یا مرگ شود.
عوامل خطر آفرین برای دیستوشی شانه چیست؟
دیستوشی شانه ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد. بیشتر موارد این بیماری در نوزادانی با وزن طبیعی هنگام تولد رخ می‌دهد. اما برخی عوامل خطر احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. این عوامل خطر عبارت هستند از:
- دیابت: دیابت قبلی و دیابت بارداری هر دو می‌توانند باعث بزرگ شدن جنین شوند. افراد مبتلا به دیابت ۲۰ درصد شانس به دنیا آوردن نوزادی با وزن بیش از ۴ کیلوگرم در بدو تولد دارند.
- ماکروزومی: به این معنی است که وزن نوزاد در هنگام تولد بیش از ۴ کیلوگرم است. اگر نوزاد بزرگ باشد، ممکن است پزشک سزارین را توصیه کند.
- دیستوشی شانه در بارداری قبلی
- بارداری دوقلو یا چند قلوهای
- اضافه وزن قبلی و یا اضافه وزن در دوران بارداری
- قد کوتاه مادر
- ساختار غیر طبیعی لگن مادر
- سن مادر در بارداری بالای ۳۵
- زایمان بعد از موعد مقرر (زایمان خارج از ترم و تاخیری)
برخی شرایط در حین زایمان و وضع حمل نیز ممکن است از عوامل خطر برای دیستوشی شانه باشند. شایع‌ترین این عوامل خطر، داشتن ابزارهای کمکی در زایمان طبیعی است. این بدان معناست که پزشک متخصص زنان و زایمان باید از دستگاه وکیوم (خلاء گیر) و یا فورسپس برای زایمان نوزاد از طریق کانال زایمان استفاده کند. سایر عوامل خطر در حین زایمان و وضع حمل ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مصرف اکسی توسین برای القای زایمان
- گرفتن اپیدورال
- مرحله اول زایمان بسیار طولانی (مرحله انقباض).
- مرحله دوم زایمان بسیار کوتاه یا بسیار طولانی (فاز هل دادن و فشار وارد کردن مادر)
- استفاده از فشار یا مانورهای نامناسب برای زایمان
چگونه می‌توان از دیستوشی شانه جلوگیری کرد؟
دیستوشی شانه یک عارضه غیرقابل پیش بینی است و برای هر بارداری می‌تواند اتفاق بیفتد. بیشتر موارد در نوزادان با وزن طبیعی هم هنگام تولد اتفاق می‌افتد و قابل پیشگیری نیست اما برای کاهش خطر دیستوشی شانه هنگام زایمان مادران باردار می‌توانند:
- دیابت خود را مدیریت کنند.
- وزن خود را در طول بارداری در دامنه طبیعی نگه دارند.
- از متخصص زنان و زایمان خود در مورد القای زایمان سوال کنند.
- اگر تاریخ سررسید زایمان سپری شده است، با ماما یا متخصص زنان و زایمان تماس گرفته شود.
- در مورد امکان سزارین با متخصص زنان و زایمان خود صحبت شود.
- از مصرف داروهای زایمان مانند اپیدورال چشم پوشی شود.
دیستوشی شانه چیست؟
تحقیقات نشان داده است که تا سن سه ماهگی، نیمی از نوزادانی که با دیستوشی شانه متولد می‌شوند، بهبود می‌یابند. تا سن ۱۸ ماهگی، ۸۲ درصد از نوزادان به طور کامل بهبودی کسب می‌کنند.
اگر کودک دچار آسیب شبکه بازویی شده باشد، ممکن است بعد از مدتی بهبودی حاصل شود اما برخی از مداخلات پزشکی ممکن است بر نتیجه سلامت دراز مدت کودک تأثیر بگذارد. کودکان درگیر با دستوشی شانه ممکن است با مهارت‌های حرکتی ظریف و سایر کاربردهای اندام آسیب دیده خود مشکل داشته باشند. بیش از ۹۰ درصد این آسیب‌ها در عرض ۶ تا ۱۲ ماه بهبود می‌یابند. کمتر از ۱۰ درصد منجر به آسیب دائمی می‌شود.
اگر نوزادی با دیستوشی شانه متولد شود، احتمال بروز مجدد این عارضه تا ۱۵ درصد افزایش می‌یابد. اگر مادری قصد بارداری مجدد را داشته باشد، حتماً این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارد. اگر مادر در بارداری قبلی به دلیل دیستوشی شانه سزارین کرده است، زایمان طبیعی بعد از سزارین (VBAC) توصیه نمی‌شود.
سخن آخر
دیستوشی شانه آسیبی است که می‌تواند در حین زایمان اتفاق بیفتد. فکر کردن به چیزهایی که ممکن است در حین زایمان و وضع حمل اشتباه پیش برود، می‌تواند نگران کننده باشد اما مهم است که به خاطر داشته باشید که این شرایط نادر هستند و تیم متخصص زنان و زایمان و ماماها آموزش دیده‌اند که چه کاری را انجام دهند. در صورت بروز هر گونه عارضه‌ای نادر، سعی کنید آرام بمانید و به تیم متخصصین خود اعتماد کنید. آن‌ها هر کاری که می‌توانند انجام می‌دهند تا کودک را بدون هیچ گونه عارضه طولانی مدت ایمن به دنیا بیاورند.