زایمان تاخیری چیست و عوارض آن چه می‌تواند باشد؟
زایمان طبیعی فواید بسیاری برای مادر و نوزاد دارد و پیشتر در مقایسه بین زایمان فیزیولوژیک و سزارین به این موضوع به طور مفصل پرداخته‌ایم. زایمان طبیعی در یک بازه زمانی مشخص باید رخ دهد. بر اساس تقویم بارداری اگر زایمان قبل از هفته بیست و سوم بارداری رخ دهد به آن زایمان زودرس می‌گویند. گاهی نیز زایمان بعد از هفته چهل دوم بارداری اتفاق می‌افتد که به آن زایمان دیررس می‌گویند. اما گاهی مشکل در روند زایمان است یعنی زایمان بیشتر از حد معمول طول می‌کشد که به آن زایمان تاخیری می‌گویند. در این نوع زایمان ممکن است مادر بیش از ۱۲ ساعت و تا حدود ۲۴ ساعت در فاز وضع حمل باقی بماند. تاخیر در زایمان عوارض زیادی برای مادر و به خصوص برای جنین به همراه دارد. علت تاخیر در زایمان متفاوت است. در ادامه این مقاله تیم متخصص پینو بیبی دلایل متعدد تاخیر در زایمان و عوارض گوناگون آن را تشریح کرده است. با خواندن این مقاله مفید اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببرید.
زایمان چیست؟
زایمان یک تجربه منحصر به فرد برای هر زنی است، فرقی نمی‌کند اولین تجربه بارداری باشد و یا چندین تجربه بارداری و وضع حمل را داشته باشد. گاهی اوقات، نوزاد خیلی سریع متولد می‌شود. زمان‌های دیگر، گاه زایمان چندان سریع نیست. این‌که بسته شادی مادر که همان نوزاد است، چقدر سریع می‌رسد به عوامل زیادی بستگی دارد.
زایمان مجموعه‌ای از انقباضات شدید و مکرر عضلانی است. انقباضات به بیرون راندن جنین از رحم و وارد شدن به کانال تولد (کانال زایمان) کمک می‌کند. معمولاً این انقباضات در ناحیه کمر و شکم زن باردار احساس خواهد شد. به مجموعه این انقباضات درد زایمان می‌گویند. انقباضات به گشاد شدن دهانه واژن (یا همان دهانه رحم) کمک می‌کند. این باز شدن دهانه رحم به جنین اجازه می‌دهد تا از بدن مادر خارج شود و به دنیا بیاید.
مادرانی که برای اولین بار زایمان را تجربه می‌کنند معمولاً به طور متوسط بین ۱۲ تا ۱۸ ساعت زایمان‌شان طول می‌کشد. در بانوانی که قبلاً سابقه زایمان داشته‌اند، وضع حمل معمولاً با سرعت بیشتری انجام می‌شود، معمولاً این زایمان در حدود نیمی از زمان زایمان اولی کوتاه‌تر است.
زایمان طبیعی چیست؟
در زایمان طبیعی؛ وضع حمل بدون استفاده از دارو و با کمک انقباضات رحمی انجام می‌شود. در زایمان طبیعی، از تکنیک‌هایی مانند آرامش ذهنی و تنفس کنترل شده جهت کنترل و مدیریت درد استفاده می‌شود. برای بسیاری از بانوان، زایمان طبیعی به معنای «شجاعت و جسارت» نیست، بلکه به این معناست که وضع حمل؛ به عنوان یک رویداد طبیعی تلقی می‌شود پس باید به طور طبیعی نیز اتفاق بیفتد. بسیاری زایمان طبیعی را علیرغم احساس درد شدید، یک تجربه توانمندساز و پاداش دهنده می‌دانند. زایمان طبیعی روشی برای وضع حمل است که به طبیعت این اجازه می‌دهد مسیر خود را طی کند. زایمان طبیعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- انجام وضع حمل و زایمان بدون کمک داروها، از جمله مسکن هایی مانند اپیدورال
- استفاده از چند مداخله پزشکی مصنوعی مانند نظارت مداوم جنین یا اپیزیوتومی (زمانی که پرینه، ناحیه بین واژن و مقعد بریده می‌شود تا جایی برای خروج جنین در حین زایمان ایجاد شود)
- اجازه دادن به زائو که روند زایمان و زایمان را رهبری کند و به هر طریقی که راحت باشد با آن برخورد کند.
انواع زایمان از لحاط زمانی
پروسه بارداری در انسان را برخی از متخصصین، شروع لانه گزینی و برخی انجام لقاح را آغاز بارداری در نظر می‌گیرند. از لحاظ علمی تا لانه‌گزینی صورت نگیرد بارداری رخ نداده است. زیرا تمام موارد لقاح (آمیزش تخمک با اسپرم) به بارداری و تولد نوزاد منتج نمی‌شود و قبل از لانه گزینی تخم یا زیگوت دفع می‌شود. بنابراین با تعیین هفته اول بارداری تقویم بارداری شکل می‌گیرد که به طور معمول ۴۰ هفته است. انجام زایمان در این بازه زمانی خاص را زایمان طبیعی قلمداد می‌کنند و خارج از این بازه زمانی زایمان طبیعی نبوده و زودتر یا دیرتر از محدوده طبیعی رخ داده است.
- زایمان طبیعی (زایمان از هفته سی و هفتم تا هفته چهلم بارداری)
- زایمان دیررس (زایمان بعد هفته از چهل و دوم بارداری)
- زایمان زودرس (زایمان قبل از هفته بیست و سوم بارداری)
زایمان با تاخیر چیست؟
گاهی اوقات، زایمان متوقف می‌شود یا خیلی آهسته اتفاق می‌افتد. زایمان طولانی ممکن است به عنوان «عدم پیشرفت زایمان» نیز شناخته شود.
زایمان طولانی مدت را می‌توان با مرحله زایمان، این که آیا دهانه رحم در حین زایمان نازک شده و به طور مناسب باز شده است مشخص کرد. اگر جنین پس از تقریباً ۲۰ ساعت انقباضات منظم به دنیا نیامد، احتمالاً زایمان طولانی مدت خواهد بود. برخی از متخصصان زنان و زایمان این مدت را بعد از گذشت ۱۸ تا ۲۴ ساعت به عنوان زایمان تاخیری در نظر می‌گیرند.
تاخیر در زایمان به دلایل مختلفی رخ می‌دهد و اگر بلافاصله و به درستی درمان نشود، ممکن است منجر به بروز صدمات جدی شود و گاهی حتی برای زندگی مادر و جنین تهدیدکننده می‌شود. در حالی که عوامل خطرساز خاصی در ارتباط با احتمال تاخیر در زایمان در طول فرآیند زایمان وجود دارد، اغلب اوقات دلیل خاصی برای تاخیر در زایمان وجود ندارد. بسیاری از زنان در دوران بارداری خود تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند و در طول فرایند زایمان نیز نهایت سعی خود را می‌کنند، اما هنوز هم زایمان با تاخیر را تجربه می‌کنند.
علائم و نشانه‌های مرتبط با تاخیر در زایمان چیست؟
تعدادی از علائم و نشانه‌های تاخیر در زایمان وجود دارد، مانند:
- خط اتساع بنفش (یک نقطه بنفش رنگ که در اطراف مقعد در زایمان در زنان ظاهر و همزمان با اتساع دهانه رحم پیشرفت می‌کند) به عنوان یکی از روش‌های غیرتهاجمی ارزیابی پیشرفت زایمان است که در اکثریت زنان طی زایمان بروز پیدا می‌کند. این خط به سمت راست خط هشدار در نمودار زایمان قطع می‌شود.
- تغییر در اتساع دهانه رحم که کمتر از یک سانتی‌متر در ساعت برای دو ساعت متوالی است.
- انقباضات رحمی (بیش از ۵ انقباض در ۱۰ دقیقه) فاز نهفته بیش از ۸ ساعت طول می‌کشد، فاز فعال بیش از ۷ ساعت طول می‌کشد.
- و یا کمتر از سه انقباض که در یک بازه زمانی ۱۰ دقیقه‌ای رخ می‌دهد که کمتر از ۴۰ ثانیه طول می‌کشد.
- توقف رشد دهانه رحم همیشه نشانه تاخیر در وضع حمل است.
- با وجود گشاد شدن کامل دهانه رحم (۱۰ سانتی‌متر) پس از سه ساعت فشار دادن، تغییر اندکی در پیشرفت و فرود جنین به کانال تولد (کانال زایمان) وجود دارد.
علل و خطرات مرتبط با تاخیر در زایمان چیست؟
تولد تاخیری زمانی اتفاق می‌افتد که جنین در بازه زمانی طبیعی به دنیا نیاید. در این هنگام متخصصان به موقع مداخله می‌کنند و ممکن است مادر و جنین فقط با یک سری مسائل جزئی دست و پنجه نرم کنند. اما اگر متخصصان به درستی به این وضعیت پاسخ ندهند، هم مادر و هم نوزاد ممکن است آسیب‌های جدی ببینند.
در طول زایمان تاخیری، سر نوزاد برای مدت طولانی در کانال تولد مادر باقی می‌ماند. این می‌تواند فشار بیشتری بر جنین وارد کند. شایع‌ترین آسیب‌های هنگام تولد که ناشی از تاخیر در زایمان است، اغلب شامل آسیب مغزی می‌شود که می‌تواند منجر به اختلالات کمبود توجه، سندرم آسپرگر یا اوتیسم شود.
به خوبی مشخص نیست که دقیقاً چه چیزی باعث تاخیر در زایمان می‌شود. بسیاری از اوقات تاریخ شروع بارداری و ختم بارداری اشتباه محاسبه شده است. هم‌چنین تعدادی از عوامل خطر وجود دارد که احتمال بارداری پس از ترم را افزایش می‌دهد، مانند:
- سابقه خانوادگی تاخیر در زایمان
- کودک مبتلا به ماکروزومی و یا عدم تناسب لگنی و داشتن فرزندان قبلی با تشخیص عدم تناسب لگنی و یا ماکروزومی
- دیستوشی شانه (سر نوزاد بیرون می‌آید، اما شانه‌های نوزاد در پشت استخوان شرمگاهی مادر گیر می‌کند)
- دیابت مادر
- لگن بیش از حد کوچک مادر
- لگن مادر با شکل غیرطبیعی
- دیستوشی زایمان (بند ناف جنین فشرده شده و خون رسانی به جنین دچار اختلال خواهد شد)
- اختلال تحمل گلوکز مادر
- این اختلال در جنین پسر بیشتر اتفاق می‌افتد
- چاقی و افزایش وزن بیش از حد مادر
- عوامل ژنتیکی
- سن بالا مادر
- دهانه رحم به درستی گشاد نمی‌شود
- بارداری عقب افتاده (هفته چهل و دوم بارداری گذشته)
- عوامل نژادی: تبار و نژاد اسپانیایی، افریقایی و آسیایی بیشتر دچار این عارضه می‌شوند
- سابقه مادری ترومای لگن
- بدشکلی‌های مادرزادی لگن یا دنبالچه
- سابقه مادری تومورهای استخوان لگن
- لگن غیر طبیعی شکل مادر
- استئومالاسی مادر، وضعیتی که با نرم شدن استخوان‌های لگن مشخص می‌شود
- تومورهای فیبروئید در رحم
- قرارگیری غیرمعمول جنین (به طور مثال بریچ)
- سپتوم مادرزادی واژن
- مادر و یا پدر با ابعاد بدنی بزرگ
- مادری که قد کوتاهی دارد، معمولاً ۱۳۴ سانتی‌متر کمتر باشد
- خستگی مادر
- مصرف مواد مخدر توسط مادر
- کم آبی و دهیدراته شدن بدن مادر
- انقباضات رحمی که به اندازه کافی قوی نیستند
- استفاده نادرست از داروهای محرک و القای زایمان
- اسپوندیلولیستزیس Spondylolisthesis مادرزادی، وضعیتی که در آن یکی از مهره‌های ستون فقرات روی مهره زیر خودش، دچار لغزندگی شود این اتفاق می‌افتد.
- درد شدید حین زایمان.
چگونه یک تاخیر در زایمان به طور ایمن و موثر درمان و یا مدیریت می‌شود؟
مهم‌ترین هدف در مدیریت بارداری پس از ترم، جلوگیری از عوارض مرتبط با تاخیر در زایمان است. نحوه درمان و مدیریت بارداری پس از ترم به مجموعه عوامل زیر بستگی دارد:
- ماهیت بارداری، وضعیت سلامتی و سابقه پزشکی زن باردار
- میزان بارداری پس از ترم (یعنی چقدر طول می‌کشد)
- توانایی زن باردار برای تحمل برخی داروها، درمان‌ها و روش‌های پزشکی
- انتظارات، نظرات یا ترجیحات زن باردار در مورد درمان زایمان
اقدامات نظارتی قبل از وقوع زایمان
بیشتر زنان تمایل دارند که زایمان سریع اتفاق بیفتد تا هم درد کمتری احساس کنند و هم انتظارشان برای دیدن نوزاد کاسته شود. اما اگر زایمان به درازا بکشد و یا بسیار کند پیش برود، تیم پزشکی (پزشک، پرستار یا ماما) با دقت مادر و جنین را برای هر گونه مشکلی در روند زایمان تحت نظر خواهند داشت. تیم پزشکی دو فاکتور اساسی را بررسی خواهد کرد:
- هر چند وقت یکبار انقباض رخ می‌دهد.
- قدرت انقباضات مادر چقدر است.
در ادامه تیم پزشکی اقدام به انجام آزمایشاتی خواهد کرد:
- قرار دادن کاتتر فشار داخل رحمی (IUPC) (یک مانیتور کوچک را در رحم مادر در کنار جنین قرار می‌دهند که پزشک را از زمان وقوع انقباض و شدت انقباضات زایمان مطلع می‌کند. اگر پزشک احساس کند که انقباضات به اندازه کافی قوی هستند، در این مرحله است که ممکن است پزشک به فکر تزریق دارو باشد.
- نظارت الکترونیکی مداوم جنین (EFM) برای اندازه‌گیری ضربان قلب نوزاد
گزینه‌های درمانی برای تاخیر زایمان
با توجه به موارد فوق، گزینه‌های درمانی متعددی وجود دارد که عبارت هستند از:
- سزارین
- استفاده از فورسپس یا وکیوم برای تسهیل زایمان طبیعی
- پارگی مصنوعی غشاها
- اپیدورال
- پیتوسین یا اکسی‌توسین (تحریک کننده‌های عضلات رحم)
- داروی ضددرد
عوارض ناشی از تاخیر در زایمان چیست؟
تعدادی از عوارض ممکن است در نتیجه تاخیر در زایمان ایجاد شود عبارت هسند از:
- سندرم پس از بلوغ: این وضعیت تقریباً در ۲۰ درصد از حاملگی‌های پس از ترم رخ می‌دهد. یک نوزاد پس از ترم به احتمال زیاد از استرس مزمن و هیپوکسی (کمبود اکسیژن) به دلیل نارسایی جفت رحمی که در بارداری پس از ترم ایجاد می‌شود، رنج می‌برد.
- کلاهک Caput Succedaneum: ایجاد ادم یا تورم پوست سر نوزاد
- خونریزی در سر نوزاد: استفاده از ابزارهای مامایی در طول زایمان یک کودک پس از ترم ممکن است احتمال این نوع آسیب را افزایش دهد.
- فلج مغزی
- انسفالوپاتی ایسکمیک هیپوکسیک: آسیب مغزی ناشی از کمبود اکسیژن
- لوکومالاسی اطراف بطنی: نکروز ماده سفید
- تاخیر در رشد
- فلج ارب: آسیب شبکه بازویی
- فلج کلمپکه: نوعی فلج بازویی
- سندرم آسپرگر
- اختلالات تشنجی
- دیستوشی شانه
- عقب ماندگی ذهنی
- فلج: با توجه به این واقعیت که بارداری پس از ترم ممکن است شامل یک زایمان واژینال انسدادی باشد، گاهی اوقات ممکن است برای رهایی کودک از مجرای زایمان، حهت استفاده از برخی ابزارهای مامایی فشار بیشتری لازم باشد. این فشار مضاعف می‌تواند باعث بروز آسیب‌هایی مانند فلج شود.
تاخیر در زایمان و قصور پزشکی
عوارض ناشی از تاخیر در زایمان ناشی از عوامل مختلفی است. بسیاری از موارد شامل در نتیجه سهل انگاری پزشکی است. این موارد عبارت هستند از:
- تصمیم به تأخیر در انجام سزارین
- عدم پایش و یا تشخیص پریشانی جنین
- استفاده نادرست از وکیوم یا فورسپس
- تاخیر در اکسیژن‌رسانی به نوزادی که در مضیقه است
- عدم تشخیص یک بیماری مرتبط با بارداری مانند دیابت بارداری
- تجهیزات نظارت بر جنین معیوب باشند یا استفاده نادرست برای تعیین این که آیا کودک از ناراحتی جنینی مرتبط با تاخیر در زایمان رنج می‌برد یا خیر.
- عدم تشخیص و درمان عوارض بارداری، زایمان و عوامل مرتبط با تاخیر در زایمان.
- عدم شناسایی و رسیدگی به برخی شرایط جنین که ممکن است باعث تاخیر در زایمان شود.
- محاسبه نادرست اندازه نوزاد
- تجویز نادرست Pitocin یا Cytotec که داروهایی هستند که برای القای زایمان استفاده می‌شوند.
- عدم پاسخ به علائم و نشانه‌های تاخیر در زایمان
- عدم درخواست کمک از متخصصین زنان و زایمان برای کمک به زنان دارای حاملگی پرخطر
- عدم تشخیص زمانی که جنین در وضعیت بریچ قرار دارد.
- پزشکان و کارکنان آموزش نادرست
- پزشک و/ یا کارمند کافی برای کمک به یک زن در حال زایمان وجود نداشته باشد
علائم و نشانه هشدار دهنده تولد نوزاد با تاخیر
گاهی مادر و حتی پزشکان متوجه این که زایمان تاخیر داشته است نشده و این زایمان تاخیری بر نوزاد اثرات سوئی را به جای گذاشته است. بنابراین بهتر است مادر و یا اطرافیان نوزاد مراقب علائم هشداردهنده زیر در نوزاد باشند:
- تاخیر در مکیدن ۲۴-۴۸ ساعت بعد از تولد
- نوزاد در هنگام گریه کردن به پشت خم می‌شود
- حرکت نامتقارن اندام‌ها نوزاد
- استفراغ نوزاد