فشار خون ریوی مداوم در نوزادان؛ عوامل موثر در ایجاد آن و راه‌های درمان

آشنایی با عارضه گردش خون مداوم جنین (PPHN)

فشار خون ریوی مداوم نوزاد یا PPHN، یک مشکل تنفسی تهدید کننده زندگی کودکان است و زمانی رخ می‌دهد که نوزاد با تنفس خارج از رحم سازگار نشود. فشار خون ریوی مداوم نوزاد زمانی اتفاق می‌افتد که شریان‌های ریوی کودک به اندازه کافی باز نمی‌شوند، بنابراین مغز و اندام‌های کودک اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند. کاشف این سندرم ویلیام هاروی (سال ۱۶۲۸ میلادی) است. در این مقاله پینو بیبی به علل و راهکار مقابله با عارضه فشار خون ریوی مدام نوزاد می‌پردازد، با ما همراه باشید.

فشار خون ریوی مداوم نوزاد چیست؟

فشار خون ریوی مداوم نوزاد Persistent Pulmonary Hypertension in the Neonate (PPHN) یک مشکل جدی تنفسی در نوزادان است. این زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم گردش خون نوزاد با تنفس خارج از رحم سازگار نمی‌شود. فشار خون ریوی مداوم (PPHN) در نوزادان تازه متولد شده اتفاق می‌افتد. PPHN هنگامی رخ می‌دهد که گردش خون نوزاد در دوران بارداری به جریان خود ادامه دهد تا زمانی که جریان خون بیش از حد از ریه‌های کودک دور می‌شود. گاهی اوقات به آن گردش خون مداوم جنین می‌گویند.

زمانی که جنین در رحم در حال رشد است، از طریق بند ناف و جفت اکسیژن مورد نیاز خود را دریافت می‌کند. ریه‌های جنین اکسیژن و دی اکسید کربن را مبادله نمی‌کنند. خون بسیار کمی به ریه‌های جنین می‌رود زیرا رگ‌های خونی در ریه‌ها (شریان‌های ریوی) جنین عمدتاً بسته هستند. بنابراین جنین برای حفظ سلامت بافت‌ها تنها به مقدار کمی خون نیاز دارد. گردش خون جنین، بیشتر خون را از ریه‌ها دور می‌کند و خون را از طریق اتصالات قلب و عروق خونی بزرگ ارسال می‌کند. خون از ریه‌ها دور می‌زند و به سمت باقی اندام‌های جنین جریان می‌یابد.

پس از تولد نوزاد و اولین تنفس او؛ رگ‌های خونی باید ریه‌های نوزاد را باز کند و هوا (اکسیژن) را وارد ریه‌های نوزاد کند. در این شرایط گردش خون تغییر می‌کند، تغییر فشار در ریه‌های نوزادان به بستن آن اتصالات جنین (پیش از تولد) کمک می‌کند. این جهت گردش و جریان خون را عوض می‌کند تا خون به ریه‌های نوزادان پمپ شود. رگ‌های خونی اجازه می‌دهند خون به ریه‌های کودک برسد تا اکسیژن را دریافت کند و ریه‌ها اکسیژن مورد نیاز را به خون می‌رسانند تا از آن طریق به بقیه بدن کودک نیز اکسیژن برسد.

اگر یک نوزاد تازه متولد شده سطح اکسیژن پایین یا مشکل تنفسی داشته باشد، این تغییرات طبیعی ممکن است رخ ندهد. این امر باعث می‌شود که گردش خون نوزاد هم چنان خون را از ریه‌ها کودک دور کند. فشار خون در ریه‌های کودک بالا می‌ماند و منجر به عارضه فشار خون ریوی مداوم نوزاد می‌شود.

فشار خون ریوی مداوم نوزاد (PPHN) زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی نوزاد به اندازه کافی باز نمی‌شوند، به این معنی که محدودیتی در میزان اکسیژن به مغز کودک و سایر اندام‌ها مانند قلب، کلیه‌ها و روده وجود دارد. فشار خون ریوی مداوم نوزاد (PPHN) یک وضعیت اورژانس پزشکی و تهدید کننده زندگی نوزاد است که می‌تواند اندکی پس از تولد اتفاق بیفتد.

عارضه فشارخون ریوی مداوم نوزاد چقدر شایع است؟

فشار خون ریوی مداوم نوزاد (PPHN) در ۲ مورد از هر ۱۰۰۰ تولد زنده رخ می‌دهد. اغلب در نوزادان ترم (متولد شده بین هفته ۳۷ تا ۴۲ بارداری) و نوزادان دیررس (متولد شده پس از ۴۲ هفته بارداری) اتفاق می‌افتد. گاهی اوقات در نوزادان نارس نیز عارضه فشار خون ریوی مداوم نوزاد رخ می‌دهد.

علائم فشار خون ریوی مداوم نوزاد چیست؟

فشار خون ریوی مداوم نوزاد (PPHN) به عنوان اختلال در انتقال طبیعی گردش خون که پس از تولد رخ می‌دهد، تعریف می‌شود. علامت مشخصه این سندرم، با سنجش فشار خون ریوی مشخص می‌شود که باعث هیپوکسمی ثانویه به شنت خون از راست به چپ در دریچه بیضی و مجرای شریانی می‌شود. نشانه‌ها ممکن است در هر کودک کمی متفاوت باشد. علائم فشار خون ریوی مداوم نوزاد (PPHN) ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نوازد در بدو تولد یا در اولین ساعات پس از تولد بیمار به نظر می‌رسد.
• مشکلات تنفسی مانند تنفس سریع (تاکی پنه) یا آهسته (آپنه)، غرغر کردن و گرفتگی نفس
• ضربان قلب سریع
• رنگ آبی در پوست و لب‌های کودک (سیانوز) قابل رویت است.
• فشار خون پایین (هیپوتانسیون)
• سطح پایین اکسیژن خون، در حالی که نوزاد ۱۰۰ درصد اکسیژن دریافت می‌کند.
• درصد اشباع اکسیژن در پاهای کودک کمتر از مچ دست راست است.
• صداهای اضافی یا غیر طبیعی قلب (سوفل قلب)
• پوست بین و زیر دنده‌ها در طول تنفس سریع و سخت به داخل کشیده می‌شود.

علت بروز فشار خون ریوی مداوم نوزاد چیست؟

محققان علت دقیق فشار خون ریوی مداوم نوزاد را نمی‌دانند. PPHN می‌تواند به دلیل مشکلاتی در رگ‌های خونی موجود ریه‌ها رخ دهد. رشد و توسعه نادرست و یا توسعه نیافتگی رگ‌های خونی در ریه‌های کودک و یا ناتوانی رگ‌ها در سازگاری (باز شدن) با محیط بیرون (محیط خارج از رحم) ممکن است باعث این بیماری شود. تشخیص سریع علت ایجاد بیماری بسیار سخت است.

عوامل خطر برای فشار خون ریوی مداوم نوزاد چیست؟

اگر چه علت این عارضه ناشناخته است، اما برخی عوامل، خطر ابتلا به فشار خون ریوی مداوم نوزاد (PPHN) را در کودکان افزایش می‌دهد. این عوامل ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آسپیراسیون مکونیوم: اگر کودک اولین مدفوع چسبنده خود (مکونیوم یا مامیزه) را تنفس کند، ممکن است این اتفاق بیفتد.
• عفونت: شامل ذات الریه و عفونت‌های خونی است.
• سندرم دیسترس تنفسی (RDS): این مشکل تنفسی در نوزادانی اتفاق می‌افتد که ریه‌هایشان کاملاً رشد نکرده است (نوزادان نارس)
• خفگی هنگام تولد: کمبود اکسیژن قبل یا در حین تولد
• نوزادی که در طی یک زایمان سخت به دنیا آمده باشند.
• فتق دیافراگم: این مشکل به سوراخی در دیافراگم کودک اشاره دارد؛ دیافراگم ماهیچه‌ای است که قفسه سینه کودک را از شکم (امعاء و احشاء) جدا نگه می‌دارد. فتق زمانی است که اندام‌ها از یک طرف از سوراخ عبور می‌کنند. در این مورد، اندام‌هایی از شکم به سمت قفسه سینه نفوذ می‌کنند.
• سایر ناهنجاری‌های مادرزادی قلب و ریه (در بدو تولد): مانند ریه‌هایی که کوچکتر از آن چه که باید باشند، هستند و یا مسدود شدن دریچه قلب.
• کودک از مادری مبتلا به دیابت به دنیا آمده باشد.
• مصرف برخی داروها در دوران بارداری: مصرف داروهایی مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و مهارکننده‌های انتخابی گیرنده سروتونین (SSRIs) در اواخر بارداری ممکن است تأثیر داشته باشد.
• از هر ۱۲۵۰ نوزاد یک نفر به PPHN مبتلا می‌شود. اغلب در نوزادان ترم یا نوزادانی که پس از موعد مقرر متولد می‌شوند، اتفاق می‌افتد.
• در نوزادانی که برای سن حاملگی (LGA) بزرگ متولد شده‌اند. سن حاملگی سن جنین در رحم است. نوزادان LGA بزرگتر از بیش از ۹۰ درصد سایر نوزادان متولد شده در همان سن بارداری هستند.

اثرات طولانی مدت فشار خون ریوی مداوم نوزاد چیست؟

از هر ۴ نوزادی که از فشار خون ریوی مداوم جان سالم به در می‌برد، یک نوزاد به دلیل کمبود اکسیژن در مغز دچار اختلال می‌شود. این عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تاخیر در رشد
• مشکلات شنوایی مانند ناشنوایی
• ناتوانی‌های یادگیری
• کاهش توانایی در انجام فعالیت‌های بدنی

فشار خون ریوی مداوم نوزاد چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشکان و متخصصان در حوزه کودکان و نوزادان ممکن است از آزمایش‌های و تصویربرداری مختلف برای تشخیص PPHN استفاده کند، از جمله:

• شمارش کامل سلول‌های خون (CBC): آزمایش CBC اندازه‌گیری گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌های موجود در خون نوزاد است.
• پالس اکسیمتری (نبض اکسیمتری): پالس اکسیمتری روشی غیرتهاجمی برای اندازه‌گیری سطح اکسیژن در خون نوزاد است.
• گاز خون شریانی(ABG) : این آزمایش تعیین می‌کند که بدن کودک تا چه اندازه اکسیژن را تحویل می‌دهد.
• اشعه ایکس از قفسه سینه: با رادیوگرافی قفسه سینه می‌توان تشخیص داد که آیا کودک دارای بیماری قلبی یا ریه‌های بزرگ شده است یا خیر.
• اکوکاردیوگرام (اکو): اکوکاردیوگرام یک سونوگرافی دقیق از قلب نوزاد است که به ارزیابی جریان خون در قلب و ریه‌های کودک می‌پردازد.
• سونوگرافی سر: سونوگرافی از سر کودک که به بررسی مشاهده خونریزی در مغز نوزاد کمک می‌کند.
• آزمایشات الکترولیت سرم: پزشک اطفال می‌تواند از آزمایشات الکترولیت سرم برای ارزیابی تعادل مواد معدنی در خون کودک استفاده کند.
• پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات): یک سوراخ کمری می‌تواند به تشخیص این که آیا کودک عفونت دارد یا خیر، کمک کند.

فشار خون ریوی مداوم نوزاد چگونه درمان می‌شود؟

هدف از درمان PPHN افزایش اکسیژن رسانی به تمام سیستم‌ها و ارگان‌های بدن کودک است. اگر بدن کودک اکسیژن کافی دریافت نکند، ممکن است دچار مشکلات سلامتی طولانی مدت شود. درمان به علائم، سن و سلامت عمومی کودک و همچنین به شدت بیماری PPHN بستگی دارد. هدف اصلی درمان فشار خون ریوی مداوم نوزاد (PPHN)، افزایش راهکارهای برای جلوگیری از عوارض جدی، افزایش روند جریان اکسیژن به اندام‌های کودک است. درمان ممکن است شامل گزینه‌های مختلفی باشد، از جمله:

• اکسیژن مکمل: کودک ممکن است ۱۰۰ درصد اکسیژن مکمل را از طریق کانولای بینی، شاخک‌های بینی، ماسک یا هود پلاستیکی دریافت کند.
  • کانولای بینی: یک لوله کوچک با شاخک‌ها در سوراخ‌های بینی قرار می‌گیرد و به اکسیژن متصل می‌شود.
  • فشار هوای مثبت مداوم (CPAP): این دستگاه به آرامی هوا یا اکسیژن را به داخل ریه‌ها فشار می‌دهد.
  • تهویه نوسانی با فرکانس بالا: این نوع خاصی از دستگاه تهویه یا ونتیلاتور است که می‌تواند فوران‌های سریع و کوتاه هوا را از طریق یک لوله تنفسی ارسال کند. این نوع تهویه ممکن است به بهبود سطح اکسیژن در خون کودک کمک کند.
  • لوله تراشه (ET): این بهترین راه برای دادن حداکثر اکسیژن ممکن به نوزاد است. در این روش یک لوله در نای (مجرای تنفس) کودک قرار می‌گیرد. این لوله گذاری (in-too-BAY-shun) نامیده می‌شود و به نوزاد کمک می‌کند نفس بکشد. سپس لوله تنفسی به ونتیلاتور متصل می‌شود.
  • دستگاه تنفس مکانیکی (تهویه هوا): ونتیلاتور به جای کودک تنفس می‌کند. دستگاه برای کودک یک سیستم دستگاه تنفسی ایجاد می‌کند. ونتیلاتور طوری برنامه‌ریزی شده است که به کودک تنفس یکنواخت و منظم بدهد.
• داروها: برخی از داروها عفونت‌ها را درمان می‌کنند، که می‌تواند همراه با PPHN اتفاق بیفتد. انواع دیگر داروها می‌توانند به آرامش عضلات و رفلکس‌های کودک کمک کنند. این باعث می‌شود کودک بهتر به دستگاه تنفس پاسخ دهد. سایر داروها می‌توانند به قلب کودک کمک کنند تا خون را به ریه‌ها پمپاژ کند. ممکن است داروها به صورت داخل وریدی (IV یا از طریق ورید) از طریق کاتتر داده شود. انواع داروهای تجویز شده عبارت هستند از:
  • داروی فشار خون: برای حفظ فشار خون در سطح مناسب
  • آنتی بیوتیک‌ها: برای درمان یا پیشگیری از عفونت
  • داروهای آرام بخش: برای کمک به کودک برای استراحت و حفظ آرامش. وقتی کودک آرام است، دستگاه‌هایی که به او اکسیژن می‌دهند می‌توانند بهتر کار کنند و ممکن است نیاز به استفاده کمتر داشته باشد.
  • سورفکتانت: برای کمک به عملکرد بهتر ریه‌ها. سورفکتانت به ریه‌ها اجازه می‌دهد تا از اکسیژن استفاده کنند و از شر دی اکسید کربن خلاص شوند. سورفکتانت از طریق لوله تنفسی به نوزاد داده می‌شود.
• اکسید نیتریک: اکسید نیتریک گازی است که به باز کردن (گشاد شدن) رگ‌های خونی در ریه‌های کودک کمک می‌کند. هم‌چنین جریان خون را در ریه‌های نوزاد بهبود می‌بخشد.
• اکسیژن رسانی غشای خارج بدنی (ECMO): اگر کودک نارسایی قلبی یا ریوی جدی را تجربه می‌کند، پزشک ممکن است از دستگاه اکمو ECMO استفاده کنند که به طور موقت اکسیژن را به مغز و بدن کودک می‌رساند. به وسیله دستگاه اکمو ECMO، خون از وریدهای کودک از طریق یک ریه مصنوعی پمپ می‌شود. سپس اکسیژن به آن اضافه می‌شود و دی اکسید کربن از آن خارج می‌شود و خون به بدن کودک برگردانده می‌شود. این روش فقط در بخش‌های مراقبت ویژه نوزادان انجام می‌شود.

آیا می‌توان از اختلال فشار خون ریوی مداوم نوزاد جلوگیری کرد؟

پژوهشگران نمی‌دانند چرا این وضعیت رخ می‌دهد، بنابراین والدین نمی‌توانند از آن جلوگیری کنند. با این حال، می‌توان با اجتناب از مصرف برخی داروها در دوران بارداری، خطر ابتلا به این بیماری (فشار خون ریوی مداوم نوزاد) را کاهش داد. در مورد مصرف داروهای ایمن در دوران بارداری حتماً باید با متخصص زنان و زایمان و یا ماما مشورت کرد.

زمان بهبودی فشار خون ریوی مداوم نوزاد چقدر است؟

در حالی که اکثر موارد فشار خون ریوی مداوم نوزاد (PPHN) در عرض یک تا دو هفته برطرف می‌شوند، در برخی از نوزادان ممکن است طولانی‌تر و گاهی اوقات چند ماه طول بکشد تا به طور کامل بهبود یابند. در این شرایط کمک به محافظت از کودک در برابر ابتلا به سرماخوردگی، آنفولانزا و سایر ویروس‌ها بسیار مهم است. والدین می‌توانند با خوب شستن دست‌ها و دور نگه داشتن نوزاد از جمعیت زیاد و افرادی که بیمار هستند به بهبود سریع‌تر کودک کمک کنند. هم چنین دریافت واکسن آنفولانزای سالانه به همه اعضای خانواده کمک خواهد کرد. به ویژه برای کودک مهم است که به طور منظم به پزشک و سایر متخصصان مراجعه کند تا از نظر دستیابی به نقاط عطف رشد طبیعی غربالگری شوند.

میزان بقای نوزادان مبتلا به فشار خون ریوی مداوم چقدر است؟

بین ۷ تا ۱۰ درصد از نوزادان مبتلا به فشار خون ریوی مداوم (PPHN) به دلیل عوارض این بیماری می‌میرند. از بین کودکانی که زنده می‌مانند، ۲۵ درصد اثرات ماندگاری را به دلیل کمبود اکسیژن به مغزشان تجربه می‌کنند. این اثرات طولانی مدت ممکن است شامل تاخیر در رشد، ناتوانی‌های یادگیری و مشکلات شنوایی باشد.

چه زمانی باید به خاطر فشار خون ریوی مداوم نوزاد به پزشک اطفال مراجعه کرد؟

والدین باید نوزاد را طی ویزیت‌های منظمی  نزد پزشک اطفال یا متخصص کودکان برده تا پزشک بتواند به نظارت بر روند بهبود کودک ادامه دهد. در عین حال، اگر کودک:

• تب می‌کند.
• خوب تغذیه نمی‌کند
• قفسه سینه خود را فشرده می‌کند و یا حین تنفس سوراخ‌های بینی او باز می‌شود.
• هنگام نفس کشیدن صدای خس خس یا خرخر می‌دهد.
• رنگ پوست بدن کودک متمایل به رنگ مایل به آبی یا خاکستری می‌شود.

سخن آخر

دانستن این موضوع که کودک، دارای فشار خون ریوی مداوم نوزاد است ممکن است برای والدین نگران کننده باشد و طیف وسیعی از احساسات را به همراه داشته باشد؛ ناراحتی، ترس، عصبانیت یا سردرگمی. دانستن و یادگیری تا آنجا که بتوان به کودک برای مقابله با این بیماری (فشار خون ریوی مداوم نوزاد) کمک کرد و از کودک مراقبت کرد تا سریع‌تر بهبود یابد باعث می‌شود تا والدین احساس بهتری داشته باشند. نگرانی را از خود دور کنید و خونسردی خود را حفظ کنید. اضطراب، غم و ترس شما کمکی به نوزاد نخواهد کرد. پزشکان و متخصصان توضیحات کامل را به شما ارئه خواهند کرد خواندن مقالاتی مانند این مقاله نیز به بالا بردن سطح اطلاعات شما کمک می‌کند در چنین شرایطی کسب آگاهی و بالا بردن سطح دانش یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که والدین می‌توانند انجام دهند. اگر نوزاد شما چنین عارضه‌ای دارد روش‌های مراقبت از او را بیاموزید و با پزشک متخصص در تماس باشید.