جنین داخل رحم از طریف جفت و زائده بند ناف مواد غذایی را دریافت می‌کند، و بدیهی است که رشد جنین مستلزم دریافت مواد غذایی است. از طرفی هر موجود زنده‌ای که مواد غذایی را جذب و هضم می‌کند، مازاد آن را به صورت مدفوع و ادرار از بدن خارج می‌کند. جنین غوطه‌ور در مایع آمنیوتیک نیز از این قاعده مستثنی نیست و ضمن دریافت مواد غذایی مقداری از مواد را در روه بزرگ خود به عنوان مواد اضافی جمع می‌کند. این مواد اضافی پس از تولد از روده بزرگ جنین خارج می‌شود و اولین مدفوع نوزاد یا همان مکونیوم یا مامیزه را تشکیل می‌دهد. گاهی به دلایل مختلف ممکن است جنین پیش از تولد، مکونیوم را دفع کند و لذا مکونیوم با مایع داخل کیسه آمنیوتیک مخلوط می‌شود و بدین ترتیب ممکن است نوزاد بخشی از این مدفوع را ببلعد، خوشبختانه بلع مامیزه مشکلی برای نوزاد ایجاد نخواهد کرد اما اگر مامیزه به ریه نوزاد راه پیدا کند می‌تواند مشکات تنفسی را برای نوزاد ایجاد کند. در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی به سراغ این موضوع رفته است و در این مقاله قصد دارد تا شما مخاطب عزیز را با مامیزه و مسائل مختلف مربوط به آن آشنا کند، پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
مکونیوم یا مامیزه Meconium چیست؟
مکونیوم یا مامیزه اولین مدفوع تیره، غلیظ و چسبنده نوزاد تازه متولد شده است. مامیزه می‌توان پس از تولد نوزاد یا در حالی که هنوز در رحم مادر است، دفع شود. مامیزه شامل سلول‌های روپوشه‌ای (اپیتلیال) روده، موکوس (مخاط)، پروتئین‌ها، مایع آمنیوتیک، صفرا، کرک جنینی (لانوگو) و آب است. بلعیدن مقداری کمی مکونیوم برای نوزاد بی‌خطر است اما تنفس مامیزه می‌تواند باعث بروز مشکلات تنفسی جدی شود.
مایع آمنیوتیک چیست؟
- مایع آمنیوتیک، مایعی شفاف و کمی زرد رنگ است که در دوران بارداری نوزاد متولد نشده (جنین) را احاطه می‌کند. کیسه آمنیوتیک حاوی ترکیباتی مانند آب و الکترولیت، گلوکز، لیپیدها، پروتئین‌ها و سلول‌های اپیتلیال است. هنگامی که نوزاد در رحم است، در مایع آمنیوتیک شناور است. مقدار مایع آمنیوتیک در حدود هفته سی و چهارم بارداری بیشترین مقدار را دارد و میانگین آن ۸۰۰ میلی‌لیتر است. حدود ۶۰۰ میلی‌لیتر مایع آمنیوتیک جنین را در ترم کامل (هفته چهلم بارداری) احاطه می‌کند. مایع آمنیوتیک به طور مداوم حرکت می‌کند (در گردش است) در حالی که نوزاد مایع را می‌بلعد و استنشاق می‌کند و سپس آن را آزاد و از بدن خود خارج می‌کند.
مایع آمنیوتیک کمک می‌کند:
- حرکت جنین در حال رشد در رحم تسهیل شود که باعث رشد مناسب استخوان می‌شود
- ریه‌ها به درستی رشد کنند
- از فشار بر روی بند ناف جلوگیری کند
- دمای اطراف نوزاد را ثابت نگه می‌دارد تا بدن جنین را از اتلاف گرما محافظت کند
- با مهار ضربات یا حرکات ناگهانی، از نوزاد در برابر آسیب‌های بیرونی محافظت کند
مقادیر غیرطبیعی مایع آمنیوتیک ممکن است باعث شود که پزشک با دقت بیشتری بارداری را مورد نظارت و ارزیابی قرار دهد. برداشتن نمونه‌ای از مایع آمنیوتیک از طریق آمنیوسنتز می‌تواند اطلاعاتی در مورد جنسیت، سلامت و رشد جنین ارائه خواهد داد.
- مایع آمنیوتیک بیش از حد، پلی‌هیدرآمنیوس نامیده می‌شود. این وضعیت می‌تواند با حاملگی‌های چند قلو (دو قلو یا سه قلو)، ناهنجاری‌های مادرزادی (مشکلاتی که هنگام تولد نوزاد وجود دارد) یا دیابت بارداری رخ دهد.
- مایع آمنیوتیک بسیار کم به عنوان الیگوهیدرآمنیوس شناخته می‌شود. این وضعیت ممکن است در اواخر بارداری، پارگی غشا، اختلال عملکرد جفت یا ناهنجاری‌های جنینی رخ دهد.
مکونیوم چیست؟
بعد تولد، اولین مدفوع نوزاد مکونیوم (مامیزه) است. این مدفوع اولیه نوزاد در دو سه روز آغاز تولد او دفع خواهد شد. مامیزه تیره‌تر و ضخیم‌تر از مدفوع معمولی است و بسیار چسبنده است. مامیزه، ماده‌ای سبز رنگ یا سیاه رنگ است که جزو زواید روده جنین در دوران بارداری است. این ماده در واقع در روده‌های نوزاد از بلع مایع آمنیوتیک (مایع که نوزاد را احاطه کرده و در داخل رحم مادر مانند بالشتک از جنین محافظت می‌کند) جمع می‌شود. مامیزه ترکیبی است از صفرا، ترشحات و سلول‌های مخاطی روده نوزادان که در حالت جنینی بوده‌اند. در حالت ایده‌آل، نوزاد بلافاصله پس از تولد مامیزه را دفع می‌کند. در برخی موارد، نوزادان این ماده را قبل از تولد دفع می‌کنند. بلع مکونیوم توسط جنین زمانی که در رحم قرار دارد، مضر نیست، اما تنفس آن می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. پس در مجوع مامیزه مدفوع اولیه‌ای است که نوزاد بلافاصله پس از تولد، قبل از شروع تغذیه و قبل از هضم شیر یا شیر خشک دفع می‌کند.
آیا مکونیوم موجود در مایع آمنیوتیک مضر است؟
اگر زایمان طبیعی (واژینال) به تعویق بیفتد و زایمان از نوع سزارین نباشد، ممکن است دفع مکونیوم در رحم رخ دهد. چون جنین در فضای رحم بسته است، ممکن است مکونیوم توسط جنین بلعیده شده و از این طریق دوباره وارد بدن جنین می‌شود. اگر کودک قبل از تولد مامیزه را ببلعد، اشکالی ندارد و مشکلی ایجاد نکند. نگرانی اصلی در مورد مامیزه این است که نوزاد آن را در ریه‌های خود تنفس کند. تنفس یا استنشاق مامیزه می‌تواند تنفس نوزاد را سخت کند. استنشاق مامیزه می‌تواند منجر به ناراحتی تنفسی، عفونت یا سایر عوارض جدی در نوزاد شود.
رنگ‌آمیزی مکونیوم چیست؟
رنگ‌آمیزی مکونیوم (مامیزه) زمانی است که نوزاد قبل از تولد مامیزه را دفع می‌کند در واقع رنگ‌آمیزی به مفهوم تغییر رنگ مایع داخل کیسه آب است. روش‌هایی وجود دارد که از وجود مامیزه در بارداری خبر می‌دهد، قبل یا در هنگام تولد نوزاد، پزشکان متوجه یک یا چند مورد از این علائم می‌شوند. به عنوان مثال مایع آمنیوتیک آغشته به مامیزه، سبز است. نوزاد یک لکه مکونیوم روی صورت یا پوست خود دارد. مایع آمنیوتیک آغشته به مکونیوم در ۱۲ تا ۲۰ درصد از زایمان‌ها وجود دارد. زمانی که دروه زایمان بیش از موعد مقرر خود طول بکشد، مشاهده مامیزه شایع‌تر است. مایع آمنیوتیک رنگ‌آمیزی شده دارای رنگ سبز یا قهوه‌ای تیره، خرمایی مایل به سبز است. پزشکان و متخصصین می‌توانند مایع آمنیوتیک آغشته به مامیزه را تشخیص دهند و بلافاصله پس از زایمان، نوزاد را برای علائم مشکلات تنفسی بررسی کنند.
ماندگاری مکونیوم چقدر است؟
کودک باید اولین مدفوع خود را ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تولد دفع کند. هنگامی که کودک شروع به نوشیدن آغوز (نخستین شیر مادر است) یا شیر خشک مصرف می‌کند، سیستم گوارشی او مکونیوم باقیمانده را بیرون می‌راند. اکثر پزشکان مدفوع نوزاد را بررسی می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که مدفوع جنینی در حال تغییر به مدفوع نوزادی و حالت عادی است. این بدان معناست که روده نوزاد به درستی کار می‌کند.
مامیزه چه کاری انجام می‌دهد؟
مکونیوم زمانی تشکیل می‌شود که کودک مایع آمنیوتیک را می‌بلعد. از هفته‌ی چهاردهم حاملگی، جنین مایع آمنیوتیک را جذب می‌کند. آب را جذب و خارج می‌کند همان‌طور که مایع آمنیوتیک از روده کوچک جنین عبور می‌کند، بخشی از آب مایع آمنیوتیک جذب می‌شود باقیمانده این مواد در روده بزرگ جنین تجمع می‌یابد که تشکیل یک ماده چسبنده و قیر مانند را می‌دهد. این ماده زائد و باقیمانده، مامیزه است و روده بزرگ نوزاد را می‌پوشاند. تا زمانی که نوزاد به ترم (هفته چهلم بارداری) می‌رسد، روده‌های جنین با مامیزه پر می‌شود. دفع مامیزه پس از تولد نشان می‌دهد که دستگاه گوارش نوزاد کار می‌کند.
دفع مکونیوم نوزادی به چه معنا است؟
دفع مکونیوم (مامیزه) توسط نوزاد پس از تولد به این معنی است که سیستم گوارشی و روده‌های نوزاد درست کار می‌کند. نوزاد باید حداکثر ظرف دو روز (۴۸ ساعت) پس از تولد مکونیوم را دفع کند.
اگر نوزاد مکونیوم را دفع نکند چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر نوزاد ظرف ۴۸ ساعت مکونیوم را دفع نکرد، ممکن است نشان‌دهنده یک بیماری یا عارضه باشد. این عوارض یا بیماری‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- مکونیوم ایلئوس: نوعی انسداد روده است که زمانی اتفاق می‌افتد که مکونیوم در روده نوزاد، حتی غلیط‌تر و چسبنده‌تر از مکونیوم معمولی باشد و در بخشی از روده کوچک به نام ایلئوم جنین انسداد ایجاد کند.
- فیبروز سیستیک: این اختلال چسبناک شدن و غلیظ شدن کلیه مخاط‌ها بوده که در نهایت می‌تواند منجر به اختلال در ریه‌ها (عفونت‌های مکرر)، انسداد سیستم گوارش (مکونیوم) و حتی ناباروری شود.
- لئوس (انسداد روده): به عدم تحمل مصرف خوراکی به دلیل مهار پیشگیرانه دستگاه گوارش بدون علائم انسداد مکانیکی اشاره دارد.
- راست روده توسعه نیافته: مقعد بدون سوراخ یک نقص مادرزادی است که از هر ۵۰۰۰ نوزاد یک نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در بین پسران تا حدودی شایع‌تر از دختران است.
- پلاگین مکونیوم: سندرم پلاگ مامیزه انسداد روده بزرگ است که توسط مکونیوم غلیظ ایجاد می‌شود.
- بیماری هیرشپرونگ: هم‌چنین به این بیماری مگاکولون مادرزادی آگانگلیونی نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که برخی از سلول‌های عصبی روده (سلول‌های گانگلیونی) نوزاد به درستی رشد نکرده و پیشرفت مدفوع از طریق روده را به تاخیر می‌اندازد. بیماری هیرشپرونگ از هر ۵۰۰۰ تولد زنده در یک نفر رخ می‌دهد.
سندرم پلاگ مکونیوم
سندرم پلاگ مکونیوم، نارسایی عملکردی کولون، نابالغی کولون، سندرم کولون کوچک چپ و انسداد کولون عملکردی نیز نامیده می‌شود. یک اختلال گذرا در کولون نوزاد است که با عبور تاخیری (بیش از ۲۴ تا ۴۸ ساعت) مامیزه و اتساع روده مشخص می‌شود. میزان بروز این سندرم یک از هر ۵۰۰ تولد زنده است و تا ۴۰ درصد موارد با بیماری هیرشپرونگ و در ۴۰ درصد موارد با فیبروز کیستیک همراه است. تحقیقات علمی، ارتباطی بین دیابت مادر و سندرم پلاگ مکونیوم گزارش داده‌اند. معمولاً در چنین شرایطی از تشخیص افتراقی بین بیماری هیرشپرونگ، مالروتاسیون، بیماری مکونیوم و آترزی روده استفاده می‌شود.
مکونیوم چه شکلی است؟
مکونیوم (مامیزه) ماده‌ای غلیظ و چسبنده است. این ماده شبیه قیر یا لجن است. مکونیوم سبز مایل به سیاه است. برخلاف مدفوع معمولی، مکونیوم بو ندارد.
مکونیوم از چه چیزی ساخته شده است؟
مکونیوم (مامیزه) از آب، سلول‌ها، ادرار، مو، مخاط و هر ماده دیگری که جنین داخل رحم می‌بلعد ساخته شده است. به عبارتی هر ماده‌ای که جنین جذب نمی‌کند در روده بزرگ جنین جمع می‌شود و مامیزه یا مامیزه را تشکیل می‌دهد.
آیا بلع مکونیوم توسط جنین مضر است؟
اگر جنین مکونیوم را ببلعد اشکالی ندارد. هنگامی که نوزادان مکونیوم را در رحم دفع می‌کنند، با مایع آمنیوتیک مخلوط می‌شود. قورت دادن این مخلوط به طور کلی بی‌ضرر است و مشکلی ایجاد نمی‌کند.
استنشاق مامیزه توسط جنین چقدر جدی است؟
مکونیوم ماده‌ای غلیظ و چسبنده است. هنگامی‌که این ماده توسط جنین تنفس یا استنشاق می‌شود، می‌تواند راه‌های هوایی جنین را پر کند و نفس کشیدن را برای جنین سخت کند. آسپیراسیون یا استنشاق مکونیوم توسط ریه‌های جنین را سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS) می‌نامند. سندرم آسپیراسیون مکونیومی، می‌تواند باعث ناراحتی تنفسی، عفونت و در موارد نادر باعث مرگ جنین شود.
علائم سندرم استنشاق مکونیوم
ماده مکونیوم اصولاً نباید به مجرای هوای جنین وارد شود. اما در صورت فشار به جنین باعث می‌شود تا مامیزه وارد ریه‌ها شود و این به نوبه خود سبب می‌شود اکسیژن لازم به جنین نرسد در این هنگام می‌گوییم سندرم استنشاق مامیزه رخ داده است که مشکل تنفسی را بیشتر می‌کند. علائم این استنشاق مکونیوم عبارت هستند از:
- نفس کشیدن سریع
- تغییر رنگ پوست به رنگ کبودی
- احساس تنگی نفس
- قفسه سینه متورم
- قرقر کردن
مداخلات پزشک برای نوزادی که مکونیوم استنشاق کرده است، چگونه است؟
اگر پزشکان مکونیوم را در مایع آمنیوتیک جنین تشخیص دهند، به دنبال علائم ناراحتی جنین خواهند بود. مکونیوم هنگامی که به ریه‌های جنین وارد شود و جنین آن را تنفس کند، مضر است. علائم رایج ناراحتی جنین در این شرایط شامل تغییرات در ضربان قلب و علائم مشکلات تنفسی مانند خرخر کردن، قرمز و داغ شدن بینی یا رنگ پوست آبی است. اگر نوزاد فعال است و گریه می‌کند، درمان لازم نیست.
اگر نوزاد بیش از حد مامیزه تنفس کرده است و علائم حیاتی‌اش ضعیف شده یا در مضیقه سطح اکسیژن است، پزشک متخصص، بینی، دهان و گلوی نوزاد را ساکشن می‌کند. در موارد شدیدتر، پرشک متخصص ممکن است یک لوله در گلوی نوزاد قرار دهند تا مکونیوم را بیشتر از نای مکش کند. در نهایت، یک ماسک اکسیژن را می‌توان بر روی صورت نوزاد قرار داد تا به نفس کشیدن نوزاد کمک کند.
آیا استنشاق مکونیوم می‌تواند باعث آسیب مغزی شود؟
استنشاق یا تنفس مکونیوم می‌تواند مشکلات شدید تنفسی ایجاد کند. در برخی موارد ممکن است نوزاد پس از زایمان نیاز به احیا ریوی داشته باشد. اگر نوزاد برای مدت طولانی کمبود اکسیژن داشته باشد، می‌تواند منجر به هیپوکسی (کمبود اکسیژن) شود. این یک روند غیرمعمول است.
آیا می‌توان مامیزه را از نظر وجود دارو آزمایش کنید؟
پاسخ مثبت است. آزمایش مکونیوم راهی برای تشخیص مصرف الکل، تنباکو و مواد مخدر مادر است. آزمایش مکونیوم می‌تواند مصرف طولانی مدت دارو (استفاده از داروها برای هفته‌ها یا ماه‌ها) را مشخص کند. مامیزه می‌تواند حتی دقیق‌تر از آزمایش‌های ادراری باشد.
چه زمانی نوزاد بیشتر احتمال دارد مکونیوم را استنشاق کند؟
اگر بارداری مادر بیش از ۴۰ هفته باشد، احتمال آسپیراسیون مکونیوم در نوزاد بالا است. هنگامی که زایمان به تاخیر بیفتید، احتمال بیشتری وجود دارد که نوزاد در حالی‌که هنوز در رحم است مکونیوم را دفع کند.
سخن آخر
مکونیوم اولین مدفوع کودک است. ظاهر مکونیوم ممکن است هشدار دهنده به نظر برسد، اما طبیعی است که مکونیوم یا مامیزه، تیره، ضخیم و چسبنده باشد. نوزاد باید ظرف ۴۸ ساعت پس از تولد، مامیزه را دفع کند. گاهی اوقات نوزادان در حالی که هنوز داخل رحم هستند مامیزه را دفع می‌کنند. نوزادان ممکن است مامیزه را ببلعند یا نفس بکشند. بلع مامیزه توسط جنین اشکالی ندارد، اما استنشاق مامیزه توسط ریه‌های جنین می‌تواند مشکلات وخیمی ایجاد کند. اگر این اتفاق بیفتد، پزشکان متخصص، نوزاد را برای علائم مشکلات تنفسی بررسی می‌کند. اکثر نوزادانی که مامیزه تنفس می‌کنند به سرعت بهبود می‌یابند و این مسئله، هیچ عارضه جانبی طولانی مدتی ندارند.