تاخیر رشد (رشد تاخیری) زمانی اتفاق می‌افتد که کودکان با سرعت طبیعی برای سن خود رشد نمی‌کند. این تاخیر ممکن است ناشی از یک بیماری زمینه‌ای مانند کمبود هورمون رشد یا کم کاری غده تیروئید باشد. در برخی موارد، درمان زودهنگام می‌تواند به کودک کمک کند تا به قد طبیعی یا نزدیک به نرمال برسد. اگر فکر می‌کنید فرزندتان با سرعت طبیعی رشد نمی‌کند، با پزشک او قرار ملاقات بگذارید. ممکن است این تاخیر رشد نشانه‌ای از سایر مشکلات سلامتی باشد. اما پیش از مراجعه به پزشک این مقاله از مجله اینترنتی پینو بیبی را مطالعات کنید تا سطح اطلاعات خود در خصوص رشد تاخیری فرزندان‌تان را بالا ببرید و بتوانید گفتگوی موثرتر و هدفمندتری با پزشک اطفال داشته باشید.
نقاط عطف رشد طبیعی
کودکان نقاط عطف خاصی را نشان می‌دهند که نشان دهنده رشد طبیعی است. پیشتر در مقالات «پنج مرحله مهم رشد و تکامل کودک»، «غربالگری‌های سلامت و پایش رشد برای نوزادان (از بدو تولد تا ۱۸ ماهگی)»، «عوامل دخیل در رشد عمومی کودک» و «نظارت والدین بر رشد کلی کودک» و «قد و وزن استاندارد کودک در سنین مختلف» به طور جامع به تعریف نقاط عطف و چگونگی نظارت والدین بر رشد کودک پرداخته‌ایم اما در این جا اشاره کوتاهی خواهیم کرد.
- نوزاد تا ۱۲ ماهگی: در این دوره، کودکان با قد متوسط حدود ۷۲ تا ۷۷,۵ سانتی‌متر رشد می‌کنند و در حدود ۸ تا ۱۰ کیلو گرم وزن دارند. این پیشرفت به جنسیت، تغذیه و ژنتیک آنها بستگی دارد.
- کودکان یک تا ۲ ساله: در این سن، کودکان با قد متوسط ۸۴ تا ۹۰ سانتی‌متر رشد می‌کنند و در حدود ۱۰,۵ تا ۱۳ کیلو گرم وزن دارند. عوامل هورمونی نقش اساسی در رشد و تکامل کودک شما دارند.
- کودکان ۲ تا ۳ ساله: کودکان در این سن ۹۱ تا ۹۸ سانتی‌متر رشد می‌کنند و در حدود ۱۳ تا ۱۵,۵ کیلو گرم وزن دارند.
علائم مرتبط با تاخیر در رشد
اگر کودک شما کوچکتر از سایر کودکان هم سن خود است، ممکن است مشکل رشد داشته باشد. اگر کوچکتر از ۹۵ درصد کودکان هم سن خود باشند و سرعت رشد او کند باشد، معمولاً یک مشکل پزشکی در نظر گرفته می‌شود. تاخیر رشد نیز ممکن است در کودکی که قد او در محدوده طبیعی است، اما سرعت رشدش کند شده است، تشخیص داده شود. بسته به علت اصلی تاخیر رشد، ممکن است رشد تاخیری علائم دیگری داشته باشند:
- اگر آنها اشکال خاصی از کوتولگی داشته باشند، اندازه بازوها یا پاهای آنها ممکن است نسبت به تنه آنها غیرعادی باشد.
- اگر سطح هورمون تیروکسین پایین باشد، ممکن است از دست دادن انرژی، یبوست، خشکی پوست، خشکی مو و مشکل گرم ماندن داشته باشند.
- اگر سطوح پایینی از هورمون رشد (GH) داشته باشند، می‌تواند بر رشد صورت آنها تأثیر بگذارد و باعث شود که به طور غیر طبیعی بچه به نظر برسند. در همین رابطه مقاله مربوط به «عملکرد هورمون رشد و بررسی اختلالات هورمون رشد» را مطالعه بفرمایید.
- اگر تاخیر در رشد آنها به دلیل بیماری معده یا روده باشد، ممکن است خون در مدفوع، اسهال، یبوست، استفراغ یا حالت تهوع داشته باشند.
چه چیزی باعث مشکلات رشد می‌شود؟
علت مشکل رشد بستگی به نوع اختلال رشد مورد نظر دارد. برخی از مشکلات رشد ژنتیکی هستند، در حالی که برخی دیگر ممکن است ناشی از اختلالات هورمونی یا جذب ضعیف غذا باشد. علل مشکلات رشد معمولاً به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
قد کوتاه خانوادگی: کوتاهی قد خانوادگی تمایل به پیروی از کوتاهی قد ارثی خانواده است. بدین مفهوم که کوتاهی قد در خانواده وراثتی است و مشکل خاص ژنتیکی نیست. اگر والدین یا سایر اعضای خانواده قد کوتاهی داشته باشند، رشد کودک با سرعت کمتری نسبت به همسالان خود معمول است. تاخیر در رشد به دلیل سابقه خانوادگی نشانه‌ای از یک مشکل اساسی نیست. ممکن است کودک فقط به دلیل ژنتیک، کودک کوتاه‌تر از حد متوسط باشد.
تأخیر رشد اساسی با تاخیر در نوجوانی یا تاخیر در بلوغ: کودکی که کوتاه‌تر از حد متوسط است و دیرتر از حد متوسط وارد دوره بلوغ می‌شود، اما با سرعت طبیعی رشد می‌کند، ممکن است دچار تاخیر در رشد شود.
کمبود هورمون رشد: در شرایط عادی، GH باعث رشد بافت‌های بدن می‌شود. کودکانی که کمبود نسبی یا کامل GH دارند، نمی‌توانند رشد سالمی‌داشته باشند. توصیه می‌کنیم مقاله مربوط به «عملکرد هورمون رشد و بررسی اختلالات هورمون رشد» را نیز مطالعه بفرمایید.
بیماری‌هایی که کل بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند: این بیماری‌ها، بیماری‌های سیستمیک نیز نامیده می‌شود. سوء تغذیه مداوم، بیماری‌های دستگاه گوارش، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های ریوی، دیابت و استرس شدید می‌تواند باعث مشکلات رشد شود.
بیماری‌های غدد درون ریز (هورمونی): تولید کافی هورمون تیروئید برای رشد طبیعی استخوان ضروری است. سندرم کوشینگ، یک بیماری نادر، می‌تواند ناشی از تعداد بی شماری از ناهنجاری‌ها باشد که منجر به ترشح بیش از حد کورتیکواستروئیدها توسط غده فوق کلیوی می‌شود. کمبود هورمون رشد شامل مشکل در غده هیپوفیز (غده کوچک در پایه مغز) است. غده هیپوفیز چندین هورمون از جمله هورمون رشد ترشح می‌کند.
مشکلات مادرزادی: این مشکلات در بدو تولد در بافت‌هایی که رشد در آن رخ می‌دهد، وجود دارد. با وضعیتی به نام محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR)، رشد آهسته در داخل رحم در طول بارداری اتفاق می‌افتد. این می‌تواند ناشی از عوامل بسیاری از جمله سیگار کشیدن در دوران بارداری باشد. نوزاد از نظر وزن و قد کوچکتر از حد طبیعی متولد می‌شود، اگر چه وزن او متناسب با قد کوتاهش می‌باشد.
سن استخوانی تاخیری: کودکان مبتلا به این بیماری کوتاه‌تر از حد متوسط هستند اما با سرعت طبیعی رشد می‌کنند. آنها معمولاً «سن استخوانی» تاخیری دارند، به این معنی که استخوان‌هایشان با سرعت کمتری نسبت به سنشان بالغ می‌شود. آنها همچنین دیرتر از همسالان خود به بلوغ می‌رسند. این منجر به قد کمتر از حد متوسط در سال‌های اولیه نوجوانی می‌شود، اما آنها تمایل دارند در بزرگسالی به همسالان خود برسند.
کم کاری تیروئید: نوزادان یا کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید دارای غده تیروئید کم کار هستند. تیروئید مسئول ترشح هورمون‌هایی است که باعث رشد طبیعی می‌شوند، بنابراین تاخیر در رشد نشانه احتمالی کم کاری تیروئید است. نوعی از بیماری کم کاری غده تیروئید نیز وجود دارد که مادرزادی است و از آن به عنوان کرتینیسم یاد می‌شود. علت بروز این بیماری کموبد ید در دوران بارداری مادر است. کریتنیسم سبب می‌شود که تاخیر در رشد، ناهنجاری‌های اسکلتی و عدم رشد مطلوب ناهنجاری‌های شناختی می‌شود.
داشتن کروموزوم‌های بسیار زیاد یا خیلی کم: می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی از جمله مشکلات رشد شود. یک ناهنجاری کروموزوم رایج که در نتیجه تعداد بسیار کم کروموزوم‌ها ایجاد می‌شود موارد زیر است:
سندرم ترنر: این سندرم یک اختلال ژنتیکی است که در دختران دیده می‌شود و باعث می‌شود آنها کوتاه‌تر از دیگران باشند و در دوران بلوغ رشد نکنند. شدت این مشکلات در بین افراد مبتلا متفاوت است. سندرم ترنر (TS) یک بیماری ژنتیکی است که زنانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد که بخشی یا تمام یک کروموزوم X را از دست داده اند. TS تقریباً ۱ نفر از هر ۲۵۰۰ زن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در حالی که کودکان مبتلا به TS مقادیر طبیعی GH تولید می‌کنند، بدن آنها به طور موثر از آن استفاده نمی‌کند.
سایر مشکلات سلامتی نیز ممکن است موجب تاخیر در رشد کودکان شود که از جمله آنها می‌توان به نارسایی قلب یا سیستم کلیوی (کلیه‌ها و غیره) باشد. بسیاری از شرایط را می‌توان با درمان پزشکی مدیریت یا اصلاح کرد.
سندرم داون: سندرم دوان ناشی از وجود یک کروموزوم ۲۱ اضافی در هر یک از سلول‌های بدن است. سندرم داون، یک بیماری ژنتیکی است که در آن افراد به جای ۴۶ کروموزوم معمول، ۴۷ کروموزوم دارند. معروف‌ترین علامت این بیماری تاخیر در رشد شناختی و عقب ماندگی ذهنی افراد مبتلاست. در کنار علائم ذهنی و مغزی علائم جسمی شامل دست و پای کوتاه و قامت کوتاه‌تر از حد نرمال است.
بیماری‌های استخوانی: مختلفی وجود دارند که بر قد و رشد تأثیر می‌گذارند که بسیاری از آنها ژنتیکی هستند. شایع ترین آکندروپلازی، نوعی کوتولگی است که در آن دست‌ها و پاهای کودک به نسبت طول بدنش کوتاه است. علاوه بر این، سر اغلب بزرگ است و تنه اندازه طبیعی دارد. اگر والدینشان بلند قد باشند، ممکن است برخی از دختران نسبت به سن خود قد غیر طبیعی داشته باشند. دیسپلازی اسکلتی نیز موجب تاخیر در رشد کودکان می‌شود. دیسپلازی اسکلتی، گروهی از شرایط که باعث مشکلاتی در رشد استخوان می‌شود.
علاوه بر این، اختلال رشدی به نام بلوغ زودرس با شروع زودهنگام نوجوانی مشخص می‌شود که در آن کودک در ابتدا نسبت به سن خود قد بلندی دارد، اما به دلیل بلوغ سریع استخوان، رشد در سنین پایین متوقف می‌شود و ممکن است کوتاه‌قد باشد.
در بزرگسالان نیز چند بیماری ژنتیکی وجود دارد که منجر به ناهنجاری قد و سایر مشکلات سلامتی نیز می‌شود. چندین اختلال رشد وجود دارد که ایدیوپاتیک هستند و دلیل مشخصی برای مشکل رشد ندارند.
سایر علل دیگر که منجر به رشد تاخیری در کودکان می‌شود عبارت هستند از:
- انواع خاصی از کم خونی، مانند کم خونی سلول داسی شکل
- بیماری‌های کلیوی، قلبی، گوارشی یا ریوی
- مصرف برخی داروها توسط مادر متولد شده در دوران بارداری
- تغذیه ضعیف
- استرس شدید
- تشخیص تاخیر در رشد
پزشک کودک شما با گرفتن یک تاریخچه پزشکی دقیق شروع می‌کند. آنها اطلاعاتی در مورد سابقه سلامت شخصی و خانوادگی فرزند شما جمع آوری می‌کنند، از جمله:
- شرایط بارداری مادر (سن مادر، تعداد زایمان، بیماری‌های مادر هنگام بارداری و …)
- قد و وزن کودک در بدو تولد
- قد سایر افراد خانواده‌شان
- اطلاعات در مورد سایر اعضای خانواده که تاخیر در رشد را تجربه کرده‌اند.
- پزشک همچنین ممکن است رشد کودک شما را برای شش ماه یا بیشتر ترسیم کند.
برخی آزمایش‌ها و مطالعات تصویربرداری نیز می‌توانند به پزشک در تشخیص کمک کنند. اشعه ایکس دست و مچ می‌تواند اطلاعات مهمی‌در مورد رشد استخوان کودک شما در رابطه با سن او ارائه دهد. آزمایش خون می‌تواند مشکلات مربوط به عدم تعادل هورمونی را شناسایی کند یا به تشخیص برخی بیماری‌های معده، روده، کلیه یا استخوان‌ها کمک کند.
در برخی موارد، پزشک ممکن است از کودک شما بخواهد که یک شب برای آزمایش خون در بیمارستان بماند. این به این دلیل است که حدود دو سوم تولید GH در هنگام خواب کودک شما اتفاق می‌افتد.
همچنین، تاخیر در رشد و قد کوچک ممکن است گاهی اوقات بخشی از عوارض یک سندرم باشد که کودک شما قبلاً با آن تشخیص داده شده است، مانند سندرم داون یا TS.
درمان تاخیر در رشد
برنامه درمانی کودک شما به علت تاخیر در رشد او بستگی دارد. برای رشد تاخیری مرتبط با سابقه خانوادگی یا تاخیر در قانون اساسی، پزشکان معمولاً هیچ درمان یا مداخله‌ای را توصیه نمی‌کنند.
تشخیص و درمان اختلالات رشد
اگر فکر می‌کنید کودک شما تحت تاثیر رشد آهسته و تاخیری است، با پزشک او صحبت کنید. پزشک کودک شما به طور معمول قد و وزن او را بررسی می‌کند. پزشک ممکن است آزمایش خون را برای تعیین علت کندی رشد انجام دهند. ممکن است اشعه ایکس نیز گرفته شود. پزشک همچنین ممکن است غده هیپوفیز کودک شما را که هورمون رشد تولید می‌کند، معاینه کند.
اگر چه درمان اختلالات رشد فوری نیست، تشخیص زودهنگام می‌تواند به برخی از کودکان کمک کند تا بهتر با این مشکل کنار بیایند. موارد زیر گزینه‌های درمانی است که پزشکان ممکن است برای کودکان در مراحل اولیه رشد توصیه کنند:
کمبود هورمون رشد
تزریق هورمون رشد ممکن است به کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد و همچنین سندرم ترنر کمک کند. تزریق هورمون رشد بی‌خطر و موثر در نظر گرفته می‌شود اما درمان می‌تواند پرهزینه باشد.
اگر کودک شما با کمبود GH تشخیص داده شود، پزشک ممکن است تزریق GH را به او توصیه کند. تزریق معمولاً می‌تواند در خانه توسط والدین انجام شود، معمولاً یک بار در روز.
این درمان احتمالاً برای چندین سال ادامه خواهد داشت زیرا فرزند شما به رشد خود ادامه می‌دهد. پزشک کودک شما اثربخشی درمان GH را کنترل می‌کند و دوز را بر اساس آن تنظیم می‌کند.
کم کاری تیروئید
اگر کودک دارای سطوح پایینی از این هورمون باشد، جایگزینی هورمون تیروئید ممکن است توصیه شود. پزشک کودک شما ممکن است داروهای جایگزین هورمون تیروئید را برای جبران کم کاری غده تیروئید کودک شما تجویز کند. در طول درمان، پزشک به طور منظم سطح هورمون تیروئید کودک شما را بررسی می‌کند. برخی از کودکان به طور طبیعی در عرض چند سال از این اختلال رشد می‌کنند، اما برخی دیگر ممکن است نیاز به ادامه درمان تا پایان عمر داشته باشند.
سندرم ترنر
اگر چه کودکان مبتلا به سندرم ترنر TS به طور طبیعی GH تولید می‌کنند، اما بدن آنها می‌تواند به طور موثرتری از آن استفاده کند که از طریق تزریق انجام شود. در حدود چهار تا شش سالگی، پزشک کودک شما ممکن است شروع تزریق روزانه GH را برای افزایش احتمال رسیدن به قد طبیعی بزرگسالان توصیه کند.
مشابه درمان کمبودGH، معمولاً می‌توانید تزریقات را در خانه برای کودک خود انجام بدهید. اگر تزریق‌ها علائم کودک شما را کنترل نکرد، پزشک می‌تواند دوز را تنظیم کند.
برای سایر علل زمینه‌ای، درمان‌ها یا مداخلات زیر ممکن است به شروع رشد طبیعی آنها کمک کند. علل زمینه‌ای احتمالی بیشتری نسبت به موارد ذکر شده در بالا وجود دارد. بسته به علت، ممکن است درمان‌های در دسترس دیگری برای تاخیر در رشد کودک شما وجود داشته باشد. برای اطلاعات بیشتر، با پزشک خود در مورد این که چگونه می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا به قد طبیعی بزرگسالان برسد، صحبت کنید.
چشم انداز کودکان با تاخیر در رشد چیست؟
چشم انداز درمان برای کودکان با تاخیر رشد به علت اصلی آن و همچنین زمان شروع درمان برای کودک بستگی دارد. اگر عقب ماندگی رشد در کودکان به موقع تشخیص داده شود و درمان شود، کودک می‌تواند کاملاً به قد نزدیک به نرمال برسد یا حتی مانند سایر کودکان هم سن به طور طبیعی رشد کند.
رشد قد کودک شما به علت تاخیر رشد و زمان شروع درمان بستگی دارد. اگر بیماری آنها به موقع تشخیص داده و درمان شود، ممکن است به قد طبیعی یا نزدیک به نرمال برسند.
انتظار بیش از حد برای شروع درمان می‌تواند خطر کوتاهی قد و سایر عوارض را افزایش دهد. هنگامی که صفحات رشد انتهای استخوان‌های آنها در بزرگسالی بسته شود، رشد بیشتری را تجربه نخواهند کرد.
از پزشک کودک خود بخواهید که اطلاعات بیشتری در مورد وضعیت خاص، برنامه درمانی و چشم انداز او کسب کند. پزشک می‌تواند به شما در درک شانس فرزندتان برای رسیدن به قد طبیعی و همچنین خطر عوارض احتمالی کمک کند.
از آن جایی که درمان زودهنگام ممکن است به فرزند شما کمک کند تا به قد طبیعی بزرگسالان برسد، به محض این که متوجه علائم یا علائم تاخیر در رشد شدید، با پزشک خود صحبت کنید. صرف نظر از این که درمان ممکن است یا خیر، شناسایی علل زمینه‌ای تاخیر در رشد کودک به شما کمک می‌کند تا نحوه ادامه درمان را تعیین کنید.
تشخیص و درمان دیرهنگام می‌تواند خطر عقب ماندگی جسمی و تعدادی از عوارض خطرناک دیگر برای سلامت کودک را افزایش دهد. زیرا با رسیدن به سن بلوغ باعث بسته شدن غضروف رشد استخوان کودک می‌شود و توانایی رشد قد بیشتر امری غیرممکن به نظر می‌رسد.
برای پیشگیری و بهبود رشد آهسته در کودکان، والدین باید محصولات حمایتی حاوی لیزین، ریزمغذی‌های ضروری و ویتامین‌هایی مانند ویتامین‌های خانواده B، روی، کروم، سلنیوم و … را برای کمک به رفع نیازهای کودکان مصرف کنند. نیازهای تغذیه‌ای کودکان را تامین کند. در عین حال، این ویتامین‌های ضروری به هضم غذا کمک می‌کنند، جذب مواد مغذی را افزایش می‌دهند، به بهبود بی‌اشتهایی کمک می‌کنند و به کودکان کمک می‌کنند تا خوب غذا بخورند. والدین همچنین می‌توانند از مکمل‌های غذایی و غذاهای کاربردی مشتق شده از طبیعت برای جذب آسان توسط کودک استفاده کنند. مهمترین چیز این است که بهبود علائم کودک باید در دراز مدت انجام شود. ترکیب بسیاری از انواع غذاهای کاربردی به طور همزمان یا تغییر بسیاری از انواع آن در مدت زمان کوتاه می‌تواند باعث شود که سیستم گوارشی کودک ناتوان و کاملاً خوب نباشد. بنابراین، والدین باید به طور مرتب پیگیر وضعیت سلامتی کودک خود باشد و رشد کودک خود را ارزیابی کنند.
سخن آخر
رشد آهسته زمانی اتفاق می‌افتد که یک کودک به میزان متوسط سن خود رشد نمی‌کند. تاخیر ممکن است به دلیل یک بیماری زمینه‌ای مانند کمبود هورمون رشد باشد. برخی از مشکلات رشد ژنتیکی هستند. برخی دیگر به دلیل اختلال هورمونی یا جذب ناکافی غذا ایجاد می‌شوند. در مقابل، کوتاهی قد لزوماً ناشی از یک بیماری یا اختلال زمینه‌ای نیست. ممکن است نتیجه داشتن خویشاوندان کوتاه قد باشد.