چگونه والدین می‌توانند به رشد کلی کودک کمک کنند؟

نظارت والدین بر رشد کلی کودک

یکی از وظایف مهم والدین نظارت بر رشد و نمو کودک است. توجه به مقوله رشد و نمو کودک از اهمیت بسیاری برخوردار است چرا که عواقب کم‌توجهی در این خصوص ممکن است برای همیشه و طول زندگی فرد، اثرات منفی خود را به جای گذارد و زندگی فرد را تحت‌تاثیر قرار دهد. به عنوان مثال کودکی که پرکاری تیروئید دارد ممکن است رشد قد او به اندازه کافی نباشد و این کوتاهی قد ممکن است برای تمام عمر اعتماد به نفس او را تحت تاثیر قرار دهد. کم تحرکی می‌تواند زمینه‌ساز چاقی شود، عادت به پرخوری و داشتن اضافه وزن می‌تواند فرد از داشتن فعالیت موثر در جامعه باز دارد. بنابراین آنچه در کودکی در جسم و روح کودک رخ می‌دهد می‌تواند تمام زندگی فرد را متاثر از خویش سازد. والدین مسئول و دوراندیش لازم است تا از همان ابتدای تولد نسبت به مسائل مربوط به رشد و نمو کودک خود حساس باشند. در این مقاله شما را با راهکارهایی موثر در جهت رشد مطلوب کودک دلبندتان آشنا خواهیم کرد. پس با تیم پینو بی‌بی همراه باشید.

چگونه والدین می‌توانند به رشد کلی کودک کمک کنند؟

وقتی سخن از شد به میان می‌آید توجه بیشتر افراد به رشد جسمی و فیزیکی فرد معطوف می‌شود در حالی که رشد جنبه‌های مختلفی دارد و از همین روست که متخصصان از اصطلاح رشد و نمو استفاده می‌کنند. بنابراین رشد شامل رشد شناختی، روانی و روحی، رشد اجتماعی و حتی کسب مهارت‌های حل مسئله، برقراری ارتباط با دیگران و مقوله‌های غیرفیزیکی مانند این‌ها نیز می‌شود. یکی از بزرگترین دغدغه‌های والدین اطمینان از رشد مطلوب فرزندان‌شان است. بیشتر والدین مدام در حال مقایسه کردن کودک خود با همسالانش هستند. برخی از والدین حتی در توجه به این مسئله دچار افراط و زیاده‌روی می‌شوند و حساسیت‌های کاذب آن‌ها نه تنها به رشد کودک کمکی نمی‌کند بلکه ممکن است رشد را مختل و یا حتی متوقف کند. در این مقاله نکات مهمی که والدین باید در مسئله رشد کلی کودک مد نظر داشته باشند به تفصیل تشریح شده است. توجه به این نکات مهم تضمینی برای اطمینان از رشد کافی و مطلوب کودک خواهد بود، پس پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله با تیم پینو بی‌بی همراه باشید و ابهامات ذهنی خود در این خصوص را برطرف نمایید.

فاکتورهای زیادی در رشد موثر و مناسب کودک دخیل هستند که می‌توان آن‌ها را در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار داد. مثلاً عوامل وابسته به رشد را می‌توان تحت عنوانین: عوامل فیزیکی، عوامل خانوادگی، عوامل اجتماعی، عوامل فرهنگی، عوامل اقتصادی، عوامل جغرافیایی و حتی عوامل مذهبی طبقه‌بندی کرد. اما به طور ساده می‌توان گفت آنچه والدین می‌توانند انجام دهند و باید که در رشد مناسب کودک خود مد نظر داشته باشند را می‌توان در چند عنوان خلاصه کرد که رژیم غذایی مناسب، خواب کافی، مسائل روحی و روانی، بررسی وضعیت سلامت جسمی، تقویت قوای ذهنی و داشتن تحرک بدنی. بنابراین به نوعی همه این عوامل زیر مجموعه‌ای از وضعیت اقتصادی، ساختار خانواده و محیط زندگی کودک است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت. 

اطمینان از سالم و کافی بودن رژیم غذایی کودک

وقتی سخن از رشد به میان می‌آید اولین آیتمی که در ذهن همه ما جرقه می‌زند، تغذیه سالم است. قطعاً داشتن تغذیه سالم یکی از مهم‌ترین فاکتورهای لازم برای رشد و بالندگی هر کودکی است. داشتن یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند منجر به پرورش یک کودک خوش‌اندام، زیبارو، قوی، شاد و باهوش شود. کودکان برای رشد و نمو نیازمند دریافت تمام مواد غذایی گروه‌های مختلف هرم غذایی هستند. گاهی برای والدین این تصور ایجاد می‌شود که باید مدام به فرزند خود قرص‌های مکمل و ویتامین بدهند و یا در هر وعده غذایی کودک گوشت سفید و یا گوشت قرمز را جای دهند. واقعیت این است که کودک نیازمند یک برنامه غذایی متنوع و متناسب با دوره رشد خودش هست. نیازهای تغذیه‌ای کودک در سنین مختلف متفاوت است و همچنین کودک علاوه بر گوشت و مرغ نیازمند مصرف انواع میوه‌جات و سبزیجات، آجیل‌ها و مغزها و لبنیات نیز هست. فقط کافی است به عنوان والدین کودک کمی درایت به خرج دهید و حتی اگر از لحاظ اقتصادی در وضعیت مناسبی به سر نمی‌برید، با بررسی خواص مواد خوراکی سعی کنید تا انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی، ریزمغذی‌ها و پروتئین‌های مورد نیاز برای رشد کودک را در رژیم غذایی کودک خود بگنجانید. برخی از مواد خوراکی در افزایش قد کودک موثر هستند، برخی دیگر در سلامت دندان‌ها و استخوان‌های کودک تأثیرگذار هستند، برخی مواد غذایی باعث بالا رفتن ضریب هوشی کودک می‌شوند و به طور کلی باید گفت که هر ماده خوراکی می‌تواند بخشی از نیاز کودک را برای رشد و نمو برطرف کند. از همین روست که داشتن یک برنامه غذایی متنوع بسیار مورد تأکید متخصصان تغذیه است. سعی کنید در هر فصل سال از میوه‌ها و سبزیجات تازه همان فصل استفاده کنید. موهبت‌های خدا به خصوص در کشور پهناور و حاصلخیزی مانند ایران عزیر، آنقدر زیاد است که شما می‌توانید چندین برنامه غذایی مختلف و متنوع برای کودک خود طرح‌ریزی کنید. سعی کنید مواد منجمد شده و مواد کنسروی را کنار بگذارید و از مواد تازه در رژیم غذایی کودک استفاده کنید. مواد خوراکی تازه خواص بیشتری دارند و البته طعم آن‌ها نیز خوشایندتر است. مصرف روغن، نمک، قند و شکر را در جیره غذایی کودک تا حد ممکن کاهش دهید. مراقب باشید که آنچه کودک شما در سن پایین به عنوان عادت غذایی به آن خو می‌کند ممکن است سلامت تمام عمر کودک را تحت تأثیر قرار دهد. اگر در خصوص داشتن یک رژیم غذایی مناسب برای کودک خود دچار تردید هستید مقاله «چگونه از یک رژیم غذایی سالم برای کودک خود اطمینان حاصل کنیم؟» را مطالعه بفرمایید.

اطمینان از خواب کافی و با کیفیت کودک

اگر از رژیم غذایی کودک خود اطمینان حاصل کردید لازم است تا نسبت به خواب کودک خود نیز حساس باشید. از همان ابتدای تولد نوزاد، در مورد الگوی خواب نوزاد خود حساس باشید و اطلاعات کافی در مورد خواب نوزاد را کسب کنید. آنچه شما از همان ابتدا به عنوان رویه‌های مشخص خواب نوزاد و کودک آن‌ها را بکار می‌بندید عادات خواب کودک را در آینده تعیین می‌کند. بدن کودک برای این که سوخت و ساز مناسبی داشته باشد نیازمند خواب کافی و باکیفیت است. بخشی از فرایند رشد کودک زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در خواب به سر می‌برد. با توجه به این که امروزه سبک زندگی افراد به شدت تغییر کرده است شاید عادت دادن کودک به یک برنامه خواب و استراحت منظم کار سختی باشد اما اگر نسبت به رشد کودک خود حساس هستید لازم است تا در این زمینه حساسیت به خرج دهید. کودک در سنین مختلف، نیازمند ساعات خواب و استراحت متفاوتی است، مثلاً یک نوزاد شاید روزی ۱۸ تا ۲۰ ساعت نیاز به خواب داشته باشد اما قطعاً یک کودک ۳ ساله زمان کمتری از شبانه روز نیاز به خواب دارد. برای این که کودک به برنامه خوابی که تنظیم می‌کنید پایبند باشد لازم است تا یک برنامه روتین برای پیش از خواب او برنامه‌ریزی کنید. این روتین می‌تواند شامل مسواک زدن، نخ دندان کشیدن، شب بخیر گفتن به اعضای خانواده، پوشیدن یک لباس خواب مناسب و راحت، رفتن به محل خواب، تاریک کردن فضای خواب کودک و حتی خواندن قصه و لالایی برای کودک باشد. با بزرگ شدن کودک ممکن است نیاز باشد تا این روتین تغییر کند، مثلاً در سنین مدرسه شاید کودک دوست باشد که خودش کتاب مورد علاقه‌اش را پیش از خواب مطالعه کند و یا قبل از خواب یک دوش آب ولرم بگیرد. برخی از والدین قبل از خواب یک لیوان شیر ولرم به کودک می‌دهند گرچه شیر باعث ایجاد آرامش در کودک خواهد شد اما امکان شب‌ادراری را در کودک افزایش می‌دهد و یا ممکن است در طول شب کودک را وادار به بیدار شدن و تخلیه مثانه کند. بهر تقدیر نوشیدن هیچ‌گونه مایعاتی یک ساعت قبل از خواب توصیه نمی‌شود چون ممکن است بر کیفیت خواب شبانه کودک تأثیر منفی داشته باشد. توجه داشته باشید که برخی کودکان ممکن است است از خوابیدن در فضای تاریک وحشت داشته باشند بنابراین روشن گذاشتن یک چراغ خواب کوچک در گوشه‌ای از اتاق و دورتر از محل خواب کودک می‌تواند در ایجاد احساس آرامش و امنیت خاطر کودک موثر باشد. فراموش نکنید که خوابیدن در فضای روشن و زیر نور چراغ اصلاً مورد تأیید متخصصان خواب نیست و بهتر است از همان ابتدا کودک را به خوابیدن در محیط بدون نور عادت دهید. آنچه مسلم است فراهم کردن فضایی که کودک در آن احساس امنیت و آرامش داشته باشد بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد. پس لازم است تا ترس‌های کودک خود را شناسایی کنید و در مورد آن‌ها با او صحبت کنید گاهی یک ترس نهفته و پنهانی می‌تواند خواب کودک را مختل کند و عدم داشتن یک خواب کافی و باکیفیت قطعاً بر رشد و سلامت کودک تأثیر منفی خواهد داشت. برخی والدین برای این که کودک خود را تشویق کنند که زودتر به تخت‌خواب برود به او اجازه می‌دهند پیش از خواب دقایقی با گوشی موبایل بازی کند، این بدترین کاری است که والدین می‌توانند در حق فرزندان‌ خود انجام دهند. استفاده از موبایل در سنین کودکی اصلاً توصیه نمی‌شود، بازی با موبایل قبل از خواب در کیفیت خواب کودک اثر منفی دارد، ضمن این که وقتی نور اتاق کم است، نور پس زمینه موبایل به شدت به چشم‌های کودک آسیب می‌رساند. نکته‌ای که همواره طی این مقاله و مقالات مشابه بهن     آن اشاره شد، چنین کاری باعث می‌شود کودک به این کار ناپسند عادت کند و این عادت ممکن است برای همیشه با کودک باقی بماند. علاوه بر این بهتر است تمام وسایل الکترونیکی نزدیک اتاق خواب کودک را از پریز برق جدا کنید، وسایل الکترونیکی حتی وقتی خاموش هم هستند از خود امواج مغناطیسی ساطع می‌کنند، امواج مغناطیسی نیز می‌توانند با امواج مغزی کودک حین خواب تداخل ایجاد کنند و بر کیفیت خواب کودک اثرات منفی داشته باشند.

نظارت بر وضعیت سلامت و انجام چک‌آپ‌های دوره‌ای

ابتلای کودک به بیماری‌های مختلف می‌تواند جلوی رشد و نمو او را بگیرد و در روند رشد او اختلال ایجاد کند. اگر کودک شما دارای بیماری‌های مادرزادی است لازم است تا در مورد مراجعه به پزشک و مراقبت‌های لازم از او محتاط و حساس باشید. بیماری‌های مزمن می‌تواند روند رشد کودک را تحت تأثیر قرار دهد. در مورد بیماری کودک خود تحقیق کنید و بهترین روش‌های مراقبت از کودک خود را پیدا کرده و به کار ببندید. اگر کودک شما بیماری خاصی ندارد لازم است تا چک‌آپ‌های دوره‌ای برای اطمینان از وضعیت مناسب رشد و سلامت او را مد نظر داشته باشید. برای این که مطمئن شوید کودک شما انواع ویتامین، پروتئین و املاح معدنی لازم را از برنامه غذایی خود دریافت می‌کند بنا به صلاحدید پزشک هر ۶ ماه یا سالی یکبار تست خون از او بگیرید و نتایج آزمایش خون را به یک متخصص اطفال نشان دهید تا در صورت نیاز به مصرف مکمل پزشک شما را آگاه کند. مراجعه به چشم‌پزشکی برای اطمینان از دید کافی کودک نیز بسیار مهم است و باید در دوره‌های زمانی مختلف انجام شود. مراقب سلامت دندان‌های کودک خود نیز باشید و چک‌آپ دوره‌ای و مراجعه به دندان‌پزشک را فراموش نکنید. بررسی میزان ترشح‌ هورمون‌هایی که بر رشد و نمو کودک موثر هستند از طریق انجام تست خون میسر است لذا در مواردی که رشد کودک در حد مطلوب نیست پزشک یک آزمایش خون کامل و بررسی انواع هورمون را درخواست خواهد کرد. نسبت به بیماری‌های کودک و درمان به موقع آن‌ها دقت نظر کافی را داشته باشید. درد کشیدن می‌تواند عاملی برای توقف رشد کودک باشد، همچنین برخی عوارض بیماری‌ها ممکن است اثرات منفی نهفته‌ای داشته باشند که سال‌ها بعد اثرات وخیم و ناگوار خود را آشکار کنند. بنابراین نسبت به مراجعه به متخصص و انجام چک‌آپ‌های دوره‌ای نیز با حساسیت برخورد کنید.  

تشویق کودک به داشتن تحرک و فعالیت جسمی

یکی از معضلات امروزی جوامع اضافه وزن و چاقی در کودکان است. امروزه سبک زندگی افراد تغییر کرده است و کودکان کمتر تحرک می‌کنند. چاقی و اضافه وزن موجب بروز انواع بیماری‌ها در کودکان می‌شود و بیماری به نوبه خود بر رشد مناسب کودک تأثیر منفی خواهد داشت. لازم است تا والدین همواره نسبت به اضافه وزن کودک خود حساس باشند و راهکارهای مختلف را برای مقابله با اضافه وزن کودک به کار ببندند. تحرک داشتن علاوه بر این که بر متابولیسم بدن کودک موثر است موجب آزاد شدن هورمون اندروفین در بدن کودک می‌شود که موجب ایجاد حس شادی و آرامش در کودک خواهد شد. یافته‌های ناشی از تحقیقات علمی حاکی از آن است که کودکانی که فعالیت جسمی بیشتری دارند، رشد و استحکام استخوان‌ها در آن‌ها بسیار بیشتر و بهتر از کودکان کم تحرک است. باور عمومی بر این است که کودکان کم تحرک دچار اضافه وزن می‌شوند لازم است بدانید که در برخی موادر کم تحرکی عاملی برای کاهش اشتها و کاهش شدید وزن در کودکان نیز خواهد بود که به اندازه اضافه و چاقی می‌تواند اثرات منفی بر رشد کودک داشته باشد.  

توجه به حالات روحی کودک

در کنار توجه به جسم به روح و روان کودک خود نیز توجه داشته باشید. در برخی مواقع کودک تغذیه مناسب دارد و ممکن است تحرک کافی هم داشته باشد اما رشد مطلوبی نداشته باشد. کودکان دنیای کوچک اما پیچیده‌ای دارند. گاهی بی‌توجهی والدین به کودک، مشغله زیاد والدین، زورگویی خواهر یا بردار بزرگتر، عدم توانایی کودک در برقراری ارتباط با همسلان، تولد نوزاد جدید، از دست دادن نزدیکان، تماشای فیلم یا انیمیشن‌های نامناسب و خشن، فوبیا و ترس‌های مرضی و بسیاری از عوامل دیگر ممکن است سلامت روح کودک را به خطر بیاندازد. روح و جسم ارتباط تناتنگی دارند و هر نوع رنجش و ناراحتی روحی مستقیماً بر جسم و بدن کودک تأثیر منفی خود را خواهد گذاشت. با کودک خود دوست باشید و به او اجازه صحبت کردن و اظهارنظر کردن بدهید، کلام کودک را خود را قطع نکنید و اجازه دهید کودک با کلمات منقطع و بریده بریده خود منظورشان را به شما بفهماند، این کار باعث می‌شود اعتماد به نفس کودک شما بالا برود و همچنین کودک در بیان احساسات خود بی‌پروا و جسور شود. چنین کودکانی راحت‌تر در مورد مسائل و مشکلات خود با والدین‌شان گفتگو می‌کنند. اگر مشکل روحی کودک پیچیده است و شما به عنوان والدین از عهده حل مشکل برنمی‌آیید، لازم است تا با روانشناس کودک مشاوره کنید.

پرورش مهارت‌های ذهنی و بهره هوشی

بخشی از فرایند رشد و تکامل کودک مربوط به رشد ذهنی و مهارت‌های حل مسئله است. کودکانی که مهارت‌های اجتماعی لازم را برای برقراری با دیگران به ویژه با همسالان خود ندارند، معمولاً منزوی و پرخاشگر می‌شوند. چنین کودکانی ممکن است دچار اختلالات خواب شوند. اختلالات تغذیه‌ای نیز از جمله مشکلاتی است که ممکن است این کودکان به آن دچار شوند. بعضی از کودکان برای فرار از عواقب این ناتوانی خود پرخوری می‌کنند در حالی که برخی دیگر ممکن است اشتهای خود را از دست بدهند. دنیای امروزی، دنیای برقراری ارتباط موثر و تصمیم‌گیری منطقی است، امروزه حل یک چالش روحی شاید از حل یک مسئله ریاضی مهم‌تر باشد به همین دلیل است که هوش اجتماعی و کاربردی (EQ) امروزه از بهره هوشی (IQ) مهم‌تر است. مهارت‌های حل مسئله را در کودک خود پرورش دهید، به کودک فرصت مبارزه و حل چالش‌های زندگیش را بدهید، از دور کودک خود را مورد نظارت قرار دهید و تا زمانی که احساس عجز و ناتوانی به سراغ کودک‌تان نیامده وارد عمل نشوید. این که شما والدین حمایتگری باشید بسیار مطلوب است اما پشتیبانی بیش از حد و غیرضروری کودک شما را وابسته و ضعیف بار خواهد آرود. راه‌های تقویت بهره‌ هوشی کودک را به کار ببندید و اجازه دهید کودک برخی مسائل کم‌خطر را با آزمون و خطا یاد بگیرد، فرصت تجربه کردن را از کودک خود نگیرید. اگر کودک شما در باغچه بازی کند و لباس‌هایش گلی شود در عوض می‌تواند راجعه به حشرات و حیوانات کوچکی که در باغچه زیست می‌کنند اطلاعات شهودی بدست آورد و می‌تواند گیاهان را لمس کند، این‌ها تجربیات ساده‌ای هستند که لابیرنت‌های مغز کودک را به تکاپو وامی‌دارند.