سندرم جنین الکلی

آنچه باید در مورد سندرم جنین الکلی بدانید

هر زن و مردی که به عنوان شریک جنسی اقدام به برقراری رابطه جنسی و فرزندآوری می‌کنند در قبال جنین تشکیل شده و نوزاد آینده مسئول هستند. در بسیاری از موارد افراد به میل و اراداه خویش تن به پذیرش مسئولیت مادر و پدر شدن داده‌اند و حتی اگر تشکیل جنین ناخواسته هم باشد باز افراد در قبال جنین مسئول هستند. لذا باید تمام حمیت خود را به کار ببندند تا جنین را طی دوران بارداری و پس از تولد محافظت کنند. مسئولیت حفظ جان و سلامتی جنین و نوزاد تا زمانی که نوزاد به یک فرد بالغ بدل شود همواره با والدین است. شاید مسئولیت مادر در این زمینه سنگین‌تر هم باشد چرا که ۹ ماه سرنوشت‌ساز زندگی هر شخصی درون رحم مادر سپری می‌شود. آنچه مادر مصرف می‌کند از مواد خوراکی، دارو، سیگار یا مواد مخدر و مشروبات الکلی همه و همه بر جنین داخل رحم اثر می‌گذارد. همانطور که در مقاله مربوط به سندرم محرومیت نوزاد اشاره کردیم همانطور که مادر تحت تاثیر مصرف مواد مخدر معتاد می‌شود جنین نیز دچار اعتیاد ناخواسته به این مواد خواهد شد. در مورد مادران الکلی نیز نوزاد ناخواسته تحت تاثیر ترکیبات الکلی که مادر مصرف می‌کند قرار می‌گیرد. مصرف الکل توسط مادر بسیاری از کارکردهای طبیعی رشد مغزی، رفتاری و روحی کودک را دچار اختلال می‌کند و کودک ممکن است در بدو تولد و یا در سال‌های حتی نوجوانی و جوانی با عوارض سوء مصرف مادر دست به گریبان باشد. تیم پینو بیبی در این مقاله به بررسی سندرم جنین الکلی می‌پردازد و امیدوار است خواندن این مقاله مفید و تکان‌دهنده مادران الکلی را به فکر وا دارد تا مصرف الکل را حداقل طی دوران بارداری به طور کامل قطع کنند چرا که قطعاً هیچ چیز مهم‌تر از سلامت فرزندشان نیست. 

سندرم جنین الکلی (FAS) Fetal Alcohol Syndrome

اختلالات طیف جنین الکلی Fetal Alcohol Spectrum Disorders (FASDs) به مجموعه‌ای از شرایط در فردی که قبل از تولد در معرض الکل قرار گرفته است اشاره می‌کند. این اثرات می‌تواند شامل مشکلات فیزیکی، مشکلات رفتاری و یادگیری باشد. اغلب، فردی که دارای FASD است ترکیبی از این مشکلات را نیز دارد. زمانی‌که مادری در دوران قبل از بارداری و حین بارداری الکل مصرف می‌کند ترکیبات الکلی از جفت عبور کرده به جنین می‌رسد. بدن جنین هنوز سازگاری برای هضم و یا دفع الکل را پیدا نکرده است بنابراین این الکل جذب بدن جنین می‌شود. این الکل در جذب اکسیژن و مواد تغذیه‌ای برای جنین ایجاد مشکل می‌کند. پیامد آن ایجاد یکسری مشکلات رفتاری، حرکتی و اختلات رشدی برای نوزادی است که قرار است متولد بشود.

ناهنجاری‌های مرتبط با مصرف الکل در دوران بارداری

شدیدترین حالت ابتلا جنینی که مادرش در دوران بارداری بیش از اندازه الکل مصرف ‌کرده است، نارسایی سندرم جنین الکلی(FAS)  است. انواع دیگر این نارهنجاری‌ عبارت هستند از سندرم جنینی جزئی ناشی از الکل (PFAS)، نارسایی‌های هنگام تولد مرتبط با الکل (ARBD) و نارسایی‌های تکامل سیستم عصبی مرتبط با الکل (ARND).

علت بروز این سندرم و روش‌های پیشگیری از آن

سندرم جنین الکلی FAS زمانی رخ می‌دهد که فرد قبل از تولد در معرض الکل قرار گیرد. الکل موجود در خون مادر از طریق بند ناف به نوزاد منتقل می‌شود.

هیچ مقدار و معیار مشخصِ ایمنی از مصرف الکل در دوران بارداری یا هنگام تلاش برای باردار شدن وجود ندارد. هم‌چنین هیچ زمان مطمئنی برای نوشیدن الکل در دوران بارداری که بی‌خطری الکل را تضمین کند، وجود ندارد. الکل می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی برای جنین در حال رشد در طول بارداری شود، این خطرات می‌تواند حتی قبل از این‌که یک زن از بارداری خود آگاه شود، جنین را متاثر سازد. همه انواع الکل به یک اندازه مضر هستند، از جمله تمام انواع شراب‌ها و آبجو.

برای جلوگیری از بروز سندرم جنین الکی FAS، یک زن در صورت بارداری یا احتمال بارداری باید از مصرف الکل خودداری کند. این موضوع به خصوص در بانوانی که قصد فرزندآوری دارند بسیار حائز اهمیت است چرا که ممکن است از حاملگی یک زن ۴ تا ۶ هفته گذشته باشد اما او از بارداری خود خبر نداشته باشد.

هیچ وقت برای قطع مصرف الکل در دوران بارداری دیر نیست. از آنجایی که رشد مغز در طول بارداری اتفاق می‌افتد، قطع مصرف الکل باعث بهبود سلامت و رفاه کودک می‌شود. اگر کودک قبل از تولد در معرض الکل قرار نگیرد، بروز نشانگان جنین الکلی FASD قابل پیشگیری است.

علائم و نشانه‌ها سندرم جنین الکلی

سندرم جنین الکلی FAS به مجموعه‌ای از نشانه‌ها اشاره دارد که نشان دهنده طیف وسیعی از اثراتی است که می‌تواند برای فردی که قبل از تولد در معرض الکل قرار گرفته است رخ دهد. این شرایط می‌تواند هر فرد را به طرق مختلف تحت تاثیر قرار دهد و تاثیرات آن از خفیف تا شدید متغیر باشد.

کودکی که مبتلا به نشانگان جنین الکلی FASD است ممکن است علائم و نشانه‌های در بخش ذهنی، جسمی و رفتاری نشان می‌دهد که این علائم به شرح ذیل هستند:

مشکلات مغز و سیستم عصبی مرکزی

• هماهنگی و تعادل ضعیف

• بیش فعال بودن و یا پرخاشگری

• تغییرات خلقی سریع

• مشکل در توجه و پردازش اطلاعات

• حافظه ضعیف

• مشکل در حل مسائل (به خصوص در ریاضیات)

• عدم تشخیص پیامدهای انتخابی

• ناتوانی‌های یادگیری

• تاخیر در تکلم و زبان

• ناتوانی ذهنی یا IQ پایین

• مهارت‌های استدلالی و قضاوت ضعیف

• مشکلات خواب

نقایص فیزیکی و جسمی

برخی از علائم ظاهری در کودکان مبتلا به سندرم جنین الکلی عبارت هستند از:

• وزن کم بدن، رشد جسمی کند (قبل و بعد از تولد)
• قد کوتاه‌تر از حد متوسط
• ابعاد مغز و اندازه دور سر کوچک است
• مشکلات بینایی و یا شنوایی
• مشکلات قلب، کلیه‌ها یا استخوان‌ها
• مشکل در میکدن سینه مادر
• بدشکلی مفاصل، اندام ها و انگشتان دست
• چشم‌ها کوچک
• لب فوقانی بسیار نازک
• بینی رو به بالا
• ویژگی‌های غیرطبیعی صورت، مانند برآمدگی صاف بین بینی و لب بالایی (این برجستگی فیلتروم philtrum نامیده می‌شود)  

نشانه‌های رفتاری و اجتماعی

این کودکان ممکن است در عملکرد، مواجه، مقابله و تعامل با دیگران دچار مشکل شوند که شامل موارد ذیل می‌باشد:

• مشکل در مدرسه
• عدم سازگاری و یا مشکل در سازگاری با شرایط و تغییر رفتار یا حرکت از کاری به کار دیگر
• مشکل در کنار آمدن با دیگران
• مهارت‌های اجتماعی ضعیف (مثل دوست‌یابی)
• مشکلات رفتاری و کنترل تکانه
• تصور ضعیف از زمان و گذشت زمان
• مشکل در انجام وظیفه و تعهدات
• مشکل در برنامه‌ریزی و یا به سرانجام رساندن کارها و وظایف

تشخیص نشانگان جنین الکی FASD

مشکلات متفاوت با درجات مختلف مربوط به مصرف الکل توسط مادر در دوران جنینی گزارش شده است. کودکان مبتلا به سندرم جنین الکلی FASD براساس علائم خاص عبارت هستند از:

• سندرم جنین الکل (FAS): نشان دهنده درگیرترین انتهای طیف FASD است. افراد مبتلا به FAS دارای مشکلات سیستم عصبی مرکزی (CNS)، ویژگی‌های جزئی در صورت و مشکلات رشد هستند. افراد مبتلا به FAS ممکن است در یادگیری، حافظه، دامنه توجه، ارتباط، بینایی یا شنوایی مشکل داشته باشند. آن‌ها ممکن است ترکیبی از این مشکلات را داشته باشند. افراد مبتلا به FAS اغلب در مدرسه مشکلاتی دارند و کنار آمدن با دیگران برای آن‌ها دشوار است.
• اختلال رشد عصبی مرتبط با الکل (ARND): افراد مبتلا به ARND ممکن است دارای ناتوانی‌های ذهنی و مشکلات رفتاری و یادگیری باشند. آن‌ها ممکن است در مدرسه عملکرد ضعیفی داشته باشند و در ریاضیات، حافظه و به خاطرسپاری، توجه، قضاوت و کنترل ضعیف تکانه مشکل داشته باشند.
• نقایص مادرزادی مرتبط با الکل (ARBD): افراد مبتلا به ARBD ممکن است مشکلاتی در قلب، کلیه‌ها، استخوان‌ها یا شنوایی داشته باشند. این افراد ممکن است ترکیبی از همه این موارد را بروز دهند.
• اختلال عصبی رفتاری مرتبط با مواجه با الکل قبل از تولد (ND-PAE): برای اولین بار به عنوان یک بیماری شناخته شده در راهنمای تشخیصی و آماری (DSM 5) انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) در سال ۲۰۱۳ میلادی به عنوان بیماری در لیست گنجانده شد. کودک یا جوانی با اختلال ND-PAE در سه زمینه مشکلاتی خواهد داشت:
  • تفکر و حافظه، جایی که کودک ممکن است در برنامه‌ریزی مشکل داشته باشد یا ممکن است مطالبی را که قبلاً یاد گرفته فراموش کند.
  • مشکلات رفتاری، مانند عصبانیت شدید، مشکلات خلقی (مثلاً تحریک‌پذیری زیاد) و مشکل در انتقال توجه از یک کار به کار دیگر
  • مشکل در کارهای روزمره، که می‌تواند شامل مشکلات در حمام کردن، لباس پوشیدن مناسب فصل و بازی با کودکان دیگر باشد.

علاوه بر این، برای تشخیص ND-PAE، مادر کودک باید قبل از تولد نوزاد؛ بیش از حداقل میزان الکل مصرف کرده باشد، که انجمن روانشانسی آمریکا؛ آن را بیش از ۱۳ نوشیدنی الکلی در ماه‌های بارداری تعریف می‌کند (یعنی هر ۳۰ روز یکبار در دوران بارداری) یا بیش از ۲ نوشیدنی الکلی در هر بار مصرف الکل توسط مادر. اصطلاح اثرات جنین الکلی (FAE) قبلاً برای توصیف ناتوانی‌های ذهنی و مشکلات رفتاری، یادگیری در فردی که مادرش در دوران بارداری الکل مصرف می‌کرد استفاده می‌شد. در سال ۱۹۹۶ میلادی موسسه پزشکی(IOM) اصطلاح FAE را با اصطلاحات اختلال رشد عصبی مرتبط با الکل (ARND) و نقایص مادرزادی مرتبط با الکل (ARBD) جایگزین کرد.

تشخیص نشانگان جنین الکلی

از اصطلاح FASD جهت استفاده به عنوان یک تشخیص بالینی نمی‌توان بهره برد. تشخیص FASD می‌تواند سخت باشد زیرا هیچ آزمایش پزشکی مانند آزمایش خون برای این شرایط وجود ندارد و سایر اختلالاتی مانند ADHD (اختلال کمبود توجه / بیش فعالی) و سندرم ویلیامز (یک نوع نارسایی رشد عصبی) نیز علائمی مانند سندرم جنین الکلی را دارند.

برای تشخیص نشانگان جنین الکلی FASD، پزشکان به دنبال موارد زیر هستند:

• قرار گرفتن در معرض الکل قبل از تولد؛ اگر چه برای تشخیص نیازی به تایید نیست
• مشکلات سیستم عصبی مرکزی (مانند اندازه کوچک سر، مشکلات توجه و بیش فعالی، هماهنگی ضعیف بین عضلات و اندام‌ها)
• قد، وزن یا هر دو کمتر از حد متوسط است
• ویژگی‌های غیرطبیعی صورت (مانند برجستگی فیلتروم)
• شنیدن صدای سوفل قلبی  Heart Murmur(صدای غیر معمول قلب) در معاینه قلب نوزاد با گوشی

پیامدهای رفتاری سندرم جنین الکلی

در سندرم جنین الکلی نیز هم مانند بسیاری از بیماری‌ها برخی از علائم دیرتر بروز پیدا می‌کند و یا برخی مشکلات به عنوان عوارض ثانویه بیماری شناخته می‌شود. در مورد سندرم جنین الکلی نیز شاید برخی از مشکلات در افرادی که مبتلا به سندرم جنین الکلی هستند در بدو تولد بروز پیدا نکنند اما با گذشت زمان این علائم و نشانه‌ها نمایان می‌شوند. همچنین برخی رفتارهای خلقی نیز پیامد این سندرم هستند که به مرور در زندگی کودک خود را نشان می‌دهد. برخی از متخصصین این مشکلات تحت عنوان «ناتوانی‌های ثانویه» طبقه‌بندی می‌کنند، یعنی ممکن است در ابتدا جز رفتار کودک مبتلا شناخته نشود و گذر زمان این رفتارها را برای اطرافیان نمایان و قابل لمس می‌کند.

•  اختلال توجه و یا نقص توجه
•  بیش فعالی  (ADHD)
• پرخاشگری، زیر پا گذاشتن قوانین و مقررات
• رفتار اجتماعی نامناسب، عدم درک رفتار دیگران
• سوء مصرف الکل و مواد مخدر و نیاز به بستری شدن جهت ترک
• احتمال شرکت در کارهای غیرقانونی، گاهاً قربانی نیز می‌شوند
• اختلالات سلامت روان (مثل افسردگی، اضطراب زیاد و ناامیدی)
• اختلالات تغدیه
• مشکلات ماندن در مدرسه یا اتمام آن (خطر تعلیق، اخراج و یا ترک تحصیل)
• مشکلات در زندگی مستقل و مشکل اشتغال
• رفتارهای جنسی نامناسب
• مرگ زودرس بر اثر تصادف، قتل و یا خودکشی

درمان سندرم جنین الکلی

اثرات نشانگان جنین الکلی به صورت مادام العمر می‌باشد. هیچ درمانی برای FASD وجود ندارد، اما تحقیقات نشان می‌دهد که خدمات درمانی مداخله‌جویانه زود هنگام می‌تواند رشد کودک را بهبود بخشد.

انواع مختلفی از گزینه‌های درمانی پیش روی والدین دارای کودک مبتلا به سندرم جنین الکلی وجود دارد. از جمله آن‌ها می‌توان به دارو برای کمک به کاهش بروز برخی علائم، درمان رفتاری و آموزشی، آموزش والدین، و سایر رویکردهای جایگزین اشاره کرد. یک نوع درمان مشخص برای همه کودکان مبتلا به نشانگان جنین الکلی وجود ندارد. برنامه‌های درمانی شامل نظارت دقیق، پیگیرانه و تغییرات در برنامه درمانی در صورت نیاز در طول مسیر درمانی خواهد بود.

همچنین، عوامل حمایتی نیز می‌تواند به کاهش اثرات FASD کمک کند. این عوامل حمایتی به افراد مبتلا به نشانگان جنین الکلی کمک کند تا به پتانسیل کامل خود برسند.

عوامل حمایتی را تحت عنوان درمان غیردارویی نیز می‌توان قلمداد کرد، این درمان‌های حمایتی عبارت هستند از:

• تشخیص قبل از ۶ سالگی
• محیط گرم و دوست داشتنی خانه، سبب پرورش ویژگی‌های رفتاری و فکری کودک می‌شود
• تداوم و پایداری در طول سال‌های تحصیلی در مدرسه
• عدم اعمال خشونت در منزل و مدرسه
• در صورت نیاز استخدام یک آموزگار خصوصی برای جبران یادگیری‌های بهتر دروس
• مشارکت در آموزش‌های ویژه و خدمات اجتماعی
• آموزش دوست‌یابی و مهارت کنترل احساسات
• گفتار درمانی

درمان دارویی سندرم جنین الکلی  

برای نشانگان جنین الکلی به طور مستقیم دارویی جهت درمان وجود ندارد بلکه داروهای جهت کاهش عوارض و برطرف شدن برخی از نشانه‌ها‌ و علائم تجویز می‌شود. برخی از این داروها عبارت هستند از:

• داروهای اعصاب به منظور درمان پرخاشگری و اختلالات خلقی سریع
• داروهای ضدافسردگی به منظور درمان مشکلات روحی و واکنش‌های منفی، ناامیدی
• محرک‌ها به منظور درمان عدم تمرکز، بیش فعالی و سایر مشکلات رفتاری
• داروهای ضد اضطراب به منظور درمان اضطراب و تنش

کلام آخر

سندرم جنین الکلی ناشی از مصرف الکل توسط مادر در دوران بارداری و یا اعتیاد بیش از اندازه مادر در دوران قبل از بارداری است. این الکل توسط جفت به جنین می‌رسد و جنین قادر به متابولیزه کردن (هضم) این الکل نیست و در نتیجه سلول‌های مغزی کودک در مدت زمان بیشتری در معرض الکل هستند و همچنین الکل مانع رسیدن اکسیژن و مواد مغذی کافی به سلول‌های کودک به ویژه سلول‌های مغزی می‌شود. مجموعه این فرایندها باعث اختلالات رشدی به خصوص اختلالات مغزی می‌شود. مصرف الکل و مقدار الکل در هر دوره‌ای از بارداری که مصرف بشود اثرات خود را بر جنین می‌گذارد لذا ترک مصرف الکل هم در هر دوره‌ای از بارداری یک گام کمکی است، زیرا آلودگی جنین به الکل درجات مختلفی دارد که در موارد شدید آن، نشانگان جنین الکلی FAS بروز می‌یابد. برخی علائم سندرم در دوران مدرسه، نوجوانی و جوانی بیشتر خود را نشان می‌دهد. درمان این سندرم بیشتر درمان رفتاری و حمایتی است. آثار جسمی حاصل از این سندرم درمان ناشدنی است. بنابراین اگر زنی قصد بارداری دارد باید حتماً قبل از بارداری و حین بارداری از مصرف الکل خوداری نماید. درست مانند موارد منع مصرف مواد افیونی که باعث تولد نوزادانی با نشانگان محرومیت نوزادی هستند.