کودکان موجودات حساسی هستند که نیازمند توجه و محبت هستند. ابراز محبت به کودکان به عنوان یک فاکتور مهم در روند رشد آن‌ها به تایید اکثر متخصصان رسیده است و متخصصان مختلف اعتقاد دارند کودکانی که مورد مهر و محبت خانواده و اطرافیان قرار دارند زودتر به نقاط عطف رشد دست می‌یابند و عملکرد شناختی و روانشناسی مطلوب‌تری دارند. تحقیقات نشان داده است که کودکانی که از محبت خانواده اشباع هستند درجه هوش اجتماعی و هوش هیجانی بالاتری دارند. اما گاهی برخی والدین پا را فراتر گذاشته به قدری در برابر خواسته‌ها کودک تسلیم می‌شوند که موجب تخریب شخصیت کودک می‌شوند در چنین مواردی کودکان از سوی اطرافیان لقب لوس و یا ننر می‌گیرند، برچسبی که برای والدین بسیار آزاردهنده است و البته رفتار چنین کودکانی نیز برای سایرین غیرقابل تحمل است. کودکان لوس در برابر خواسته‌های نابجای خود اصرار می‌ورزند و والدین چنین کودکانی به عنوان والدین محبت کننده افراطی شناخته می‌شوند که در برابر هر خواسته‌های نامعقول، نابجا و گاهاً زورگویانه کودک سر تسلیم فرد می‌آورند. تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله قصد دارد تا به شما راهکارهایی را در خصوص چگونگی رفتار با کودک لوس ارائه کند. به کار بستن چنین راهکارهایی نه تنها به شکل‌گیری شخصیت مناسب کودک کمک خواهد کرد بلکه برای والدین نیز تمرینی است جهت نه گفتن به خواسته‌های نامعقول دیگران.
ویژگی بچه‌های لوس
اگر اهل خرید باشید و در فروشگاه‌ها یا پاساژها قدم بزنید بدون شک شاهد این صحنه خواهید بود: کودکی که از والدینش درخواست خرید یک اسباب‌بازی، خوراکی و … را دارد و با شنیدن پاسخ منفی والدین واکنش‌های عجیب و غریبی از خود نشان می‌دهد، ممکن است وسط سالن روی سطح آلوده زمین بنشیند و در حالی که دست و پاهایش را به اطراف پرت می‌کند، جیغ بزند و یا گریه کند، ممکن است به سوی وسایل مغازه‌ها حمله‌ور شود و وسایل و هر آن چه که در دسترسش هست را تخریب کند، گاهی ممکن است به سمت والدین و یا اطرافیان حمله‌ور شود و آن‌ها را کتک بزند، استفاده از الفاظ رکیک نیز در چنین شرایط ممکن است از سوی چنین کودکانی سر بزند. در چنین شرایطی والدینی که مستاصل مانده و از حجمه نگاه و سرزنش اطرافیان شرمسار شده‌اند ممکن است خیلی سریع تسلیم خواسته کودک شوند و به خواسته نابجای او تن در دهند.
شاید اگر تنها به چند دهه قبل برگردیم چنین تصاویری به ندرت در کوچه و بازار دیده می‌شد. امروزه شاهد کودکان لوس بیشتری هستیم تا جایی که متخصصان اصطلاح «سندرم کودک لوس» را وارد ادبیات روانشناسی و علمی کرده‌اند. در گذشته نظام تربیتی با اکنون بسیار متفاوت بود، نوع تربیت کودکان بر پایه نظام والدین سالارانه‌ای بود که حتی گاهی به کودک اجازه مطرح کردن خواسته‌های معقولش را هم نمی‌داد چه برسد به اصرار در خصوص خواسته‌های غیرمعقول. علاوه بر این در گذشته تعداد فرزندان زیاد بود و قطعاً والدین مجبور بودند برای مدیریت امکانات در خانواده و توزیع عادلانه آن، بسیاری از خواسته‌های کوچک و بزرگ فرزندان‌شان را نادیده بگیرند. در کنار این عوامل باید به نقش افزایش آگاهی و ورود اطلاعات روانشناسی و روانشناختی به جامعه کوچک خانواده را نیز افزود که گاهی به جای آن که جنبه کمک کننده و ارشادی داشته باشد جنبه افراطی و مخرب داشته است.
در نهایت امروزه تعداد کودکان لوس در جوامع مختلف به ویژه جوامع شهری و پیشرفته در حال افزایش است و این جای نگرانی بسیار دارد. اگر از ما بپرسند که معیارمان برای اطلاق لقب لوس و ننر به یک کودک چیست شاید نتوانیم توضیح روشنی ارائه دهیم اما همه ما در وجود خود معیارهای را برای این برچسب اخلاقی ناپسند در ذهن داریم. اگر بخواهیم این فاکتورها را به صورت خلاصه ذکر کنیم شاید بتوانیم موارد زیر را لیست کنیم:
- بی‌احترامی کردن به دیگران
- کج خلقی و بداخلاقی و عبوس بودن
- نافرمانی و لجبازی
- خودخواهی و عدم مسئولیت‌پذیری
- مهارت ضعیف در یافتن دوست
- عدم مشارکت فعال در فعالیت‌های تیم، گروهی و اجتماعی؛ انزوا و تنهایی
- عدم داشتن انگیزه کافی برای شروع یک فعالیت
- عملکرد ضعیف در فعالیت‌های روزمره و تکالیف مدرسه
- غمگین، ترسیده و مضطرب بودن
- عدم استقلال و وابسته بودن
نشانه‌هایی که مشخص می‌کند شما در حال تربیت یک کودک لوس هستید؟
گاهی اوقات همان کوچولوی جذابی که روزی هزار بار قربان صدقه‌اش می‌روید رفتارهایی از خودش بروز می‌دهد که شما را تا حد انفجار عصبانی می‌کند، گاهی از رفتارهای نسنجیده او احساس شرمساری می‌کنید اما نکته‌ای که باید توجه داشته باشید این است که مسئول این رفتارهای ناپسند شما هستید، شما هستید که با تربیت نادرست خود کودک را از یک موجود دوست داشتنی به یک هیولا تبدیل کرده‌اید. اگر شما به عنوان والدین و مربی کودک موراد زیر را انجام می‌دهید متاسفانه باید بگوییم شما به تربیت یک کودک لوس کمک شایانی می‌کنید:
- به خواسته‌ها و درخواست‌های او بی‌چون و چرا پاسخ مثبت می‌دهید.
- اغلب کودک شما در حال تهدید کردن شما و پرخاشگری است.
- شما همواره در حال حمایت و پشتیبانی بی‌دریغ و گاهی حتی غیرضروری از فرزندتان هستید و اجازه مواجه شدن با مشکلات را به کودک نمی‌دهید.
- نظام تشویق و پاداش‌دهی در سیستم تربیتی شما هیچ رویه مشخص و معقولی ندارد و شما مدام در حال رشوه و باج دادن به کودک‌تان هستید.
- کودک خود را بیش از حد مادی‌گرا بار آورده‌اید و مدام در خرید اسباب‌بازی، وسایل سرگرمی و خوراکی برای فرزندتان هستید.
- کودک شما در برابر هر گونه آموزش آداب معاشرت جبهه می‌گیرد و حاضر نیست قوانین ساده اجتماعی را رعایت کند و هنگام گوشزد کردن قوانین به او با واکنش پرخاشگرایانه وی مواجه خواهید شد.
- او به راحتی به دیگران بی‌احترامی می‌کند و رفتارهای ناپسند او با انفعال شما همراه است.
- بیش از حد مجاز و فراتر از حد و اندازه خود در مسائل دخالت می‌کند و به خصوص در بیشتر مسائل خانوادگی خود را درگیر می‌کند و این رفتار او از سوی شما نفی نمی‌شود.
- بسیاری از کارها و مسئولیت‌ها را به جای او انجام می‌دهید و او در برابر هیچ کاری احساس مسئولیت نمی‌کند.
اثرات تربیت یک فرزند لوس
شاید در نگاه اول تصور کنید که لوس بودن فرزندتان مسئله‌ای است که بعدها در بزرگسالی مرتفع می‌شود و فرزند شما فقط در کودکی درگیر آن است اما تبعات لوس کردن فرزند برای همیشه بر کودک شما اثر خواهد داشت. وقتی شما در برابر همه خواسته‌های کودک خود بدون مقاومت تسلیم می‌شوید زیاده‌خواهی و افزون‌طلبی را در کودک خود نهادینه می‌کنید. چنین کودکانی در بزرگسالی نیز رفتارهای خودپسندانه و خودخواهانه از خود بروز می‌دهند که قطعاً مورد پسند و تایید اطرافیان نیست. از طرفی حمایت بدون قید و شرط و همه جانبه شما در همه مسائل حتی مشکلات ساده بین کودک با همسالانش باعث می‌شود کودک مهارت حل مسئله و گره‌گشایی از مشکلات را یاد نگیرد، در واقع شما به عنوان والدین محبت کننده افراطی به قدری کودک را لای زر ورق بزرگ می‌کنید که در بزرگسالی، کودک همواره برای هر کاری نیازمند مساعدت و استعانت از شماست. چنین فردی استقلال لازم را نخواهد داشت و نمی‌تواند گلیم خودش را در جامعه از آب بیرون بکشد.
کودکان لوس همواره تایید و تشویق‌های نابجا و نامتعارف دریافت کرده‌اند آن‌ها اغلب برای کارهای کوچک پاداش‌های بزرگی دریافت نموده‌اند اما به مرور زمان توقعات این کودکان نیز بیشتر می‌شود و خواسته‌های کودک نیز با خودش قد می‌کشند در این شرایط بسیاری از والدین از پاسخگویی به نیازهای غیرمعقول فرزندشان عاجز می‌شود و این شروع تنش در خانواده است. از طرفی جامعه به مانند شما مهربان و سخاوتمند نیست و نه تنها ممکن است کودک برای کار خود تشویق نشود بلکه ممکن است توبیخ و یا حتی تنبیه شود از این رو این کودکان معمولآً با ورود به جامعه و حضور در جمع همسالان از پیدا کردن دوست عاجز هستند و همیشه مضطرب و نگران به نظر می‌رسند.
کودکان لوس ممکن است به خاطر توجه و حمایت زیاد والدین رو به قلدری بیاورند و دیگران را آزار دهند چرا که می‌دانند در هر صورت از تنبیه خبری نیست و همواره مورد حمایت و پشتیبانی والدین‌شان هستند. کودکان لوس از بی‌احترامی کردن و پرخاشگری ابایی ندارند و ممکن است حتی به مربیان مدرسه و معلمان خود نیز بی‌احترامی کنند چرا که هرگز رفتار زشت آن‌ها مورد انتقاد قرار نگرفته است بنابراین مفهوم اشتباه کردن و عذرخواهی برای آن‌ها جا نیافتاده است. کودک لوس برای بدست آوردن آن چه که می‌خواهد دست به هر کاری می‌زند و حتی ممکن است دست به کارهای غیرقانونی نیز بزنند.
چگونه با کودک لوس برخورد کنیم؟
با توجه به اثرات مخربی که لوس کردن کودک بر زندگی فردی و اجتماعی او خواهد داشت لازم است اگر تا به حال در خصوص تربیت فرزندتان سهل‌انگاری کرده‌اید از امروز رویه خود را تغییر دهید و سعی کنید با بکارگیری نکات زیر از حالت انفعال درآمده و برای پرورش یک کودک مستقل، موفق و منطقی گام‌های اساسی بردارید. قطعاً ایجاد تغییر سخت است و این دشواری هم برای شما و هم برای فرزندتان چالش‌های جدیدی به همراه خواهد داشت اما مطمئن باشید به امتحان کردنش می‌ارزد. به یاد داشته باشید تغییرات یک شبه رخ نمی‌دهد و باید صبور باشید. برای اخذ نتیجه بهتر توصیه می‌کنیم تا موارد زیر را به تدریج در پروسه تربیتی فرزندتان به کار بگیرید و برای اطمینان از حصول نتیجه سعی کنید تا مربیان و معلمان کودک را نیز در این امر درگیر کنید و در صورت لزوم از یک مشاور روانشناس و یک متخصص علوم تربیتی راهنمایی و مشاوره بگیرید.
قبول کنید که کودک شما لوس است
اولین و مهم‌ترین گام این است که بپذیرد کودک شما لوس بار آمده است. نشانه‌های کودک لوس که در بالا گفته شد را در نظر داشته باشید. ارزیابی و قضاوت دیگران را در نظر بگیرید. گاهی شما اصلاً متوجه این قضیه نیستید که در حال پرورش یک کودک لوس هستید اما کامنت‌ها و بازخوردهایی که از دیگران به ویژه دوستان دریافت می‌کنید می‌تواند نگرش شما را تغییر دهد. ممطئناً پذیرش این مسئله برای شما سخت است اما لازم است تا با خودتان صادق باشید، یادتان باشید گر چه ضرب المثل ماهی را هر وقت از آب بگیرید تازه است همواره صادق است اما گاهی به دام انداختن یک ماهی جوان غذای لذیذتری خواهد بود تا یک ماهی پیر و ضعیف؛ بنابراین هر چه زودتر دست به اقدام بزنید نتایج مطلوب‌تر خواهند بود.
نظم را وارد زندگی کودک کنید
کودکان لوس انضباط گریز هستند. همانطور که پیشتر گفتیم آن‌ها از پذیرش مسئولیت سر باز می‌زنند چون مطمئن هستند شما در نقش یک ناجی همواره کارهای ناتمام آن‌ها را تمام خواهید کرد. به کودک بیاموزید که زندگی اجتماعی مستلزم رعایت قوانین و قواعدی است که در اصطلاح کلی پدیده‌ای به نام نظم را ایجاد می‌کند. بنابراین از کودک بخواهید تکالیف و مسئولیت‌های خودش را بر عهده بگیرد. برای شروع بهتر است هر هفته یک مسئولیت جدید را به او محول کنید شاید در ابتدا کودک در مقابل این اقدام شما جبهه‌گیری کند و از پذیرش مسئولیت استنکاف کند اما اگر صبور باشید و اجازه دهید کودک با عواقب کارش مواجه شود خیلی زود کودک رعایت نظم و قوانین را یاد خواهد گرفت.
از نظام تنبیه و پاداش به جا و درست استفاده کنید
شاید تا به حال برای هر کار کوچکی به کودک‌تان پاداش می‌دادید حتی وقتی کودک وظایف خود را نیز انجام می‌داد برای او یک کادو یا هدیه خریداری می‌کردید اما باید این رفتار را متوقف کنید. کودک باید بداند که دریافت پاداش نیازمند انجام یک کار ارزشمند است. از همکنون تصمیم بگیرید که برای ساکت کردن کودک و فرونشاندن رفتارهای ناپسند او به جای خرید و دادن باج از شیوه تربیتی و تنبیه مناسب استفاده کنید گاهی بهترین روش نادیده گرفتن رفتار کودک است. اجازه ندهید کودک با رفتار ناپسند خود از شما رشوه بگیرد.
رفتار کودک را اغراق‌آمیز تحسین نکنید
استفاده از لغات مثبت و شایسته برای مخاطب قرار دادن کودک کار پسندیده‌ای است اما به یاد داشته باشید اعتماد به نفس کاذب ممکن است کودک شما را لوس کند. مثلاً اگر کودک شما یک نقاشی کشیده است که در سطح نقاشی همسالانش هست بی‌خود و بی‌جهت نقاشی او را شاهکار معرفی نکنید. زدن برچسب بااستعداد، باهوش، توانمند، دانا، موفق، هنرمند و القابی از این دست آن هم زمانی که در واقعیت کودک شما در یک امر خاص همتراز سایر همسالان خودش هست این پیام را به کودک مخابره می‌کند که برتر از دیگران است. این احساس خود برتربینی باعث می‌شود کودک نتواند رابطه مثبتی و موثری با دیگران برقرار کند و دوستان زیادی نداشته باشد. در ضمن ممکن است بولد کردن و برجسته ساختن هر فعالیت کودک منجر به مخفی ماندن استعداد اصلی او شود و در دراز مدت قطعاً کودک درخواهد یافت که تفاوتی با همسالان خود ندارد و این برای کودک یک تخریب درونی شخصیت است که منجر به کاهش عزت نفس او خواهد شد و حتی ممکن است کودک برای جبران و محو کردن چنین احساسی دست به اعمال خرابکارانه بزند و درصدد تخریب کارها و صدمه زدن به دیگران باشد تا بدین طریق بیشتر دیده شود.
ارزش و مفهوم پول را به آن‌ها بیاموزید
تیم متخصص پینو بیبی در مقاله‌ای به طور مفصل به بررسی آموزش مدیریت پول تو جیبی و ارائه اولین درس‌های اقتصادی و مدیریت پول به کودکان پرداخته است. کودک باید بداند منابع مالی خانواده محدود هستند و او نمی‌تواند هر چه دوست دارد را داشته باشد. او باید یاد بگیرد که اجازه دارد به اندازه محدودی پول خرج کند و اگر منبع مالی که در اختیارش قرار دارد تمام شود دیگر قادر نخواهد بود، چیزی را خریداری کند.
اگر کودک اصرار زیادی به خرج کردن پول بیشتر و یا خرید یک وسیله گران دارد بد نیست از این فرصت استفاده کنید و ضمن بالا بردن روحیه همکاری و مسئولیت‌پذیری از وی درخواست کنید تا با انجام یک کار مثلاً جارو برقی کشیدن اتاق پذیرایی یا مرتب کردن انباری مقداری پول بدست بیاورد. در و.اقع به کودک می‌آموزید باید برای بدست آوردن آن چه که دوست دارد تلاش بیشتری بکند و همیشه همه چیز برای او مهیا نخواهد بود. در ضمن چنین فعالیتی درس اقتصادی و مدیریت مالی مهمی به کودک است.
متناسب با سن کودک به او مسئولیت واگذار کنید
از کودک بخواهید تا در انجام امور منزل مشارکت داشته باشد. کودک لوس در انجام کارهای روزمره تنبل هستند و اصولاً تن به کار نمی‌دهد. این کاهلی و سستی در آینده برای آن‌ها دردسرساز خواهد شد. با کارهای کوچک شروع کنید از او بخواهید برای چیدن میز ناهار به شما کمک کند یا مثلاً بعد از خرید از فروشگاه یک کیسه کوچک و سبک را به او بدهید تا حمل کند. نگران نباشید انجام چنین کارهای کودک شما را خسته نمی‌کند بلکه برای پرورش احساس مسئولیت‌پذیری و حتی رشد ماهیچه‌های او مفید نیز هستند. برای این که کودک را در انجام امور منزل مشارکت دهید مقاله‌های فعالیت‌های مونته‌سوری را مطالعه کنید تا راهکارهای مناسب جهت مشارکت فعالانه کودک را بیاموزید. این مقاله برای ۵ رده سنی (۲.۵ تا ۳.۵ سال، ۳.۵ تا ۴.۵ سال، ۴.۵ تا ۵ سال، ۵ تا ۶ سال و ۶ تا ۷ سال) ارائه شده است.
اشتباهات کودک را به او گوشزد کنید
یادتان باشد کودک ممکن است متوجه رفتار خود نباشد و حتی درک نکند که چقدر رفتار او زشت و آزاردهنده است بنابراین لازم است تا شما به عنوان والدین در زمان مناسب با او درباره رفتار زننده‌اش صحبت کنید. این گفتگو رو به زمانی موکول کنید که هر دو آرام هستید و عصبانیت هر دوی شما فروکش کرده است. به کودک توضیح دهید که چرا رفتارش اشتباه بوده و شما انتظار داشتید او در آن شرایط خاص، چه رفتاری داشته باشد. رفتار اشتباه و رفتار صحیح جایگزین آن را برای کودک تشریح کنید و از او بخواهید تا درباره احساس خودش با شما صحبت کند.
عذرخواهی کردن را به کودک بیاموزید
یکی از جنبه‌های شخصیتی کودکان لوس خودشیفتگی و عدم پذیرش اشتباه است. همین عدم پذیرش خطا و اشتباه باعث می‌شود که کودک لوس در برابر عذرخواهی کردن و طلب پوزش از دیگران مقاومت کنند. چنین کودکانی گوشِ شنیدن انتقاد را ندارند اما شما به عنوان والدین باید به آن‌ها بیاموزید که در صورتی که اشتباهی مرتکب می‌شوند لازم است تا غرورشان را زیر پا بگذارند و عذرخواهی کنند و معذرت خواهی و طلب بخشش چیزی از شخصیت آن‌ها کم نخواهد کرد و بلکه به آن خواهد افزود. اگر در قبال فرزندتان مرتکب اشتباهی شدید از او عذرخواهی کنید اما به خاطر نخریدن اسباب‌بازی و یا تنبیه کودک هرگز از او عذرخواهی نکنید. عذرخواهی نابجا به اندازه عذرخواهی نکردن بجا می‌تواند مخرب باشد.
مهربان و موثر بودن را به کودک بیاموزید
جنبه خودخواهی کودک خود را با تشویق او به انجام کارهای خیرخواهانه کمرنگ کنید. از کودک خود درخواست کنید تا در کارهای مانند پاکسازی محیط زیست، کمک به کودکان نیازمند و سالمندان مشارکت کند. به او مفهوم احسان و بخشش را یاد بدهید و از او بخواهید تا به خواست و انتخاب خودش یکی از اسباب‌بازی‌هایش را به یک کودک نیازمند هدیه کند اما بلافاصله بعد از این که کودک چنین کاری انجام داد برای او یک اسباب‌بازی جایگزین نخرید اجازه دهید تا کودک مفاهیمی مانند فداکاری، از خودگذشتگی و مهربانی را درک کند.
در تربیت فرزندتان با هیچکس شوخی نداشته باشید
گاهی اطرافیان به ویژه خویشاوندان نزدیک ممکن است از فرط دوست داشتن زیاد در تربیت فرزند شما دخالت کنند و به خواسته‌های نامعقول کودک تن در دهند و یا در برابر گریه‌های مداوم و گوش خراش کودک فوراً تسلیم شوند. در حالی که شما در منزل با جدیت با کودک خود برخورد می‌کنید ممکن است پدربزرگ، مادربزرگ، خاله، عمه، عمو یا دایی به دلیل علاقه زیاد کودک شما را لوس کنند. در چنین شرایطی لازم است در موقعیتی که کودک حضور ندارد با این افراد به صورت جدی صحبت کنید و از آن‌ها بخواهید تا در برابر خواسته‌ها و درخواست‌های نابجای کودک شما مقاومت کنند. اگر این گفتگوی جدی و منطقی کارساز نبود بهتر است زمانی که کودک با چنین افرادی سپری می‌کند را به حداقل برسانید و تا زمانی که رفتار کودک شما کاملاً اصلاح نشده است به کودک اجازه ندهید با چنین افرادی تنها بماند.
جدیت به خرج دهید و روی حرف‌تان بمانید
بسیاری از والدین برای کودک‌شان قوانینی وضع می‌کنند اما در مواقعی به دلایل مختلف این قوانین را نقض می‌کنند. گاهی حتی به دلیل منافع خودشان قوانینی که برای کودک تعیین کرده‌اند را زیر پا می‌گذارند مثلاً برای تنظیم خواب کودک و به موقع بیدار شدن او هر روز او را صبح ساعت ۷ بیدار می‌کنند تا صبحانه بخورد و سپس به مهدکودک یا مدرسه برود اما روزهای جمعه و روزهای تعطیل سهل‌انگاری می‌کنند و تا ظهر می‌خوابند و نظم خواب کودک را نیز بر هم می‌زنند یا برای این که از شر نق زدن‌های کودک خلاص شوند با پرداخت پول و یا خرید یک خوراکی یا اسباب‌بازی او را ساکت می‌کنند. به یاد داشته باشید از بکار بردن تهدیدهای تو خالی خودداری کنید و اگر حرفی می‌زنید سر حرف‌تان باشید. از عبارتی مانند «برای همیشه باهات قهرم» یا «دیگه برات هیچی نمی‌خرم» و یا عباراتی مانند این، استفاده نکنید چون این عبارت بسیار پوچ و واهی هستند و شما نمی‌توانید برای همیشه با کودک خود قهر باشید و یا دیگر برای او هیچ چیز نخرید.
صبر کردن را به کودک بیاموزید
کودکان لوس دوست دارند در اسرع وقت به خواسته آن‌ها پاسخ مثبت داده شود. سعی کنید حتی خواسته‌ها معقول کودک را با کمی تامل و تعلل برآورده کنید. مثلاً اگر کودک از شما می‌خواهد تا عروسکش را از بالای کمد پایین بیاورید تا با آن بازی کند به کودک بگویید باید کمی صبر کند تا شما گلدان‌ها را آب بدهید و سپس این کار را خواهید کرد. به خاطر داشته باشید صبر کودکان مانند بزرگسالان نیست پس در برابر خواسته منطقی کودک او را بیش از حد معطل نکنید چون ممکن است کودک عصبانی و یا ناامید شود و یا گمان کند که برای شما ارزش ندارد. کودکان در سنین پایین بین ۳ تا ۵ دقیقه می‌توانند صبر کنند و هر چه سن آن‌ها بیشتر شود صبرشان نیز بیشتر خواهد شد.
سخن آخر
توجه و مهربانی بیش از حد، جز این که کودک شما را به یک کودک لوس بدل کند هیچ سود دیگری ندارد. مهر و محبت خود را از کودک‌تان دریغ نکنید اما در لحظاتی که لازم است جدیت و قاطعیت خود را نیز به کودک نشان دهید. آن چه امروز در قبال کودک خود انجام می‌دهید در آینده شخصیت او را خواهد ساخت بنابراین با این فکر که او هنوز بچه است و فرصت زیادی برای تغییر فتار او وجود دارد خود را فریب ندهید.