هذیان نمایش ترومن، توهم نمایش ترومن، سندرم ترومن شو (TSD) همگی اشاره به یک نوع اختلال ذهنی دارند. این اختلال نوعی هذیان است که در آن فرد معتقد است که زندگی او یک واقعیت نمایشی صحنه‌سازی شده است، یا این که افرادی، زندگی او را در دوربین‌ها تماشا می‌کنند. این اصطلاح در سال ۲۰۰۸ میلادی توسط برادران گلد (جوئل گلد و ایان گلد)، روانپزشک و فیلسوف اعصاب، به ترتیب پس از فیلم نمایش ترومن در سال ۱۹۹۸ میلادی بر روی تابلوهای فیلم ابداع شد. توهم نمایش ترومن به طور رسمی به رسمیت شناخته نشده است و در راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا فهرست نشده است. تعداد کمی از افراد متوهم متقاعد شده‌اند که آنها ستاره‌های یک واقعیت نمایشی خیالی هستند، اما پزشکان در مورد این که آیا این فقط یک هذیان یا توهم ذهنی است یا خیر اختلاف نظر دارند.
پیش زمینه هذیان ذهنی ترومن
گسترش سریع فناوری این سؤال را مطرح می‌کند که کدامیک از توهمات به واقعیت نزدیکتر است و کدام یک عجیب و غریب است. اصطلاح هذیان ذهنی ترومن برگرفته از فیلمی همنام، با نام نمایش ترومن اس؛ یک فیلم کمدی – درام محصول ۱۹۹۸ میلادی به کارگردانی پیتر ویر و نویسندگی اندرو نیکول است. بازیگر فیلم جیم کری نقش ترومن بربنک را بازی می‌کند، مردی که متوجه می‌شود در یک واقعیت ساخته شده زندگی می‌کند که شبانه روز در سراسر جهان زندگی او از تلویزیون پخش می‌شود. از زمانی که او در رحم مادر بود، تمام زندگی او از تلویزیون پخش شده است و همه افراد زندگی او، بازیگران دستمزدی هستند و در حال فیلم بازی کردن بر اساس سناریوری هستند که کارگردان برای آنها نوشته است. هنگامی که ترومن بربنک حقیقت وجود خود را کشف می‌کند، می‌جنگد تا از کسانی که او را در تمام زندگی‌اش کنترل کرده‌اند، فرار کند.
خلاصه داستان نمایش ترومن حول آگاهی تدریجی ترومن از این که چیزی در زندگی‌اش اشتباه است (یعنی به نظر می‌رسد که دنیا حول محور او می‌چرخد) و تمایل او برای فرار از شهری که در آن زندگی می‌کند، می‌چرخد. به دلیل رتبه‌بندی بالای تماشاگران، تهیه‌کنندگان سریال سعی می‌کنند نمایش را حفظ کنند حتی زمانی که ترومن شروع به شک دارد که چیزی در زندگی‌اش اشتباه است. سپس تهیه‌کنندگان و نویسندگان سریال به بازیگران دستور می‌دهند که به ترومن بگویند که او این چیزها را تصور می‌کند و او (به هر جهت و مقاصد) بیمار روانی است (یعنی این یک توهم آزاری است).
این مفهوم خاص پیش از این فیلم از یک قسمت سریال منطقه گرگ و میش در سال ۱۹۸۹ میلادی با عنوان «خدمات ویژه» الهام گرفته شده بود، که با کشف دوربین در آینه حمام خود توسط قهرمان شروع می‌شود. این مرد خیلی زود متوجه می‌شود که زندگی او ۲۴ ساعت برای تماشاگران تلویزیون در سراسر جهان پخش می‌شود. در سال ۱۹۴۱ میلادی، نویسنده داستان‌های علمی تخیلی رابرت ای هاینلاین این داستان را نوشته بود، داستانی درباره مردی که اطرافش را افرادی احاطه کرده‌اند که کارشان متقاعد کردن او به این است که او دیوانه است و نه یکی از معدود افراد واقعی در دنیایش. در سال ۱۹۵۹ میلادی، فیلیپ کی دیک رمانی به نام Time Out of Joint نوشت که در آن قهرمان داستان در دنیایی زندگی می‌کند که در آن «خانواده» و «دوستان» او همگی برای حفظ این توهم پول می‌گیرند. رمان‌های علمی تخیلی بعدی، موضوع را تکرار می‌کنند. در حالی که این کتاب‌ها جنبه‌های نمایش واقعی نمایش ترومن را ندارند، اما در «مفهوم جهانی که توسط دیگران ساخته شده است» مشترک هستند.
توهمات چه هستند؟
هذیان (باورهای ثابت و غلط) علائمی هستند که در غیاب بیماری ارگانیک نشان دهنده بیماری روانپزشکی هستند. محتوای هذیان به طور قابل توجهی متفاوت است (محدود شده توسط تخیل فرد متوهم)، اما موضوعات خاصی شناسایی شده است: به عنوان مثال، آزار و شکنجه. این موضوعات از این جهت اهمیت تشخیصی دارند که به تشخیص‌های خاصی اشاره می‌کنند. به عنوان مثال، هذیان‌های آزاردهنده به طور کلاسیک با روان پریشی مرتبط هستند.
تاثیر فرهنگی بر توهم و هذیان ذهنی
محتوای هذیان‌ها همواره با تجربه زندگی یک فرد مرتبط است و به نظر می‌رسد فرهنگ معاصر نقش مهمی در بروز آن ایفا می‌کند. یک مطالعه گذشته نگر که در سال ۲۰۰۸ میلادی انجام شد نشان داد که چگونه یک محتوای هذیانی از مذهبی – جادویی، به سیاسی و در نهایت به مضمون فنی تبدیل شده است. اگر چه برخی از روانشناسان این تصور را که روحیه یا طرز فکر یک عصر یا دوره (Zeitgeist) فرهنگی می‌تواند هذیان‌ها را شکل دهد، قبول ندارند، اما این پدیده دارای اولویت است. محققان این پژوهش نتیجه گرفتند که:
- تغییرات سیاسی اجتماعی و تحولات علمی و فنی تأثیر قابل توجهی بر محتوای هذیانی در اسکیزوفرنی دارد.
روانپزشک جوزف وینر اظهار داشت؛ در دهه میلادی۱۹۴۰، بیماران روان پریشی درباره کنترل مغزشان توسط امواج رادیویی توهمات خود را ابراز می‌کردند. در حال حاضر بیماران هذیانی معمولاً از تراشه‌های رایانه‌ای کاشته شده در بدن‌شان شکایت دارند.
توهم نمایش ترومن می‌تواند نشان دهنده تحول بیشتر در محتوای توهمات آزار و اذیت در واکنش به تغییر فرهنگ باشد. شخصی که دچار هذیان و توهم می‌شود به راحتی در این این طرز تفکر خود غرق می‌شود؛ چنین شخصی باور می‌کند که دائماً توسط مخاطبان تلویزیونی زیادی ضبط و تماشا می‌شود و رفتار و زندگی او مورد انتقاد و اظهار نظر قرار می‌گیرد.
در جشنواره فیلم کن ۲۰۲۲ میلادی، پوستر رسمی فیلم ترومن و صحنه پایانی آن در وب سایت جشنواره به نمایش درآمد و بسیاری به آن ادای احترام کرده بودند و در آن آمده است: «نمایش ترومن پیتر ویر و اندرو نیکول (۱۹۹۸ میلادی) انعکاسی مدرن از غار افلاطون است و فیلم هر بیننده‌ای را به تماشا و اظهار نظر درباره آن ترغیب می‌کند. در این فیلم نه تنها مرز بین واقعیت و بازنمایی آن را تجربه می‌کنید، بلکه در مورد قدرت تخیل، بین دستکاری و کاتارسیس نیز تفکر خواهید کرد.»
موارد گزارش شده از اختلال ترومن شو
در حالی که شیوع این اختلال مشخص نیست، صدها مورد گزارش شده است. در آمار رسمی بهداشت و سلامت روان، مواردی ثبت شده است که افرادی از توهم نمایش ترومن از سراسر جهان رنج می‌برند. جوئل گلد، روانپزشک در مرکز بیمارستان Bellevue در شهر نیویورک و دانشیار بالینی روانپزشکی در دانشگاه نیویورک و برادرش ایان، که دارای کرسی تحقیقاتی در فلسفه و روانپزشکی در دانشگاه مک گیل مونترال است، از مهمترین افراد محقق در زمینه سندرم ترومن هستند. جوئل گلد در ابتدا پنج بیمار مرد سفیدپوست را با آموزش و تحصیلات طبقه متوسط معالجه کرد که همگی خود را به بازیگران برنامه‌های تلویزیونی واقعی تشبیه می‌کردند. سه نفر به طور خاص به فیلم Truman Show The اشاره کردند که باعث ایجاد نام این اختلال شد.
محققان در این زمینه سندرم ترومن از سال ۲۰۰۲ میلادی با بیش از صد نفر که از این توهم رنج می‌برند ارتباط برقرار کرده‌اند. آنها گزارش داده‌اند که یکی از بیماران پس از ۱۱ سپتامبر به نیویورک سیتی سفر کرد تا مطمئن شود که حملات تروریستی در نمایش شخصی ترومن او یک توطئه نیست، در حالی که دیگری به یک ساختمان فدرال منهتن سفر کرد تا درخواست پناهندگی کند. یک بیمار دیگر به عنوان کارآموز در محل کار خود مجدد درخواست کار داده بود. شخصی دیگر معتقد بود که او به طور مخفیانه توسط دوربین‌ها ردیابی می‌شود، حتی در پای صندوق‌های رای در روز انتخابات سال ۲۰۰۴ میلادی. او فریاد می‌زد که رئیس جمهور جورج دبلیو بوش یک «یهودا» است، که او را به بیمارستان Bellevue نزد جوئل گلد رساند.
یکی از بیماران گلد، کهنه سربازی از طبقه متوسط جامعه است که می‌خواست از مجسمه آزادی بالا برود با این اعتقاد که انجام این کار او را از «نمایش» رها می‌کند، وضعیت خود را این گونه توصیف کرد: فهمیدم که من مرکز توجه میلیون‌ها نفر هستم … خانواده من و هرکسی که می‌شناختم بازیگران یک فیلمنامه بوده و هستند، نمایشنامه‌ای که تمام هدفش این است که من را در کانون توجه قرار دهد.
انتخاب نام «هذیان نمایش ترومن» توسط برادران گلد تحت تأثیر این واقعیت بود که سه بیمار از پنج بیمار جوئل گلد که در ابتدا به دلیل این سندرم تحت درمان قرار گرفتند، به صراحت تجربیات درک شده خود را به فیلم مرتبط کردند.
در سال ۲۰۰۸ میلادی، پائولو فوزار پولی از مجله بریتانیایی روانپزشکی مطالعه‌ای انجام داد که در آن افراد نشانه‌هایی از هذیان را نشان دادند. Mark D. Griffiths، یک روانشناس برجسته، این مطالعه را تجزیه و تحلیل کرد و به این نتیجه رسید که اکثر افرادی که این توهم را داشتند، اغلب بیماری‌های زمینه‌ای یا سایر مشکلات پزشکی داشتند که می‌توانست باعث این توهم شود.
جوئل گلد می‌گوید: «این مهم است که بگوییم هذیان نمایش ترومن نشانه روان پریشی است. افرادی که انتخاب می‌کنند در مرکز توجه قرار گیرند، نگرانی‌هایی درباره جایگاه اجتماعی خود دارند و یا ممکن است از حضور در انظار عمومی واهمه داشته باشند یا به دنبال آن باشند، ممکن است بیشتر به این سندرم و جلب این توهم شوند. فکر نمی‌کنم مردم آن را بسازند یا انتخاب کنند».
سندرم ترومن چیست؟
در بریتانیا، روانپزشکان پائولو فوزار پولی، الیور هاوس، لوسیا والماگیا و فیلیپ مک گوایر از موسسه روانپزشکی لندن در مجله بریتانیایی روانپزشکی آن چه را که به عنوان «سندرم ترومن» یاد می‌کنند، توصیف کردند:
یک باور نگران کننده مبنی بر این که جهان به گونه‌ای تغییر کرده است که دیگران از آن آگاه بودند، که او این گونه تعبیر کرد که نشان می‌دهد سوژه یک فیلم است و در یک مجموعه فیلم زندگی می‌کند «یک دنیای ساخته شده و مجازی». این دسته از علائم یک شکایت بسیار شایع در افرادی است که ممکن است در مرحله پرودرومال اسکیزوفرنی باشند. توهم نمایش ترومن به طور علمی به رسمیت شناخته نشده است و بخشی از راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا نیست. برادان گلد ادعا ندارند که این یک تشخیص جدید است، بلکه از آن به عنوان «تغییر در توهمات آزاری و توهمات بزرگ شناخته شده» یاد می‌کنند.
آیا فرهنگ پاپ و مدرن در بروز سندرم ترومن دخیل است؟
آیا فراگیر شدن تلویزیون، فناوری‌های واقعیت افزوده، پدیده‌های فرهنگی و شبکه‌های اجتماعی مانند YouTube، اینستاگرام، تیک تاک در بروز توهم ترومن شو نقش داشته‌اند؟ جوئل گلد معتقد است که چنین فناوری‌ها و تغییرات فرهنگی در بروز این سندرم نقش موثری داشته و دارند. او معتقد است واقعیت تلویزیون و اینترنت یک «طوفان عظیم» هستند؛ این‌ها تأثیرات قدرتمندی در جامعه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم، دارد و ممکن است برای برخی از افرادی که مستعد هستند، تاثیرات عمیق‌تری داشته باشند. این سندرم و علائم و عوارض آن ممکن است برای فرد مبتلا طاقت‌فرسا باشد و باعث یک ناراحتی روان پریشی می‌شود. فشار زندگی در یک جامعه بزرگ و پُرتنش می‌تواند جنبه ناپایدار افراد آسیب‌پذیر را نشان دهد.
هر دو پزشک عامل جستجوی «شهرت یا افتخار» را در بروز سندرم ترومن انکار می‌کنند و می‌گویند که این افراد کمی تحت تأثیر توجه رسانه‌ها قرار گرفته‌اند. از زمان نامگذاری و اطلاع‌رسانی در خصوص این سندرم و نمایش فیلم ترومن شو، این دو بردار با حجم زیادی از ایمیل‌ها و تماس‌های «شگفت‌انگیز و غیرمنتظره» از سوی پزشکان، بیماران و همکارانی که مایل به اشتراک‌گذاری داستان‌های خود هستند، غرق شده‌اند. آنها تا اکنون روی حدود ۲۰ پرونده کار کرده‌اند.
ایان گلد می‌گوید: «نقطه مثبت اطلاع‌رسانی در خصوص این سندرم این است که این موضوع را به درستی مطالعه کنیم و در مورد آن چیز جدیدی بیاموزیم». برادر او جوئل گلد می‌افزاید: «مطالعه در خصوص توهم نمایش ترومن بیشتر از این که به سوالات متعدد ما پاسخ دهد ما را با سوالات و چالش‌های جدید مواجه می‌کند».
برادران گلد در حال کار بر روی یک مقاله پزشکی است که مجموعه‌ای از موارد را ارائه می‌دهد. جوئل گلد می‌گوید: با توجه به بازخوردهای اخیر در مورد کار ما، توهم نمایش ترومن ممکن است گسترده‌تر از آن چه می‌دانیم باشد. ایان گلد می‌افزاید: «تلویزیون باعث هذیان نمی‌شود، اما آیا چیزی در مورد تلویزیون وجود دارد که به ویژه برای بیان توهم پس از توسعه آن مناسب باشد؟ ما هنوز نمی‌دانیم، اما کشف آن می‌تواند جذاب باشد. فرضیه من این است که توهمات به روابط ما با افراد دیگر مربوط می‌شود و رسانه‌های جدید جامعه بزرگتری را با تهدیدها و فرصت‌های بیشتر ایجاد می‌کنند».
ایان گلد می‌گوید که: «اگر چه فیلم TheTruman Show برای خنده پخش شد، یک جریان مخفی از وحشت در پشت آن وجود داشت که واقعاً قدرتمند بود، که چیزی از این محیط مصنوعی چگونه خواهد بود تصور کنید که هیچ کس (در زندگی شما) معتبر نباشد، هر لحظه زندگی شما توسط سایر افراد رصد می‌شود و افراد زیادی حتی جنبه‌های خصوصی زندگی شما را تماشا می‌کنند قطعاً خود را کاملاً تنها خواهید یافت. ایمیل‌هایی که از زمان انتشار داستان دریافت کرده‌ام، به من نشان داده که این تجربه چقدر وحشتناک است».
برادرش با اهمیت، وخامت و جدیت این موضوع موافق است. جوئل گلد توسط برخی وبلاگ نویسانی که توهم نمایش ترومن را بیهوده رد کرده‌اند، بسیار مورد انتقاد قرار گرفته است.
او می‌گوید: «سندرم ترومن یک بیماری روانی جدی است، و نه احمقانه است و نه نوعی خودشیفتگی بلکه یک بیماری روانی شدید و پایدار است و نباید آن را کم اهمیت دانست. اگر فکر می‌کنید کل دنیا بر علیه شماست و کل دنیا در حال دروغ گفتن و فریب دادن شماست، این موضوع می‌تواند فوق‌العاده ناراحت‌کننده باشد.»
سخن آخر
برادران گلد خاطرنشان کردند که مطالعات موردی آنها سه سؤال کلی را به وجود آورده است: (۱) توهمات این افراد دقیقاً چگونه باید مشخص شود؟ (۲) توهم چه کمکی به درک نقش فرهنگ در روان پریشی می‌کند؟ (۳) تأثیر فرهنگ بر هذیان در مورد فرآیندهای شناختی زیربنای باور هذیانی چیست؟
بدیهی است که تماشای برنامه‌های تلویزیونی باعث ایجاد اپیزودهای روان پریشی یا هذیانی نمی‌شود. با این حال، به نظر می‌رسد این موارد نشان می‌دهد که افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای (مثلاً اسکیزوفرنی) هستند که برنامه‌های تلویزیونی را تماشا می‌کنند، ممکن است دچار هذیان‌هایی شوند که تا حدودی آشنا به نظر می‌رسند. برادران گلد به این نتیجه رسیدند که بینش فرهنگی در مورد هذیان‌ها بخش مهمی از درک چگونگی عملکرد این پدیده‌ها است.
چقدر جالب بود ممنون نمی دونستم چنین مشکلی هم هست فیلم ش رو دیده بودم ولی الان فهمیدم یه نوع توهم هست مرسی برای این مقاله خوب تون.