جفت یک اندام منحصر به فرد است که برای سازگاری بدن بانوی باردار، هنگام حاملگی در بدن او پدیدار می‌شود. در واقع جفت عضو انحصاری بارداری است که فقط طی ۹ ماه دوران حاملگی در بدن زنان دیده می‌شود. همانطور که در مقاله مربوط به بررسی آناتومی جفت نیز اشاره شد، جفت اندامی است که وظیفه تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جنین و دفع مواد زائد را بر عهده دارد. جفت در واقع یک اندام دوسویه است که از یک طرف به بدن مادر و از سوی دیگر به بدن جنین متصل است. در واقع در شرایط طبیعی ضخامت لایه جفت در دو سمت مادری و جنینی یکسان است. اما گاهی به دلایل مختلف ممکن است جفت در سمت جنین نازک‌تر باشد و به این ترتیب جفت در ناحیه مادری مانند یک نیم‌دایره، جفت سمت جنین را محصور می‌کند در این شرایط ممکن است اکسیژن‌رسانی و تغذیه به جنین مختل شود. به این عارضه، جفت خندقی یا جفت دوری یا جفت سیرکومولیت می‌گویند. با تیم متخصص پینو بیبی همراه باشید تا درباره این عارضه اطلاعات بیشتری کسب کنید.
جفت Placenta چیست و چه می‌کند؟
جفت عضوی است که در دوران بارداری در رحم رشد می‌کند. این ساختار اکسیژن و مواد مغذی را برای کودک در حال رشد فراهم می‌کند. هم‌چنین مواد زائد را از خون نوزاد خارج می‌کند. جفت به دیواره رحم می‌چسبد و بند ناف نوزاد از آن خارج می‌شود. این اندام معمولاً به قسمت بالایی، کناری، جلویی یا پشتی رحم متصل است. در موارد نادر، جفت ممکن است در ناحیه تحتانی رحم بچسبد. هنگامی‌که این اتفاق می‌افتد، جفت سرراهی نامیده می‌شود. ناهنجاری‌های‌جفت، مانند جفت خندقی، جفت سرراهی و غیره می‌توانند به جنین در حال رشد آسیب برساند. جفت حوله‌ای یکی دیگر از ناهنجاری‌هخای جفت است که یک وضعیت نادر است که زمانی رخ می‌دهد که غشای آمنیون و کوریون جنینی جفت در اطراف لبه‌های جفت به سمت عقب جمع می‌شوند.
گاهی اوقات، پزشک ممکن است با استفاده از سونوگرافی، ناهنجاری‌های جفت را کشف کند. در موارد دیگر، ممکن است تا زمان زایمان بیماری، ناهنجاری‌های جفت تشخیص داده نشود.
در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی به معرفی یکی از این ناهنجاری‌ها، یعنی جفت خندقی می‌پردازد. در این مقاله علائم و درمان جفت خندقی خدمت شما مخاطب گرامی ارائه می‌شود و توضیح می‌دهیم که چگونه جفت خندقی می‌تواند بر بارداری و زایمان تاثیر بگذارد.
جفت خندقی Placenta Circumvallate چیست؟
متأسفانه، گاهی اوقات تغییراتی در جفت به وجود می‌آید که می‌تواند باعث نگرانی شود. یکی از این موارد جفت خندقی (دوری و یا دورچشمی) است، یک بیماری نادر که تنها ۱ تا ۲ درصد از بارداری‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. جُفت دارای دو طرف است؛ سمت مادری و سمت جنینی که با یک غشای نازک از هم جدا می‌شوند. در جفت طبیعی، این دو طرف به طور مساوی قرار می‌گیرند. وقتی جفت از نوع جفت دوری (خندقی) دارید، جفت در سمت جنین کوچکتر از سمت مادر است. این به دلیل خم شدن لبه‌های جفت و جمع شدن به سمت جنین اتفاق می‌افتد. این منحنی در جفت می‌تواند باعث شود خون و مواد مغذی کمتری به جنین برسد.
جفت خندقی یا جفت دوری، جفت دورچشمی و یا جفت سیرکومولیت، همگی نام‌های یک عارضه هستند. همگی به یک تغییر در مورفولوژی جُفت اشاره دارد که در آن، در نتیجه یک صفحه کوریونی کوچک، غشای آمنیون و کوریون جنین در اطراف لبه جفت دو برابر عقب یا دورتر می‌شوند. در این شرایط غشاها آمنیون از لبه به سمت مرکز جفت وارد شده‌اند ولانه گزینی عمیق جفت در لایه دسیدوا Decidua رخ می‌دهد. لایه دسیدوا، مرز مخاطی رحم است (یعنی اندومتر تغییریافته) که تدارکات بارداری را شکل می دهد. به دلیل این لانه گزینی بیش از حد، جفت بیش از نیمی از کیسه جنین را می‌پوشاند. که در آن غشای آمنیون و کوریون جنین اساساً در سمت جنین در اطراف لبه‌های جفت «دو برابر» می‌شوند. پس از زایمان، جفت دوری (خندقی) مانند یک حلقه ضخیم از غشاء در دور جنین است. جفت دوری (خندقی) یک ناهنجاری مورفولوژیکی جفت است که با افزایش عوارض، مرگ و میر جنین به دلیل دسترسی محدود مواد مغذی و اکسیژن به جنین در حال رشد همراه است.
میزان همه‌گیرشناسی جفت خندقی (جفت دوری)
جفت دوری یا خندقی یک وضعیت نادر است که حدود ۱ تا ۲ درصد از حاملگی‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، البته برخی منابع میزان شیوع آن را حدود ۱ تا ۷ درصد تخمین زده‌اند.
عوامل اثرگذار بر سلامت جفت تأثیر می‌گذارد؟
عوامل مختلفی می‌توانند بر سلامت جفت در دوران بارداری تأثیر بگذارند. به عنوان مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سن مادر: برخی از مشکلات جفت در افراد مسن به ویژه پس از ۴۰ سالگی شایع‌تر است.
- پاره شدن کیسه آب قبل از زایمان در دوران بارداری، کودک توسط یک غشای پر از مایع به نام کیسه آمنیوتیک احاطه شده و تحت پوشش قرار می‌گیرد. اگر کیسه قبل از شروع زایمان نشت کند یا پاره شود که به آن «پاره شدن کیسه آب» نیز گفته می‌شود، خطر مشکلات خاصی در جفت افزایش می‌یابد.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا می‌تواند جفت را تحت تأثیر قرار دهد.
- بارداری دو قلو یا چند قلویی دیگر: باردار شدن با بیش از یک نوزاد، ممکن است خطر مشکلات خاصی در جفت را افزایش دهد.
- اختلالات لخته شدن خون: هر شرایطی که توانایی لخته شدن خون را مختل کند یا احتمال لخته شدن آن را افزایش دهد، خطر برخی از مشکلات جفتی را افزایش می‌دهد.
- جراحی قبلی رحم: جراحی قبلی روی رحم، مانند سزارین یا جراحی برای برداشتن فیبروم، خطر مشکلات خاص جفت را افزایش می‌دهد.
- مشکلات جفت قبلی: اگر مشکلات جفت در بارداری قبلی رخ داده باشد، خطر ابتلا به مشکلات جفت ممکن است بیشتر باشد.
- مصرف مواد مخدر و دخانیات: برخی از مشکلات جفتی در زنان سیگاری یا مصرف‌کننده کوکائین در دوران بارداری شایع‌تر است.
- ترومای شکمی: ضربه وارد شده به شکم مادر (مانند سقوط، تصادف یا نوع دیگری از ضربه) خطر جدا شدن زود هنگام جفت از رحم (جدا شدن شدن جفت) را افزایش می‌دهد.
علائم و نشانه‌ها جفت خندقی یا دوری
پزشکان ممکن است با استفاده از سونوگرافی قادر به تشخیص جفت دوری (خندقی) در دوران بارداری باشند. با این حال، در موارد دیگر، جفت خندقی تا زمان تولد نوزاد شناسایی نمی‌شود. جفت دوری در دوران بارداری همیشه علائمی ایجاد نمی‌کند. با این حال، پزشک ممکن است بتواند برخی از نشانه‌هایی را که مشخص می‌دهد یک زن جفت خندقی دارد، مشاهده کند.
این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خونریزی واژن: جفت دوری منجر به افزایش احتمال خونریزی مداوم واژن در سه ماهه اول می‌شود. مطالعه‌ای که شامل ۹۲ زن مبتلا به جفت خندقی (دوری) بود نشان داد که بروز خونریزی واژینال در این زنان بیشتر از گروه کنترل در هر دوره سه ماهه‌های بارداری بوده است.
- پارگی زودرس غشاها (PROM): PROM زمانی اتفاق می‌افتد که کیسه آمنیوتیک قبل از شروع زایمان پاره می‌شود و می‌تواند تا ۸ درصد منبع مطمئن بارداری را تحت تأثیر قرار دهد. اگر پارگی در سی و هفت هفته اول بارداری اتفاق بیفتد، پزشکان از آن به عنوان PROM زودرس (PPROM) یاد می‌کنند. PROM علل و عوامل خطر متعددی دارد. با این حال، اگر زنی در سه ماهه دوم حاملگی به همراه خونریزی واژینال PROM را تجربه کند، ممکن است جفت دوری داشته باشد. در این موارد پزشک، شرایط بانوی باردار بیشتر و دقیق‌تر بررسی خواهد کرد.
- رشد جنین را مهار می‌کند: جنین ممکن است در زنی با جفت خندقی کندتر رشد کند. اگر نوزاد در طول معاینات به نقاط رشد مورد انتظار نرسد، پزشک احتمالاً آزمایشاتی را برای تعیین علت این مشکل تجویز می‌کند.
جفت خندقی چه تاثیری بر بارداری و تولد دارد؟
جفت دوری یا خندقی می‌تواند بر بارداری و زایمان هر دو تاثیر بگذارد. جفت خنذقی، باعث می‌شود تا برخی از خطرات را که عوارض بارداری هستند افزایش دهد. برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وزن کم نوزاد هنگام تولد: رشد محدود جنین شایع‌ترین عارضه جفت خندقی است. برای نوزادانی که جفت خندقی داشته‌اند، وزن کم هنگام تولد معمول است.
- جداشدگی جفت: جداشدن جفت بدین معنی است که جفت زودتر از موقع مقرر از دیواره رحم جدا می‌شود. این جداشدگی باعث خونریزی شدید و قابل توجهی می‌شود که مادر را در معرض خطر قرار می‌دهد.
- الیگوهیدروآمنیوس: به کاهش مقدار مایع آمنیوتیک که جنین را احاطه کرده است اشاره دارد. نقش مایع آمنیوتیک حافظت از جنینی است که در درون رحم و کیسه آمنیوتیک قرار دارد. هم‌چنین مایع آمنیوتیک برای رشد قسمت‌های مختلف بدن جنین از جمله رشد و نمو شش‌ها، ماهیچه‌ها و استخوان‌ها مهم است. این مایع مانع از فشرده شدن بند ناف می‌شود که در تامین غذا و اکسیژن جنین ایفای نقش می‌کند.
- سقط جنین و زایمان زودرس: هر عارضه‌ای مربوط به جفت را باید جدی گرفت زیرا جفت، رابط تامین غذا و اکسیژن جنین است. بنابراین اگر ناهنجاری مربوط به جفت به موقع و به طور کامل و مناسب درمان نشوند، می‌تواند منجر به مرگ جنین شود. زایمان زودرس به معنای زایمان قبل از هفته سی و هفتم بارداری است.
جفت خندقی چه تاثیری روی جنین می‌گذارد؟
پزشکان بر این باورند که جفت خندقی می‌تواند چندین مشکل برای جنین در حال رشد در رحم مادر ایجاد کند. یافته‌های یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ میلادی عوارض زیر را در شرکت‌کنندگانی که جفت خندقی داشتند نشان داده است:
- زایمان زودرس: زایمان زودرس ۱/۶۴ درصد از زنان را تحت تأثیر قرار داد.
- جدا شدن جفت: در این وضعیت اورژانس جفت ناگهان جدا می‌شود و در این حالت جنین در معرض خطر قرار می‌گیرد. پارگی جفت ۹/۱۰ درصد از زنان را تحت تاثیر قرار داد.
- افزایش خطر مرگ نوزادان: مرگ نوزادان در ۹/۸ درصد موارد رخ داده است.
- افزایش خطر نیاز به پذیرش در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان: از نوزادان متولد شده در این مطالعه، ۴/۵۵ درصد به بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نیاز داشتند.
- بیماری مزمن ریه: این وضعیت بر نوزادانی که ۹/۳۳ درصد از افراد شرکت کننده در این مطالعه تعلق داشتند را تحت تاثیر قرار داد.
- زایمان سزارین اورژانسی: این عمل در ۵/۴۶ درصد موارد ضروری بود.
با این حال، بر اساس برخی از شواهد اخیر، جفت خندقی ممکن است مسئول برخی از این مسائل ذکر شده در بالا نباشد. در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ میلادی، محققان زنانی که جفت خندقی داشتند را با زنانی که این بیماری را نداشتند اما زمینه‌های مشابهی داشتند مقایسه کردند. نتایج نشان داد که در ۲۶۸ مورد همسان، تفاوت معنی‌داری بین افراد از نظر وزن کمتر هنگام تولد، زایمان زودرس، جداشدگی جفت و یا سایر موارد وجود نداشت. نویسندگان مقاله ۲۰۱۸ میلادی هم‌چنین خاطرنشان کردند که مراقبت‌های معمول مامایی در کمک به زنان مبتلا به جفت خندقی مؤثر است.
علل تشکیل جفت خندقی
پزشکان علت دقیق جفت خندقی را نمی‌دانند و به نظر نمی‌رسد که یک زن بتواند کاری برای جلوگیری از تشکیل جفت خندقی انجام دهد. این یک بیماری نادر است که حدود ۱ تا ۲ درصد از بارداری‌ها را تحت تأثیر قرار می‌هد.تشخیص جفت دور در دوران بارداری دشوار است. پزشکان اغلب زمانی که جفت را پس از زایمان معاینه می‌کنند، این بیماری را تشخیص می‌دهند. با این حال، از آنجا که بانوی باردار به طور معمول چندین سونوگرافی روتین در دوران بارداری انجام می‌دهد و پزشک ممکن است در طول این اسکن‌ها متوجه این وضعیت شود.
اگر پزشک قبل از تولد جفت خندقی را تشخیص دهد، ممکن است راه‌هایی را برای کمک به کاهش خطر کمبود وزن هنگام تولد و جدا شدن جفت توصیه کند.
آیا سونوگرافی می‌تواند جفت خندقی را نشان دهد؟
چگونه می‌توان از نوع جفت زن باردار مطلع شد و تشخیص داد که از نوع جفت خندقی است یا طبیعی؟ در بیشتر موارد، هیچ علامت یا نشانه‌ای از این وضعیت (جفت دوری) وجود ندارد و تنها پس از وضع حمل، نوع جفت در هنگام زایمان مشخص می‌شود.
متخصصین ممکن است بتوانند این نوع جفت را در سونوگرافی ببیند، معمولاً جفت خندقی بعد از هفته بیستم بارداری قابل مشاهده است. اما همیشه دیدن جفت خندقی آسان نیست و ممکن است در طول سونوگرافی تشخیص داده نشود.
درمان جفت خندقی
اگر چه هیچ راهی برای درمان جفت خندقی وجود ندارد، پزشک ممکن است اقداماتی را برای کمک به کاهش خطر عوارض یا درمان آن‌ها انجام دهد. یکی از نگرانی‌های اولیه در مورد جفت خندقی (جفت دوری)، کاهش وزن نوزاد هنگام تولد است. برای کمک و نظارت بر وزن جنین، پزشک ممکن است بررسی‌های رشد بیشتری را با استفاده از سونوگرافی توصیه کند.
اگر جنین به اندازه کافی سریع رشد نمی‌کند، پزشک ممکن است زایمان زودرس را توصیه کند. زایمان طبیعی معمولاً امکان‌پذیر خواهد بود، اما اگر نوزاد زایمان فیزیولوژیک را تحمل نکند و زایمان طبیعی برای نوزاد خطرناک باشد، سزارین می‌تواند بهترین گزینه باشد.
اگر زنی در نتیجه جفت خندقی دچار جدا شدن جفت شود، پزشک معمولاً نظارت مکرر، بستری در بیمارستان، زایمان زودرس و گاهی اوقات سزارین اورژانسی را توصیه می‌کند.
سخن آخر
اگر چه شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد جفت خندقی می‌تواند باعث افزایش خطر کم وزنی هنگام تولد یا سایر عوارض شود، تحقیقات دیگر نشان می‌دهد که افزایش این خطر ممکن است قابل توجه نباشد. با این حال، این وضعیت گاهی اوقات می‌تواند منجر به از دست دادن نوزاد شود. بنابراین مراقبت‌های پزشکی و نظارت مناسب برای کمک به حداقل رساندن خطر عوارض ضروری است. پزشک نمی‌تواند به طور مستقیم جفت خندقی را درمان کند، اما می‌تواند اقداماتی را برای کمک به کاهش عوامل خطر برای زن و نوزاد انجام دهد.
عدم استعمال دخانیات، استراحت در منزل و در شرایط وخیم بستری شدن در بیمارستان و تغذیه مناسب و دوری از استرس تا حدودی کمک کننده هستند. گاه با وجود جفت خندقی، بانوی باردار می‌تواند زایمان طبیعی داشته باشد. رعایت نکات بهداشتی و سلامتی که پزشکان و متخصصان توصیه می‌کنند در این زمینه بسیار راهگشا است.
جفت دوری یا جفت خندقی یک ناهنجاری جفت است. باعث می‌شود که غشای جفت در اطراف لبه‌های آن جمع شوند. می‌تواند احتمال عوارضی مانند زایمان زودرس، جدا شدن جفت، هم‌چنین افزایش خطر مرگ نوزاد و سزارین اورژانسی را افزایش دهد. هیچ درمانی برای جفت خندقی وجود ندارد و پزشکان اغلب آن را تا پس از زایمان تشخیص نمی‌دهند. با این حال، اگر آن‌ها بتوانند قبل از زایمان آن را تشخیص دهند، ممکن است بتوانند اقداماتی را برای کمک به کنترل اثرات انجام دهند.