افتادگی رحم چیست؟ و چگونه درمان می‌شود؟
در مقاله مربوط به آناتومی رحم در مورد این اهمیت این عضو زنانه مطالبی مطرح شد. رحم نقش مهمی در قاعدگی، باروری و بارداری دارد. اشاره کردیم که رحم، این عضو گلابی شکل، از مستحکم‌ترین عضلات بدن یک زن است اما این ارگان قوی نیز ممکن است به دلایل مختلف قوام و استحکام خود را از دست بدهد. وقتی رباط‌های نگهدارنده رحم شل و ضعیف میشوند، عارضه‌ای به نام افتادگی رحم رخ می‌دهد. افتادگی رحم می‌تواند درجات وقوع مختلفی داشته باشد و به اندازه شدت وقوع، عوارض این عارضه نیز مختلف و متفاوت است. اگر شدت افتادگی رحم زیاد باشد برای توصیف آن از اصطلاح پرولایس رحم استفاده می‌شود. تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله به معرفی این عارضه شایع بین بانوان پرداخته است و عوارض و شیوه‌های درمانی پرولاپس رحم را با شما مخاطب محترم در میان خواهیم گذاشت.
افتادگی رحم یا پرولاپس رحم
افتادگی رحم یک بیماری شایع است که با افزایش سن ممکن است اتفاق بیفتد. با گذشت زمان و با چند بار زایمان طبیعی، ماهیچه‌ها و رباط‌های اطراف رحم ضعیف میشوند. وقتی این ساختار حمایتی شروع به از کار افتادن می‌کند، رحم می‌تواند از موقعیت خود خارج شود. درمان پرولاپس رحم شامل گزینه‌های جراحی و غیرجراحی بر اساس شدت افتادگی است.
افتادگی رحم چیست؟
افتادگی رحم وضعیتی است که در آن عضلات و بافت‌های اطراف رحم ضعیف میشوند. این باعث می‌شود که رحم آویزان شود یا به داخل واژن بیفتد. افتادگی رحم می‌تواند برای هر زنی یا دختری اتفاق بیفتد اما بیشتر پس از یائسگی و در افرادی که بیش از یک زایمان طبیعی داشته‌اند، شایع است.
ماهیچه‌ها، رباط‌ها و بافت‌های لگن تحت عنوان عضلات کف لگن شناخته میشوند. این ماهیچه‌ها از رحم، راست روده، واژن، مثانه و سایر اندام‌های لگنی حمایت می‌کنند. پرولاپس رحم زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات کف لگن آسیب دیده یا ضعیف شده‌اند تا جایی که دیگر نتوانند از موقعیت رحم پشتیبانی کنند. این باعث می‌شود که اندام‌های داخل لگن به داخل یا خارج از واژن بیفتد.
افتادگی رحم می‌تواند خفیف یا شدید باشد و شدت افتادگی بستگی به این دارد که عضلات پشتیبان رحم چقدر ضعیف شده‌اند. در یک افتادگی ناقص، رحم ممکن است به اندازه‌ای لیز خورده باشد که بخشی از آن به واژن رسیده باشد و مثل یک توده یا برآمدگی دیده می‌شود. در موارد شدیدتر، رحم می‌تواند به اندازه‌ای بلغزد که از واژن خارج شود که به آن پرولاپس کامل (افتادگی کامل) می‌گویند.
پرولاپس رحم در چه مراحلی قرار دارد؟
متخصصین زنان و زایمان بر اساس میزان خروج رحم از جایگاه اصلی خود، این افتادگی‌ها رابه درجاتی تقسیم کنند. مراحل افتادگی رحم عبارت هستند از:
- مرحله اول: رحم به قسمت بالایی واژن می‌رسد.
- مرحله دوم: رحم به قسمت پایین واژن می‌افتد.
- مرحله سوم: رحم از واژن بیرون زده است.
- مرحله چهارم: تمام رحم خارج از واژن قرار گرفته است.
چه کسانی دچار افتادگی رحم میشوند؟
افتادگی رحم همانطور که گفتیم برای هر دختر یا زنی می‌تواند رخ دهد اما برخی افراد در ریسک بالاتری برای افتادگی رحم هستند. این افراد عبارت هستند از:
- بانوانی که یک یا چند زایمان طبیعی داشته‌اند
- بانوانی که سابقه خانوادگی افتادگی رحم دارند
- بانوانی که سابقه جراحی‌های لگن داشته‌اند
- بانوانی که به سن یائسگی رسیده‌اند
یائسگی زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان تولید هورمون‌هایی را که دوره قاعدگی ماهانه را تنظیم می‌کنند، متوقف می‌کنند. یکی از این هورمون‌ها استروژن است. این هورمون خاص به قوی نگه داشتن عضلات لگن کمک می‌کند. وقتی طی دوران یائسگی سطح ترشح این هورمون کم می‌شود، فرد در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پرولاپس (افتادگی رحم) است.
افتادگی رحم چقدر شایع است؟
افتادگی رحم یک بیماری نسبتاً شایع است. خطر ابتلا به این بیماری با افزایش سن افزایش می‌یابد. هم‌چنین اگر چندین زایمان واژینال داشته باشید، در معرض خطر افتادگی رحم قرار دارید.
افتادگی رحم چقدر جدی است؟
افتادگی رحم می‌تواند فعالیت‌های طبیعی را مختل کند و ناراحت کننده باشد. موارد بسیار خفیف ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند یا باعث ناراحتی شوند. با این حال، موارد شدید ممکن است ادرار کردن یا اجابت مزاج طبیعی را دشوار کند. پرولاپس رحم معمولاً یک مشکل کیفیت زندگی است و پزشکان زمانی افتادگی رحم را درمان می‌کنند که علائم این بیماری با زندگی روزمره شخص تداخل داشته باشد. در چنین شرایطی ممکن است مداخلات پزشکی صورت بگیرد.
افتادگی رحم چه حسی دارد؟
اگر افتادگی رحم یک مورد خفیف باشد، ممکن است علائم واضحی وجود نداشته باشد. اما همانطور که رحم بیشتر از موقعیت خود دور می‌شود یا می‌لغزد، می‌تواند به سایر اندام‌های لگنی مانند مثانه یا روده فشار وارد کند و علائمی مانند:
- احساس سنگینی، پری یا فشار در لگن
- درد در لگن، شکم یا کمر
- درد هنگام برقراری رابطه جنسی (مقاربت)
- بافت رحمی که از دهانه واژن بیرون می‌افتد
- تحریک‌پذیری، احساس مالش بافت واژن روی لباس
- در قرار دادن تامپون یا سایر اپلیکاتورها در واژن مشکل وجود دارد.
- یبوست و مشکل اجابت مزاج
- مشکلات دفع ادرار، از جمله نشت ادرار (بی‌اختیاری)، نیاز به ادرار مکرر (تکرر ادرار) یا میل ناگهانی برای ادرار کردن (فوریت ادراری).
- هنگامی‌که برای مدت طولانی فرد ایستاده یا راه می‌رود یا زمانی که سرفه و عطسه می‌کند، علائم می‌تواند بدتر شود. در این موقعیت‌ها، جاذبه فشار مضاعفی بر عضلات لگن فرد وارد می‌کند.
چه چیزی باعث افتادگی رحم می‌شود؟
رحم در داخل لگن توسط گروهی از ماهیچه‌ها و رباط‌ها (عضلات کف لگن) در جای خود نگه داشته می‌شود. وقتی این ساختارها ضعیف میشوند، نمی‌توانند رحم را در موقعیت خود نگه دارند و شروع به افتادگی می‌کند. عوامل متعددی می‌توانند در ضعیف شدن عضلات لگن نقش داشته باشند، از جمله آن‌ها به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- از دست دادن توان عضلانی در نتیجه یائسگی
- بارداری و زایمان‌های متعدد
- زایمان واژینال، به خصوص اگر نوزادان زیاد یا نوزادان بزرگ باشند
- زایمان سخت یا ضربه در حین زایمان
- چند قلو زایی
- سن در اولین زایمان (زنان مسن در مقایسه با زنان جوان در معرض خطر بیشتری برای آسیب‌های کف لگن هستند)
- چاقی و افزایش وزن
- سرفه به خصوص سرفه مزمن یا برونشیت
- یبوست مزمن و یا زور زدن همراه با اجابت مزاج
- بلند کردن بارها و وسایل سنگین
- نژادهای اسپانیایی یا سفیدپوست بیشتر دچار این عارضه میشوند
چه شرایطی با افتادگی رحم همراه است؟
زمانی که عضلات اطراف آن بیش از حد ضعیف میشوند، سایر اندام‌ها در ناحیه لگن می‌توانند از موقعیت خود خارج شوند. برخی از انواع دیگر افتادگی اندام لگن عبارت هستند از:
- سیستوسل (پرولاپس قدامی): زمانی که مثانه به داخل یا خارج از واژن می‌افتد. ناشی از بافت همبند ضعیف بین مثانه و سقف واژن است. می‌تواند باعث برآمدگی مثانه به داخل واژن شود. به آن افتادگی مثانه نیز می‌گویند.
- رکتوسل (پرولاس خلفی): بافت همبند ضعیف بین رکتوم و کف واژن می‌تواند باعث برآمدگی رکتوم به داخل واژن شود. این ممکن است باعث مشکل در حرکات روده شود. زمانی که رکتوم به داخل واژن یا خارج از آن متمایل می‌شود.
- انتروسل: زمانی‌که بخشی از روده کوچک به داخل واژن برآمده می‌شود.
افتادگی رحم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشکان معاینه لگنی را برای تعیین این که آیا رحم از موقعیت طبیعی خود پایین آمده است یا خیر انجام می‌دهند. در طول معاینه لگن، پزشکان یک اسپکولوم (وسیله‌ای که به آن‌ها اجازه می‌دهد داخل واژن را ببینند) وارد می‌کند، واژن و رحم را بررسی می‌کند. پزشک هرگونه برآمدگی ناشی از افتادن رحم در کانال واژن را معاینه می‌کند. هم‌چنین ممکن است از بیمار بخواهد که سرفه کند، زور بزند یا طوری رفتار کند که انگار ادرار خود را نگه داشته است. این کارها می‌تواند به پزشکان کمک کند تا متوجه شوند که عضلات چقدر ضعیف هستند.
چگونه می‌توان افتادگی رحم را درمان کرد؟
گزینه‌های جراحی و غیرجراحی برای درمان افتادگی رحم وجود دارد. پزشکان مسیر درمانی را بر اساس شدت افتادگی، سلامت عمومی، سن بیمار و این که آیا بیمار در آینده قصد فرزندآوری دارد یا خیر، انتخاب می‌کند. درمان به طور کلی برای اکثر افراد موثر است. گزینه‌های درمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
گزینه‌های غیرجراحی
- ورزش: تمرینات ویژه‌ای که تمرینات کگل نامیده میشوند، می‌توانند به تقویت عضلات کف لگن کمک کنند. این ممکن است تنها درمان مورد نیاز در موارد خفیف افتادگی رحم باشد. برای انجام تمرینات کگل، لازم است که ماهیچه‌های لگن را به گونه‌ای سفت کنید که انگار بیمار می‌خواهد ادرار خود را نگه دارد. در چنین شرایطی باید ماهیچه‌ها را برای چند ثانیه سفت نگه داشت و سپس رها کرد (۱۰ بار تکرار). می‌توان این تمرینات را در هر مکان و در هر زمان وحداکثر چهار بار در روز انجام داد.
- پساری واژن: پساری وسیله‌ای لاستیکی یا پلاستیکی به شکل دونات است که در اطراف یا زیر قسمت تحتانی رحم (دهانه رحم) قرار می‌گیرد. این دستگاه به نگه داشتن رحم و نگه داشتن آن در جای خود کمک می‌کند. یک پزشک متخصص، پساری را که باید مرتباً تمیز شود و قبل از رابطه جنسی خارج شود، دوباره قرار داده و وارد می‌کند.
- رژیم غذایی و سبک زندگی: تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی ممکن است در تسکین علائمی مانند یبوست مفید باشد. افزایش مصرف آب و فیبر ممکن است دفعات دفع مدفوع را کاهش دهد. حفظ وزن مناسب برای تناسب اندام فشار کمتری بر عضلات لگن هنگام ایستادن یا راه رفتن وارد می‌کند.
گزینه‌های جراحی افتادگی رحم
- هیسترکتومی و ترمیم افتادگی رحم: افتادگی رحم ممکن است با برداشتن رحم در یک روش جراحی به نام هیسترکتومی درمان شود. جراحی ممکن است از طریق یک برش (برش) ایجاد شده در واژن (هیسترکتومی واژینال) یا از طریق شکم (هیسترکتومی شکمی) انجام شود. هیسترکتومی یک جراحی بزرگ است و برداشتن رحم به این معنی است که دیگر امکان بارداری وجود ندارد.
- ترمیم افتادگی بدون هیسترکتومی: این روش شامل بازگرداندن رحم به موقعیت طبیعی خود است. تعلیق رحم ممکن است با چسباندن مجدد رباط‌های لگنی به قسمت پایینی رحم برای نگه داشتن آن در جای خود انجام شود. بسته به تکنیکی که پزشک استفاده می‌کند، جراحی می‌تواند از طریق واژن یا از طریق شکم انجام شود.
اگر افتادگی رحم درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
بستگی به شدت پرولاپس (افتادگی رحم) دارد. در موارد خفیف که کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، ممکن است پزشک متخصص درمان را توصیه نکند. افتادگی رحم می‌تواند سایر اندام‌ها در ناحیه لگن بدن (مانند مثانه و راست روده) را تحت تاثیر قرار دهد. پزشکان معمولاً زمانی که پرولاپس رحم آزاردهنده می‌شود، درمان را توصیه می‌کنند.
آیا می‌توان پرولاپس رحم را به عقب برگردانند؟
خیر، متاسفانه امکان این که رحم را بتوان به سمت بالا فشار داد تا سر جای خود قرار گیرد، وجود ندارد. با بروز افتادگی رحم، فقط پزشک می‌تواند افتادگی رحم را درمان کند.
چگونه می‌توان خطر افتادگی رحم را کاهش داد؟
برخی از عوامل مانند چندین بار زایمان طبیعی یا یائسگی را نمی‌توان کنترل کرد و از رخداد آن‌ها اجتناب کرد. اما راه‌هایی برای کاهش خطر ابتلا به پرولاپس (افتادگی رحم) وجود دارد. چند نکته در سبک زندگی که می‌تواند خطر پرولاپس (افتادگی رحم) را کاهش دهد عبارتند از:
- حفظ وزن متناسب و به طور منظم ورزش کردن. برای کنترل وزن می‌توانید از ابزار محاسبه کالری آنلاین پینو بیبی و ابزار محاسبه آنلاین BMI پینو بیبی استفاده کنید.
- تمرینات کگل را برای تقویت عضلات کف لگن انجام دهید
- عدم استعمال دخانیات: این امر خطر ابتلا به سرفه مزمن را کاهش می‌دهد، که می‌تواند فشار اضافی بر عضلات لگن وارد کند. ترک استعمال دخانیات یک روش موثر برای کاهش ابتلا به سرفه‌های مزمن است.
- اگر بانوی مبتلا به بیماری یبوست است باید برای درمان آن اقدام کند و از زور زدن برای خروج مدفوع باید خودداری شود.
- استفاده از تکنیک‌های مناسب در هنگام بلند کردن و حمل اجسام سنگین (البته اکثر متخصصان بلند کردن اجشام سنگین برای بانوان را بهر تقدیر مضر می‌دانند). تکنیک‌های مناسب لیفتینگ برای جلوگیری از پرولاپس رحم نیز موثر هستند.
چندین نکته برای بلند کردن اجسام سنگین وجود دارد که می‌تواند به جلوگیری از آسیب افتادگی رحم کمک کند، از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سعی نکنید اشیایی را بلند کنید که شکل عجیبی دارند یا خیلی سنگین هستند که نمی‌توانید به تنهایی بلند کنید. هم‌چنین از بلند کردن اجسام سنگین از سطح کمر خودداری کنید.
- قبل از این که جسمی را بلند کنید، مطمئن شوید که پایه محکمی دارید و روس سطح مطمئنی ایستاده‌اید.
- برای برداشتن جسمی که پایین‌تر از سطح کمرتان است، پشت خود را صاف نگه دارید و از زانوها و باسن خم شوید. با زانوهای صاف از ناحیه کمر به جلو خم نشوید.
- با یک حالت هم‌عرض، نزدیک به جسمی که می‌خواهید بردارید بایستید و پاهای خود را روی زمین محکم نگه دارید. عضلات شکم خود را سفت کنید و جسم را با استفاده از عضلات پا بلند کنید. زانوهای خود را با یک حرکت ثابت صاف کنید. جسم را به سمت بدن خود تکان ندهید.
- کاملاً صاف و بدون پیچش بایستید. هنگام بلند کردن جسم همیشه پاهای خود را به سمت جلو حرکت دهید.
- اگر جسمی را از روی میز بلند می‌کنید، آن را به لبه میز بلغزانید تا بتوانید آن را نزدیک بدن خود نگه دارید. زانوهای خود را خم کنید تا به جسم نزدیک شوید. از پاهای خود برای بلند کردن جسم استفاده کنید و به حالت ایستاده بیایید.
- بسته‌ها را با بازوهای خمیده نزدیک بدن خود نگه دارید. عضلات شکم خود را سفت نگه دارید. قدم‌های کوچک بردارید و آهسته پیش بروید.
- برای پایین آوردن جسم، پاهای خود را همانطور که برای بلند کردن انجام دادید، قرار دهید، عضلات شکم خود را سفت کنید و باسن و زانوهای خود را خم کنید. سپس بسته یا جسم مورد نظر را به آرامی روی زمین بگذارید.
آیا افتادگی رحم می‌تواند دوباره اتفاق بیفتد؟
در بیشتر مواقع، درمان افتادگی رحم موثر است. اما گاهی اوقات، پرولاپس (افتادگی) ممکن است عود کند. معمولاً افتادگی رحم به دلایل زیر ممکن است مجدداً عود کند اگر:
- پرولاپس (افتادگی) قبلی بسیار شدید بوده است.
- چاقی و وزن بالا
- سن کمتر از ۶۰ سال
چشم‌انداز پرولاپس رحم چیست؟
در بیشتر موارد، چشم‌انداز افتادگی رحم بسیار خوب است. جستجوی درمان و ایجاد تغییرات در سبک زندگی (حفظ وزن سالم و ورزش) می‌تواند به جلوگیری از تکرار افتادگی کمک کند. در مورد هر گونه نگرانی که ممکن است در مورد پرولاپس داشته باشید با پزشک متخصص خود صحبت کنید. پزشک شما می‌تواند به ایجاد یک برنامه درمانی و ایجاد عادات سبک زندگی خوب برای جلوگیری از هر گونه افتادگی در آینده کمک کند.
چه زمانی باید به پزشک متخصص مراجعه کرد؟
بروز هر یک از علائم ذیل می‌تواند نشانه‌ای از افتادگی رحم باشد در صورت وجود این علائم لازم است با پزشک تماس گرفت:
- احساس این‌که چیزی در واژن گیر کرده یا از آن بیرون زده است.
- ادرار کردن یا مدفوع کردن دردناک است.
- کمردرد مزمن یا فشار لگنی که ناشی از بیماری دیگری نیست.
سخن آخر
پرولاپس رحم یک بیماری شایع در افرادی است که چندین زایمان طبیعی داشته‌اند یا یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند. بسته به این‌که رحم چقدر از جای خود خارج شده است، علائم متفاوت است، اما می‌تواند بسیار ناراحت کننده باشد. اگر علائم افتادگی رحم مانند برآمدگی واژن یا فشار در ناحیه لگن احساس می‌شود بهتر است با پزشک تماس گرفت. درمان‌هایی وجود دارد که کمک می‌کند قبل از این که سایر اندام‌ها (مثل مثانه، کلیه و …) تحت تأثیر قرار بگیرند، احساس مطلوب‌تری را بیمار داشته باشد.
عالی بود