عوامل بروز التهاب چشم در کودکان
چشم‌ها عضو بسیار حساس و مهمی در هر فرد هستند. این عضو حساس در کودکان آسیب‌پذیرتر می‌باشد چرا که کودکان راه‌های پیشگیری از بروز التهاب و بیماری و رعایت بهداشت چشم را بلد نیستند. در این مقاله انواع التهاب چشم در کودکان را بررسی می‌کنیم و بعد از این بررسی، راهکارهای ساده و مفیدی برای جلوگیری از التهاب چشم کودکان ارائه می‌شود. با توجه به اهمیت بینایی در تجربه‌اندوزی و بالندگی کودکان لازم است تا هر نوع عارضه حتی کوچک در ارتباط با بینایی و چشم کودکان به دقت و در اسرع وقت مورد توجه والدین قرار گیرد. تیم پینو بیبی آرزومند است که دیدگان فرزندان این سرزمین همیشه پرفروغ و پربصیرت باشد.
التهاب چشم در کودکان
چشم دریچه روح است. چشم مهم‌ترین و حساس‌ترین عضو بدن است. از لحظه‌ای که از خواب برمی‌خیزیم تا لحظه‌ای که مجدداً به خواب برویم، چشم‌ها در حال فعالیت و کار هستند بنابراین می‌توان گفت چشم‌ها جزو فعال‌ترین اعضای بدن انسان هستند. چشم انسان یک ساختار پیچیده است که از میلیون‌ها جز ساخته شده است. در بین حواس هفتگانه‌ای که متخصصان برای انسان قائل هستند حس بینایی مهم‌ترین حس است. بیشترین تعامل فرد با محیط اطرافش از راه دیدن حاصل می‌شود و بیشتر ادارک افراد از راه دیدن حاصل می‌شود. چشم‌ها علاوه بر کسب اطلاعات و داده در زیبایی چهره افراد نیز موثر هستند. کارکرد این عضو مهم بدن گاهی در اثر بیماری دچار اختلال می‌شود؛ یکی از بیماری‌های رایج چشمی به خصوص در بین کودکان التهاب چشم است. در این مقاله به انواع مختلف التهاب چشم و همچنین علل بروز آن خواهیم پرداخت.
التهاب چیست؟
التهاب حالتی است که در آن بافت‌های بدن انسان به ضربات و یا لطمات پاسخ می‌دهد. این پاسخ ممکن است به یک ضربه، عفونت، سوختگی و یا هر چیزی دیگری باشد. علائم اصلی التهاب عبارتند از: باد کردن (تورم)، گرم شدن، درد و قرمزی اندام مورد نظر. گرچه ممکن است تمام این علائم در آن واحد و جود نداشته باشد. علائم دیگری که به التهاب مربوط می‌شود عبارتند از افزایش درجه حرارت بدن و یا بالا رفتن ضربان نبض. علائم التهاب خفیف با علائم التهاب شدید متفاوت است ولی به هر حال مکانیسم کلی یکسان است. به علت ضربه بافت مویرگ‌های خونی منبسط شده، جریان خون زیاد می‌شود و در همین حال عوامل دفاعی بدن یعنی گلبول‌های سفید خون از دیواره رگ‌ها عبور کرده و به بافت‌ها داخل میشوند. در این موقع مقدار زیادی مایع که باید به خارج از بافت ریخته شود در محل صدمه دیده تجمع می‌یابد. تمام این تغییرات برای آن است که مبارزه با عوامل التهاب را برای بدن آسان‌تر کرده و بدن را برای انجام اعمال و فعالیت‌های عادی خود به حالت اولیه باز گرداند.
ساختار چشم انسان چگونه است؟
چشم‌ها دریچه‌ای از جهان هستی را به درون انسان باز می‌کند تقریباً ۸۰ درصد از اطلاعات روزانه از طریق چشم‌ها دریافت می‌شود. در ابتدا لازم است تا با ساختار دستگاه بینایی آشنا بشویم. دستگاه بینایی شامل چشم، اعصاب و مراکز بینایی است. بخش‌های مختلف چشم عبارتند از: دیواره کره چشم که شامل سه پرده صلبیه، مشیمیه و شبیکیه است. دو مایع در چشم وجود دارد به نام‌های زلالیه و زجاجیه. همچنین کره چشم دارای عدسی، مردمک سوراخ وسط عنبیه که بخش رنگین چشم است به همراه ماهیچه‌های چشم، اعصاب چشم نیز هست. چشم مانند یک دوربین عکاسی است. پرتوهای نوری از طریق مردمک که در وسط عنبیه قرار گرفته است به پرده شبکیه در انتهایی کره چشم رسیده و پرده شبکیه مثل فیلم (نگاتیو) موجود در دوربین عمل می‌کند. تصویر مورد نظر بعد از مخابره پیام نوری به مغز و آنالیز در مغز؛ تشکیل می‌شود. گرچه ساختمان چشم شبیه دوربین است ولی از هر نوع دوربینی پیچیده‌تر است چشم شایستگی و قابلیت حیرت‌آوری در روئیت اشیاء در فواصل مختلف و تطبیق با حالات مختلف از روشنائی خیره‌کننده تا تاریکی مطلق دارد.
حال که با ساختار کلی چشم آشنا شدیم لازم است به این سوال پاسخ دهیم که «التهاب چشم در کودکان چیست؟». التهاب چشم مربوط به بخش‌های داخلی چشم مثل عنبیه، جسم مژگانی (مسئول تولید مایع داخلی چشم و حرکت عدسی است) و مشیمیه است.
علت التهاب چشم در کودکان چیست؟
هر نوع مالشی می‌تواند به پف‌کردگی پلک‌ها منجر می‌شود و این حالت به خاطر تحریک چشم و اثر یک محرک است. نوزادان و کودکان اغلب در پاسخ به این حالت با دست‌های آلوده و کثیف به چشم خود دست می‌زند که جرقه یک واکنش التهابی عفونی را کلید می‌زنند.
التهاب چشم در کودکان می‌تواند علل خارجی یا درونی داشته باشد. علل خارجی مثل گزش به وسیله حشرات مثل پشه، برخورد دست آلوده کودک به پلک و چشم، هوای آلوده و گاه دست آلوده به مواد حساسیت‌زایی مثل فلفل و ادویجات، گرده گیاهان و پر، پشم و مو حیوانات خانگی و غیره است. اما علل دورنی هم می‌تواند باعث التهاب در چشم کودک شود مثل بیماری‌های خودایمنی، نارسایی‌های کلیوی، قلبی و کبدی …
در هر صورت علل التهاب باید حتماً شناسایی شود و حتماً به موقع درمان شود تا بینایی کودک به خطر نیفتد زیرا در مواردی که التهاب چشمی درمان نشود سبب بروز گلوکوم و آب مروارید می‌شود که آسیب دائمی به بینایی کودک وارد می‌کند و گاهی حتی ممکن است جان کودک به خطر بیفتد. بنابراین بهتر است ابتدا علائم التهاب چشم کودکان را بشناسیم و به موقع درصد درمان آن باشیم.
علائم التهاب
گاهی علائم التهاب ممکن است چندان آشکار نباشد. گاهی کودکان از تاری دید چشم‌ها یا نورهای آزاردهنده شکایت می‌کنند، چشم‌های کدر یا قرمز، ورم پلک‌ها یا ناحیه اطراف چشم‌ها، ورم بدون قرمزی در ناحیه سفید چشم (صلبیه) بدون ترشحات زرد یا سبز، ورم پلک‌ها بدون قرمزی، ریزش اشک‌های زیاد و مکرر همه و همه از علائم بروز التهاب چشم در کودکان هستند.
مقایس ورم چشم
ورم چشم در کودکان در سه درجه قابل بررسی و معالجه است: خفیف، متوسط و شدید. در التهاب و تورم خفیف: پف و تورم پلک مشاهده می‌شود، اما باز و بسته شدن چشم‌ها به صورت عادی صورت می‌گیرد. در التهاب متوسط نسبت به حالت اول میزان پف بیشتر است و چشم‌ها تقریباً نیمه باز هستند. در التهاب شدید چشم‌ها در اثر شدت تورم به سختی باز میشوند، چشم‌ها بسته یا نیمه بسته هستند.
انواع التها‌ب‌های چشمی
التهاب در اثر گزش حشرات
در این نوع التهاب بیشتر مواقع یک چشم در کودک درگیر می‌شود. در اثر گزش حشرات بافت‌های اطراف چشم شل شده و به راحتی متورم می‌شود. سلول‌های ایمنی بدن کودک در پاسخ به وجود عامل بیگانه در ناحیه آلوده تجمع می‌کنند که همین امر سبب تجمع آب میان بافتی شده و تورم را شکل می‌دهد. در مورد نیش حشرات باید به دنبال گزش و جای نیش در بخش‌های دیگر از بدن نوزاد و کودک بود تا مطمئن شویم که این حالت به خاطر گزش حشرات است. حتی گزش در بخش‌های بالایی صورت کودک یا نوزاد هم باعث التهاب در چشم نوزاد و کودک می‌شود. ورم یا التهاب در این شرایط به رنگ صورتی است و اندازه آن به نسبت بزرگ می‌باشد. این نوع التهاب در بین سنین ۱ تا ۵ سالگی بیشتر شایع است.
التهاب در اثر گرده گیاهان و یا آلودگی هوا
در این حالت معمولاً هر دو چشم کودک درگیر می‌شود. این گرده‌ها در هوا پراکنده هستند و به علت سبکی کلیومترها مسافت را در هوا طی می‌کنند و ممکن است وارد چشم کودک شوند. در این حالت خارندن چشم توسط کودک ورم و التهاب را افزایش می‌دهد. از آنجا که کنترل این شرایط تقریباً ناممکن است این نوع التهاب در فصل گرده افشانی گیاهان (فصل بهار) بسیار شایع است.
التهاب در اثر قطره‌های چشمی آنتی‌بیوتیک
گاه بدن کودک به قطره‌های آنتی‌بیوتیک چشمی واکنش آلرژیک نشان می‌دهد و همین امر باعث التهاب و خارش در پلک کودک می‌شود. این خارش در اطراف چشم شدید است و باعث تورم پلک‌ها می‌شود. گاه پاسخ آلرژیک بدن کودک به این نوع فرایندها بسیار شدید بوده و اگر نشود آن را کنترل کرد گاه سلامت و حیات کودک را به خطر می‌اندازد.
التهاب در اثر مواد غذایی
گاه کودکان کنجکاو با دست زدن به مواد غذایی و ادویجات باعث بروز درد سر میشوند. علاوه بر ریخت و پاش کمد و آشپزخانه و وضع نامرتب، کودک با دست‌های آغشته به ماده غذایی مثلاً فلفل سبب دردسرهای فراوان برای خود و والدین‌شان میشوند. در چنین مواقعی اولین اقدام والدین باید آرامش دادن به کودک باشد و نباید در چنین شرایطی گودک را سرزنش کند و با او دعوا و بد خلقی کرد. لازم است تا با حفظ آرامش سریعاً چشم‌های کودک را یا آب سرد تمیز شست‌وشو داد و کودک را به اولین مرکز درمانی رساند.
التهاب بخش‌های مختلف چشم
التهاب مژه‌ها
مژه‌های در بر گیرنده پلک‌ها هستند و کار حفاظت از آن‌ها را برعهده دارند و مانع ورود بخشی از ذرات گرد و غبار و گاه حشرات به درون چشم میشوند. گاهی مژه‌ها دچار التهاب میشوند که به این حالت «گل مژه» می‌گویند.
التهاب داکریوسیستیت
داکریوسیستیت در واقع کیسه اشکی است که در گوشه چشم قرار دارد. کار اشک شست‌وشویی چشم و مرطوب نگه داشتن چشم است. گاه این غده دچار عفونت می‌شود و ملتهب می‌گردد.
سلولیت پری اوربیتال
سلولیت پری اوربیتال نوعی عفونت باکتریایی پلک است. عامل باکتریایی ممکن است در اثر گزش حشرات نیز ایجاد شود در این حالت پلک به ویژه هنگام لمس بسیار دردناک است و رنگ آن قرمز است و ملتهب می‌شود.
عفونت سینوس اتموئید
در پشت کره چشم سینوس اتموئید قرار گرفته است. گاه این سینوس دچار عفونت در نتیجه التهاب می‌شود که در نتیجه آن تورم و قرمزی چشم را به دنبال دارد.
التهاب ویروسی و باکتریایی
به این نوع التهاب کنژونکتیویت می‌گویند. در حالت کنژونکتیویت ویروسی چشم نوزاد یا کودک در زمان سرماخوردگی قرمز و ملتهب است. در کنژونکتیویت باکتریایی علامت اصلی چرک زرد رنگ در یک یا هر دو چشم است. گاه ممکن است در اثر این التهاب چشم‌ها کاملاً بسته شوند.
اِدم
گاهی چشم دچار التهاب می‌شود که در اثر نارسایی قلبی، کبدی و کلیوی آب میان بافتی در اثر جاذبه زمین در پاها جمع می‌شود که در اثر دراز کشیدن این مایعات به سمت چشم حرکت می‌کند و باعث تورم و التهاب در اطراف چشم‌ها می‌شود.
التهاب ناشی از شوک آنافیلاکسی
گاه واکنش‌های آلرژیک بسیار جدی هستند و گاه این واکنش‌ها به اندازه‌ای شدید و خطرناک هستندکه ممکن است حیات فرد را به مخاطره بیاندازند. کودکان قادر به بیان مشکل خود نیستند بنابراین در این موارد باید بسیار مراقب سلامت کودکان بود. یکی از علائم بروز شوک آنافیلاکسی آب ریزش از چشم‌ها و التهاب چشم‌ها است.
التهاب ناشی از روماتویسم
در بسیاری مواقع کودکانی که روماتیسم دارند به علت استفاده از داروهای سرکوب‌‌کننده سیستم ایمنی دچار مشکلاتی نظیر التهاب چشم میشوند در چنین شرایط باید کودک را نزد پزشک متخصص برد؛ روماتولوژیست‌ها بهتر می‌توانند این نوع التهاب‌ها را تشخیص بدهند.
چه زمانی برای التهاب چشم کودک باید به پزشک مراجعه کرد؟
همانطور که گفته شد کودکان چون قادر به بیان نوع مشکل خود نیستند والدین باید در صورت بروز علائم زیر هوشیار باشند و با مشاهده علائم ذیل باید ظرف مدت ۲۴ ساعت کودک را به مرکز پزشکی برسانیم:
- ورم شدید چشم‌های کودک که باعث بسته شدن نیمه یا کامل هر دو چشم می‌شود.
- ورم شدیدی که باعث بسته شدن نیمه یا کامل یک چشم همراه یا بدون تب می‌شود.
- ورم پلک بالای چشم کودک که بسیار قرمز است و بدون افزایش درجه حرارت بدن باشد.
- پلک دردناک یا بسیار حساس شده
- درد یا فشار در نزدیکی استخوان گونه یا چشم‌ها
- اگر مچ پا و یا ساق پای کودک دچار تورم شده باشد
- خروج چرک از چشم در صورتی که شدت آن زیاد باشد
مراقبت از چشم کودکان و پیشگیری از بروز التهاب
همانطور که گفته شد چشم عضو حساسی است و این عضو حساس در کودکان بسیار آسیب‌پذیرتر از سایر افراد است. کودکان اغلب با مسائل بهداشتی آشنا نیستند و گاهی یک سهل‌انگاری کوچک می‌تواند بینایی کودک را به خطر بیاندازد. در کودکان بالای چهار سال می‌توان با آموزش نکات بهداشتی تا حدود زیادی از بروز این مشکلات جلوگیری کرد. باید به کودک آموخت که هرگز به چشمانش دست نزند و اگر چشم او دچار خارش شد ابتدا دست‌هایش را با آب و صابون بشویید و سپس به چشمان خود دست بزند و اگر آب و صابون در دسترس او نبود از یک دستمال تمیز استفاده کند. اگر کودک دچار حساسیت‌های فصلی می‌شود بهتر است در فصل بهار کودک را کمتر به پارک‌ها و فضای سبز برد و هنگامی که کودک بیرون از منزل به سر می‌برد باید از عینک محافظ استفاده کند تا ریسک ورود ذرات معلق به داخل چشم را کاهش داد. در صورتی که کودک چشمان حساسی دارد که خیلی زود قرمز و متورم میشوند با مشورت پزشک از قطره‌های استریل چشمی برای شست‌وشوی چشم او استفاده کنید. هرگز از لوازم آرایشی و گریم در اطراف چشم کودکان استفاده نکنید محصولات آرایشی اکثراً دارای مواد شیمایی مضری هستند که باعث تحریک چشم و ملتهب شدن آن می‌شود. در صورتی که چشمان کودکان ملتهب شده بهتر است او را نزد پزشک متخصص ببرید و از درمان‌های خودسرانه جداً خودداری کنید. در صورتی که کودک شما از بیماری خاصی رنج می‌برد به درمان سریع و عاجل کودک اقدام کنید و اجاز ندهید عوارض بیماری‌های مختلف سلامت چشم کودک دلبندان را به خطر بیاندازد.