علائم شروع زایمان چیست؟
بدن برای واکنش به هر نوع تغییر و تحولی یکسری نشانه‌های را نمایان می‌کند. این نشانه‌ها هشداری به فرد است تا در وقت مقتضی اقدام لازم و مناسب را انجام دهد. پدیده زایمان نیز از این امر مستثنی نیست. بدن برای هشدار دادن و هوشیار کردن مادر از نزدیک شدن به زمان وضع حمل، واکنش‌هایی بروز می‌دهد که از مجموعه آن‌ها به عنوان علائم شروع زایمان نام برده می‌شود. نشانه‌ها و علائم زایمان موضوع اصلی این مقاله است، پس با تیم پینو بیبی همراه شوید تا اطلاعات لازم در این خصوص را کسب کنید
نشانه‌های زایمان
نتیجه ۹ ماه بارداری بعد از یک فرایند سخت و پیچیده زایمان به ثمر خواهد رسید. داشتن یک زایمان موفق و تولد نوزاد در واقع پاداشی است به ۹ ماه تلاش، رنج و تحمل عوارض گوناگون. از این رو لازم است تا بانوی باردار نسبت به علائم زایمان حساس باشد تا بتواند به موقع خود را به بیمارستان برساند و خود را از لحاظ روحی برای فرایند زایمان آماده کند. اطلاع از نشانه‌های زایمان برای هر بانوی بارداری لازم است. در ادامه این علائم و نشانه‌ها را با هم بررسی می‌کنیم.
مراحل زایمان
به طور کلی مراحل زایمان را می‌توان به ۳ فاز تقسیم کرد.
مرحله اول زایمان: مرحله اول زایمان به سه مرحله نهفته، فعال و گذرا تقسیم می‌شود. اولین مرحله، فاز نهفته است که طولانیترین مرحله زایمان است. شدت بروز علائم در این فاز کم است. در این مرحله ترشح هورمون ریلکسین زیاد می‌شود. انقباضات رحم افزایش می‌یابد و منجر به گشاد شدن رحم می‌شود؛ با اتساع رحم، دهانه رحم شروع به نازک شدن می‌کند؛ همزمان عضلات و رباط‌های لگن شل و سست می‌شود. بدین ترتیب شرایط برای عبور جنین از کانال زایمان فراهم می‌شود. وقتی انقباضات به طور منظم و پیوسته باشد، پزشک دستور بستری بانوی باردار در بیمارستان را صادر می‌کند، در چنین شرایطی پزشک از ناحیه لگن خانم حامله را مورد معاینه قرار می‌دهد تا میزان باز شدن دهانه رحم را ارزیابی کند.
بعد از فاز نهفته، بانوی باردار وارد مرحله فعال می‌شود. در این مرحله سرعت گشاد شدن دهانه رحم افزایش می‌یابد. در این فاز ممکن است همزمان با انقباضات متعدد، درد و فشار شدیدی در ناحیه کمر و شکم نیز احساس شود. در چنین شرایطی متخصص منتظر می‌ماند تا دهانه رحم به طور کامل باز شود.
در مرحله گذرا، دهانه رحم به طور کامل و به اندازه ۱۰ سانتی‌متر باز می‌شود و اتساع پیدا می‌کند. در مرحله گذرا، انقباضات شدیدتر می‌شود و هر ۳ الی ۴ دقیقه انقباض تکرار می‌شود.
مرحله دوم زایمان: در مرحله دوم، دهانه رحم به طور کامل باز شده و متخصص از بانوی باردار می‌خواهد تا فشار بیاورد. فشار خودآگاه بانوی باردار به همراه انقباضات غیرارداری باعث می‌شود جنین در کانال زایمان حرکت کند و سر جنین از کانال باریک زایمان عبور می‌کند. با خروج سر جنین از دهانه واژن، متخصص سریعاً خون، مایع آمنیوتیک و مخاط را از بینی و دهان جنین با مکش خارج می‌کند. در چنین شرایطی لازم است تا بانوی باردار فشار بیشتری بیاورد تا شانه‌ها و بدن جنین از دهانه رحم بیرون آید و جنین به طور کامل خارج شود. بدین ترتیب تولد نوزاد در این مرحله رخ می‌دهد.
مرحله سوم زایمان: بعد از تولد نوزاد مرحله مهم دیگری باقی می‌ماند. اگر والدین نوزاد قصد نگهداری سلول‌های بنیادی بند ناف را داشته باشند پزشک متخصص در این مرحله طبق پروتکل خون بند ناف را جمع‌آوری می‌کند و پس از آن، جفت از بدن مادر جدا و خارج می‌شود.
علائم زایمان
اگر بانوی باردار سابقه زایمان داشته باشد تا حدودی از فرا رسیدن زمان زایمان مطلع خواهد شد اما بانوان بارداری که برای اولین بار است که تجربه حاملگی دارند ممکن است هر انقباضی باعث نگرانی آن‌ها شود و تصور کنند که زمان زایمان فرا رسیده است. یکی از روش‌های برطرف کردن نگرانی‌ها در این مورد شرکت در کلاس‌های آمادگی زایمان است در این کلاس‌ها نشانه‌های زایمان به خوبی برای خانم‌های حامله تشریح داده می‌شود. در ضمن بانوان باردار می‌توانند با استخدام ماما این نگرانی را رفع کنند و اگر هیچ یک از این دو میسر نباشد، پزشک متخصص نیز می‌تواند در این خصوص آموزش‌های لازم را به خانم باردار و همسر او ارائه کند. زایمان فرایند پیچیدهای است و ممکن است نشانه‌های زایمان در زنان مختلف، متفاوت باشد. حتی طول مدت زایمان نیز می‌تواند متفاوت باشد معمولاً در اولین بارداری وضع حمل در حدود ۱۲ تا ۱۴ ساعت طول می‌کشد، توجه داشته باشید که این زمان از مرحله اول زایمان شروع می‌شود و تا پایان مرحله سوم زایمان ادامه دارد. معمولاً در زایمان‌های بعدی، زمان کوتاه‌تری برای وضع حمل نیاز است.
نکته مهم دیگری که باید در نظر داشته باشید این است که هیچکس به طور دقیق نمی‌تواند زمان زایمان طبیعی را پیش‌بینی نماید و معمولاً تاریخی که پزشک متخصص ارائه می‌کند یک زمان تخمینی و تقریبی است. گاهی زایمان سه هفته قبل از تاریخ مقرر و یا دو هفته بعد از آن اتفاق می‌افتد و این کاملاً طبیعی و نرمال است. بهر تقدیر نشانه‌های زیر این هشدار را به بانوان باردار می‌دهد که زمان تولد نوزاد نزدیک است:
انقباضات زایمان
قطعاً مهم‌ترین و اصلی‌ترین نشانه نزدیک شدن به زمان وضع حمل بروز انقباضات رحم است. انقباضات مربوط به زایمان، منظم، در فواصل کم با شدت زیاد رخ می‌دهد. هرچه به زمان زایمان نزدیک‌تر شوید تعداد، تداوم و شدت انقباضات افزایش می‌یابد. اتقباضات بین ۱۵ تا ۳۰ ثانیه طول می‌کشد و در هر دقیقه ۳ تا ۴ بار حس می‌شود.
همانطور که گفته شده زایمان مراحلی دارد که اولین نشانه ورود به فاز اول زایمان این است که مدت دوام انقباضات بین ۳۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد و هر ۵ دقیقه یک بار رخ می‌دهد. بانوی باردار در این مرحله انقباضات متناوب و مکرر را حس می‌کند. اگر چه ممکن است انقباضات قبلی با درد همراه نباشد و یا درد زود برطرف شود اما در این مرحله انقباض با درد همراه است و این درد، بسیار شدید و پیوسته است و در زمان زایمان به اوج خود می‌رسد.
ممکن است در طول دوران بارداری و یا در ماه‌های آخر بانوی باردار انقباضات بدون دردی را تجربه کند که جزو علائم شروع زایمان نیست. این انقباضات، براکستون هیکس نام دارند. این انقباضات نامنظم هستند و بیشتر در ناحیه لگن و جلوی شکم احساس می‌شوند. این انقباضات اکثراً بدون درد هستند اما اگر با درد همراه باشند، درد آن خیلی شدید نیست و فقط چند درجه از درد دوران قاعدگی بیشتر است.
انزال رحم به سمت لگن
زمانی که سر کودک داخل لگن می‌افتد، گویی فشاری از روی ریه‌های مادر برداشته شده است بنابراین مادر بهتر نفس می‌کشد و احساس می‌کند شکمش به سمت پایین کشیده می‌شود. چون وضعیت جنین به گونه‌ای است که به مثانه مادر فشار می‌آورد ممکن است مادر احساس نیاز به تخیله ادرار را نیز داشته باشد و این احساس مرتب بیشتر و بیشتر می‌شود. این اتفاق ممکن است چند هفته قبل از زایمان و یا چند ساعت پیش از زمان وضع حمل رخ دهد.
ترشحات خونی و قهوه‌ای رنگ
به هنگام شروع زایمان و یا چند روز قبل از زایمان ممکن است از رحم بانوی باردار ترشحات صورتی رنگ، خون‌آلود و یا مایل به رنگ قهوه‌ای خارج شود این ترشحات نشانه‌ای برای نزدیک شدن به زمان زایمان هستند.
در برخی مواقع این ترشحات چسبنده، ژل مانند و صورتی رنگ است. چنین ترشحاتی مربوط به مخاط دهانه رحم است که از آن به عنوان پلاگ موکوس نیز یاد می‌شود. اگر این ترشحات با خونریزی همراه باشد رنگ آن قهوه‌ای خواهد شد. این ترشحات نمایانگر این است که دهانه رحم در حال باز شدن است و زایمان در شرف وقوع است.
در برخی موارد ممکن است شروع زایمان با خروج این ترشحات همراه نباشد.
اسهال
یکی از نشانه‌های زایمان شل بودن مدفوع و اسهال شدن مادر است.
پاره شدن پرده‌های جنینی
نشت و جاری شدن مایع (آب مانند و گرم) از واژن نشانه پاره شدن غشاهای کیسه آمنیوتیک است. این کیسه مملو از آب، مواد معدنی، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و یاخته‌های جنینی است و جنین را احاطه کرده است که وظیفه محافظت از جنین را بر عهده دارد. پاره شدن کیسه آب یا همان کیسه آمنیوتیک، چند ساعت قبل از زایمان و یا هنگام زایمان رخ می‌دهد. در برخی موارد ممکن است کیسه آب در ماه‌های میانی حاملگی پاره شود که می‌تواند باعث خشک شدن جنین و نرسیدن مواد مغذی به جنین می‌شود و سلامت جنین را به خطر بیاندازد. گاهی نیز کیسه آب به خودی خود پاره نمی‌شود و پزشک مجبور می‌شود برای پیشروی روند زایمان این کیسه را پاره کند.
درد در ناحیه لگن و کمر
یکی دیگر از نشانه‌های ورود به فازهای اولیه زایمان، احساس فشار و درد در ناحیه پایین کمر، لگن، محدوده معقد است. این احساس درد ناشی از فشاری است که سر جنین بر این نواحی وارد می‌کند و این درد به طور متناوب تا زمان زایمان ادامه می‌یابند.
چه زمانی لازم است به بیمارستان مراجعه کرد؟
در جلسات ماه‌های آخر بارداری پزشک متخصص در مورد علائم اولیه زایمان با خانم حامله گفتگو خواهد کرد و او را از این حیث مطلع خواهد نمود. زمان تقریبی مراجعه به بیمارستان نیز به خانم باردار و اطرافیان او یادآوری می‌شود. معمولاً توصیه می‌شود که اگر در ماه‌های آخر بارداری انقباضات منظم است و هر انقباض بین ۳۰ تا ۹۰ ثانیه طول می‌کشد و یا ترشحات آبکی از رحم خارج شد، بانوی باردار سریعاً به بیمارستان مراجعه کند. در مورد مراجعه به بیمارستان نباید نگران بود چرا که اگر زودتر از موعد به بیمارستان مراجعه شود، کادر پزشکی با معاینه دقیق، بانوی باردار را به آرامش دعوت می‌کنند و از او می‌خواهند تا جدی شدن علائم در خانه بماند. خصوصاً اگر انقباضات مداوم و شدید نباشند.
گاهی نیز ممکن است با توجه به معاینات پزشکی و کم شدن مایعات کیسه آمنیوتیک، پزشک تشخیص دهد که لازم بانوی باردار تا شروع شدن علائم زایمان در بیمارستان بستری شود تا سلامت جنین و مادر تضمین شود. بعضی از افراد تصور می‌کنند پاره شدن کیسه آب در هر ماهی از دوران بارداری نشانه شروع زایمان است که این باور اشتباهی است اما باید اذعان داشت خروج مایعات کیسه آمنیوتیک اگر طی مدت ۲۴ ساعت ادامه داشته باشد و منتهی به رخداد وضع حمل نشود سلامت و حیات مادر و جنین به خطر می‌افتد. ضمناً خونریزی شدید در ماه‌های آخر بارداری همیشه به معنای شروع زایمان نیست و لازم است تا علت این خونریزی بررسی شود تا اگر مشکلی رخ داده است، پزشک شرایط را تحت کنترل درآورد.
داروهای کاهنده درد زایمان
فرایند زایمان، یک پروسه خطیر و دردناک است که طی آن بانوی باردار درد شدیدی را تجربه می‌کنند. گرچه شدت درد در همه بانوان زیاد است اما درجات آن ممکن است برای افراد مختلف، متفاوت باشد. به طور کلی سلامت مادر، سن مادر باردار، تعدد بارداری، سبک زندگی چه در دوران قبل از بارداری و چه در دوره حساس بارداری، وضعیت و اندازه جنین، چند قلو بودن و بسیاری از عوامل دیگر در شدت و قدرت بروز انقباضات و تجربه درد قبل و هنگام زایمان بسیار تأثیرگذار است.
در کلاس‌های آمادگی زایمان و ملاقات پزشک با بانوی باردار در ماه‌های آخر بارداری به مادران آموزش می‌دهند که با نزدیک شدن به زمان زایمان سعی کنند آرامش خود را حفظ کنند، افکار منفی را از خود دور کنند و سعی کنند با تمرکز بر ریتم تنفس خود، به صورت عمیق و آرام نفس بکشند. استفاده از طب سوزنی، هیپنوتیزم، زایمان در آب، تغییر مکرر پوزیشن هنگام زایمان و سایر تکنیک‌های آرام‌سازی نیز می‌تواند به تسکین درد زایمان کمک کند.
این روش‌ها می‌تواند به مادر در کنترل و مدیریت درد کمک کند اما از آنجا که آستانه تحمل درد در افراد متفاوت است، ممکن است نیاز باشد تا پزشک برای تسکین درد از دارو استفاده کند. در چنین شرایطی امکان دارد پزشک از داروهای مسکن تزریقی استفاده کند. مسکن معمولاً به صورت وریدی و یا عضلانی به منطقه پایین کمر تزریق می‌شود. این مسکن عضلات را کاملاً بی‌حس نمی‌کنند و باعث متوقف شدن حرکات عضلات نمی‌شود بلکه تنها از میزان و شدت درد می‌کاهد.
در مقابل این داروها، گاهی از مواد بیهوشی استفاده می‌شود که موجب بی‌حسی کامل عضلات و توقف تجربه احساس درد می‌شود. چنین داروهایی بر حرکات عضلات نیز تأثیر دارند. از شیوه‌های مختلفی برای بیهوشی و بی‌حسی استفاده می‌شود که پزشک بر اساس صلاحدید با بررسی وضعیت مادر و جنین یکی از روش‌ها را انتخاب می‌کند. رایج‌ترین نوع بیهوشی برای زایمان، بلوک اپیدورال است که در واقع دارویی است که اطراف نخاع و اعصاب نخاعی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این نوع بیهوشی مانند دریافت هر نوع داروی شیمیایی عوارضی به همراه دارد، عوارض بیهوشی اپیدورال، سردرد و افت فشار خون است که می‌تواند بر تپش قلب کودک هم تأثیر داشته باشد و ضربان قلب جنین را کند خواهد کرد. معمولاً چنین بیهوشی در عمل سزارین رایج‌تر است.
گاهی پزشک متخصص با در نظر گرفتن جمیع شرایط ممکن است از ترکیبی از گزینه‌های غیردارویی و گزینه‌های دارویی استفاده کند.