مقابله با تنگی نفس در دوران حاملگی
احتمالاً اصطلاح «دونفسه شدن» را شنیده‌اید. در قدیم به بانوان بارداری که دچار تنگی نفس می‌شدند، گفته می‌شد که چون موجود دیگری در بدن آن در حال رشد و تنفس است، دونفسه شده‌اند و این طبیعی است که دچار تنگی نفس شوند. شاید این باور تا حدودی درست باشد اما علت تنگی نفس در دوران بارداری مربوط به تغییرات مختلفی است که در سیستم بدن رخ می‌دهد والا جنین اکسیژن مورد نیازش از طریق خون جاری در جفت کسب می‌کند. تنگی نفس در دوران بارداری یک عارضه شایع است که معمولاً خطرناک نیست و بعد از زایمان برطرف می‌شود اما به دلیل حساسیت دوران بارداری لازم است تا هر مورد مشکوکی با پزشک در میان گذاشته شود. در این مقاله در مورد تنگی نفس در دوران حاملگی بحث خواهیم کرد و راهکارهای لازم برای بهبود عملکرد ریه‌ها ارائه خواهد شد.
راهکارهای برای بهبود تنگی نفس در بارداری
دوران بارداری را باید دوره تغییرات ناگهانی فیزیولوژیک و بیولوژیک بدن نامید. طبیعی است که بدن برای سازگاری با رشد و نمو یک موجود جدید نیاز به تغییرات زیادی دارد. این تغییرات قطعاً موجب بروز ناراحتی‌ها و مشکلات متعددی برای بانوان خواهد شد. یکی از این مشکلات رایج تنگی نفس در دوران بارداری است. مطابق تحقیقات به عمل آمده بیش از ۶۰ درصد بانوان باردار طی دوران حاملگی، درجاتی از تنگی نفس را تجربه خواهند کرد. در قدیم به ایجاد حالت تنگی نفس در بانوان «دو نفسه شدن» می‌گفتند. در واقع معتقد بودند چون دو موجود همزمان برای تنفس از یک سیستم تنفسی استفاده می‌کنند، همین امر سبب می‌شود تا مادر دچار تنگی نفس شود. این باور تا حدود زیادی اشتباه است و جنین برای تنفس اکسیژن لازم را از خون مادر دریافت می‌کند و به طور معمول تنفس مادر و تنگی نفس او بر جنین تأثیری ندارد. به طور کلی بزرگ شدن جنین، تغییرات هورمونی و فیزیولوژیک عامل اصلی بروز تنگی نفس در بانوان باردار است که در ادامه به تفصیل به آن خواهیم پرداخت. اما نکته‌ای که لازم است همین ابتدای بحث به آن اشاره شود این است که تنگی نفس در دوران حاملگی یک پدیده طبیعی است که در اکثر مواقع خطری برای مادر و جنین به همراه ندارد و طی دوره‌های مختلف بارداری شدت و ضعف خواهد داشت.
تنگی نفس در سه‌ماهه اول بارداری
در سه‌ماهه اول بارداری هنوز جنین رشد چندانی نکرده است. در بدن هر فردی یک پرده حاجب وجود دارد که به آن دیافراگم می‌گویند. پرده دیافراگم که یک نوار عضلانی است فضای قرارگیری قلب و ریه‌ها از محوطه شکمی جدا می‌کند. در سه‌ماهه اول حاملگی، دیافراگم در حدود ۳ تا ۴ سانتی‌متر بالا می‌رود. حرکت دیافراگم به سمت بالا سبب می‌شود تا ریه‌ها مملو از هوا شوند و فضای مربوط به جایگیری ریه‌ها کوچکتر شود. همچنین در دوران بارداری میزان ترشح هورمون پروژسترون نیز افزایش می‌یابد. پروژسترون نقش اساسی در رشد و نمو جنین دارد. افزایش ترشح این هورمون سبب می‌شود تا ریتم تنفس سریع‌تر شود. در واقع پروژسترون به عنوان یک محرک تنفسی عمل می‌کند و سیستم دستگاه تنفسی را وادار می‌کند تا سریع‌تر و بیشتر فعالیت کند. گاهی افراد تنفس سریع را با تنگی نفس اشتباه می‌گیرند اما لزوماً تند نفس کشیدن به معنای تنگی نفس نیست. قطعاً طی دوران حاملگی در الگوی تنفسی خانم باردار تغییراتی رخ خواهد داد که ممکن است بروز این تغییرات، به تنگی نفس تعبیر شود.
تنگی نفس در سه‌ماهه دوم بارداری
معمولاً تنگی نفس در سه‌ماهه دوم بارداری بیشتر نمایان می‌شود. در سه‌ماهه دوم رحم رشد بیشتری می‌کند بنابراین فضای داخلی بدن کم می‌شود و فشار بیشتری به دیافراگم وارد خواهد شد. در سه‌ماهه دوم با بروز تغییراتی در عملکرد قلب، احساس تنگی نفس در خانم حامله بیشتر خواهد شد. میزان خون در بدن خانم باردار به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت و قلب مجبور است با شدت بیشتری فعالیت کند تا خون بیشتری را برای حفظ سلامت مادر و پایداری جنین پمپاژ کند. افزایش حجم فعالیت قلب در کنار سایر عواملی که ذکر شد ممکن است باعث ایجاد احساس تنگی نفس در خانم باردار شود.
تنگی نفس در سه‌ماهه سوم بارداری
تنگی نفس در سه‌ماهه سوم بسیار به وضعیت قرارگیری سر جنین در رحم بستگی دارد. چگونگی قرارگیری سر جنین در رحم می‌تواند موجب شود مادر آسان‌تر یا دشوارتر تنفس کند. اگر سر جنین به سمت لگن باشد و به داخل لگن بیفتد فشار از روی قفسه سینه مادر برداشته می‌شود و در نتیجه مادر بهتر و راحت‌تر نفس خواهد کشید. اما ممکن است جنین شروع به چرخش کند و همین چرخش سبب شود تا به زیر دنده مادر فشار بیاورد و در نهایت منجر به تنگی نفس شود. بیشتر بانوان باردار در بین هفته‌های ۳۱ تا ۳۴ بارداری دچار این تنگی نفس می‌شوند.
چرا برخی بانوان باردار دچار تنگی نفس می‌شوند؟
به طور کلی تقریباً همه بانوان باردار ممکن است در دوران بارداری دچار تنگی نفس شوند. این تنگی نفس طبیعی است و جای نگرانی ندارد اما سوال اینجاست که علت این تنگی نفس چیست؟
یکی از دلایلی مهم ایجاد این تنگی نفس بزرگ شدن و اتساع رحم است. رحم برای رشد نیاز به فضای زیادی دارد و این فضا را با فشار آوردن به پرده دیافراگم ایجاد می‌کند. در چنین شرایطی پرده دیافراگم به سمت بالا هدایت می‌شود و فضای لازم برای تبادل اکسیژن در ریه‌ها کاهش می‌یابد. در نتیجه خانم باردار ممکن است دچار تنگی نفس شود.
همانطور که گفته شد یکی دیگر از دلایل بروز تنگی نفس، تغییرات هورمونی است. افزایش میزان ترشح هورمون پروژسترون می‌تواند عاملی برای تنگی نفس باشد. این هورمون برای کمک به ساخت و حفظ پوشش داخلی رحم در دوران بارداری لازم است. همانطور که پیشتر اشاره شده، پروژسترون مانند یک محرک عمل می‌کند و سرعت تنفس را در بانوی باردار چند برابر می‌کند.
جدا از این تغییرات مورفولوژیک و فیزیولوژیک گاهی علت تنگی نفس در دوران بارداری مربوط به عوامل دیگری است که در ادامه آن‌ها را با هم بررسی خواهیم کرد.
ابتلای مادر باردار به آسم
آسم یک بیماری مزمن ریوی است که یکی از عوارض آن ایجاد تنگی نفس در فرد مبتلاست. مادران بارداری که پیش از بارداری به این بیماری مبتلا بوده‌اند، بیش از سایرین از تنگی نفس رنج خواهند برد و بارداری ممکن است وضعیت تنگی نفس آن‌ها را بدتر کند. چنین افرادی باید قبل از بارداری با مراجعه به پزشک متخصص بیماری خود را کنترل کنند و طی دوران حاملگی برای مصرف دارو با پزشک متخصص خود مشورت کنند. نباید فراموش کرد که برخی داروهای استنشاقی و یا قرص‌ها ممکن است بر سلامت جنین تأثیر منفی داشته باشد و حتی منجر به بروز واکنش‌های آلرژیک شود پس هر نوع دارویی باید با نظر و تأیید متخصص مصرف شود.
بیماری کاردیومیوپاتی
این بیماری نوعی بیماری قلبی است که منجر به بزرگ شدن قلب می‌شود. این نارسایی قلبی منجر به کاهش درصد تخلیه شدن خون از بطن چپ قلب، در هر تپش خواهد شد. این بیماری ممکن است در دوران حاملگی یا پس از زایمان رخ دهد. علائم این بیماری به عوارض بارداری بسیار شبیه است و معمولاً افراد علائم این بیماری را به عوارض حاملگی نسبت می‌دهند و لذا از درمان آن غافل می‌شوند. علائم این بیماری تورم مچ پا، پایین بودن فشار خون، احساس خستگی و ضعف عمومی بدن و تپش قلب است. این بیماری نیز منجر به ایجاد تنگی نفس در افراد خواهد شد. به طور کلی معمولاً بیماری‌های قلبی بر سیستم دستگاه تنفس اثر منفی خواهند داشت و علاوه بر این بیماری ممکن است هر نوع بیماری قلبی دیگری منجر به تنگی نفس در مادر شود. بررسی دقیق تنگی نفس و جدی گرفتن آن از حیث وجود عارضه قلبی بسیار حائز اهمیت است.
آمبولی ریه یا انسداد شریان ریه
اگر خون در قسمتی از یکی از شریان‌های ریه لخته شود و مسیر عبور و جریان خون را مختل کند، ممکن است باعث انسداد رگ شود، به چنین عارضه‌ای آمبولی ریه می‌گویند. آمبولی ریه، باعث ایجاد تنگی نفس می‌شود و معمولاً با درد در ناحیه قفسه سینه، سرفه و ضعف همراه است. اگر آمبولی ریه در دوران بارداری رخ دهد موجب تشدید حالت تنگی نفس در مادر باردار خواهد شد.
کم‌خونی
کم‌خونی انواع مختلفی دارد که یکی از شایع‌ترین آن‌ها فقر آهن است. معمولاً کم‌خونی ناشی از کمبود آهن در دوران بارداری بین بانوان بسیار شایع است. کم‌خونی می‌تواند باعث ایجاد تنگی نفس در افراد شود. در مادران مبتلا به کم‌خونی، تعداد گلبول‌های قرمز در خون به شدت کاهش می‌یابد و بدن مجبور است برای جبران تأمین اکسیژن با سرعت بیشتری فعالیت کند و همین امر موجب تنگی نفس می‌شود.
راهکارهایی برای درمان تنگی نفس در دوران بارداری
قطعاً بروز عوارض بارداری تا حدود زیادی اجتناب‌ناپذیر هستند و به هر روی ممکن است خانم باردار به دلایلی که ذکر شد دچار تنگی نفس شود اما کنترل شدت بروز عوارض در دوران بارداری میسر است و نیاز به آگاهی دارد. در ادامه سعی می‌کنیم تا راهکارهای لازم برای رهایی از تنگی نفس در دوران حاملگی را با شما در میان بگذاریم. به کار بستن این توصیه‌ها تا حدود زیادی می‌تواند تنفس شما را بهبود ببخشد.
اصلاح وضعیت نشستن و ایستادن
متاسفانه بسیاری از افراد به دلیل سبک نادرست زندگی همیشه در حالتی خموده به سر می‌برند. عدم رعایت درست پوزیشن نشستن و ایستادن سبب می‌شود تا به مرور فضای داخلی قفسه سینه کاهش پیدا کند و در نتیجه تبادل اکسیژن در ریه‌ها به طور مطلوبی رخ ندهد. لازم است تا بانوی باردار به طرز نشستن و ایستادن خود توجه بیشتری داشته باشد. صاف کردن پشت، عقب بردن شانه‌ها و بالا نگه داشتن سر موجب فراخی سینه می‌شود. شاید باور نکنید اما همین کار ساده می‌تواند فضای داخل قفسه سینه را به طور قابل توجهی افزایش دهد. شاید صاف ایستادن و صاف نشستن در ابتدا مشکل باشد اما اگر به طور مرتب تمرین شود رفته‌رفته وضعیت بدن اصلاح خواهد شد. اگر برای قرارگیری در وضعیت مناسب دچار مشکل هستید می‌توانید با مراجعه به فیزیوتراپ حرکات اصلاحی را زیر نظر یک متخصص دنبال کنید و یا با مراجعه به یک متخصص ارتوپدی از کمربندهای حمایتی استفاده کنید تا بدن در وضعیت مناسب قرار گیرد. در چنین مواقعی ممکن است حتی استفاده از کتف‌بند و قوزبند برای فراخ شدن قفسه سینه نیز تجویز شود.
ورزش کردن
بهترین روش برای بهبود وضعیت تنفس برای هر شخصی روی آوردن به ورزش است. معمولاً مادران با ترس از آسیب رسیدن به جنین، فعالیت ورزشی خود را متوقف می‌کنند اما لازم است بدانید ورزش کردن در دوران بارداری نه تنها بر سلامت مادر تأثیر مطلوبی دارد بلکه برای سلامت جنین نیز مفید است. انجام ورزش‌های هوازی بر بهبود کارکرد سیستم تنفسی موثر هستند. برخی ورزش‌های مانند ایروبیک و یوگا علاوه بر تمرکز بر نواحی مختلف بدن و ممارست جسمی تأکید زیادی بر نحوه درست نفس کشیدن دارند. ورزش‌های هوازی کارایی سیستم گردش خون و تنفس را ارتقا می‌دهند. اگر به هر دلیلی پزشک شما را از انجام فعالیت بدنی منع کرده است، استفاده از تکنیک‌های تنفسی می‌تواند برای رهایی از تنگی نفس، راهگشا باشد. یکی از این تکنیک‌ها، تکنیک تنفس لاماز است که نه تنها به بهبود تنگی نفس در دوران بارداری کمک می‌کند بلکه روشی برای تسکین درد وضع حمل و تسهیل زایمان است. فراموش نکنید در طول تمرینات سعی کنید از راه بینی تنفس کنید و لب‌های خود را بسته نگه دارید.
داشتن استراحت کافی
نباید فراموش کرد که بدن در دوران بارداری در حال فعالیت مضاعف است و ممکن است زودتر خسته شود. یک بانوی باردار زودتر دچار ضعف و خستگی می‌شود و نیاز به استراحت بیشتری دارد. بدن نیاز دارد تا برای تطبیق با شرایط دوران بارداری هر از گاهی ریکاور شود و این ریکاوری و بازیابی فقط در زمان استراحت امکان‌پذیر است. بنابراین مادران باردار باید بیش از پیش مراقب سلامتی خود باشند و نسبت به تغییرات بدن خود حساس شوند. پس اگر احساس خستگی و ضعف داشتید به خودتان فشار نیاورید و کمی استراحت کنید. بهتر است در طول روز، دقایقی را برای ریلکسیشن و استراحت خود اختصاص دهید.
خواب مناسب
علاوه بر داشتن استراحت در طول روز، داشتن خواب کافی در شب نیز بسیار مهم است. معمولاً مادران باردار در این دوران برای خوابیدن دچار مشکل می‌شوند. استفاده از بالش بارداری می‌تواند به قرارگیری در پوزیشن مناسب و داشتن یک خواب باکیفیت بسیار موثر باشد. استفاده از بالش‌هایی که قسمت بالایی پشت را نگه می‌دارند باعث می‌شود تا نیروی جاذبه رحم را به سمت پایین بکشد و فضای بیشتری برای ریه‌ها باقی بماند. در ضمن به بانوان باردار پیشنهاد می‌شود که سعی کنند به پهلوی چپ بخوابند. خوابیدن در این وضعیت موجب تسهیل و تسریع جریان خون می‌شود و بهترین وضعیت برای سیستم دستگاه گردش خون است. در چنین وضعیتی، آئورت که رگ اصلی خونرسانی به بدن است و حاوی خون اکسیژن‌دار است از رحم دور نگه داشته می‌شود.
با بدن خود دوست باشید
توجه به علائم و تغییرات بدن یکی از روش‌هایی است که نه تنها در دوران بارداری می‌تواند به شما کمک کند بلکه دوست بودن با جسم و توجه به نشانه‌ها در هر دوره‌ای از زندگی مهم است. حتماً این تجربه را داشتید که به پزشک مراجعه کرده‌اید و پزشک در خصوص علائم بیماری و این که چه زمان شروع شده است و یا چه زمانی شدت آن بیشتر یا کمتر است، سوالاتی پرسیده است و شما با تردید به آن‌ها پاسخ داده‌اید. این نشان‌دهنده آن است که شما نسبت به بدن خود آگاهی کافی ندارید. هوشیارانه اما بدون حساسیت کاذب به بدن خود گوش فرا دهید، اگر سرعت تنفس شما زیاد شده است برای دقایقی دست از کار بکشید و استراحت کنید، اگر احساس می‌کنید که دچار ضعف یا سرگیجه هستید چند نفس عمیق بکشید. فراموش نکنید هیچ‌کس مثل خود شما قادر نیست تا به کنترل و تنظیم فعالیت بدن شما کمک کند.
سابقه بیماری
گاهی برخی بیماری موجب ایجاد تنگی نفس در فرد خواهند شد. مانند آنچه که در مورد بیماری‌های قلبی گفته شد. اگر سابقه بیماری خاصی را دارید، حتماً آن را با پزشک متخصص زنان مطرح کنید و در صورت نیاز با متخصص مربوط به بیماری خود یک جلسه مشاوره ترتیب دهید. متخصص مربوطه را از بارداری خود مطلع کنید و در مورد مراقبت‌های ایمن در دوران حاملگی از او راهنماییهای لازم را دریافت کنید. مصرف هیچ دارویی را خودسرانه قطع نکنید و از خوددرمانی جداً پرهیز کنید.
ترک سیگار و مصرف هر گونه دخانیات
این که کشیدن سیگار تا چه حد اثر منفی بر عملکرد سیستم تنفسی دارد، بر کسی پوشیده نیست. سیگار یا هر گونه دخانیات دیگر مانند کشیدن پیپ یا قلیان می‌تواند تنگی نفس دوران بارداری را تشدید کند. علاوه بر ترک مصرف هر گونه دخانیات، لازم است تا بانوی باردار خود را از در معرض قرار گرفتن دود سیگار یا توتون نیز محفوظ بدارد.
دوری از آلاینده‌ها و مواد آلرژن
بهتر است بانوان باردار از قرار گرفتن در محیط‌های پرتردد شهری که میزان آلودگی هوا زیاد است، اجتناب کنند. باید در دوران بارداری به هشدارهای مربوط به میزان آلودگی هوا حساس بود. همچنین لازم است تا بانوان باردار از قرارگیری در محیط‌هایی که مواد شیمیایی در آن‌ها تولید یا مصرف می‌شود نیز خودداری کنند. بهتر است در دوران حاملگی از شوینده‌ها و مواد آلرژن مانند عطرها و محصولات آرایشی و بهداشتی کمتر استفاده شود. اجتناب از قرارگیری در محیط‌های پر از گرد و غبار نیز یکی از راهکارهایی پیشگیری از بروز تنگی نفس در دوران بارداری است. بهتر است در دوران بارداری از هواکش و یا دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی استفاده کرد تا از سلامت هوای منزل نیز اطمینان حاصل کرد. لازم است تا جریان هوا در منزل به نحو مطلوبی رخ دهد تا اکسیژن کافی در اتمسفر و فضای زندگی خانم حامله وجود داشته باشد.
داشتن رژیم غذایی مناسب
یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند کالری مورد نیاز بدن بانوی باردار را تأمین کند و او را در برابر تنش‌های مختلف حفاظت کند. داشتن یک رژیم غذایی که حاوی مقادیر لازم از انواع آنتی‌اکسیدان‌ها باشد می‌تواند از بروز تنگی نفس تا حدود زیادی جلوگیری کند. پیروی از یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و سالم می‌تواند منجر به کاهش آسیب ریه‌ها و جلوگیری از بروز تنگی نفس در دوران حاملگی شود. به طور کلی مواد خوراکی زیر بر عملکرد سیستم تنفسی بدن تأثیر مطلوبی دارند و گنجاندن آن‌ها در رژیم غذایی می‌تواند باعث بهبود تنفس شود. اگر دچار تنگی نفس دوران بارداری هستید، از این مواد غذایی به طور متناوب در برنامه غذایی خود استفاده کنید به یاد داشته باشید که در مصرف هیچ‌گونه ماده غذایی افراط نکنید و برای اطمینان بیشتر قبل از مصرف با پزشک خود مشورت کنید. در صورتی که به هر کدام از مواد غذایی که در ادامه ذکر خواهد شد، حساسیت داشتید، مصرف آن را بلافاصله قطع کنید.
چغدرقند
چغندرقند یکی از محصولات بسیار مهم و پرخاصیت است. برگ و ریشه این گیاه سرشار از نیترات است. نیترات تأثیر مطلوبی بر کارکرد ریه‌ها دارد و برای حفظ سلامت ریه‌ها مفید است. نیترات باعث شل شدن و آرام شدن عروق خونی می‌شود و فشار خون را کاهش می‌دهد. همچنین باعث می‌شود تا سطح برداشت اکسیژن از خون بیشتر شود و جذب اکسیژن را بهینه‌تر می‌سازد. امروزه از مکمل‌های چغندر قند برای بهبود عملکرد فیزیکی ریه‌ها استفاده می‌شود. علاوه بر نیترات، این گیاه مفید دارای مقادیر زیادی منیزیم، پتاسیم، ویتامین سی و کاروتنوئید است که برای فعالیت و حفظ سلامت ریه‌ها حیاتی هستند.
فلفل
فلفل حاوی مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است. همچنین این گیاه مفید و پرخاصیت مملو از ویتامین سی نیز می‌باشد. اگر باردار هستید و در معرض دود دخانیات قرار دارید مصرف فلفل را به شما توصیه می‌کنیم تا بتوانید تا حدودی از عوارض مضر دود سیگار بر حذر باشید.
سیب
آنقدر از خواص مفید و زیاد سیب گفتند و شنیده‌ایم که در بهشتی بودن این میوه شکی باقی نمانده است. اگر باردار هستید مصرف روزانه یک سیب را به شما توصیه می‌کنیم. خوردن منظم سیب موجب بهبود عملکرد ریه‌ها می‌شود و از بروز بیماری‌های مانند آسم و سرطان ریه جلوگیری می‌کند. سیب دارای مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان، فلاونوئید و ویتامین سی است که برای حفظ سلامتی ریه‌ها و کارکرد بهینه آن‌ها ضروری هستند.
زردچوبه
زردچوبه نیز غنی از آنتی‌اکسیدان است. زردچوبه خاصیت ضدالتهابی دارد و برای ارتقای سلامت عمومی بدن مفید است. زردچوبه دارای یک ماده شیمیایی به نام کورکومین است که بر عملکرد مفید ریه‌ها تأثیر بسزایی دارد.
گوجه‌فرنگی
گوجه‌فرنگی دارای رنگدانه‌های قرمز رنگی به نام لیکوپن است. لیکوپن، آنتی‌اکسیدان کاروتنوئیدی است که با سلامت ریه ارتباط تنگاتنگی دارد. مطالعات نشان داده است که مصرف گوجه‌فرنگی موجب کاهش التهاب ریه، بهبود عملکرد ریه و کاهش تنگی نفس می‌شود. بانوان بارداری که آسم دارند برای جلوگیری از شدت عوارض بیماری بهتر است تا مصرف گوجه‌فرنگی در دوران بارداری را فراموش نکنند.
چه زمانی لازم است برای تنگی نفس باردار به پزشک مراجعه شود؟
گرچه بارها عنوان شد که تنگی نفس در دوران بارداری طبیعی است و جای نگرانی ندارد اما بهتر است تا در مراجعه به متخصص زنان یا ماما مشکل بازگو شود. همانطور که گفتیم لازم است تا به بدن خود گوش فرا دهید و نسبت به تغییرات بدن خود هوشیار باشید تا بتوانید به سوالات پزشک به درستی پاسخ دهید. معمولاً پزشک سوالاتی درباره شدت تنگی نفس از شما خواهد پرسید و این که آیا این تنگی نفس با علائم دیگری همراه هست یا خیر؟ اگر تنگی نفس با علائم دیگری همچون افزایش ضربان قلب، تغییر رنگ پوست در نواحی لب و انگشتان دست و پا، تورم شدید در بدن به خصوص ناحیه مچ پا، سرفه کردن، سرگیجه، تهوع، خس‌خس کردن سینه، تب و لرز و یا درد در ناحیه قفسه سینه همراه باشد، لازم است تا سریعاً به پزشک مراجعه شود تا معاینات تکمیلی صورت بگیرد.