انواژیناسیون یا انسداد روده در نوزادان
نوزادان بدن حساسی دارند و بیماری و ناخوشی خود را از طریق گریه کردن اعلام می‌کنند. والدین معمولاً بعد از مدتی نوع گریه نوزادان را می‌توانند تشخیص دهند، به عنوان مثال می‌توانند تشخیص دهند که گریه نوزاد مربوط به گرسنگی است یا جایی از بدن نوزاد درد می‌کند. یکی از بیماری‌هایی که نوزادان ممکن است به آن دچار شوند بیماری انسداد روده است. اولین نشانه این بیماری گریه طولانی نوزاد است که با جمع کردن پاها به داخل قفسه سینه همراه است. نوعی از انسداد روده در نوزادان، انواژیناسیون نام دارد. این بیماری ناشی از در هم فرورفتگی قسمتی از روده در ناحیه دیگری است. علل دقیق بروز بیماری مشخص نیست اما آنچه مهم است این است که این بیماری نیاز به درمان فوری و اورژانسی دارد. در این مقاله به بررسی کامل این بیماری خواهیم پرداخت.
حفظ سلامت نوزادان یک وظیفه خطیر است و معمولاً تا زمانی که طفل بالغ و بزرگ شود همواره نگرانی‌ها و دغدغه‌های ذهنی را برای والدین در پی دارد. متأسفانه نوزادان قادر به تکلم نیستند و نمی‌توانند درباره شرایط جسمی و روحی خود اطلاعاتی به والدین بدهند. از این رو والدین باید با توجه به حالات و تظاهرات جسمی و تغییرات در خلق و خوی نوزادان متوجه بروز مشکل و بیماری در اطفال شوند. به همین دلیل است که اطلاع از نشانه‌ها و علائم بیماری‌های مختلف برای والدین یک امر مهم و ضروری است. قطعاً والدین نمی‌توانند نقش یک پزشک را بازی کنند اما می‌توانند با هوشیاری هر گونه تغییرات ناگهانی جسمی و نوسانات خلقی نوزاد را با یک متخصص درمیان بگذارند. تشیخص درست و به هنگام یک بیماری می‌تواند از وخیم‌تر شدن آن جلوگیری کند و پروسه درمان را تسریع نماید.
یکی از بیماری‌های رایجی که نوزادان به آن مبتلا می‌شوند. بیماری‌های مربوط به دستگاه گوارش و سیستم دفعی است. در این مقاله قصد داریم تا شما را با بیماری انواژیناسیون روده در نوزادان آشنا کنیم. این بیماری مربوط به اختلال در عملکرده روده است. در ادامه توضیحات کامل در مورد این بیماری و علل و علائم آن را ارائه خواهیم کرد. پس تا انتهای این مقاله با تیم پینو بیبی همراه باشید.
انواژیناسیون روده چه نوع بیماری است؟
روده یکی از ارگان‌های داخلی بدن و بخشی از دستگاه گوارش و دستگاه دفع مواد زائد می‌باشد که وظایف بسیار مهمی در بدن دارد. به طور کلی دو روده در بدن هر فرد وجود دارد. یک روده که طول آن زیاد است اما قطر کمی دارد که به آن روده کوچک یا روده باریک گفته می‌شود. دیگری روده بزرگ نام دارد که طول کمتری دارد اما قطر آن زیاد است. وظیفه روده کوچک تولید آنزیم و کمک به هضم و جذب غذا است. روده بزرگ نیز به عنوان مخزن مواد تخلیه شده از روده کوچک عمل می‌کند. وظیفه روده بزرگ جذب آب و تنظیم سطح املاح خون از طریق دفع و جذب الکترولیت‌ها می‌باشد.
حال که با عملکرده روده‌ها در بدن آشنا شدیم، اهمیت سلامت و کارکرد درست این اندام‌های داخلی بدن بیشتر مشهود خواهد شد. اختلال در عملکرد روده‌ها می‌تواند عوارض بسیار زیادی برای بدن داشته باشد.
یکی از اختلالات روده در نوزادان بیماری به نام انواژیناسیون یا اینتوساسپشن (Intussusception) است. در این بیماری یکی از روده‌ها در قسمت جلویی خود فرو می‌رود و باعث می‌شود عملکرد روده‌ها دچار مشکل شوند. در واقع انواژیناسیون نوعی درهم فرورفتگی روده در نوزدان و کودکان است. در این بیماری بخشی از روده کوچک داخل قسمت دیگر می‌لغزد و همین امر سبب ایجاد تورم و انسداد روده می‌شود. برای درک بهتر این مسئله معمولاً مثال لوله‌های تلسکوپی عنوان می‌شود، یعنی روده‌ها مانند تلسکوپ در هم فرو می‌روند از این رو به آن درهم‌رَوی تلسکوپی نیز می‌گویند.
بنابراین انواژیناسیون را می‌توان در دسته بیماری‌های انسداد روده قرار داد. این انسداد باعث می‌شود جریان عبور مایعات و محتویات درون روده مختل و یا به طور کلی قطع شود و حتی جریان خون نیز متوقف گردد. این امر باعث پارگی، سوراخ شدن روده، عفونت و مرگ بافت روده می‌شود. در چنین شرایط واکنش طبیعی بدن فرستادن پیام انقباض به ماهیچه‌های روده است. روده انقباضات پی در پی و شدیدی را آغاز می‌کند که موجب ناراحتی و ناخوشی نوزاد می‌شود و در پی آن استفراغ، اسهال، رنگ‌پریدگی، سرفه و تب در نوزادان قابل پیش‌بینی خواهد بود. معمولاً انقباضات در ابتدا با فواصل زمانی رخ می‌دهد و نوزاد در فاصله بین دو انقباض کاملاً سالم و آرام به نظر می‌رشد اما با پیشرفت بیماری این انقباضات شدیدتر و فواصل بین آن کمتر می‌شود. در ابتدا بروز این بیماری مدفوع ظاهری طبیعی دارد اما با پیشرفت بیماری، روده دچار خونریزی می‌شود و همین امر سبب می‌شود، مدفوع تیره شود و مخلوطی از خون و مخاط با مدفوع دفع گردد. دلیل پیدایش و وقوع انواژیناسیون هنوز مشخص نیست و ممکن است در هر سن و سالی رخ دهد اما در اکثر مواقع نوزادان پسر زیر ۱۲ ماه به این بیماری دچار می‌شوند. این بیماری یکی از شایع‌ترین علل انسداد روده بین کودکان زیر ۳ سال است.
پزشکان معتقدند نوزادانی که روده ضعیف دارند و روده عملکرد مطلوبی ندارد بیشتر دچار این بیماری می‌شوند. این بیماری در فصول سرد سال یعنی پاییز و زمستان بیشتر گزارش شده است. متأسفانه وقوع این بیماری در فصول سرد، عموماً والدین را دچار اشتباه می‌کند و چون علائم این بیماری شبیه علائم بیماری آنفولانزا است، والدین اکثراً آن را جدی نمی‌گیرند و تلاش می‌کنند تا با درمان‌های خانگی و استفاده از داروهای مخصوص آنفولانزا آن را درمان کنند. در چنین شرایطی هر لحظه ممکن است وضعیت سلامت نوزاد به خطر بیفتد و آسیب‌های جدی‌تری به بدن نحیف او وارد شود، لذا توصیه می‌شود تا در مورد هر نوع بیماری که علائم آن حاد است همواره برای تشخیص و درمان به پزشک متخصص مراجعه شود.
علائم انواژیناسیون چیست؟
همانطور که گفته شد نوزادان قادر نیستند تا درد و ناراحتی خود را به زبان بیاورند بنابراین تنها پل ارتباطی آن‌ها با دنیای اطرافشان، شیون و گریه سر دادن است. بنابراین اولین نشانه بیماری در نوزادان این است که در حالی که ظاهر طفل سالم و طبیعی به نظر می‌رسد، نوزاد گریه‌های بلند، طولانی و ناگهانی سر می‌دهد که ناشی از درد در ناحیه شکم است. معمولاً نوزاد در چنین شرایطی پاهای کوچک خود را داخل قفسه سینه جمع می‌کند. همانطور که توضیح داده شد این درد متناوب است، چرا که انقباضات روده متناوب است بنابراین ممکن است هر ۱۰ الی ۱۵ دقیقه نوزاد گریه بلندی سر دهد و مدتی آرام باشد و سپس با شروع انقباضات و بروز درد مجدداً گریه سر دهد. با پیشرفت بیماری فواصل بین انقباضات کمتر می‌شود و نوزاد مدت طولانی‌تری گریه خواهد کرد.
از علائم شایع این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- مدفوع تیره رنگ که آغشته به خون و مخاط است و پزشکان به آن ژله کشمشی می‌گویند.
- حالت تهوع و استفراغ
- ایجاد توده سمت و قابل لمس در ناحیه شکم نوزاد
- بی‌حالی و ضعف عمومی طفل
- اسهال و بیرون‌رَوی
- تب و بالا رفتن درجه حرارت بدن نوزاد
- درد شدید در ناحیه شکم
توجه داشته باشید که ممکن است نوزاد فقط برخی از علائم را داشته باشد و همه علائمی که گفته شد ممکن است با هم بروز پیدا نکنند. برخی نوزادان ممکن است مدفوع خونین نداشته باشند یا توده سفتی در ناحیه شکم آن‌ها لمس نشود. بنابراین در صورتی که نوزاد شما چند تا از عوارض یاد شده را نیز داشت لازم است تا فوراً به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
پیشتر گفته شد که مراجعه فوری به پزشک از مهم‌ترین اقداماتی که است در چنین شرایطی باید انجام شود. انواژیناسیون نیاز به مراقبت اورژانسی دارد. مراجعه فوری به پزشک می‌تواند از وخیم شدن علائم بکاهد و اثرات نامطلوب بیماری را کاهش دهد. درمان این بیماری یک فرایند اضطراری است و باید به سرعت انجام شود. در صورت تاخیر در درمان ممکن است شوک، پارگی روده و دهیدراسیون رخ دهد.
علت انواژیناسیون روده در کودکان
همانطور که اشاره شد علت دقیق بروز این بیماری مشخص نیست. برخی متخصصان معتقدند که وجود و رشد غیرطبیعی یک پولیپ یا تومور یا وجود دیورتیکول مکل (کیسه توخالی که ممکن است به صورت مادرزادی انتهای روده کوچک وجود داشته باشد)که از آن به عنوان نقطه هدایتگر نام برده می‌شود، سبب می‌شود تا روده به حالت تلسکوپی در هم فرو برود. برای درک این موضوع لازم است تا با مکانیسم عمل روده کمی بیشتر آشنا شوید. روده دارای نوعی حرکات انقباضی غیرارادی است که به آن حرکات دودی شکل گفته می‌شود. روده با انجام این حرکات مواد غذایی و املاح را به جلو می‌راند. وقتی توده‌ای سر راه روده باشد، به هنگام انجام حرکات دودی، ممکن است محل توده را نیز در بر بگیرد و سبب شود تا روده به سمت قسمت‌های جلویی کشیده شود و در قسمت‌های جلویی فرور رود و در نتیجه انواژیناسیون رخ دهد.
گروهی دیگر از پزشکان نیز معتقدند انواژیناسیون به علت نفوذ یک ویروس در بدن نوزاد است.
اما آنچه مسلم است این است که اجماع نظری بین پزشکان و متخصصان در مورد علت بروز این بیماری وجود ندارد.
عوامل دخیل در ایجاد انواژیناسیون
- سن طفل: معمولاً نوزادان بیش از سایرین در معرض خطر انسداد روده هستند. این بیماری در سنین بین ۶ ماه تا ۳ سال بین کودکان رواج بیشتری دارد.
- جنسیت نوزاد: پیشتر اشاره شد که نوزادان پسر بیشتر مبتلا به این بیماری می‌شوند.
- سابقه ابتلا به بیماری: سابقه ابتلا به این بیماری از دو جهت قابل بررسی است یکی سابقه ابتلای نوزاد به این بیماری و دیگری سابقه بروز آن در خویشاوندان نزدیک نوزاد. اگر نوزاد قبلاً دچار انسداد روده شده باشد، شانس مجدد ابتلا به انواژیناسیون در او بالا خواهد بود. همچنین اگر خواهران و برادران او در نوزادی یا کودکی دچار این بیماری شده باشند، احتمال ابتلای نوزاد به این بیماری نیز زیاد خواهد بود.
- فرم و شکل غیرطبیعی روده: مالروتاسیون نتیجه چرخش غیرطبیعی و نقص فیکساسیون طبیعی روده در دوران جنینی است که باعث می‌شود روده فرم طبیعی خود را از دست بدهد، این پدیده نیز می‌تواند منجر به انسداد روده شود.
عوارض انواژیناسیون
انواژیناسیون سبب می‌شود تا جریان خون در ناحیه روده مختل شود و با پیشرفت بیماری، ممکن است جریان خون به طور کامل قطع شود. قطع جریان خون و نرسیدن خون به روده، سبب مرگ بافت روده می‌شود. مرگ بافت روده نیز به نوبه خود باعث ایجاد سوراخ یا پارگی در جدار روده خواهد شد و همین امر می‌تواند عاملی برای ایجاد عفونت در جدار داخلی حفره شکمی شود. از این عفونت به عنوان پریتونیت یا التهاب صفاق نام برده می‌شود.
پریتونیت یک بیماری جدی است که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. اگر به موقع درمان نشود، عفونت می‌تواند گسترش یابد و زندگی بیمار را به خطر بیندازد. علائم و نشانه‌های پرتونیت تقریباً مشابه علائم انسداد روده است. درد شکم و تب از علائم مشترک هر دو عارضه هستند اما در پرتونیت به علت بروز عفونت ممکن است ناحیه شکم متورم شود و اتساع شکم رخ دهد. همچنین این بیماری می‌تواند موجب ایجاد شوک در بدن نوزاد شود. تنفس غیرطبیعی و نبض ضعیف یا تند که با بی‌حالی و بی‌قراری طفل همراه است از علائم پریتونیت است.
تشیخص و درمان انواژیناسیون در نوزادان
مهم‌ترین گام در درمان هر بیماری، تشیخص درست و به موقع بیماری است. اگر نوزاد شما بی‌حال بود و احساس بی‌قراری داشت، به پزشک مراجعه کنید. فراموش نکنید که هر زمان نسبت به وضعیت جسمی نوزادان‌تان مشکوک بودید علائم ظاهری نوزاد را برای تشریح وضعیت او نزد پزشک به خوبی بررسی و ارزیابی کنید. پزشک با پرسیدن سوالاتی در مورد علائم و شدت بروز آن‌ها می‌تواند سریع‌تر به تشخیص درست برسد. در چنین شرایطی پزشک ابتدا علائم حیاتی نوزاد را ثابت می‌کند و نبض، ریتم تنفس، درجه حرارت و سایر علائم حیاتی را چک خواهد کرد و در صورت نیاز اقدامات اولیه را انجام خواهد داد. سپس معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد تا دریابد آیا در ناحیه شکم نوزاد، توده سفتی قابل لمس است یا خیر؟ این توده ممکن است مانند یک سوسیس در شکم نوزاد قابل تشخیص باشد. بعد از معاینه فیزیکی با انجام سونوگرافی و یا سایر تصویربرداری‌های متداول شکمی مانند رادیولوژی و سی‌تی اسکن از بروز انسداد روده اطمینان حاص خواهد کرد. طی این عکس‌برداری‌ها معمولاً پاره شدن و سوراخ شدن جدار روده نیز قابل تشخیص است.
ممکن است پزشک از روش تنقیه با باریم یا هوا استفاده کند. این روش نیز نوعی تصویربرداری بهبود‌یافته با استفاده از اشعه ایکس از روده بزرگ است. در این روش متخصص، محلول فلز باریم یا هوا را از طریق معقد (انتهای کولون) وارد روده بزرگ می‌کند. معمولاً اشعه ایکس، تصویر غیرواضحی از بافت‌های نرم نشان می‌دهد؛ اما باریم، باعث ایجاد یک تصویر نسبتاً واضحی از بدن می‌شود. این روش علاوه بر کمک به تشخیص بیماری ممکن است باعث شود انسداد روده نیز از بین برود. در ۹۰ درصد موارد، استفاده از تنقیه مشکل انسداد را مرتفع می‌سازد. بنابراین تنقیه باریم یا هوا هم نوعی متد تشخیصی است و هم یک روش درمانی. باید توجه داشت که اگر پارگی روده اتفاق افتاده باشد استفاده از روش تنقیه، جایز نیست.
اگر تنقیه مشکل را برطرف نکرد ممکن است پزشک از روش‌های زیر برای درمان استفاده کند:
- تجویز تزریق مایعات به کودک به صورت وریدی
- وارد کردن لوله از بینی به داخل معده برای کمک به کاهش فشار وارده به روده
- و در نهایت عمل جراحی
عمل جراحی انواژیناسیون
حدوداً در ۱۰ درصد از نوزادان احتمال عود کردن انواژیناسیون وجود دارد. در چنین شرایطی پزشک ممکن است همان روش‌های قبلی را مجدداً تکرار کند اما اگر مشکل حاد باشد ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد. معمولاً اگر تنقیه موفقیت‌آمیز نباشد، روده سوراخ شده باشد و یا یک نقطه هدایتگر منجر به انسداد روده شده باشد، تنها راه درمان جراحی خواهد بود. متخصص قسمت در هم رفته روده را آزاد می‌کنند و انسداد را از بین می‌برد. گاهی ممکن است بافت روده دچار مرگ شده باشد که بافت مرده نیز از بدن نوزاد خارج خواهد شد تا در فرایند حرکات روده اختلالی ایجاد نکند. در چنین شرایطی ممکن است پزشک بافت آسیب دیده را تعویض و یا ترمیم کند.