سرطان سینه در دوران شیردهی: آنچه باید بدانید
سرطان یکی از بیماری‌هایی است که از آن به عنوان بیماری قرن و یا بیماری مدرن یاد می‌کنند. علت این نام‌گذاری تغییر سبک زندگی در زندگی ماشینی و مدرن امروزی است که احتمال بروز سرطان را در افراد افزایش داده است. یکی از انواع شایع سرطان بین بانوان، سرطان سینه یا همان سرطان پستان است. هر چند احتمال وقوع این بیماری در دوران شیردهی کم است اما به دلیل مخفی ماندن علائم بیماری در دوران شیردهی که بیشتر مربوط به تغییرات بافت پستان است، متاسفانه سرطان در دوران شیردهی دیرهنگام تشخیص داده می‌شود و معمولاً مادران نسبت به علائم و تغییرات پستان خود حساس نیستند و هر گونه عارضه‌ای را به تغییرات پستان در دوران شیردهی نسبت می‌دهند. تیم پینو بیبی با درک اهمیت این موضوع قصد دارد تا شما خواننده محترم را نسبت به علائم سرطان سینه در دوران بارداری و شیردهی آگاه کند.
علائم سرطان سینه در دوران شیردهی
شنیدن نام سرطان دلهره‌آور است. بیشتر ما گمان می‌کنیم زندگی برای کسی که مبتلا به سرطان است تمام شده در حالی که این باور کاملاً اشتباه است. خوشبختانه امروزه روش‌های نوینی برای مهار سرطان وجود دارد و بسیاری از افراد بعد از طی دوره درمانی به زندگی عادی بازمی‌گردند. یکی از سرطان‌های نسبتاً شایع بین بانوان، سرطان پستان یا همان سرطان سینه است. سرطان سینه در واقع ایجاد تومورهای بدخیم و تکثیرشونده در بافت پستان است. این بیماری ممکن است زندگی یک خانم را تحت شعاع قرار دهد. معمولاً بانوان متاهل همیشه نگران فرزندآوری هستند و شاید رایج‌ترین سوال چنین بانوانی از پزشک متخصص مربوط به مدیریت بیماری در دوران شیردهی باشد. ممکن است برخی بانوان تصور کنندکه به علت بیماری که دارند نمی‌توانند به نوزاد خود شیر دهند اما سرطان سینه در دوران شیردهی به معنای پایان شیردهی نیست. مادر می‌تواند با رعایت نکات و اصولی که در ادامه ارائه خواهد شد به نوزاد خود شیر دهد و آسیبی هم به نوزاد وارد نشود.
سرطان سینه در دوران شیردهی
سرطان سینه اولیه که همزمان یا در طی یک دوران بارداری رخ می‌دهد، سرطان سینه حاملگی نامیده می‌شود، در حالی که سرطان سینه اولیه که در دوران شیردهی رخ می‌دهد، سرطان سینه شیردهی نامیده می‌شود. متاسفانه سرطان سینه یکی از بیماری‌هایی که در بین بیماری‌های تومورهای بدخیم زنان نرخ مرگ و میر بالایی دارد. شوربختانه امروزه با تغییر سبک زندگی، افزایش آلاینده‌ها، بالا رفتن سطح اضطراب و نگرانی در جوامع و تحرک کم افراد به دلیل روی آوردن به زندگی ماشینی ابتلا افراد به انواع سرطان روز به روز بیشتر و بیشتر می‌شود. طی سال‌های اخیر، بروز سرطان سینه زنان سالانه ۳ تا ۴ درصد رشد داشته است. میانگین سن شروع سرطان سینه ۳۵ سالگی است. سرطان سینه در بانوان پایین‌تر از ۳۰ سال کمتر گزارش شده است و بروز سرطان سینه در سنین ۳۰ سالگی به تدریج در حال افزایش است.
تحقیقات و پژوهش‌های علمی نشان داده است که بانوانی که نوزادشان را با شیر خودشان تغذیه می‌کنند کمتر در معرض ابتلا به سرطان سینه قرار می‌گیرند و خطر ابتلا به سرطان سینه در دوران شیردهی کمتر می‌شود. به ندرت ممکن است بانویی در دوران شیردهی به سرطان سینه مبتلا شود و تنها ۳ درصد از بانوانی که سرطان سینه دارند شیرده هستند.
یافته‌های تحقیقات حاکی از آن است که خطر ابتلا به سرطان سینه در سال‌های پس از حاملگی یا زایمان به طور موقت افزایش می‌یابد. علت این امر می‌تواند در نتیجه تغییرات هورمونی در دوران حاملگی باشد. اما شیردهی خطر ابتلا به سرطان سینه را به خصوص در دوران یائسگی به طرز قابل توجهی کاهش می‌دهد.
همانطور که گفتیم احتمال ابتلای مادر شیرده به سرطان پستان کم است اما اگر مادر تغییراتی در ناحیه پستان خود مشاهده می‌کند و در مورد سلامت سینه خود مطمئن نیست بهتر است حتماً با پزشک مشورت کند. متاسفانه تشخیص سرطان در دوارن شیردهی دشوار است. شیردهی می‌تواند مشکلاتی بسیار شبیه به علائم سرطان سینه را ایجاد کند، متاسفانه ماموگرافی و سونوگرافی پستان به احتمال زیاد نتایج مثبت کاذب یا غیرقطعی در طول شیردهی ایجاد می‌کنند که در ادامه به این موضوع نیز خواهیم پرداخت.
علل سرطان سینه در دوران شیردهی
سبک زندگی در دنیای امروز تغییر کرده است بیشتر زنان سال‌های جوانی را مشغول تحصیل و تثبیت جایگاه اجتماعی‌شان هستند و از این رو دیرتر ازدواج می‌کنند و دیرتر تشکیل خانواده می‌دهند. ازدواج دیرهنگام سبب می‌شود تا بانوان دیرتر اقدام به بارداری کنند و در سنین بالاتری صاحب فرزند شوند. باروری در سنین بالا احتمال خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می‌دهد. علاوه بر بارداری در سنین بالا که از لحاظ جسمانی ممکن است مادر را در معرض خطر قرار دهد، از لحاظ روحی نیز مادر ممکن است دچار آسیب شود. تحقیقات نشان داد است که مادرانی که سن بیشتری دارند به هنگام بارداری نوسانات خلقی بیشتری بروز می‌دهند، افسردگی پس از زایمان در مادرانی که مسن‌تر هستند بیشتر است و معمولاً مادرانی که سن بیشتری دارند در برقراری ارتباط با فرزندنشان با چالش‌ها بیشتری روبه‌رو هستند. مجموع این مشکلات روحی و تجمع احساسات منفی احتمال بروز سرطان سینه را چند برابر می‌کند.
نقش افزایش سطح هورمون‌ها در زنان شیرده در بروز سرطان سینه
طی فرایند بارداری بدن برای تطبیق با شرایط حاملگی متحمل تغییراتی می‌شود یکی از این تغییرات عمده افزایش سطح ترشح هورمون‌هاست. از هورمون‌های مهمی که طی دوران حاملگی افزایش قابل توجهی دارند می‌توان به هورمون پرولاکتین اشاره کرد. پرولاکتین هورمونی است که باعث رشد غدد پستانی و ترشح و سنتز شیر در پستان‌های مادر می‌شود. افزایش سطح ترشح این هورمون باعث رشد غیرطبیعی و سریع تومورها و متاستاز از طریق غدد لنفاوی یا خون می‌شود که می‌تواند باعث ایجاد سرطان سینه در بانوان باردار شود.
یکی دیگر از هورمون‌هایی که در دوران بارداری و شیردهی افزایش چشمگیری دارد، هورمون رشد (HGH) است. با افزایش ترشح هورمون رشد، تعداد نوع خاصی از گلبول‌های سفید که لنفوسیت T نام دارند کاهش می‌یابد، کاهش این سلول‌ها که در سیستم دفاعی بدن نقش مهمی دارند سبب می‌شود تا سیستم ایمنی بدن ضعیف شود. ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن فرصتی را برای رشد سریع و تکثیر تومورهای بدخیم پدید می‌آورد.
افزایش سطح ترشح هورمون استروژن یکی دیگر از تغییرات مشهود در دوران باردرای است. طی دوران حاملگی سطح ترشح هورمون استروژن در بدن به ۳۰ تا ۵۰ برابر سطح نرمال افزایش می‌یابد. این افزایش سطح ترشح در مدت زمان بسیار کوتاهی اتفاق می‌افتد و این تغییرات ناگهانی بدن را مستعد بروز و یا توسعه سرطان سینه می‌کند.
افزایش و گشاد شدن مویرگ های سینه در دوران شیردهی
طی دوران شیردهی با افزایش سطح ترشح هورمون‌های استروژن، پروژسترون و پرولاکتین؛ مجاری شیر و لوب‌های غدد پستانی بزرگ می‌شوند. با بزرگ شدن و اتساع بافت پستان، مویرگ‌های سینه نیز افزایش یافته و منبسط می‌شوند. در چنین شرایطی ممکن است به دلیل مکیدن مکرر نوزاد، گردش لنفاوی و گردش خون بیشتر شود و همین امر باعث گسترش تومور در سطح سینه و احتقان مویرگ‌های خونی می‌شود که احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.
دلایل تشخیص دیرهنگام سرطان سینه در دوران شیردهی
پستان‌ها در دوران شیردهی متحمل تغییرات زیادی می‌شود و از همین رو پزشکان و متخصصان اغلب ناهنجاری سینه در دوران شیردهی را به تغییرات فیزیولوژیکی بدن نسبت می‌دهند. معمولاً توده‌های بدون درد به دلیل التهاب به اشتباه تشخیص داده می‌شوند. در دوران شیردهی ممکن است توده سرطانی احساس شود و بعد از مدتی ناپدید شود و دوباره عود کند، از همین رو بیشتر بانوان آن را جدی نمی‌گیرند و آن را به تغییرات نرمال پستان در دوران شیردهی مربوط می‌دانند به همین خاطر توده سرطانی به راحتی از پستان طبیعی تشخیص داده نمی‌شود.
تشخیص تومور سرطانی به خصوص در مراحل اولیه به دلیل افزایش پارانشیم سینه و هیپرپلازی غدد و بزرگ و متورم شدن فیزیولوژیک سینه‌ها در دوران شیردهی دشوار است.
احتقان سینه و تجمع شیر در دوران شیردهی نیز مشکل شایعی است که اغلب تازه مادران با آن مواجه می‌شوند و برای حل مشکل عموماً به ماساژتراپی و لیفت سینه روی می‌آورند. طی این فرایند ممکن است سلول‌های سرطانی تحریک شوند و در مدت زمان کوتاهی پخش و متاستاز شوند که موجب تسریع و گسترش روند بیماری خواهد شد.
توصیه‌های جدی در مورد سرطان سینه در دوران شیردهی
همواره در مقالات مختلف مجله اینترنتی پینو بیبی گوشزد کرده‌ایم که کسب اطلاعات و آگهی در خصوص بیماری و اطلاع از شیوه‌ها و راهکارهای پیشگیرانه بهترین روش برای مبارزه با هر نوع بیماری است. بهتر است تا مادران شیرده و به طور کلی تمامی بانوان برای حفظ سلامت خود نکات مراقبتی و بهداشتی را همواره مد نظر داشته باشند. برخی از بانوان گمان می‌کنند که در دوران شیردهی به سرطان سینه دچار نخواهند شد، اما همانطور که گفتیم گرچه احتمال ابتلا به سرطان سینه در دوران شیردهی کم است اما غیرمحتمل نیست بنابراین لازم است تا مادران به طور منظم در دوران بارداری و شیردهی، برای غربالگری سرطان سینه به مراکز و کلینیک‌های تخصصی پستان مراجعه کنند تا مورد معاینه دقیق قرار بگیرند. این موضوع به خصوص برای بانوانی که علائم دارند و یا در خویشاوندان نزدیک آن‌ها سابقه ابتلا به سرطان به ویژه سرطان سینه وجود دارد، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
علاوه بر غربالگری کلینیکی بانوان می‌توانند با خودآزمایی و معاینه فیزیکی سینه در منزل نسبت به تغییرات پستان‌ها حساس باشند و در صورت بروز هر گونه تغییر ظاهری و یا لمس توده در اسرع وقت به پزشک مراجعه نمایند. علائم تغییرات پستان می‌تواند موارد زیر را شامل شود:
- وجود توده بدون درد در ناحیه پستان
- وجود توده‌هایی که از بین نمی‌روند
- وجود توده‌هایی به رشد خود ادامه می‌دهند
- وجود توده‌ایی که با فشار آوردن روی آن حرکت نمی‌کند
- وجود توده‌هایی که پوست را گود می‌کنند یا شبیه پوست پرتقال هستند
- التهاب در بافت پستان
- بزرگ شدن غدد لنفاوی زیر بغل
- ترشح مایع خونی از نوک پستان
- تغییر ظاهر پستان مانند پسرفت نوک پستان یا پوست آن
- ایجاد زخم در هر کجای ناحیه پستان
- پوسته پوسته شدن پوست سینه
- تغییر رنگ هاله پستان
در صورت مشاهده هر کدام از این علائم لازم است تا به پزشک متخصص مراجعه شود. توجه داشته باشید که برخی از علائم ممکن است بعد از مدتی ناپدید شوند و در این شرایط کار تشخیص برای پزشک دشوار می‌شود پس لازم است در صورت بروز هر کدام از علائم بالا فوراً به پزشک مراجعه شود. به عنوان مثال در صورت بروز خونریزی یا توده در دوران شیردهی، باید قبل از این که دو هفته از بروز این علائم بگذرد به پزشک مراجعه شود و فرد تحت معاینه تخصصی قرار بگیرد. در چنین مواقعی پزشک درخواست انجام سونوگرافی داپلر رنگی و ماموگرافی خواهد داد و در کنار سایر معاینات آنالیز و ارزیابی بررسی احتمال سرطان آغاز می‌شود. بر اساس صلاحدید پزشک ممکن است بیوپسی سوزنی برای تایید تشخیص و به دست آوردن اطلاعات بیشتر انجام شود.
همانطور که گفتیم بهترین شیوه درمانی را می‌توان در مراحل اولیه بیماری به کار برد و تشخیص زودهنگام یکی از مهم‌ترین فاکتورهای مهار سرطان است. فراموش نکنید که ممکن است برخی از این علائم مربوط به دوران شیردهی باشد پس استرس به خودتان راه ندهید حتی اگر علائم شما مربوط به سرطان سینه باشد حفظ آرامش و خونسردی و داشتن روحیه قوی رمز چیره شدن بر بیماری است.
علاوه بر عوارض پستان در دوران شیردهی که می‌تواند منجر به قرمزی موضعی، تورم، گرما و درد در پستان شود گاهی عارضه ورم پستان نیز این عوارض را به همراه دارد. در هر صورت بیماری هر چه که باشد مهار و معالجه آن در مراحل اولیه ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر خواهد بود.
بنابراین با مشاهده هر کدام از علائم بهتر است سهل‌انگاری نکنید و برای معاینه دقیق به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. چنین مواردی که با جان انسان سر و کار دارد محلی برای غفلت نیست و گوش کردن به صحبت‌های غیرعلمی اطرافیان در خصوص این که این علائم طبیعی است و بعد از دوران شیردهی از بین می‌رود ممکن است به قیمت از دست دادن فرصت طلایی درمان بیماری تمام شود پس نه خوددرمانی کنید و نه به مشاورهای غیرتخصصی اطرافیان دل بسپارید، بهترین کار مراجعه به یک متخصص است تا شما را وضعیت جسم‌تان آگاه کند. اگر در خصوص انجام معاینات نگران تأثیر منفی هستید که معاینه بر روی جنین و نوزادان دارد باید بگوییم چاره‌ای نیست مطمئن باشید پزشک تمامی جوانب را در نظر خواهد گرفت و با توجه به شرایط جسمی شما انجام معاینات تکمیلی را توصیه خواهد کرد. اما لازم است تا از تاثیر این معاینات بر نوزاد نیز اطلاع داشته باشید.
تاثیر معاینات معمول سرطان سینه در دوران شیردهی بر نوزادان
گفتیم که یکی از روش‌های تشخیصی انجام سونوگرافی است. نوعی خاصی از سونوگرافی برای تشخیص سرطان سینه انجام می‌شود که به آن سونوگرافی B می‌گویند. سونوگرافی B یک معاینه غیرتهاجمی است که خوشبختانه چه برای بزرگسالان و چه برای کودکان بی‌ضرر است. این نوع سونوگرافی ارزان و آسان است و از این رو روشی رایج برای معاینه پستان است. از آنجایی که توده سرطان سینه در دوران شیردهی به راحتی از پستان طبیعی تشخیص داده نمی‌شود، این روش برای تشخیص سرطان سینه در دوران شیردهی به کاربرده می‌شود.
روش دیگر تشخیصی ماموگرافی است. برخلاف سونوگرافی، ماموگرافی اغلب بر شیردهی تاثیر می‌گذارد. ماموگرافی در واقع نوعی تصویربرداری با تابش پرتوهای خفیف اشعه ایکس است و ممکن است پرتاب اشعه ایکس بر جنین تاثیر داشته باشد گاهی نیز ممکن است ماموگرافی باعث شود تا طی دوران شیردهی، روند جریان شیر برای چند روز مختل شود.
انجام ام آر ای نیز یکی دیگر از روش‌های تشخیص سرطان سینه است. در این روش تصویربرداری که با تزریق ماده حاجب همراه است ممکن است ماده تزریق شده از طریق جفت به بدن جنین راه پیدا کند. در دوران شیردهی نیز اگر داروی مادر متابولیزه نشود ممکن است دارو به شیر مادر راه پیدا کند. از این رو پزشک به بیمار توصیه می‌کند تا در صورت انجام ام آر آی شیردهی را پانزده روز قطع کند.
علائم بالینی و تشخیص سرطان سینه در دوران شیردهی
در دوران حاملگی و طی دوران شیردهی به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی مختلفی که در پستان اتفاق می‌افتد، معمولاً ماهیت توده سرطانی اغلب هویدا نمی‌شود و در نتیجه سرطان سینه طولانی‌تر و علائم آن کمتر می‌باشد. همچنین در دروان شیردهی به دلیل تراکم و بزرگ شدن سینه‌ها بررسی پستان‌ها با اشعه ایکس و سونوگرافی اغلب دشوارتر است بنابراین تشخیص تومورهای اولیه سرطان سینه در دوران شیردهی پیچیده‌تر است.
معمولاً شروع علائم با احساس یک توده سفت در بافت پستان است که با بزرگ شدن و دردناک شدن غدد لنفاوی زیر بغل همراه است. گاهی مادر متوجه خروج ترشحات از نوک سینه می‌شود که همراه با خون و سروز (خونابه) همراه است. البته ممکن است به دلایل مختلف شیر مادر به خون آغشته شود و هر نوع دیده شدن خون در شیر به معنای سرطان سینه نیست. براط کسب اطلاعات بیشتر مقاله «علل دیده شدن خون در شیر مادر» را مطالعه بفرمایید.
برخی دیگر از علائم عبارتند از: انقباض نوک پستان، التهاب موضعی و زخم پوست. التهاب، زخم و انقباض نوک پستان علائمی هستند که پزشک را در تفکیک سرطان از بیماری ورم پستان در شیردهی (ماستیت) کمک خواهد کرد. گاهی اوقات ممکن است این دو بیماری همزمان اتفاق بیافتند و به صورت افزایش تدریجی توده و بافت سخت ظاهر شوند. در هر صورت همانطور که گفتیم چه بیماری ورم پستان باشد چه سرطان سینه نیاز به درمان فوری دارد و نباید نسبت به بروز علائم بی‌تفاوت بود.
درمان سرطان سینه در دوران شیردهی
به طور کلی درمان سرطان سینه در دوران شیردهی به سه طریق انجام می‌شود:
- جراحی: برای رهایی از یک توده سرطانی، ممکن است جراحی انجام شود. جراحی به منظور برداشتن توده سرطانی انجام می‌گیرد. جراحی در سرطان سینه شامل ماستکتومی (برداشتن یک سینه یا بخشی از بافت آن) یا ماستکتومی دوبل (برداشتن هر دو سینه) باشد.
- شیمی درمانی: داروهای قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در بدن استفاده می‌شود.
- پرتودرمانی: یا رادیوتراپی به استفاده از اشکال مختلف پرتوها پرانرژی برای درمان ایمن و موثر سرطان گفته می‌شود.
بهترین کار کنترل بیماری است. اگر بانوی شیرده به پزشک مراجعه کرد و متخصص بیماری او را سرطان سینه تشخیص داد بهتر است تا شیردهی قطع شود و با نظر پزشک بسته به پیشرفت بیماری تصمیمات بعدی اتخاذ شود. مهم‌ترین کار این است که مادر وضعیت سلامتی خودش را ارتقا دهد و اگر به هر نوع بیماری دیگری مبتلاست، در جهت درمان و معالجه آن سریعاً اقدام کند تا در اثر بیماری سیستم ایمنی او ضعیف‌تر نشود.
فراموش نکنید که شیردهی در طی مراحل تشخیصی مانعی ندارد و حتی ممکن است بعد از تشخیص بیماری نیز پزشک از مادر درخواست کند که شیردهی را ادامه دهد و شیوه‌های درمان‌های مانند شیمی‌درمانی را به بعد از دوران شیردهی موکول کند. ممکن است پزشک پرتودرمانی را با دوز پایین برای مادر شیرده آغاز کند و حتی در چنین شرایطی نیز به مادر اجازه شیردهی به نوزاد را بدهد اما قرار گرفتن در معرض ایزوتوپ رادیواکتیو قطعاً بر سنتز شیر اثر خواهد گذاشت و ممکن است حجم شیر مادر کاهش چشمگیری داشته باشد. در چنین شرایطی بهتر است مادر شیر سینه خود را بدوشد و طی شرایط استریل آن را در یخچال نگهداری کند و نوزاد را با شیر خود تغذیه کند و نوزاد را از شیر خود محروم نکند.
اگر مادر طی روند شیمی درمانی دارو مصرف می‌کند، بسیار مهم است که قبل از شروع مجدد شیردهی این داروها به کلی از سیستم بدن او خارج شده باشند. اگر هم با ماستکتومی یکی از سینه‌ها تا قسمتی یا کامل برداشته شده است مادر می‌تواند همچنان با پستان دیگر خود به نوزاد شیر دهد.