چه بانوان بارداری نباید ورزش کنند؟

ورزش کردن یا ورزش نکردن مسئله این است!

اهمیت ورزش بر سلامتی بر کسی پوشیده نیست. ورزش کردن موجب سلامتی جسم و روح می­شود تا جایی که حتی با بانوان باردار هم انجام فعالیت ورزشی توصیه می­شود. اما در بین بانوان باردار گروهی از بانوان هستند که در گروه بارداری پرخطر قرار می­گیرند، پزشکان انجام فعالیت بدنی و ورزشی را برای این بانوان ممنوع و محدود می­کنند. در این مقاله به بانوان بارداری که نباید ورزش کنند و در لیست گروه پرخطر قرار می­گیرند می­پردازیم و برخی فعالیت­های ورزشی پرخطر را معرفی می­کنیم.   

چه مادرانی در دوران بارداری نمی­توانند ورزش کنند؟

اهمیت ورزش بر کسی پوشیده نیست. ورزش سلامت جسم و روح را به دنبال دارد و ورزش کردن در دنیای مدرن امروزی یک ضرورت اجتناب­‌ناپذیر است. زندگی ماشینی امروزی افراد را تنبل و کم تحرک بار آورده است. برای اثبات این مدعا کافی است سطح فعالیت خودتان را با پدر و مادرتان مقایسه کنید. با پیشرفت تکنولوژی انجام فعالیت­‌های بدنی هر روز کم و کمتر می­شود. سبک زندگی رباتیک و فناورانه امروزی سبب شده تا افراد بیش از پیش به فکر گنجاندن فعالیت­های ورزشی در برنامه روزانه خود باشند. بانوان باردار نه تنها از این قاعده مستثنی نیستند بلکه داشتن فعالیت بدنی برای این گروه از افراد ضرورت و اهمیت بیشتری دارد. ورزش سبب می­شود تا متابولیسم بدن بالا برود، ریتم قلب و تنفس منظم شود و کرختی و بی­‌حوصلگی جای خود را به نشاط و شادابی دهد. اکثر بانوان با شنیدن خبر بارداری نوعی احساس مسئولیت در قبال جنین خود پیدا می­کنند و حتی اگر پیش از این از ورزش کردن غافل بودند حالا برای حفظ سلامت جنین خود که در گرو سلامت مادر است، ورزش کردن را به دستور برنامه روزمره خود اضافه می­کنند. این که فرد بتواند بدون دغدغه و با خیالی آسوده ورزش کند خود نوعی موهبت است چرا که این امکان برای تمام افراد وجود ندارد. متأسفانه با وجود این که فواید ورزش کردن بسیار است و داشتن تحرک برای بانوان باردار بسیار مفید است اما گروهی از بانوان باردار به دلایل پزشکی از انجام ورزش منع می­‌شوند. به همین خاطر است که توصیه می­شود قبل از انجام هر گونه فعالیت ورزشی بانوان باردار باید با پزشک متخصص مشورت کنند و حتی شدت و نوع ورزشی را که قصد انجام آن را دارند را با پزشک خود در میان بگذارند. اما سؤال اینجاست که چه مادرانی در دوران بارداری نمی­توانند ورزش کنند؟

چه بانوان بارداری نباید ورزش کنند؟

ورزش کردن فواید بسیاری دارد و غالباً همه بانوان باردار می­توانند با رعایت جوانب احتیاط و نکات ایمنی ورزش کنند اما برخی خانم­‌های باردار مجاز به انجام ورزش نیستند و یا برای ورزش کردن حتماً نیاز به اجازه پزشک دارند. گاهی پزشک متخصص برای بانوی باردار استراحت مطلق تجویز می­کند که در این صورت حتی نرمش‌­های خیلی سبک و قدم زدن هم ممکن است مخاطره‌­آمیز باشد. گاهی نیز پزشک انجام فعالیت بدنی را تا حد بسیار زیادی محدود می­کند و بانوی باردار فقط در حد یک نرمش ساده یا یک پیاده‌­روی بسیار کوتاه مجاز به انجام فعالیت بدنی است. مهم­ترین مسئله در تعیین میزان و شدت ورزش کردن و یا کنارگذاری هر گونه فعالیت ورزشی تا حدود زیادی بستگی به بیماری‌­های زمینه‌­ای و سوابق پزشکی خانم حامله دارد. اگر قصد بارداری دارید بهتر است یک پرونده پزشکی کامل از بیماری­‌هایی که داشته­‌اید تهیه کنید حتی لیست داروهایی که پیشتر مصرف کرده‌­اید یا همچنان در حال مصرف آن هستید، حائز اهمیت است. سابقه ابتلا به بیماری­‌های قلبی – عروقی، بیماری­‌های تنفسی، دیابت و فشار خون باعث می­شود تا پزشک نوع و شدت و حدت فعالیت بدنی شما را کنترل و محدود کند. به طور کلی بانوان حامله‌­ای که دارای بیماری آسم، دیابت، بیماری‌­های قلبی و فشار خون بالا هستند باید برای تنظیم برنامه ورزشی در دوران بارداری با پزشک متخصص مشورت کنند.

چه بانوان بارداری اجازه ورزش کردن ندارند؟

همانطور که پیش‌تر گفته شد سابقه ابتلا به برخی بیماری‌­ها باعث می­شود که پزشک ورزش کردن را برای بانوی باردار محدود و یا به طور کل ممنوع کند. علاوه بر سوابق بیماری‌­ها گاهی وضعیت جسمی بانوی باردار در دوره حاملگی باعث اتخاذ این تصمیم است. برخی بانوان که بدنی ضعیف دارند به هنگام بارداری ضعف بدنی­شان چند برابر می­شود و کم­‌خونی، سرگیجه و عدم تعادل شدید باعث می­شود انجام فعالیت ورزشی برای این بانوان بسیار محدود شود. در کنار ضعف بدنی و سوابق بیماری­‌های مزمن به بانوان بارداری که مشکلات زیر را دارند توصیه می­شود ورزش نکنند یا در حد نرمش روزانه و زیر نظر متخصص فعالیت کنند:

• بانوانی که خونریزی واژینال یا لکه‌­بینی دارند: خونریزی واژینال و لکه­‌بینی ممکن است به علل مختلفی باشد. هر نوع خونریزی و لکه‌­بینی باید جدی گرفته شود و به پزشک مراجعه شود. ورزش کردن و داشتن فعالیت جسمی ممکن است میزان خونریزی را بیشتر کند و عوارض ناشی از آن ممکن است سلامت مادر و جنین را به خطر بیاندازد. خونریزی ممکن است نشانه یک مشکل جدی در بدن باشد و ممکن است منجر به سقط جنین نیز شود. پزشک با معاینات دقیق و بررسی رنگ و میزان خونی که از واژینال خارج شده است علت را تشخیص دهد. گاهی خونریزی علت جدی و مهمی ندارد در این صورت و بعد از یافتن علت خونریزی ممکن است پزشک برای مدت کوتاهی انجام فعالیت ورزشی را برای خانم حامله محدود یا متوقف کند و بعد از برطرف شدن عارضه اجازه انجام فعالیت ورزشی مجدد به بانوی باردار داده شود.
• بانوانی که جفت کم یا پایین یا جفت سرراهی دارند: جفت زائده­ای از دستگاه تناسلی زنان است که هنگام بارداری مواد غذایی و اکسیژن را به جنین می­رساند. اگر جفت بیش از اندازه به دهانه رحم نزدیک باشد مشکلاتی را ایجاد می­کند. عارضه جفت پایین باعث خونریزی در بانوان باردار می­شود. اگر جفت به دهانه رحم چسبیده باشد از آن به عنوان جفت سرراهی نیز یاد می­شود. با توجه به این که احتمال خونریزی در بانوانی که جفت کم یا پایین یا جفت سرراهی دارند زیاد است ممکن است هر نوع فعالیت بدنی و ورزش خونریزی را تشدید کند. با توجه به شرایط خاص این بانوان ممکن است فعالیت جسمی سلامت مادر و جنین را تهدید کند. فعالیت شدید ممکن است منجر به زایمان زودرس و تولد زودهنگام شود و حتی احتمال سقط جنین نیز وجود دارد.
• بانوانی که نارسایی و ضعف دهانه رحم دارند: نارسایی و ضعف دهانه رحم به دلایل مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد. دهانه رحم ناکارآمد سبب می­شود دهانه رحم زودتر از زمان نرمال باز شود و یا کوتاه‌­تر از حد طبیعی باشد. نارسایی و ضعف دهانه رحم ممکن است باعث تولد نوزاد زودرس و یا حتی در برخی مواقع منجر به سقط جنین می­شود. پزشکان به بانوانی که نارسایی دهانه رحم دارند توصیه می­کنند تا جایی که ممکن است فعالیت بدنی نداشته باشند و استراحت کنند. ورزش و فعالیت بدنی احتمال تکان خوردن جنین و خارج شدن از دهانه رحم را افزایش می­دهد.
• بانوانی که سابقه سقط جنین داشته­‌اند: بانوانی که سابقه سقط جنین داشته‌­اند باید بیش از سایر خانم­های حامله از خود مراقبت کنند. از آنجا که چنین بانوانی مستعد سقط جنین هستند پزشکان به این افراد توصیه می­کنند حتی‌­المقدور فعالیت جسمی نداشته باشند. در برخی موارد با انجام معایانات دقیق متخصصان برای چنین بانوانی استراحت مطلق تجویز می­کنند.
• بانوانی که سابقه زایمان زودرس داشته‌­اند: در مورد بانوانی که قبلاً سابقه زایمان زودرس داشته­اند نیز حساسیت­های زیادی وجود دارد. معمولاً چینن خانم­هایی نیز از انجام فعالیت ورزشی منع می­شوند؛ چون فعالیت بدنی شدید احتمال زایمان زودرس را افزایش می­دهد.

فقط یک متخصص می­تواند در مورد محدودیت فعالیت ورزشی در خصوص بانوانی که مشکلات ذکر شده را دارند، تصمیم‌­گیری کند. توصیه‌­های خویشاوندان و نزدیکان را جدی نگیرید هیچکس به اندازه پزشک در این مورد صاحب­‌نظر نیست. برخی مربیان ورزشی دوره تخصصی کار با بانوان باردار را گذرانده‌­اند از این رو در مورد فعالیت‌­های ورزشی خانم­‌های حامله می­توانند اظهار نظر کنند اما تصمیم قطعی در مورد محدودیت­‌های ورزشی را فقط پزشک متخصص و ماما می­تواند اتخاذ کند. گاهی در کلاس‌­ها و باشگاه‌­­های ورزشی مربیان ناآگاه از بانوان باردار می­خواهند که فعالیت بدنی را مانند قبل انجام دهند و هیچ توجهی به سوابق پزشکی و شرایط خانم باردار ندارند، با این توصیه­‌های غیرعلمی و اشتباه گاه حتی زندگی مادر و جنین به خطر می­افتد. اگر پزشک برای بانوی باردار استراحت مطلق تجویز کرده است یعنی هر نوع فعالیت بدنی حتی پیاده‌­روی و نرمش ساده برای چنین شخصی ممنوع است. اگر پزشک اجازه یک ورزش سبک در حد یک پیاده‌ روی یا نرمش ساده یا حرکات ساده هوازی را مجاز می­داند نباید پا را فراتر گذاشت. فراموش نکنید ورزش و فعالیت بدنی تا جایی مطلوب است که سلامت بانوی باردار را به خطر نیاندازد. به طور کلی افرادی که در رده حاملگی پرریسک هستند و یا با روش­‌های کمک باروری و UVF باردار شده‌­اند برای انجام فعالیت ورزشی و بدنی باید بسیار محتاط باشند و هر اقدامی را باید زیر نظر پزشک انجام دهند.  

بیشتر بخوانید: پیاده روی در بارداری

چه ورزش­‌هایی ممنوع است؟

فراموش نکنید علاوه بر این که ورزش کردن برای برخی بانوان مناسب نیست انجام برخی ورزش­ها اساساً برای کلیه بانوان باردار ممنوع است. حتی اگر پزشک فعالیت بدنی و ورزش را برای بانوی باردار ممنوع نکرده باشد انجام ورزش­‌هایی که در زیر لیست می­شود در هر صورت برای هم خانم‌­های حامله ممنوع است:

• هر گونه ورزش و فعالیت بدنی که به ماهیچه‌های شکم و کمر فشار وارد کند مثل دراز و نشست.
• ورزش‌­هایی که ممکن است تعادل بانوی باردار را مختل کند و احتمال سقوط در آن­ها زیاد است مانند: دوچرخه‌سواری، اسب‌سواری، اسکی و ژیمناستیک.
• ورزش‌­هایی که نیاز به کشش زیاد عضلانی دارند.
• ورزش‌­هایی که نیاز به چرخیدن دارد و ممکن است سرگیجه ایجاد کند.
• ورزش‌­های توپی که احتمال اصابت توپ به شکم در آن­ها زیاد است مانند والیبال، فوتبال، اسکواش و بسکتبال.
• ورزش‌­هایی که احتمال وارد کردن ضربه به شکم در آن­ها زیاد است مانند ورزش­های رزمی مانند جودو، بوکس، کیک‌بوکسینگ و کاراته.
• غواصی و پرش در آب.
• کوهنوردی و صعود به ارتفاع بیش از ۲۵۰۰ متر.
• انجام حرکات ورزشی که نیاز به خوابیدن روی شکم دارد.
• ورزش­ کردن که در محیط خیلی سرد یا گرم.
• ورزش­هایی که نیاز به خم شدن مکرر یا طولانی مدت دارد.
• حرکات ورزشی که نیاز به حبس تنفس دارد.
• ورزش­‌هایی که نیاز به ایستادن طولانی مدت دارد مانند تای­چی.
• ورزش‌­هایی که باعث نفس‌نفس زدن می­شوند.
• ورزش‌­هایی که ضربان قلب را بیش از حد بالا می­برد.
• ورزش‌­هایی که احساس سرگیجه و تهوع ایجاد می­کنند.
• وزنه­‌برداری و برداشتن اجسام سنگین.
• به طور کلی افراط در ورزش کردن ممنوع است.

راهکارهایی برای بانوان بارداری که نمی­توانند ورزش کنند؟

گرچه ورزش کردن مواهب زیادی برای بانوان باردار دارد اما همانطور که اشاره شد ورزش کردن برای گروهی از خانم‌­های حامله نه تنها مفید است بلکه آسیب‌­رسان و مضر هم هست. تنها کسی که می­تواند در خصوص ورزش کردن یا ورزش نکردن بانوی حامله تصمیم‌­گیری کند فقط پزشک متخصص است. گاهی بزرگان فامیل و خویشاوندان بر اساس برخی باورهای غلط و یا از روی ناآگاهی پیشنهاداتی را به بانوی باردار می­کنند که انجام آن­ها ممکن است صدمات جدی به مادر و جنین وی وارد کند. در ضمن مقایسه یک بانوی باردار با خانم باردار دیگر کار درستی نیست و ممکن است از لحاظ روحی بانوی باردار را آزرده خاطر کند. فراموش نکنید که هر کس توانایی جسمی متفاوتی با دیگران دارد. سوابق بیماری، سابقه بارداری و زایمان، نوع تغذیه، سن و سبک زندگی افراد در دوران بارداری شرایط جسمی فرد را تعیین می­کند. برخی بانوان تا نزدیکی‌­های زایمان هم فعال هستند و بسیاری از کارهای روزمره را به تنهایی انجام می­دهند اما برخی دیگر از بانوان حتی در ماه‌­های اول بارداری نیز قادر به انجام برخی امور نیستند. این موضوع نباید دستاویزی برای تحقیر و سرزنش خانم حامله قرار گیرد. بانوان در دوران بارداری روحیه حساس و شکننده‌­ای دارند و خیلی زود وارد فاز افسردگی می­شوند پس باید مراقب بود تا ناخواسته موجب ناراحتی و استرس آن­ها نشویم. فراموش نکنید بانوانی که قادر به انجام فعالیت بدنی نیستند کج‌خلق و بی‌­حوصله می­شوند و نیاز است تا از لحاظ روحی بیشتر مورد توجه قرار گیرند.

بانوان بارداری که قادر به انجام ورزش یا فعالیت بدنی نیستند باید با تفریحات سالم و بی­‌خطر سرگرم شوند. بهتر است ساعتی از روز را به مقاربه اختصاص دهند و در هر وضعیتی که راحت هستند قرار گیرند و چشم‌­ها را ببندد. روی تنفس خود تمرکز کنند و سعی کنند به طور منظم نفس بکشند. تداعی خاطرات خوب و خوشایند نیز روش دیگری برای آرام کردن ذهن است. تداعی روزهای آینده نیز می­تواند به چنین بانوانی کمک کند تا از لحاظ روحی استرس را از خود دور کنند مثلاً تصور در آغوش کشیدن نوزاد یا قدم زدن با کودک در یک چمنزار برای هر مادری یک تصویر دلچسب و خوشحال­‌کننده است. گوش دادن به موسیقی علاوه بر کاهش استرس بر هوش جنین نیز تأثیر می­گذارد. در اوایل روز گوش دادن به موسیقی شاد و در اواخر روز گوش دادن به یک موسیقی ملایم می­تواند ذهن بانوی باردار را از اضطراب و نگرانی دور کند. اگر پزشک بانوی باردار را فعالیت بدنی منع کرده است او را به نحو دیگری سرگرم کنید به عنوان مثال تماشایی فیلم‌­های کمدی می­تواند جایگزین مناسبی برای ورزش کردن باشد. هنگام ورزش کردن هورمون اندروفین آزاد می­شود که موجب نشاط و شادابی فرد می­شود خندیدن و  احساس رضایت نیز این هورمون را در بدن فعال می­کند؛ پس اگر خانم حامله از ورزش کردن منع شده تماشایی فیلم­‌های کمدی و مفرح می­تواند او را شاداب و بانشاط کند. مدیریت دوران بارداری به ویژه برای بانوانی که بارداری پرخطری را تجربه می­کنند کار دشواری است پس در این راه به خانم‌­های باردار کمک کنید. از انتقال ترس و استرس‌­های خود به بانوی باردار جدا خودداری کنید. کم تحرکی برای بانوان به خصوص بانوانی که تا پیش از باداری فعال بودند کار سختی است و راهکارهای گفته شده به همراه همیاری و مساعدت اطرافیان می­تواند این دوران سخت را برای خانم‌­های حامله آسان‌تر کند.