باردرای پرخطر و مراقبت‌های ضروری
دوران بارداری، دوران پرخطری است اما گاهی برای برخی بانوان این دوره بیشتر مخاطره‌آمیز خواهد بود. برخی از بارداری‌ها به دلایل مختلف که در مقاله به آن‌ها اشاره خواهد شد جزو دسته بارداری‌های پرخطر محسوب می‌شوند. در این مقاله قصد داریم تا اطلاعات بیشتری در مورد بارداری پرخطر کسب کنیم و با نکات مهم، باید و نبایدهای آن بیشتر آشنا شویم. تا انتهای این مقاله تیم پینو بیبی را همراهی کنید.
نکاتی برای مدیریت بارداری پرخطر
دوران حساس بارداری به خودی خود دوره پرمخاطره‌ای است اما گاهی برای برخی بانوان دوران حاملگی فراتر از مخاطرات عمومی و رایج است. در چنین شرایطی سلامت مادر و جنین در خطر است و گذران دوره حاملگی برای هر دو هم مادر و هم جنین پرریسک است. ممکن است حتی ریسک و خطر تا جایی باشد که مادر برای حفاظت و مراقبت‌های ویژه در بیمارستان بستری شود و نیاز به مراقبت‌های پزشکی داشته باشد. در چنین شرایطی حاملگی پرخطر تلقی می‌شود. پزشکان برای مادرانی که نیاز به مراقبت خاص پزشکی در دوران بارداری دارند اصطلاح بارداری پرخطر را به کار می‌برند. کلمه خطر ممکن است در ذهن شما ترس و وحشت ایجاد کند اما باید اذعان کنیم که این یک اصطلاح برای توصیف شرایطی است که نیازمند نظارت و مراقبت بیشتر است و لزوماً تمام مادرانی که در لیست بارداری پرخطر قرار می‌گیرند در دوره بارداری دچار آسیب یا صدمه خاصی نمی‌شوند. بیشتر این مراقبت‌ها و نظارت‌ها برای پیشگیری از وقوع اتفاق ناگوار است. مادران بادراری که در زمره حاملگی پرخطر قرار می‌گیرند ممکن است نیاز باشد تا دفعات بیشتری برای معاینه به پزشک مراجعه کنند، تعداد دفعات آزمایش و سونوگرافی بیشتری نیاز دارند. اما قرار گرفتن در لیست بارداری پرخطر الزاماً به تولد نوزاد ناقص یا سقط جنین یا هر اتفاق ناخوشایند دیگری منجر نخواهد شد.
چه نوع بارداری در زمره بارداری پرخطر است؟
به طور کلی شرایط زیر باعث می‌شود که مادر در لیست بانوان باردار با حاملگی پرخطر قرار گیرد:
- بانوانی که شاخص توده بدنی آن‌ها کمتر از ۱۸/۵ یا بیشتر از ۳۵
- بانوانی که مبتلا به دیابت هستند
- بانوانی که مبتلا به فشار خون بالا هستند
- بانوانی که از بیماری‌های کلیوی رنج می‌برند
- بانوان باردار مبتلا به صرع
- بانوان بارداری که مواد مخدر مصرف می‌کنند
- بانوان بارداری که مشروبات الکلی می‌نوشند
- ابتلای بانوی باردار به فیبروم رحمی
- بانوان بارداری که به سرطان مبتلا هستند
- ابتلای مادر بادار به بیماری‌ها و عفونت‌های مقاربتی
- مادرانی که سن آن‌ها بیشتر از ۳۵ سال یا کمتر از ۱۷ سال است
- بارداری دو یا چندقلویی
- کوتاه شدن دهانه رحم
- ناسازگاری Rh
- مادارنی که سابقه بیش از سه بار سقط جنین دارند
- ابتلای بانوی حامله به بیماری‌های خودایمنی
- اختلالات و بیماری‌های خونی بانوی باردار مانند کم خونی داسی شکل
- سابقه شخصی یا خانوادگی تولد نوزاد با نقص‌های مادرزادی
- سابقه زایمان زودرس و تولد نوزاد نارس
- ابتلای بانوی باردار به بیماری‌های عفونی مثل ایدز یا هپاتیت نوع C
چنین عوامل و فاکتورهایی می‌توانند خطراتی برای مادر و نوزاد در پی داشته باشند. ممکن است این بارداری‌ها منجر به زایمان زودرس، تولد نوزاد نارس، مسمویت حاملگی، افزایش فشار خون، نقص‌های ژنتیکی نوزاد، تولد نوزاد کم‌وزن و …. شود.
علائم هشداردهنده بارداری پرخطر
اگر باردار هستید و در دوران حاملگی علائم زیر را داشتید ضمن حفظ خونسردی خود با یک پزشک متخصص زنان در اسرع وقت مشورت کنید و شرح حال کاملی از خودتان را در اختیار پزشک قرار دهید:
- درجه حرارت بالا و تب که می‌تواند نشانه بروز عفونت باشد
- سردرد شدید که می‌تواند نشانه فشارخون بالا باشد
- تاری دید که می‌تواند در اثر ابتلا به مسمویت بارداری رخ دهد
- انقباضات شدید که ممکن است به علت جفت پایین یا جفت سرراهی باشد
- خونریزی که می‌تواند نشانه جفت سرراهی، عروق سرراهی و یا زایمان زودرس باشد
- عفونت ادراری که می‌تواند سلامت مادر و جنین را تهدید کند
- گرفتگی عضلات که ممکن است نشانه پره‌اکلامپسی یا زایمان زودرس باشد
- تغییر در حرکات جنین که می‌تواند نشانه تولد زودهنگام جنین باشد
- احساس ضعف یا سرگیجه شدید که ممکن است نشانه باردرای خارج از رحم باشد
- تغییر در نوع یا بوی ترشحات واژن که ممکن است نشانه عفونت باشد
هر کدام از علائم ذکر شده اگر در کنار علائم دیگر بروز پیدا کند می‌تواند خطرات بیشتری به همراه داشته باشد.
مراقبت‌های پزشکی در حاملگی پرخطر
یکی از اعمالی که بانوان باردار طی حاملگی پرخطر باید مد نظر داشته باشند مراجعه مکرر و منظم به پزشک متخصص زنان و زایمان است. با مراجعه منظم، پزشک متخصص می‌تواند از سلامت مادر و جنین اطمینان حاصل کند و به طور مرتب روند رشد جنین و سلامت جسمی مادر را ارزیابی کند.
- کنترل وزن و بررسی وضعیت عمومی و جسمی مادر و معاینه فیزیکی اولین و ابتدایی‌ترین کاری است که متخصص در هر بار مراجعه بانوی باردار، آن‌ها را انجام خواهد داد.
- در معاینات پزشکی فشار خون مادر تحت کنترل در خواهد آمد.
- پزشک طی دوره‌های منظم انجام آزمایش خون جهت شمارش سلول‌های خونی از حیث ابتلا به عفونت و یا کم خونی مادر را تجویز خواهد کرد.
- پزشک با بررسی نتایج آزمایش ادرار می‌تواند عارضه‌های مانند عفونت‌های دستگاه ادراری و مسمویت بارداری را همان بدو بروز تشخیص دهد و از وخیم شدن شرایط مادر و جنین جلوگیری کند.
- طی مراجعه به پزشک، انجام سونوگرافی نیز در دستور کار قرار می‌گیرد تا وضعیت جنین و روند رشد او به دقت مورد سنجش قرار گیرد. سونوگرافیست با اندازه‌گیری ابعاد جنین به بررسی مبتلا بودن یا نبودن جنین به بیمارهایی مانند: مشکلات قلبی، سندروم داون و بعضی از ناهنجاری‌های کروموزومی می‌پردازد. انجام سونوگرافی NT نیز در بارداری‌های پرخطر لازم و مهم است. سونوگرافی NT یکی از انواع غربالگری رایج در دوران حاملگی است که در سه ماهه نخست حاملگی انجام می‌شود. معمولاً طی این آزمایش میزان مایع جمع شده پشت گردن جنین را ارزیابی و اندازه‌گیری می‌کنند تا احتمال ابتلای جنین به نشانگان داون را ارزیابی کنند. همچنین سونوگرافی از رحم و دهانه رحم برای تشخیص ناهنجاری‌های رحم نیز انجام می‌شود.
- اگر سن مادر باردار ۳۵ سال یا بیشتر باشد و اگر در حاملگی قبلی مادر، جنین ناهنجاری‌های کروموزومی یا ژنتیکی داشته پزشک در اسرع وقت آزمایش‌های تشخیصی نقص‌های مادرزادی جنین مثل غربالگری DNA، آزمایش آمنیوسنتز، کوردوسنتز (نمونه‌گیری از خون بند ناف) و نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS) را درخواست خواهد کرد.
- در صورتی که مادر باردار مبتلا به دیابت باشد، پزشک برای کنترل سطح انسولین مادر، به طور مداوم در فواصل زمانی مشخص تست خون درخواست خواهد کرد. این آزمایش در مرحله اول شامل انجام آزمایش چالش گلوکز (GCT)و در مرحله دوم آزمایش تحمل گلوکز (GTT) است. این آزمایش معمولاً بین هفته ۲۶ تا ۲۸ حاملگی انجام می‌شود.
- اکوکاردیوگرافی منظم و روتین قلب جنین برای بررسی ریتم ضربان قلب جنین نیز از مهم‌ترین اقدامات پزشکی در این دوره است.
- تست آلفا فتوپروتئین AFP نیز ممکن است درخواست شود که برای غربالگری و تشخیص سرطان کبد و تخمدان انجام می‌شود.
خودمراقبتی در حاملگی‌های پرخطر
اگر جزو آن دسته از بانوانی هستید که بارداری شما در زمره حاملگی پرخطر قرار دارد لازم است تا برای محافظت از خود و جنین‌تان نکات زیر را مد نظر داشته باشید تا از بروز هر گونه مشکل و رخداد ناگواری پیشگیری کنید:
- به طور مرتب و روتین با پزشک متخصص خود در تماس باشید اگر برای شما مقدور است یک ماما استخدام کنید تا همواره شرایط جسمی شما را تحت نظر داشته باشد.
- تمامی آزمایش‌های کشت ادرار، تست خون، سونوگرافی و هر نوع آزمایش و عکس‌برداری دیگری که پزشک درخواست می‌کند را در اسرع وقت انجام دهید.
- رژیم غذایی خود را اصلاح کنید و تمام مواد مغذی که برای رشد و سلامت جنین و حفظ پایداری و افزایش مقاومت بدن خود نیاز دارید در جیره غذایی روزانه خود قرار دهید. بد نیست برای تنظیم برنامه غذایی خود از یک متخصص تغذیه کمک بگیرید به خصوص اگر از بیماری دیابت یا فشار خون رنج می‌برید.
- اگر پزشک دارویی برای شما تجویز می‌کند، دارو را در اسرع وقت تهیه کنید و مطابق دستورالعمل استفاده کنید.
- از آنجایی که بیشتر بانوان باردار طی دوران بارداری کمبود اسید فولیک دارند توصیه می‌شود تا قرص مکمل اسید فولیک را با صلاحدید پزشک متخصص تهیه و مصرف کنید.
- اگر پزشک انجام حرکات ورزشی را برای شما مجاز دانسته نسبت به میزان و شدت و نوع حرکات ورزشی مجاز از پزشک خود مشاوره بگیرید.
- کشیدن سیگار و استعمال هر گونه دخانیات را ترک کنید.
- از رفتن به بیمارستان، درمانگاه یا ملاقات افراد بیمار خودداری کنید.
- خوددرمانی نکنید و هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک مصرف نکنید حتی داروها و مکمل‌هایی که بدون نسخه فروخته می‌شوند.
- اگر پزشک برای شما استراحت مطلق تجویز کرده است هر نوع فعالیت فیزیکی و جسمی را متوقف کنید.
- اضطراب و نگرانی را از خود دور کنید و سعی کنید ترس‌های دوران بارداری را از خود دور کنید. برای بهبود سلامت روان خود در دوران بارداری مقاله «نکاتی برای بهبود سلامت روان در دروان باردرای» را مطالعه بفرمایید.
- از مصرف مشروبات الکلی اجتناب کنید.
- بهداشت فردی را رعایت کنید و قبل از صرف غذا دستان خود را کامل ضدعفونی کنید.
- از خوردن و آشامیدن هر گونه ماده خوراکی غیراستریل و غیربهداشتی خودداری کنید.
- حتی‌المقدور از رفتن به مکان‌های پرازدحام و پررفت و آمد بپرهیزید.
- از غذا خوردن در رستوران‌ها و کافی‌شاپ اجتناب کنید.
- از پرخوری بپرهیزید و مراقب بالا رفتن وزن بدن خود باشید.
- درمان هر گونه بیماری حتی سرماخوردگی را جدی بگیرید.
- اگر پیش از بارداری به علت ابتلا به بیماری خاصی دارو مصرف می‌کردید درباره ادامه مصرف دارو، دوز مصرفی و چگونگی مصرف با پزشک متخصص مشورت کنید.
اگر هر کدام از علائم زیر را داشتید فوراً و به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد شدید که با مصرف مسکن آرام نشود
- از دست دادن هوشیاری
- هر نوع خونریزی واژینال
- خروج ناگهانی مایع از واژن
- متورم شدن ناگهانی صورت، دست یا پا
- مشکل بینایی مانند تار شدن دید
- درد شکم یا دل‌پیچه (کرامپ)
- بالا رفتن درجه حرارت بدن
- انقباضات منظم با درد یا بدون درد به مدت یک ساعت
- درد پایین کمر یا فشار لگنی مداوم
- تغییر در میزان حرکت‌های جنین
برای مراقبت‌های پزشکی به چه مراکزی باید مراجعه کنم؟
اگر طی انجام معاینات اولیه شما در لیست بانوان با حاملگی پرخطر قرار گرفتید لازم است تا به مراکز درمانی ویژه‌ای مراجعه کنید. لازم است تا این مرکز درمانی دارای بخش‌های تخصصی ذیل باشند:
واحد سونوگرافی پیشرفته: در طی دوران بارداری پزشک برای بررسی و ارزیابی دقیق و مستمر سلامت جنین نیاز به نتایج سونوگرافی دارد. این نوع سونوگرافی با سونوگرافی معمولی که ممکن است در مراکز دیگر انجام شود متفاوت است. ممکن است نیاز به انجام سونوگرافی داپلر و داپلر رنگی باشد.
آزمایشگاه ژنتیک و واحد مشاوره ژنتیک: معمولاً اگر پزشک احتمال وقوع اختلالات و ناهنجاری‌های ژنتیکی را پیش‌بینی کند لازم است تا بانوی باردار طی سه ماه نخست بارداری تحت انجام آزمایشات ژنتیکی قرار بگیرید. نتایج این آزمایش ممکن است حتی منجر به خاتمه بارداری بیانجامد.
بخش مراقبت از جنین: این بخش به صورت تخصصی با به کارگیری نئوناتولوژیست‌ها و متخصصان جنین‌شناسی تمام حرکات جنین را به صورت ماهانه مانیتور می‌کنند. اکوی تخصصی قلب جنین، بررسی وضعیت قرارگیری در رحم، روند رشد و … از مواردی هستند که در این واحد پزشکی به صورت حرفه‌ای و تخصصی انجام می‌شود.
بخش مراقبت‌های پیش از زایمان پرخطر: معمولاً بانوانی که باردرای پرخطری دارند ممکن است زایمان پیچیده و پرخطری نیز داشته باشند بنابراین در هفته‌های آخر بارداری برای کنترل شرایط و نظارت و مراقبت از مادر و جنین، بانوی باردار در این بخش ویژه بستری می‌شود تا جهت زایمان آماده شود و وضع حمل با کمترین خطر ممکن انجام شود.
بخش مراقبت ویژه از نوزادان نارس (NICU): بخشی است که در صورت زایمان زودرس مادر و تولد نوزاد نارس، مراقبت‌های ویژه از نوزاد را به عمل می‌آورند و به طور دائمی علائم حیاتی نوزاد را چک می‌کنند و تا از سلامت نوزاد اطمینان حاصل نکنند، اجازه ترخیص نوزاد را صادر نمی‌کند. این بخش مجهز به انواع دستگا‌ه‌های پیشرفته برای حفاظت از نوزاد نارس است.
عوارض بارداری پرخطر
پیشتر نکاتی که برای پیشگیری و مراقبت طی بارداری پرخطر ارائه شد. رعایت این نکات به شما در مدیریت این دوران پرمخاطره کمک خواهد کرد اما عدم توجه به نکات ذکر شده ممکن است بارداری پر خطر را به سمت عواقب خطرناکی ببرد که امکان دارد به از دست دادن جان مادر یا جنین ختم شود. بارداری پرخطر ممکن است عوارض زیر را در پی داشته باشد:
- زایمان زودرس و تولد نوزاد نارس
- تولد نوزاد با نقص‌های مادرزادی و ژنتیکی
- پره اکلامپسی
- سقط جنین
- مرده‌زایی
- مرگ بانوی باردار
- اختلال IUGR