قبل از تولد نوزاد یا در حین تولد، بند ناف نوزاد می‌تواند از دهانه رحم خارج شود و به داخل واژن مادر وارد شود. این عارضه که فروافتادگی یا پرولاپس بند ناف نامیده می‌شود، یک مورد پزشکی اورژانسی نادر به شمار می‌رود. فروافتادگی بند ناف می‌تواند نوزاد شما را از اکسیژن محروم کند و باعث آسیب دائمی به مغز او شود. در صورت پرولاپس بند ناف جنین، زایمان فوری الزامی است.
فروافتادگی بند ناف چیست؟
فروافتادگی بند ناف عارضه‌ای است که در حین زایمان و معمولاً درست قبل از زایمان یا در طول زایمان رخ می‌دهد. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که بند ناف نوزاد از موقعیت طبیعی خود خارج شود و پیش از خود نوزاد از دهانه رحم خارج گردد. در یک زایمان معمولی، ابتدا نوزاد از رحم بیرون می‌آید و سپس بند ناف خارج می‌شود. اما در فروافتادگی بند ناف، ابتدا بند ناف نوزاد از دهانه رحم سقوط می‌کند و پیش از آن که نوزاد از آن خارج شود، وارد واژن می‌گردد. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، بند ناف ممکن است بین بدن کودک و دهانه رحم یا واژن شما فشرده شود.
بند ناف چیست؟
بند ناف یک ساختار لوله مانند و انعطاف پذیر است که مواد مغذی و اکسیژن را در دوران بارداری به جنین منتقل می‌کند.
پرولاپس بند ناف چگونه اتفاق می‌افتد؟
فروافتادگی بند ناف یک مورد اورژانسی پزشکی به شمار می‌رود؛ زیرا جریان خون و اکسیژن نوزاد را در حین زایمان قطع می‌کند. در حالت ایده آل، نوزاد از طریق دهانه رحم گشاد شده قبل از بند ناف بیرون می‌آید. اما در صورتی که بند ناف ابتدا خارج شود، می‌تواند توسط بدن کودک شما فشرده شود. هر انقباض رحم شما بند ناف را بیشتر تحت فشار قرار می‌دهد. هنگامی که بند ناف در معرض هوا قرار می‌گیرد، باریک می‌شود که بر جریان خون نوزاد نیز تأثیر منفی می‌گذارد. فروافتادگی بند ناف خطر ایجاد ناتوانی‌ها و اختلالات شدید و مادام العمر را در نوزادان به همراه دارد.
انواع فروافتادگی بند ناف
پرولاپس بند ناف می‌تواند آشکار یا مخفی (غیر آشکار) باشد:
- فروافتادگی آشکار بند ناف به این معنی است که بند ناف نوزاد پیش از زایمان از دهانه رحم به واژن مادر می‌لغزد.
- در پرولاپس مخفی بند ناف، بند ناف در کنار (نه قبل از) نوزاد از واژن مادر خارج می‌شود.
این عارضه چقدر شایع است؟
فروافتادگی بند ناف در حدود ۱ مورد از هر ۳۰۰ زایمان اتفاق می‌افتد. با این حال، برخی از مطالعات می‌گویند که این تعداد در حال کاهش است و ممکن است به ۱ از ۱۰۰۰ زایمان نیز تغییر کند.
شایع ترین علائم فروافتادگی بند ناف چیست؟
تیم مراقبت‌های بارداری ممکن است در صورت رخ دادن موارد زیر به مشکل فشرده شدن بند ناف نوزاد مشکوک شوند:
- تیم پزشکی بتوانند بند ناف نوزاد را بعد از پاره شدن کیسه آب ببینند یا احساس کنند.
- ضربان قلب جنین به طور ناگهانی کاهش یابد، آهسته تر شود یا به طور ناگهانی تغییر کند.
با این حال، برخی از موارد پرولاپس بند ناف بدون علائم و نشانه‌های قابل مشاهده رخ می‌دهند.
یک پژوهش تخمین می‌زند که بیش از نیمی از فروافتادگی‌های بند ناف نوزاد در عرض پنج دقیقه پس از پارگی کیسه آب مادر و ۷۰ درصد آن‌ها در عرض یک ساعت پس از شکستن کیسه آب مادر رخ می‌دهند.
علت فروافتادگی بند ناف چیست؟
یک دلیل خاص به طور قطعی منجر به باعث فروافتادگی بند ناف نوزاد نمی‌شود. در عوض، چندین عامل وجود دارند که خطر پرولاپس بند ناف را افزایش می‌دهند. از آنجایی که بیشتر فروافتادگی بند ناف نوزاد پس از شکستن آب رخ می‌دهند، ارائه دهندگان خدمات بهداشتی می دانند که جریان مایع آمنیوتیک می‌تواند در بروز این عارضه نقش داشته باشد. با این حال، مایع آمنیوتیک تنها علت بروز آن نیست. شایع ترین علل فروافتادگی بند ناف شامل موارد زیر می‌باشند:
- نمایش بریچ ( سر جنین به صورت معمول در پایین در رحم مادر قرار دارد و هنگام زایمان ابتدا سر او از رحم خارج می‌شود. هنگامی که پای جنین در پایین قرار می‌گیرد و نوزاد هنگام زایمان ابتدا با باسن یا پا از رحم خارج می‌شود، به این وضعیت قرار گیری در رحم نمایش بریچ و آن زایمان را زایمان بریچ می‌نامند).
- مادر دو قلو، سه قلو یا تعداد بیش‌تری حامله باشد (که به عنوان حاملگی چند قلو نیز شناخته می‌شود).
- افزایش مایع آمنیون یا پلی هیدرآمنیوس (مادر مایع آمنیوتیک بیش از حد داشته باشد).
- پارگی زودرس کیسه آب پیش از رسیدن به ترم کامل بارداری
چه افرادی در معرض خطر فروافتادگی بند ناف هستند؟
هنگامی که نوزاد در حال حرکت است (به سمت پایین حرکت می‌کند و به طور کامل لگن را پر می‌کند)، بند ناف معمولاً نمی‌تواند پرولاپس شود. با این حال، اگر نوزاد درگیر نباشد، فضایی برای رد شدن بند ناف و افتادگی وجود دارد. فروافتادگی بند ناف ممکن است بدون وجود هیچ عامل خطری نیز رخ دهد. با این حال شرایط یا عوامل خاصی ممکن است احتمال وقوع پرولاپس بند ناف را افزایش دهند. علاوه بر عللی که برای بروز این عارضه در بالا گفته شد، سایر عوامل خطر برای پرولاپس بند ناف شامل موارد زیر می‌باشند:
- اختلالات مادرزادی جنین
- جفت سر راهی
- بند ناف با شکل ظاهری غیر عادی (خیلی بلند، بسیار نازک و غیره)
- زایمان واژینال با کمک ابزارهای پزشکی (از جمله استفاده از فورسپس یا وکیوم در حین زایمان)
- وزن کم نوزاد هنگام تولد (با وزن کم‌تر از ۲.۵ کیلوگرم در هنگام تولد)
- داشتن پنج نوزاد یا بیشتر از قبل (چندزا)
- قرار گیری غیر عادی بند ناف
- بالا بودن موقعیت جنین در رحم (موقعیت جنین در رحم به جایی گفته می‌شود که نوزاد نسبت به لگن شما در هنگام زایمان قرار دارد).
- ماکروزومی (جثه نوزاد بزرگ‌تر از حد میانگین نوزادان است).
- روش‌هایی مانند آمنیوتومی (آمنیوتومی که به عنوان پارگی مصنوعی کیسه آب (AROM) یا در اصطلاح عامیانه به عنوان “شکستن آب” شناخته می‌شود، یک روش برای پارگی عمدی کیسه آمنیوتیک توسط متخصص زنان و زایمان است.) یا قرار دادن بالون برای رسیدن به دهانه رحم
هنگامی که سر کودک در لگن مادر بالاتر باشد، کیسه آب مادر توسط پزشک یا ماما پاره می‌شود (پارگی مصنوعی پرده ها یا بازو). پزشک یا ماما معمولاً تنها زمانی آب را پاره می‌کند که سر کودک در لگن مادر پایین باشد و از فروافتادگی بند ناف جلوگیری شود. اگر ابهامی برای این مورد وجود داشته باشد، ممکن است پزشک یا ماما کیسه آب را در اتاق جراحی پاره کند. در صورتی که فروافتادگی بند ناف وجود داشته باشد، در آن صورت اتاق جراحی بهترین مکان برای به دنیا آوردن نوزاد خواهد بود.
پرولاپس بند ناف چه عوارضی دارد؟
فروافتادگی بند ناف یک مورد اورژانسی غیر معمول اما خطرناک و کشنده است. هنگامی که این عارضه در حین درد زایمان یا خود زایمان رخ می‌دهد، پرولاپس بند ناف بین بدن نوزاد و رحم فشرده می‌شود که این می‌تواند منجر به از دست دادن اکسیژن جنین گردد. به همین دلیل درمان سریع و اورژانسی آن برای جلوگیری از خطرات تهدید کننده زندگی نوزاد ضروری است. عوارض فروافتادگی بند ناف شامل موارد زیر می‌باشند:
- هیپوکسی: هیپوکسی یا کمبود اکسیژنی یکی از علائم پرولاپس بند ناف است و به معنای کاهش اکسیژن رسانی به تمام اندام‌های بدن یا بافت‌های بدن می‌باشد.
- انسفالوپاتی ایسکمیک هیپوکسیک (HIE) یا خفگی هنگام تولد: پیشینه: این عارضه آسیب مغزی ناشی از محرومیت اکسیژن در مغز نوزاد حین زایمان است. عارضه HIE اصلی‌ترین علت مرگ یا بروز اختلالات شدید در نوزادان به شمار می‌رود.
- فلج مغزی نوزاد
- آسیب دائمی به مغز نوزاد
- مرده زایی
اولین علائم این عارضه چیست؟
پزشک و تیم بهداشتی معمولاً فروافتادگی بند ناف را با استفاده از علائم و نشانه‌های زیر تشخیص می‌دهند:
- مشاهده یا احساس فروافتادگی بند ناف در طول معاینه واژینال
- تشخیص ضربان قلب غیر طبیعی جنین به نام برادی کاردی (ضربان قلب نوزاد کم‌تر از ۱۲۰ ضربان در دقیقه باشد.)
- متوجه تغییر ناگهانی فشار خون مادر شوند.
چرا فروافتادگی بند ناف اورژانسی است؟
بند ناف مواد مغذی و اکسیژن را به کودک شما می‌رساند و مواد زائد را پاک می‌کند. فروافتادگی بند ناف باعث فشرده شدن بند ناف بین نوزاد و کانال زایمان می‌شود. این موضوع باعث کاهش یا توقف جریان خون در بند ناف نوزاد می‌گردد. افتادگی بند ناف همچنین ممکن است باعث باریک شدن رگ های خونی شود که باعث کاهش جریان اکسیژن به نوزاد می‌شوند. نوزاد برای زنده ماندن به اکسیژن و جریان خون مناسب نیاز دارد؛ بنابراین پرولاپس بند نافی که به طور فوری درمان نشود، تهدید کننده زندگی نوزاد خواهد بود.
اگر در خانه یا سر کار هستم چه کار بکنم؟
اگر فکر می‌کنید می توانید بند ناف را در واژن خود احساس کنید یا می توانید بند ناف را ببینید:
- فوراً برای آمبولانس اورژانس با شماره ۱۱۵ تماس بگیرید.
- به دیگران بگویید که باردار هستید و فکر می‌کنید که فروافتادگی بند ناف دارید.
- سعی نکنید بند ناف را به داخل واژن خود برگردانید.
- در صورت نیاز به عمل چیزی نخورید یا ننوشید.
برای کاهش خطر فشرده شدن بند ناف، به شما توصیه می‌شود که روی زانوهای خود قرار بگیرید و آرنج ها و دستان خود را روی زمین قرار دهید و سپس به جلو خم شوید (همانطور که در تصویر زیر نشان داده شده است). شما باید تا رسیدن آمبولانس یا ماما در این وضعیت بمانید.
پرولاپس بند ناف چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ابتدا ماما یا پزشک معاینه واژن را برای بررسی فروافتادگی بند ناف انجام می‌دهد. اگر مادر هنوز زایمان نکرده باشد، ممکن است از اسپکولوم برای این کار استفاده کنند. اگر ضربان قلب جنین تحت نظارت باشد، تغییر در ضربان قلب او ممکن است باعث شود که پزشک و پرستاران مادر را برای فروافتادگی بند ناف بررسی کنند.
پرولاپس بند ناف چگونه درمان می‌شود؟
فروافتادگی بند ناف یک مورد اورژانس مامایی به شمار می‌رود که در بیشتر مواقع نیاز به زایمان فوری دارد. ایمن ترین و سریع ترین مسیر این نوع زایمان‌ها معمولاً سزارین است.
پزشک یا مامای شما سعی می‌کند با قرار دادن مادر به حالتی که زانوی او به قفسه سینه چسبیده است فشردگی بند ناف را کاهش دهد یا حتی به صورت دستی نوزاد را بلند کند و از بند ناف دور نماید. این کار به طور موقت خطر از دست دادن اکسیژن را در نوزاد کاهش می‌دهد. با این حال، زایمان همچنان لازم است در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود تا از نتایج خطرناک و تهدید کننده زندگی نوزاد جلوگیری گردد.
اگر مشکل فروافتادگی بند ناف را بتوان فوراً حل کرد، ممکن است آسیبی به نوزاد نرسد. با این حال، هر چه تاخیر بیشتر باشد، احتمال بروز عوارض جانبی در نوزاد نیز بیشتر می‌شود.
آیا می توان از این عارضه جلوگیری کرد؟
خیر، امکان جلوگیری از فروافتادگی بند ناف وجود ندارد. همچنین تشخیص آن در دوران بارداری سخت است؛ زیرا هم بند ناف و هم جنین در دوران بارداری به طور مکرر حرکت می‌کنند. پزشک و تیم خدمات بهداشتی شما تنها زمانی می‌توانند به سرعت عمل کنند که پرولاپس بند ناف واقعاً رخ دهد.
آیا نوزاد می‌تواند نجات پیدا کند؟
بله، اکثر نوزادان از فروافتادگی بند ناف جان سالم به در می برند. میزان مرگ و میر نوزادان مبتلا به پرولاپس بند ناف در بیمارستان حدود ۳٪ است. اگر چه یک پژوهش این میزان را تا ۷٪ نیز نشان داده است. در مورد فروافتادگی بند ناف زمانی که در خارج از بیمارستان اتفاق می‌افتد، آمار دقیقی وجود ندارد. اما خطر مرگ نوزاد در این موارد نزدیک به ۲۰ برابر بیشتر از بیمارستان است.
آیا پرولاپس بند ناف در بارداری‌های آینده رخ می‌دهد؟
خیر، بعید است نوزادان بعدی در بارداری‌های آینده دچار فروافتادگی بند ناف شوند. البته بهتر است در صورت نیاز به اطمینان بیشتر در این زمینه، در مورد گزینه های پیش روی خود و گرفتن توصیه‌های تخصصی برای بارداری بعدی با پزشک یا ماما صحبت کنید.
اگر مادر احساس آسیب دیدگی روحی کند چه؟
پس از تجربه یا مشاهده یک وضعیت اورژانسی در بارداری یا زایمان، ممکن است آسیب عاطفی احساس کنید یا نگران زایمان‌های آینده خود باشید. همچنین ممکن است از افسردگی پس از زایمان یا اختلال استرس پس از سانحه (ترومای هنگام تولد) رنج ببرید. ماما یا پزشک شما زمانی را برای بحث در مورد آنچه اتفاق افتاده و پاسخ به هر سوالی پیدا می‌کند. ممکن است صحبت با یک مددکار اجتماعی برای شما مفید باشد و ماما یا پزشک شما می‌توانند این کار را برای شما ترتیب دهند. دریافت حمایت عاطفی در صورت نیاز بسیار مهم است.
سخن آخر
فروافتادگی بند ناف یک مورد اورژانسی غیر قابل پیش‌گیری و نادر است که در حین زایمان یا درست قبل از آن اتفاق می افتد. تیم مراقبت‌های پزشکی در صورت تشخیص فروافتادگی بند ناف، به سرعت برای به دنیا آوردن نوزاد دست به کار خواهند شد. برای جلوگیری از این عارضه کار زیادی نمی‌توان انجام داد، اما آگاهی از عوامل خطر و اقداماتی که باید برای مدیریت آن انجام شود ممکن است در موارد ناگهانی در هنگام زایمان به مادران کمک کند.