نقش عفونت بارداری در ناهنجاری مادرزادی را نمی‌توان نادیده گرفت. عفونت‌هایی که معمولاً فاقد علائم هستند یا باعث بروز علائم خفیف در بزرگسالان می‌شوند، می‌توانند عواقب شدیدی برای نوزاد متولد نشده داشته باشند. زمانی که چنین عفونتی منجر به از دست دادن بارداری یا مرده‌زایی نشود، می‌تواند باعث به وجود آمدن وزن کم هنگام تولد یا اختلال در عملکرد چند سیستم در بدن نوزاد شود.
تشخیص زودهنگام عفونت در دوران بارداری از اهمیت زیادی برای پیشگیری از ناهنجاری های مادرزادی نوزاد برخوردار است. غربالگری زود هنگام عفونت در بارداری، احتمال بروز عفونت داخل رحمی و ناهنجاری های مادرزادی را کاهش می‌دهد.
همه افرادی که باردار هستند یا قصد باردار شدن دارند، لازم است از عوامل بیماری زای مختلفی که می‌توانند منجر به از دست دادن بارداری یا نقص مادرزادی شوند، آگاه باشند.
عفونت‌های پرخطر در دوران بارداری چیست؟
می‌توان جنین در حال رشد را به عنوان یک جسم خارجی در نظر گرفت که بدن با کم کردن ایمنی خود، آن را می‌پذیرد. یک سیستم ایمنی طبیعی و فعال بدن، اجسام خارجی را تشخیص می‌دهد و حملات ایمنی را علیه آن‌ها انجام می‌دهد. هنگامی که آن جسم خارجی جنین باشد، تضعیف سیستم ایمنی خود برنامه ریزی شده یا سرکوب سیستم ایمنی الزامی است تا بارداری موفق باشد.
اما خطر اصلی این است که اثر سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن مادر، هم مادر باردار و هم جنین در حال رشد را مستعد ابتلا به چندین بیماری و عوارض عفونی کند. همچنین به دلیل برخی معیارهای تشخیصی که به طور طبیعی در بارداری وجود دارد، ممکن است در تشخیص برخی عفونت‌ها در دوران بارداری تاخیر وجود داشته باشد.
به عنوان مثال، تعداد گلبول‌های سفید خون در بارداری افزایش پیدا می‌کند. به علاوه، ممکن است تصور شود که برخی از ناراحتی‌ها و خستگی‌ها ممکن است به جای عفونت ناشی از خود بارداری باشند.
چه خطراتی برای کودک وجود دارد؟
“انتقال عمودی” اصطلاحی است که در مورد انتقال عفونت از مادر باردار به جنین و بالا رفتن خطر ناهنجاری مادرزادی اشاره دارد. این عفونت ممکن است در زمانی که جنین هنوز در داخل رحم است، در حین زایمان، بلافاصله پس از زایمان یا پس از زایمان رخ دهد.
عفونت مادرزادی چیست؟
عفونت مادرزادی عفونتی است که از جفت عبور می‌کند تا جنین را آلوده کند. بسیاری از میکروب‌های عفونی می‌توانند باعث ایجاد عفونت های مادرزادی شوند که باعث بروز مشکلاتی در رشد جنین مانند میکروسفالی یا سایر اثرات بر رشد مغز و یا حتی مرگ او می‌شود.
TORCH که مخفف عبارت (toxoplasmosis, rubella, cytomegalovirus, herpes) می‌باشد، برای اشاره به چندین عفونت مادرزادی کاربرد دارد. عفونت‌های TORCH عبارتند از:
- توکسوپلاسموز
- سایر عفونت‌ها (سیفلیس، HIV، لیستریا، ویروس واریسلا-زوستر (آبله مرغان)، و پاروویروس انسانی و غیره)
- سرخجه
- سیتومگالوویروس (CMV)
- ویروس هرپس سیمپلکس
همچنین ما اخیراً از عوارضی که ویروس زیکا در صورت بروز عفونت در دوران بارداری ایجاد می‌کند، اطلاعات پیدا کرده‌ایم.
عفونت های پری ناتال (در حین زایمان و زایمان)
عفونت‌های پری ناتال به عفونت‌هایی گفته می‌شود که در حین حرکت نوزاد در کانال زایمان آلوده منتقل می‌شوند. این عفونت‌ها می‌توانند شامل بیماری‌های مقاربتی نیز باشند، اما محدود به آن‌ها نیستند. عفونت همچنین می‌تواند به دلیل آلودگی مدفوع در حین زایمان اتفاق بیفتد. نمونه‌هایی از عفونت‌های در حین زایمان و زایمان عبارتند از:
- سوزاک
- کلامیدیا
- ویروس هرپس سیمپلکس
- ویروس پاپیلومای انسانی (زگیل تناسلی)
- اچ آی وی
- استرپتوکوک‌های گروه B
- و اخیراً چیکونگونیا
عفونت های دیگری نیز وجود دارند که ممکن است اطلاعات بیش‌تری در مورد آن‌ها به دست بیاید.
با کمک متخصصان بهداشت و پزشکان، می‌توان تا حد زیادی از انتقال این عفونت‌ها پیشگیری کرد یا خطرات آن را کاهش داد.
در برخی موارد، درمان ممکن است در دسترس باشد. در موارد دیگر، ممکن است نیاز به تغییر روش زایمان باشد. مهم است که در مورد هرگونه علائم و نشانه‌های نگران کننده یا عفونت شناخته شده با پزشک یا سایر متخصصان پزشکی مشورت کنید.
عفونت‌های پس از زایمان (بعد از زایمان)
عفونت‌هایی که پس از زایمان از مادر به نوزاد منتقل می‌شوند به عنوان عفونت‌های پس از زایمان شناخته می‌شوند. این عفونت ها می‌توانند در دوران شیردهی از طریق میکروب‌های عفونی موجود در شیر مادر منتقل شوند. چند نمونه از عفونت های پس از زایمان عبارتند از:
- CMV
- اچ آی وی
- هپاتیت B و C
- ویروس نیل غربی
- ویروس لنفوتروپیک سلول T انسانی (HTLV)
برای هر دو عفونت پری ناتال و پس از زایمان، این خطر وجود دارد که عفونت‌ها نیز ممکن است به دارو مقاوم باشند. این موضوع می‌تواند به خصوص اگر مادر در بیمارستان مبتلا به عفونت شده باشد، پیش بیاید. زیرا عفونت‌های بیمارستانی نسبت به درمان آنتی‌بیوتیکی مقاوم‌تر هستند.
عفونت سیتومگالوویروس
عفونت سیتومگالوویروس (CMV) شایع ترین عفونتی است که در هنگام تولد در ایالات متحده وجود دارد. این عفونت مادرزادی نامیده می‌شود. عفونت سیتومگالوویروس در دوران بارداری خطر ابتلای نوزاد به عفونت سیتومگالوویروس (CMV) مادرزادی را نیز افزایش می‌دهد.
بیش‌تر کودکان مبتلا به این عفونت در بدو تولد هیچ علامتی ندارند. با این حال، برخی از نوزادان به عفونت مادرزادی سیتومگالوویروس مبتلا می‌شوند. علائم این عفونت مادرزادی شامل موارد زیر است:
- رسوب مواد معدنی در مغز
- بزرگ شدن کبد و طحال
- التهاب شبکیه چشم
- وزن کم هنگام تولد
- میکروسفالی که باعث کوچکی غیرطبیعی سر و رشد ناقص مغز می‌شود.
- بثوراتی که در بدو تولد نوزاد وجود دارند.
- تشنج
- زرد شدن پوست، چشم‌ها و غشاهای مخاطی که به آن یرقان گفته می‌شود.
بیش‌تر نوزادان با علائم عفونت در بدو تولد دچار مشکلات عصبی طولانی مدت مانند کاهش شنوایی، کاهش بینایی، اختلالات هوش و اختلالات رشد خواهند شد. ممکن است سال‌ها طول بکشد تا این مشکلات مشخص شوند. عفونت مادرزادی سیتومگالوویروس خطر ابتلا به دیابت، بیماری تیروئید و پوکی استخوان را در نوزاد افزایش می‌دهد. نوزادانی که در بدو تولد به عفونت CMV آلوده شده‌اند، اما هیچ علامتی از خود بروز نمی‌دهند در خطر بسیار کم‌تری برای چنین مشکلاتی قرار دارند.
نظر در مورد این که کدام نوزادان عفونت سیتومگالوویروس مادرزادی شدید را تجربه خواهند کرد، سخت است. متاسفانه هیچ درمانی برای عفونت CMV وجود ندارد. درمان آن امکان دارد شامل فیزیوتراپی و آموزش مناسب باشد. در نوزادان مبتلا به CMV مادرزادی، درمان با داروهای ضد ویروسی می‌تواند از دست دادن شنوایی در مراحل بعدی زندگی نوزاد را کاهش دهد.
سیتومگالوویروس در همه جا در محیط وجود دارد. بنابراین، دوری از آن می‌تواند سخت باشد. به زنان باردار توصیه می‌شود که تعامل خود را با کودکان بسیار خردسال که می‌توانند عفونت را گسترش دهند، محدود کنند.
دستورالعمل‌های خاص پیشگیری از ابتلا به این عفونت شامل شستن کامل دست‌ها پس از تماس با بزاق یا پوشک کودکان، خودداری از بوسیدن گونه یا دهان کودکان کوچک‌تر از ۶ سال و اجتناب از به اشتراک گذاشتن غذا و نوشیدنی با کودکان خردسال است. علاوه بر این، زنان باردار که به عنوان مربی مهد کودک کار می‌کنند، لازم است از تماس با کودکان کوچک‌تر از ۳۰ ماه خودداری کنند.
عفونت ویروس سرخجه
عفونت با ویروس سرخجه در دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه اول بارداری، بسیار جدی و خطرناک است. از عوارض شایع این عفونت می‌توان سقط جنین، زایمان زودرس و مرگ جنین را نام برد. در نوزادانی که زنده به دنیا می آیند، عارضه‌ای به نام سندرم سرخجه مادرزادی ممکن است به وجود بیاید.
سندرم سرخجه مادرزادی منجر به نقص چشم، گوش، قلب و همچنین میکروسفالی یا کوچکی غیر طبیعی سر همراه با رشد ناقص مغز، اوتیسم و تاخیر ذهنی و حرکتی می‌شود. این مشکلات دائمی هستند. مشکلات گذرا یا موقت شامل بزرگ شدن کبد و طحال، مشکلات پوستی و خونریزی و عفونت مغزی است.
دریافت واکسن کلید پیشگیری از ایجاد این عفونت در کودک شما محسوب می‌شود. لازم به ذکر است که نتیجه یک مطالعه در سال ۲۰۱۱ نشان می‌دهد که بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰، ۱۶۶۰۰ مورد سندرم سرخجه مادرزادی با استفاده از واکسیناسیون سرخجه پیشگیری شده است. همچنین در این بازه زمانی از ۱۲۲۸ مورد اختلال طیف اوتیسم با واکسیناسیون سرخجه پیشگیری شد.
آزمایش ایمنی سرخجه بخشی از مراقبت‌های دوران بارداری به شمار می‌رود. افرادی که باردار هستند اما در برابر ویروس سرخجه ایمن نیستند، باید پس از بارداری واکسینه شوند. افرادی که در دوران بارداری به ویروس سرخجه مبتلا شده‌اند، به دقت تحت نظر قرار خواهند گرفت. این عفونت در ۱۱ هفته اول بارداری تقریباً ۹۰ درصد احتمال تولد نوزاد مبتلا به سندرم سرخجه مادرزادی را دارد. پس از سه ماهه اول، خطر آن به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
عفونت ویروس هرپس یا تبخال
عفونت تبخال (HVS) در دوران بارداری می‌تواند برای نوزاد بسیار شدید و خطرناک باشد. ابتلا به این عفونت در دوران بارداری می‌تواند منجر به از دست دادن بارداری، نارس بودن نوزاد و وزن کم او هنگام تولد شود. ابتلا به ویروس هرپس در نوزاد در اواخر بارداری، در حین تولد یا بلافاصله پس از تولد بسیار خطرناک است. این عفونت در اواخر بارداری می‌تواند منجر به میکروسفالی، التهاب شبکیه، بثورات پوستی و هیدروسفالی در نوزاد شود.
هیدروسفالی عارضه‌ای است که علامت اصلی آن تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی (CSF) در مغز است که باعث گشاد شدن غیر طبیعی فضاهایی به نام بطن در مغز نوزاد می‌شود. این گشاد شدن فشار مضری بر بافت‌های مغز نوزاد وارد می‌کند.
عفونت با تبخال در هنگام تولد نوزاد یا مدت کوتاهی پس از آن می‌تواند باعث ابتلای نوزاد به بیماری چشم، دهان یا پوست و همچنین مغز و سایر انواع عفونت‌ها شود.
خطر انتقال تبخال به جنین را می‌توان با مصرف داروی آسیکلوویر که یک داروی ضد ویروسی است، در چهار هفته آخر بارداری کاهش داد. در صورتی که مادر باردار برای اولین بار در دوران بارداری مبتلا به این عفونت شود، خطر آن برای نوزاد در بالاترین میزان ممکن خواهد بود. اگر مادر در زمان زایمان تبخال نداشته باشد، احتمال ابتلای نوزاد به این عفونت بسیار کم خواهد بود. همچنین در صورتی که در زمان زایمان یک عفونت فعال در کانال زایمان وجود داشته باشد، احتمالاً نوزاد باید با استفاده از روش سزارین به دنیا بیاید.
عفونت توکسوپلاسموز
عفونت توکسوپلاسموز توسط انگل تک یاخته توکسوپلاسما گوندی ایجاد می‌شود و معمولاً به وسیله گربه‌هایی که با خوردن جوندگان و پرندگان آلوده به این ویروس مبتلا می‌شوند، انتقال پیدا می‌کند. تخمین زده می‌شود که ۱۱٪ از جمعیت ۶ سال به بالا در ایالات متحده، در معرض تماس با این عفونت قرار گرفته‌اند. در نقاط مختلف جهان نشان داده شده است که تا ۹۵ درصد برخی از جوامع به توکسوپلاسما آلوده شده‌اند. این عفونت اغلب در مناطقی از دنیا که دارای آب و هوای گرم، مرطوب و ارتفاعات پایین تر هستند، بیش‌تر از سایر نقاط است.
در صورتی که باردار هستید و گربه دارید، مهم است که از عوض کردن خاک بچه گربه خودداری کنید. توکسوپلاسموز از طریق مدفوع منتقل می‌شود. کارهای دیگری که می‌توانید برای جلوگیری از ابتلا به این عفونت انجام دهید شامل نگه داشتن گربه‌ها در داخل خانه و تغذیه گربه خانگی با غذاهای تجاری (به جای گوشت آلوده) است.
از دیگر منابع انتقال توکسوپلاسموز می‌توان گوشت پخته نشده یا نیمه پخته و همچنین خاک و آب آلوده را نام برد. به خاطر داشته باشید که گوشت مصرفی خود را به طور کامل در دمای کافی گرم بپزید. همچنین پس از دست زدن به گوشت نپخته دست‌های خود را با دقت بشویید و تمام ظرف و ظروف مورد استفاده برای تهیه گوشت را نیز به خوبی بشویید. در آخر، از نوشیدن آب تصفیه نشده خودداری کنید و هنگام پرورش گل و گیاه دستکش بپوشید.
مادرانی که در دوران بارداری یا درست قبل از بارداری به عفونت توکسوپلاسموز مبتلا شده‌اند ممکن است عفونت را به نوزاد خود منتقل کنند که این خطر ناهنجاری مادرزادی را افزایش می‌دهد. اکثر مادران آلوده هیچ علامتی از عفونت ندارند و اکثر نوزادانی که آلوده می‌شوند نیز معمولاً بدون علامت هستند. با این حال، عفونت توکسوپلاسموز در بارداری می‌تواند باعث سقط جنین یا مرده‌زایی و همچنین ناهنجاری های مادرزادی خطرناک از جمله هیدروسفالی، میکروسفالی، ناتوانی ذهنی و التهاب شبکیه چشم شود.
به طور معمول، هر چه مادر زودتر مبتلا به عفونت توکسوپلاسموز در بارداری شود، ناهنجاری مادرزادی ناشی از آن دشوارتر می‌شود. برخی از اثرات احتمالی عفونت توکسوپلاسموز در نوزادان شامل موارد زیر است:
- افزایش فشار در اطراف مغز (افزایش فشار داخل جمجمه)
- هیدروسفالی
- پایین بودن قند خون (به عنوان مثال هیپوگلیسمی)
- کمبود اکسیژن (به عنوان مثال هیپوکسی)
- مشکلات خطرناک بینایی
تا ۷۰ درصد از نوزادانی که درمان مناسب و سریع با داروهای پیریمتامین و اسید فولینیک دریافت می‌کنند، رشد طبیعی دارند. درمان این عفونت لازم است در سال اول زندگی ادامه پیدا کند.
ویروس زیکا
عفونت زیکا توسط پشه آئدس که در طول روز نیش می‌زند، منتقل می‌شود. همچنین ممکن است از طریق رابطه جنسی محافظت نشده با شریک آلوده به این ویروس نیز منتقل شود. اگرچه ویروس زیکا به صورت محلی در فلوریدا و جنوب تگزاس گسترش پیدا کرده است، اما شیوع آن در آمریکای مرکزی، آمریکای جنوبی و دریای کارائیب نیز اتفاق می‌افتد.
ویروس زیکا از مادر به جنین منتقل می‌شود و ابتلا به این عفونت در بارداری می‌تواند باعث به وجود آمدن ناهنجاری های شدید مادرزادی از جمله میکروسفالی و ناهنجاری‌های مغزی در نوزاد شود. خطر این ناهنجاری‌های مادرزادی در زنان مبتلا به ویروس زیکا ۲۰ برابر بیش‌تر از مادران سالم است
اگرچه کار روی واکسن زیکا در حال حاضر در حال انجام است، اما اکنون هیچ روش درمان خاصی برای ویروس زیکا وجود ندارد. به افراد باردار توصیه می‌شود که از مواد دفع کننده حشرات استفاده کنند، از سفر به مناطقی که ویروس زیکا در آن شیوع دارد خودداری کنند و از رابطه جنسی محافظت نشده با شریکی که ممکن است به ویروس آلوده شده باشد، خودداری کنند.
سخن آخر
انواع خاصی از عفونت بارداری احتمال دارد که منجر به بروز نقایص و ناهنجاری مادرزادی، تولد نوزاد نارس و مرگ نوزاد در بدو تولد شود. به همین دلیل بسیار مهم است که افرادی که به باردار شدن فکر می‌کنند، همه واکسن‌های تجویز شده خود، از جمله واکسن‌های سرخک، اوریون، سرخجه (MMR)، آنفولانزا، کزاز، دیفتری و سیاه سرفه را قبل از بارداری یا بعد از بارداری دریافت کنند.
انجام سایر اقدامات مانند دریافت مراقبت‌های منظم در دوران بارداری، شستن صحیح دست ها و خودداری از تماس با خاک بچه گربه نیز خطر انتقال عفونت را به نوزاد شما به حداقل می رساند.
در صورتی که در مورد پیشگیری از عفونت در بارداری و کاهش خطر ناهنجاری مادرزادی هرگونه سوالی دارید، توصیه می‌کنیم در این رابطه با پزشک خود مشورت کنید.