قرص اورژانسی یا قرص صبح بعد چیست و چگونه مصرف می‌شود؟

قرص صبح بعد یا قرص اورژانسی نوعی پیشگیری از بارداری است که می‌تواند در شرایط اضطراری زمانی که کنترل بارداری معمولی استفاده نشده، ناموفق بوده یا در موارد رابطه جنسی بدون رضایت (تجاوز جنسی) استفاده می‌شود. این قرص زمانی که بعد از رابطه جنسی محافظت نشده در سریع‌ترین زمان ممکن مصرف شود در پیشگیری از بارداری موثرتر است. نام‌های تجاری آن شامل پلَن بی مرحله اول Plan B One-Step  و اِلاella  است. قرص‌های صبح روز بعد، بارداری انجام شده را پایان نمی‌دهند. آنها عمدتاً با تأخیر و یا جلوگیری از تخمک‌گذاری عمل می‌کنند. در این مقاله پینو بیبی به جنبه‌های عملکرد قرص اورژانسی جهت پیشگیری از بارداری می‌پردازد.

 قرص صبح بعد چیست؟

قرص صبح روز بعد Morning After یا قرص اورژانسی Emergency Pill دارویی است که می‌تواند به عنوان پیشگیری اضطراری از بارداری (کنترل بارداری) استفاده شود. پیشگیری از بارداری اورژانسی مانند قرص‌های معمولی ضد بارداری نیست که ممکن است روزانه مصرف شود و یا شبیه سایر اشکال پیشگیری از بارداری معمول استفاده شود. این قرص در شرایطی استفاده می‌شود که کنترل بارداری یا شکست خورده است و یا فرد هنگام مقاربت قادر به استفاده از محافظ نبوده است. برخی از موقعیت‌هایی که ممکن است از پیشگیری اضطراری استفاده شود می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• داشتن رابطه جنسی بدون هیچ گونه کنترل بارداری
• تجربه شکست در کنترل بارداری (کاندوم پاره شده است، مصرف قرص ضد بارداری فراموش شده و یا دوز از دست رفته واکسن ضد بارداری)
• تجربه آمیزش جنسی بدون رضایت (تجاوز جنسی)

نام‌های تجاری مختلفی برای قرص صبح روز بعد وجود دارد. قرص صبح بعد فقط پروژسترون – لوونورژسترول Plan B One-Step  است. این دارو بدون نسخه در دسترس است. نوع دیگری از قرص‌های صبح روز به نام اولیپریستال ella فقط با نسخه در دسترس است. گزینه‌های دیگر برای پیشگیری از بارداری اضطراری به غیر از قرص شامل دستگاه داخل رحمیIUD  است. دو نوع IUD موجود است: آی یو دی مسی و آی یو دی Levonorgestrel . این دستگاه‌ها توسط یک ماما یا متخصص زنان و زایمان در رحم قرار می‌گیرند. اگر تا پنج روز پس از رابطه جنسی محافظت نشده قرار داده شود، می‌توان از IUD برای پیشگیری اضطراری از بارداری نیز استفاده کرد.

انواع قرص‌های اورژانسی یا قرص صبح روز بعد

سه نوع اصلی از قرص‌های صبح بعد وجود دارد، هر کدام با نام‌های تجاری مشخصی که ممکن است خیلی از بانوان نام آنها را شنیده باشند. چهار مدل از مصرف قرض اورژانسی پیشگیری از بارداری وجود دارد که به شرح ذیل است:

قرص فقط پروژستین Plan B One-Step

طرح B یک نوع پیشگیری اضطراری از بارداری است که به صورت یک قرص مصرف می‌شود. برای بهترین نتایج، باید مرحله B را در اسرع وقت مصرف کرد. معمولاً در سه روز اول پس از رابطه جنسی محافظت نشده، می‌توان آن را تا پنج روز پس از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف کرد، اما اثربخشی دارو کاهش می‌یابد.

اولیپریستال Ulipristal (ella)

این نوع قرص صبح روز بعد نیز با جلوگیری از تخمک‌گذاری عمل می‌کند. اولیپریستال زمانی که به درستی مصرف شود (در بازه زمانی که بیشترین تأثیر را دارد) می‌تواند نسبت به سایر گزینه‌های قرص صبح بعد مؤثرتر باشد. افراد می‌توانند اولیپریستال را تا پنج روز پس از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف کنند. رایج‌ترین نام تجاری این دارو ella  است. برای مصرف این دارو پزشک باید اولیپریستال را تجویز کند.

کنترل بارداری ترکیبی در حالت اورژانسی

این نوع پیشگیری از بارداری اضطراری شامل مصرف قرص‌های ضد بارداری است که حاوی پروژسترون و استروژن هستند. برخلاف داروهایی که فقط پروژسترون دارند مانند پلن B، این گزینه معمولاً در دو دوز مصرف می‌شود. مهم است که بانو متقاضی با پزشک یا داروساز خود در مورد دوز دقیق (مقدار دارو) مورد نیاز خود و فاصله مصرف این ۲ دارو از یکدیگر مشورت کند. هنگامی که از کنترل بارداری ترکیبی به عنوان یک گزینه پیشگیری از بارداری اضطراری استفاده می‌کنید، یک قرص ضد بارداری معمولی را با دوز بالاتر مصرف می‌کنید. این کاری نیست که بتوان بدون صحبت با پزشک خود انجام دهید زیرا مارک‌های مختلف کنترل بارداری می‌توانند مقدار مورد نیاز مصرف را تغییر دهند.

کنترل بارداری ترکیبی (دوره یوزپه)

این نوع پیشگیری از بارداری اضطراری شامل مصرف قرص‌های اضافی از یک بسته قرص معمولی کنترل بارداری است. از آن به عنوان رژیم یوزپ Yuzpe regimen یاد می‌شود. این روش شامل ترکیب قرص‌هایی از یک بسته ضدبارداری موجود با ۱۰۰ میکروگرم اتینیل استرادیول و ۰،۵ میلی‌گرم لوونورژسترل است. سپس دوز دوم بعد از ۱۲ ساعت تکرار می‌شود. مهم است که بدانید این رژیم نسبت به سایر اشکال پیشگیری از بارداری اورژانسی کمتر موثر است و کمتر تحمل می‌شود. شایع‌ترین عوارض جانبی روش یوزپ شامل تهوع و استفراغ است، مصرف قرص‌های ضد بارداری اضافی می‌تواند عوارض جانبی جدی‌تری در برخی افراد ایجاد کند و خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد. فقط در مواردی که سایر اشکال پیشگیری از بارداری اورژانسی به آسانی در دسترس نیستند، باید مورد استفاده قرار گیرد.

قرص صبحگاهی چگونه عمل می‌کند؟

قرص صبح روز بعد بارداری را معکوس نمی‌کند. در عوض، این یک نوع کنترل اضطراری بارداری است که از بارداری جلوگیری می‌کند. روش اصلی اثر قرص صبحگاهی جلوگیری از تخمک‌گذاری است. تخمک گذاری بخشی از چرخه طبیعی تولید مثل شماست. این مرحله‌ای است که تخمدان شما یک تخمک آزاد می‌کند که می‌تواند توسط اسپرم بارور شود و روند رشد جنین را آغاز کند. اگر شما تخمک‌گذاری نداشته باشید یعنی تخمکی وجود ندارد که با اسپرم ترکیب شود بنابراین شما نمی‌توانید باردار شوید. به خاطر داشته باشید که قرص صبح روز بعد با قرص میفپریستونMifeprex  که با نام تجاری RU-46 و یا قرص سقط جنین نیز شناخته می‌شود، یکسان نیست. قرص میفپریستون، یک بارداری ثابت را خاتمه می‌دهد. بارداری که در آن تخمک بارور شده به دیواره رحم چسبیده و شروع به رشد کرده است.

قرص صبح بعد چقدر موثر است؟

وقتی به این فکر می‌کنید که قرص صبح روز بعد چقدر در پیشگیری از بارداری موثر است، مهم است که زمان را در نظر بگیرید. این کلید اثربخشی دارو است. هر چه زودتر قرص‌های پیشگیری از بارداری اورژانسی را مصرف کنید موثرتر هستند. باید به خاطر داشته باشید که نیازی نیست برای مصرف این داروها تا روز بعد صبر کنید. این نام برای این قرص اورژانسی صرفاً به جهت این است که اکثر افراد در شب عمل مقاربت را انجام می‌دهند و نام این قرص‌ها به قرص صبح بعد معروف است. برای هر نوع قرص صبح بعد، چارچوب‌های زمانی مشخصی وجود دارد. گزینه فقط پروژسترون باید در ۷۲ ساعت اول (سه روز) پس از مقاربت جنسی محافظت نشده مصرف شود. گزینه‌های اولیپریستال و ترکیبی را می‌توان تا ۱۲۰ ساعت (پنج روز) پس از رابطه جنسی مصرف کرد. هر روزی که خارج از این بازه‌های زمانی توصیه شده منتظر بمانید، اثربخشی داروها را کاهش می‌دهد.

چه مدت بعد از رابطه جنسی محافظت نشده باید منتظر بود تا قرص اورژانسی را مصرف کرد؟

برای مصرف قرص صبح روز بعد نیازی نیست تا صبح روز بعد صبر کنید. قرص‌های پیشگیری از بارداری اورژانسی زمانی که در سریع‌ترین زمان ممکن پس از مقاربت جنسی محافظت نشده مصرف شوند، در پیشگیری از بارداری موثرتر هستند. مدت زمانی که در اختیار دارید می‌تواند بین داروهای مختلف متفاوت باشد.

• قرص‌های فقط پروژستین یا Plan B One-Step ، برای این داروها معمولاً یک بازه زمانی سه روزه دارید که برنامه B همچنان مؤثر خواهد بود. هر چه بیشتر منتظر بمانید اثر دارو در پیشگیری از بارداری کم اثرتر می‌شود. اگر در عرض پنج روز پس از رابطه جنسی محافظت نشده، داروی فقط پروژسترون مصرف کنید، می‌تواند نسبتاً مؤثر باشد.
• اولیپریستال یا Ella: این نوع قرص پیشگیری از بارداری اورژانسی برای مدت زمان طولانی‌تری موثرتر است. با استفاده از این دارو، تا پنج روز پس از رابطه جنسی محافظت نشده فرصت دارید و دارو هم‌چنان در پیشگیری از بارداری موثر است.
• قرص‌های ضدبارداری ترکیبی: ترکیبی از قرص‌های ضد بارداری حاوی پروژسترون و استروژن می‌تواند تا پنج روز پس از مقاربت به عنوان پیشگیری اضطراری از بارداری استفاده شود. می‌تواند تنوع زیادی بین برندهای مختلف قرص‌های ضدبارداری وجود داشته باشد، بنابراین ایده خوبی است که با پزشک خود در مورد زمان و دوز دقیق صحبت کنید.

چند بار می‌توان داروهای ضد بارداری اورژانسی مصرف کرد؟

حتی با وجود این که محدودیت مشخصی برای تعدد مصرف قرص صبح روز بعد وجود ندارد، نباید از آن به عنوان پیشگیری از بارداری معمولی استفاده کنید. این نوع کنترل بارداری برای استفاده در شرایط اضطراری است، زمانی که کنترل بارداری شما ناموفق بوده، استفاده نشده است و یا در موارد مقاربت غیر توافقی (تجاوز) باید مصرف شود.

چه علائمی نشان می‌دهد که پیشگیری از بارداری اورژانسی موثر نبوده است؟

اگر قرص صبح روز بعد را بلافاصله بعد از رابطه جنسی محافظت نشده مصرف کنید، می‌تواند بسیار موثر باشد. اما این قرص‌ها همیشه کار نمی‌کنند. داروهای اورژانسی پیشگیری از بارداری هر چه بیشتر قبل از مصرف آنها صبر کنید، اثر بخشی این قرص‌ها نیز کمتر می‌شود. یکی از نشانه‌های اصلی که نشان می‌دهد قرص‌های صبح‌ بعدی اثر نکرده، قاعدگی عقب افتاده است. اگر قاعدگی شما بیش از هفت روز (یک هفته) دیرتر از حد انتظارتان رخ نداد، آزمایش بارداری بدهید.

عوارض قرص صبح روز بعد چیست؟

برای بسیاری از افراد، هیچ عارضه جانبی جدی از قرص صبح بعد وجود ندارد. برخی از علائم مصرف قرص صبح روز بعدPlan B One-Step  یا Ella  می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تغییرات در چرخه‌های قاعدگی طبیعی شما (ممکن است قاعدگی زودتر یا دیرتر از حد طبیعی باشد).
• لکه بینی (خونریزی خفیف)
• تهوع و استفراغ
• خستگی (بی‌حالی)
• سردرد و سرگیجه
• حساسیت و درد پستان
• درد یا گرفتگی زیر شکم

عوارض جانبی قرص اورژانسی برای اکثر افراد خفیف است. اما اگر بعد از مصرف قرص صبح بعد متوجه علائم شدیدتر یا نگرانی شدید، با پزشک خود تماس بگیرید.

آیا بعد از مصرف قرص صبح بعد خونریزی وجود دارد؟

ممکن است پس از مصرف قرص صبح روز بعد خونریزی خفیفی را تجربه کنید (لکه بینی). حتی اگر این اتفاق برای همه کسانی که قرص صبح بعد را مصرف می‌کنند، اتفاق نمی‌افتد، این چیزی نیست که شما را نگران کند. اگر متوجه شدید که خونریزی شدیدتر است و یا بعد از قاعدگی رخ می‌دهد، با پزشک خود تماس بگیرید. لکه بینی که پس از قاعدگی از دست رفته اتفاق می‌افتد، می‌تواند خونریزی لانه گزینی باشد. این خونریزی خفیف در اوایل رشد جنین اتفاق می‌افتد، زمانی که جنین خود را در پوشش داخلی رحم (آندومتر) قرار می‌دهد و این علامت بارداری است.

آیا قرص صبح بعد می‌تواند روندی پریودی را مختل کند؟

قرص صبح بعد می‌تواند باعث نامنظم شدن قاعدگی بعدی شما شود. اگر دوره قاعدگی شما دیر یا غیرطبیعی است، با پزشک خود تماس بگیرید و آزمایش بارداری خانگی را انجام دهید. در صورتی که چرخه قاعدگی شما به حالت عادی برنگردد، پزشک در مورد مراحل بعدی به شما توصیه‌ایی خواهد نمود.

آیا می‌توان بعد از مصرف قرص اورژانسی دوباره باردار شد؟

قرص صبح روز بعد یک شکل دائمی پیشگیری از بارداری نیست. این به شانس باردار شدن شما در آینده آسیبی نمی‌رساند و یا بر باروری شما تأثیر نمی‌گذارد. این داروها Plan B One-Step، ella  و سایر گزینه‌های عمومی یک راه موقت برای جلوگیری از بارداری هستند. آنها اشکال و روش‌های طولانی‌ مدت کنترل بارداری نیستند.

قرص اورژانسی برای چه کسانی مناسب نیست؟

قرص صبح روز بعد برای همه مناسب نیست. اگر:

• شما به هر یک از اجزای قرص صبح روز بعد حساسیت دارید.
• شما از داروهای خاصی استفاده می‌کنید که می‌توانند اثربخشی قرص صبح روز بعد را کاهش دهند، مانند باربیتورات‌ها یا خار مریم.
• اگر اضافه وزن دارید و یا چاق هستید، مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد قرص صبح روز بعد به اندازه زنانی که اضافه وزن ندارند، در پیشگیری از بارداری  در زنان چاق موثر نخواهد بود.
• قبل از استفاده از Ulipristal مطمئن شوید که باردار نیستید. اثرات اولیپریستال بر روی نوزاد در حال رشد ناشناخته است. اگر شیر می‌دهید، مصرف Ulipristal توصیه نمی‌شود.

چه زمانی باید به خاطر مصرف قرض اورژانسی با دکتر تماس گرفت؟

در بیشتر موارد، پس از مصرف قرص صبحگاهی، نیازی به مراجعه به پزشک خود نخواهید داشت. با این حال، اگر در عرض یک هفته از زمانی که انتظار دارید پریود نشدید یا خونریزی غیرمعمولی را تجربه کردید، اگر خونریزی یا لکه بینی دارید که بیش از یک هفته طول می‌کشد یا سه تا پنج هفته پس از مصرف قرص صبح بعد، دچار درد شدید زیر شکم شدید اغلب ایده خوبی است که با متخصص زنان و زایمان خود صحبت کنید. اینها می‌توانند نشان دهنده سقط جنین باشند یا این که تخمک بارور شده در خارج از رحم، معمولاً در لوله فالوپ (بارداری خارج از رحم) کاشته شده است و همچنین عقب افتادن قاعدگی یکی از علائم اولیه بارداری است. هم‌چنین مهم است که به یاد داشته باشید که قرص صبح روز بعد از شما در برابر عفونت‌های مقاربتی STIs محافظت نمی‌کند. اگر نگرانی دارید که ممکن است در معرض یک STI قرار گرفته باشید، با پزشک خود تماس بگیرید.

سوالات متداول در مورد قرص اورژانسی

• اگر ابتدا قرص اورژانسی را مصرف کنم و سپس رابطه جنسی محافظت نشده داشته باشم، تاثیر می‌گذارد؟ قرص صبح روز بعد به گونه‌ای طراحی شده است که باید بلافاصله پس از رابطه جنسی محافظت نشده برای جلوگیری از بارداری مصرف شود. این به معنای کنترل بارداری منظم نیست. با پزشک در مورد گزینه‌های خود برای کنترل بارداری صحبت کنید تا گزینه‌ای را پیدا کنید که برای سبک زندگی شما بهترین کارکرد را داشته باشد.
• آیا بعد از استفاده از قرص اورژانسی می‌توان بدون سایر روش‌های پیشگیری از بارداری، رابطه جنسی داشت؟ تا زمانی که روش دیگری برای جلوگیری از بارداری را شروع نکرده‌اید، رابطه جنسی نداشته باشید. قرص صبح روز بعد از بارداری محافظت پایداری ایجاد نمی‌کند. اگر در روزها و هفته‌های بعد از مصرف قرص صبح روز بعد رابطه جنسی محافظت نشده داشته باشید، در معرض خطر بارداری هستید. مطمئن شوید که استفاده از روش‌های کنترل بارداری را شروع کرده و یا از سر بگیرید. استفاده از قرص صبحگاهی ممکن است پریود شما را تا یک هفته به تاخیر بیاندازد. اگر در عرض سه تا چهار هفته پس از مصرف قرص صبح روز بعد پریود نشدید، تست بارداری بدهید.
• آیا وزن می‌تواند بر اثربخشی قرص صبح روز بعد تأثیر بگذارد؟ تحقیقاتی وجود دارد که نشان می‌دهد وزن می‌تواند بر میزان تأثیر قرص صبح‌ بعد روی شما تأثیر بگذارد. افرادی که شاخص توده بدنی BMI بالاتری دارند ممکن است در هنگام استفاده از قرص صبح بعد اثربخشی مشابهی با افراد با BMI پایین‌تر تجربه نکنند. یکی از انواع پیشگیری از بارداری اورژانسی که در هر وزنی بسیار موثر است، دستگاه داخل رحمیIUD  است.
• آیا قرص صبحگاهی بدون نسخه موجود است؟ قرص Plan B One-Step  و سایر اشکال ضد بارداری اضطراری فقط حاوی پروژسترون بدون نسخه در دسترس هستند. با این حال، اولیپریستالella  دارویی است که فقط با نسخه تجویز می‌شود. همچنین باید قبل از مصرف قرص‌های ضدبارداری ترکیبی با پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که دوز (مقدار) صحیح را مصرف می‌کنید.
• در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمی‌کند؟ در مصرف قرص اورژانسی، زمان بندی بسیار مهم است. توصیه می‌شود که در سریع‌ترین زمان ممکن قرص اورژانسی را مصرف کنید؛ زیرا اگر بیش از حد برای خوردن آن صبر کنید، ممکن است زمانی که قرص موثر است را از دست بدهید. اگر دقیقا بعد از رابطه جنسی قرص اورژانسی را مصرف کنید، قرص در صورتی که تخمک گذاری شروع نشده باشد، آن را متوقف می‌کند. اما در صورتی که در زمان تخمک گذاری یا بعد از تخمک گذاری رابطه جنسی داشته باشید، قرص اورژانسی تاثیری نخواهد داشت. همچنین اگر پس از مصرف قرص اورژانسی، در همان سیکل قاعدگی رابطه جنسی داشته باشید، احتمال دارد که قرص اثر نکند و بهتر است از روش‌هایی مانند کاندوم برای رابطه جنسی استفاده کنید.

سخن آخر

قرص صبح بعد یا همان قرص اورژانسی نوعی پیشگیری از بارداری اضطراری (کنترل بارداری) است که به منظور کمک به جلوگیری از بارداری مصرف می‌شود. این دارو به بارداری از قبل ثابت شده پایان نمی‌دهد یعنی نمی‌توان با آن کورتاژ انجام داد. اگر قرص صبح روز بعد را مصرف می‌کنید، مهم است که به خاطر داشته باشید که هر چه زودتر آن را مصرف کنید، اثریخشی دارو بیشتر خواهد بود. شما معمولاً بین سه تا پنج روز پس از رابطه جنسی محافظت نشده فرصت دارید که قرص صبح روز بعد را جهت پیشگیری از بارداری مصرف کنید تا مؤثرتر باشد. اگر در مورد پیشگیری از بارداری اضطراری سؤالی دارید، حتماً با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.