وازکتومی یا بستن لوله در مردان
فرزندآوری یکی از فرایندهای طبیعی است که به تداوم نسل کمک می‌کند و باعث پایداری طبیعت می‌شوند. گاهی افراد به دلایل مختلف مانند داشتن فرزندان زیاد و یا شرایط نامناسب اقتصادی سعی می‌کنند تا دیگر صاحب فرزند نشوند. امروزه روش‌های مختلفی برای پیشگیری از بارداری وجود دارد که برخی از آن‌ها بانوان و برخی مردان را هدف قرار می‌دهد. وازکتومی (بستن لوله‌های جنسی) یکی از این روش‌هاست که هم در مردان و هم در بانوان قابل انجام است. وازکتومی در مردان نسبت به بانوان مزایایی بیشتری دارد از این رو توصیه می‌شود تا اگر زوجین قصد جلوگیری از بارداری به روش وازکتومی را دارند، مرد کاندید انجام این عمل باشد. در این مقاله به بررسی عمل وازکتومی در مردان خواهیم پرداخت.
وازکتومی در مردان
راز بقای نسل‌ها، تولید مثل و زادآوری است. فرزندآوری یک فرایند طبیعی در جهان هستی است که سبب ازدیاد جمعیت می‌شود. گرچه بسیاری از زوج‌ها یکی از اهداف ازدواج خود را فرزندآوری تعیین می‌کنند اما گاهی افراد به دلایلی ترجیح می‌دهند این قابلیت فرزندآوری را محدود و یا حتی برای همیشه متوقف کنند. این دلایل می‌تواند بسیار گسترده باشد. مثلاً در کشور چین که جمعیت بسیار زیاد است دولت سیاست‌های سخت‌گیرانه کنترل جمعیت را اعمال می‌کند و خانواده نمی‌توانند بیش از یک فرزند داشته باشند. در کشور ما نیز در چند دهه قبل خانواده‌ها تشویق می‌شدند تا فرزند کمتری داشته باشند. جدا از سیاست‌های دولت‌های مختلف گاهی نیز انگیزه شخصی در میان است. برخی خانواده‌ها توان مالی و اقتصادی مناسبی ندارند و از همین رو ممکن است یا صاحب فرزند نشوند و یا بعد از تولد اولین فرزندشان به فکر استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری باشند. در بعضی از موارد نیز، به دلیل بیماری حاد یکی از والدین، فرزندآوری با ریسک بسیار بالا همراه است بنابراین پزشکان توصیه می‌کنند چنین خانواده‌های هرگز صاحب فرزند نشوند. دلایل زیاد دیگری نیز وجود دارد مانند تعدد فرزندان، عدم علاقه والدین به فرزندآوری و غیره.
مجموع این عوامل باعث می‌شود تا افراد از روش‌های مختلف جلوگیری از بارداری بهره ببرند. روش‌های جلوگیری از بارداری متنوع است و هم قابل اعمال و اجرا روی بانوان است و هم مردان. متأسفانه باورهای غلط و سیستم مردسالارانه ایران عموماً خانواده‌ها را به سمت روش‌های جلوگیری از بارداری در بانوان سوق می‌دهد حال آن که این روش‌ها در بسیاری از موارد در آقایان بسیار کم‌عوارض‌تر و ساده‌تر است. یکی از روش‌های جلوگیری از بارداری بستن لوله‌های جنسی است که هم در بانوان و هم در آقایان رایج است. بستن لوله‌ها در آقایان به مراتب ساده‌تر از بستن لوله در بانوان است و عوراض کمتری دارد. فرایند بستن لوله برای جلوگیری از زادآوری را وازکتومی می‌نامند. در این مقاله وازکتومی در مردان را بررسی خواهیم کرد.
وازکتومی چیست؟
وازکتومی (Vasectomy) یکی از متداول‌ترین روش‌های پیشگیری از بارداری است که اغلب بدون درد است و عوارض جانبی کمی دارد. این عمل یک جراحی ساده اما دائمی و همیشگی است که ممکن است توسط یک متخصص اورلوژیست در مطب، کلینیک و یا بیمارستان انجام شود.
وازکتومی یک روش پیشگیری از باروری به صورت دائمی و همیشگی است. غدد جنسی در مردان بیضه نام دارد، کیسه بیضه مسئول تولید سلول‌های جنسی مردانه یا همان اسپرم است. اسپرم‌ها از طریق دو مجرای کوچک به نام مجاری وابران از بیضه خارج می‌شوند و طی مسیر با مایعات دیگر ترکیب می‌شوند تا در نهایت مایع منی را می‌سازند. در واقع متخصص طی عمل جراحی وازکتومی مجاری وابران را مسدود می‌کند. وقتی مجاری وابران بسته می‌شود، دیگر هیچ اسپرمی به مجاری ادراری منتقل نمی‌شود. در نتیجه مایع منی تشکیل می‌شود اما فاقد اسپرم است، بدین ترتیب احتمال بارداری به شکل کامل و دائمی از بین می‌رود.
چگونگی انجام عمل وازکتومی در مردان
همانطور که پیشتر نیز اشاره شد این عمل جراحی بسیار ساده است و بین ۱۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. متخصص اورولوژیست با تزریق داروی بی‌حسی، بیضه را بی‌حس می‌کند این کار با یک سوزن بسیار باریک و کوچک انجام می‌شود و درد مختصری دارد. سپس پزشک با دو روش ممکن است عمل وازکتومی را انجام دهد.
انواع عمل جراحی وازکتومی
بستن لوله‌های جنسی در مردان به ۲ طریق انجام می‌شود که معمولاً نیاز به بیهوشی ندارد و با یک بی‌حسی موضعی قابل انجام است. گاهی ممکن است فرد اضطراب داشته باشد و یا شرایط جسمی او به گونه‌ای باشد که متخصص ترجیح دهد که بیمار بیهوشی دریافت کند. بهر جهت وازکتومی در مردان به دو روش انجام می‌شود: یکی با استفاده تیغ جراحی و ایجاد برش روی بیضه و دیگری بدون استفاده از تیغ جراحی و با ایجاد یک سوراخ باریک و کوچک.
وازکتومی با استفاده از تیغ جراحی
در این روش، پزشک متخصص روی هر بیضه یک برش کوچک ایجاد می‌کند تا از طریق ایجاد این برش‌ها بتواند به مجاری وابران دسترسی پیدا کند. بعد از دسترسی به مجرای وابران، قسمت کوچکی از آن را برش می‌دهد سپس انتهای هر لوله را با استفاده از دستگاه مخصوصی می‌سوزاند و یا انتهای لوله را با نخ گره می‌زند. بدین ترتیب انتهای لوله مسدود می‌شود. در آخر نیز متخصص محل برش را با استفاده از نخ بخیه و یا چسب مخصوص کاملاً می‌بندد.
وازکتومی بدون استفاده از تیغ جراحی (NSV)
در این روش همانطور که از نامش پیداست برای دسترسی به لوله‌های وابران از تیغ جراحی استفاده نمی‌شود. در این روش متخصص به جای ایجاد برش روی بیضه‌ها یک سوارخ کوچک روی آن ایجاد می‌کند و از طریق این سوراخ کوچک به مجاری وابران دسترسی پیدا می‌کند. با مشاهده لوله وابران، آن را از سوراخ بیرون می‌کشد و دو انتهای باز لوله را از طریق سوزاندن یا گره زدن مسدود می‌کند. سپس مجرای وابران را از طریق همان سوراخ به داخل بیضه هدایت می‌کند. در این روش معمولاً به دلیل کوچک بودن جای سوراخ‌ها نیازی به بخیه زدن نیست.
مراقبت‌های لازم بعد از عمل وازکتومی
معمولاً نیاز به مراقبت‌های ویژه و خاصی نیست اما انجام یکسری از امور ممکن است شرایط را برای فرد مطلوب‌تر نماید، از این رو توصیه می‌شود تا نکات زیر رعایت شود:
- بهتر است یک کیسه یخ در شب قبل از انجام جراحی روی بیضه گذاشته شود و بعد از عمل نیز هر چند ساعت یکبار کیسه یخ روی بیضه گذاشته شود. باید توجه داشت که کیسه یخ بیش از ۲۰ دقیقه روی بیضه‌ها گذاشته نشود و هر ۲۰ دقیقه کیسه یخ برداشته شود.
- لازم است تا یک هفته قبل از عمل جراحی با پزشک متخصص مشورت شود و فرد او را از داروهایی که مصرف می‌کند مطلع سازد. پزشک بر اساس شرایط جسمی فرد ممکن است از او درخواست کند تا مصرف برخی داروها را چند روز قبل از عمل متوقف سازد بنابراین لازم است تا با پزشک متخصصی که این دارو را برای فرد تجویز کرده است تماس گرفته شود و در مورد داروی جایگزین و یا شرایط قطع و از سرگیری مجدد مصرف دارو را با او هماهنگ‌های لازم صورت بگیرد. معمولاً مصرف قرص‌های ضدانعقاد خون و رقیق کننده خون و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین، وارفارین، هپارین و غیره باید متوقف شود. همچنین مصرف داروهای مسکن مانند ایبوپروفن نیز باید قطع شود.
- بعد از عمل پزشک ممکن است برای فرد یک محافظ تجویز کند، این محافظ باعث می‌شود بیضه‌ها محکم نگه داشته شوند. استفاده از این محافظ به مدت ۷ روز و یا حتی بیشتر پس از عمل جراحی توصیه می‌شود. این محافظ‌ها به عنوان بیضه‌بند در داروخانه‌ها و مراکز پزشکی عرضه می‌شوند. استفاده از بیضه‌بند باعث می‌شود تا تورم و درد در ناحیه تحت عمل کاهش یابد.
- لازم است تا فرد روز قبل از عمل استحمام کند و قبل از عمل جراجی ناحیه تناسلی به خوبی شسته و تمیز شود و اگر ناحیه تناسلی دارای مو هست برای جلوگیری از عفونت لازم است تا ناحیه به طور کامل اصلاح شود.
- بعد از گذشت ۲۴ ساعت از عمل جراحی، فرد می‌تواند تمامی پانسمان‌ها را باز کند و قرار دادن یک یا دو گاز استریل تمیز روی موضع مورد نظر کافی است.
- ۲۴ ساعت بعد از عمل فرد می‌تواند استحمام کند اما لازم است تا بعد از استحمام محل زخم را کاملاً خشک کند و روی آن یک یا دو گاز استریل قرار دهد تا موجب ایجاد عفونت نشود.
- تا وقتی زخم‌ها هنوز به طور کامل التیام نیافته است داشتن رابطه جنسی ممنوع است چرا که انزال با ایجاد درد شدید در ناحیه بیضه‌ها همراه خواهد بود. معمولاً بعد از یک هفته زخم‌ها التیام می‌یابند و انجام هر گونه رابطه جنسی بلامانع است.
- بیشتر افراد بعد از ۲ روز استراحت می‌توانند به سرکار بروند و فعالیت‌های خود را از سر بگیرند اما انجام فعالیت‌های سنگین و ورزشی ممنوع است. بعد از بهبود زخم‌ها تقریباً یک هفته بعد از عمل انجام فعالیت ورزشی سنگین و فعالیت‌های شدید روزمره بلامانع است.
- در چنین عمل‌هایی از بخیه جاذب یا چسب پوست استفاده می‌شود پس لازم نیست بخیه‌ها کشیده شود.
آنچه باید در مورد عمل وازکتومی بدانید
مهم‌ترین موضوع این است که فرد به طور کامل توجیه شود که عمل وازکتومی یک عمل جراحی است که به طور دائمی امکان فرزندآوری و باروری مردان را سلب خواهد کرد. بنابراین یک روش موقتی نیست. اگر فرد دچار تردید است و مطمئن نیست که ممکن است در آینده نظرش در مورد فرزندآوری تغییر می‌کند یا خیر، وازکتومی گزینه خوبی برای او نیست.
- قبل از عمل وازکتومی لازم است تا با همسر یا شریک زندگی مشورت شود چرا که این عمل ممکن است برای همیشه حق بزرگ و مهم مادر شدن را از او سلب نماید.
- باید فرد در مورد شرایط خود واقع‌بین باشد و با در نظر گرفتن جمیع جهات و بررسی سایر روش‌های پیشگیری در این مورد تصمیم‌گیری کند.
- بهتر است تا فرد قبل از عمل راجع به شرایط و نحوه عمل وازکتومی اطلاعات لازم را کسب کند، داشتن اطلاعات کافی و وافی می‌تواند از نگرانی فرد بکاهد.
فواید وازکتومی چیست؟
بدون اغراق باید گفت مزایایی انجام این روش نسبت به معایب آن بسیار بیشتر است. برخی از فواید انجام وازکتومی در مردان عبارتند از:
- این روش به طور ۱۰۰ درصدی است و به طور قطعی از بارداری جلوگیری می‌کند.
- هزینه عمل وازکتومی در مردان نسبت به هزینه بستن لوله‌های جنسی در بانوان بسیار کمتر است.
- این عمل، یک جراحی سرپایی است که بسیار کم خطر و کم عوارض است.
- دوره نقاهت پس از عمل بسیار کوتاه است و اختلالی در روند زندگی فرد ایجاد نخواهد کرد.
- با انجام یک بار عمل جراحی، فرد برای همیشه از زادآوری جلوگیری می‌کند و نیازی به تکرار عمل نیست.
- نکته مهمی که اکثر مردان در مورد آن تردید دارند این است که آیا این عمل بر قدرت انزال و لذت جنسی آن‌ها اثرگذار است اما باید با اطمینان عنوان کرد این عمل هیچ تأثیر منفی بر انزال، ارگاسم و قدرت مردانگی فرد ندارد و نمی‌تواند در رابطه جنسی او اختلال ایجاد کند و تنها باعث پیشگیری از بارداری خواهد شد.
عوارض عمل وازکتومی در مردان
این عمل یک جراحی بی‌خطر است که معمولاً عوارض خاصی ندارد اما بهر حال با توجه به شرایط جسمی و روحی افراد، میزان تخصص و مهارت پزشک و … ممکن است وازکتومی با عوارض خفیفی همراه باشد.
- ایجاد کبودی در ناحیه مورد نظر
- ایجاد التهاب در ناحیه تحت عمل
- عفونت در محل جراحی
- احساس درد یا فشار در بیضه‌ها
- تجمع اسپرم‌های باقی‌مانده به شکل یک غده کوچک که به آن گرانولوم اسپرم می‌گویند.
- احتمال وقوع اسپرماتوسل (کیست حاوی اسپرم)
- احتمال وقوع هیدروسل (کیست حاوی مایعات در اطراف بیضه)
توجه داشته باشید که احتمال وقوع این عوارض کم است و حتی اگر هم بروز پیدا کنند بعد از مدت زمان کوتاهی از بین می‌روند بنابراین اصلاً جای نگرانی نیست. در صورتی که شدت عوارض زیاد شد مثلاً درد به نحوی شدت یافت که استفاده از مسکن هم تأثیرگذار نبود و یا تورم برای مدت زیادی دوام داشت و یا شدت آن بیشتر شد نیاز است تا با پزشک متخصص تماس بگیرید. از بین تمامی مردانی که عمل وازکتومی را انجام می‌دهند تنها ۱ الی دو درصد افراد ممکن است به درد مزمن بیضه دچار شوند. مراجعه به پزشک وخیم‌تر کردن عوارض را کاهش خواهد داد.
آیا انجام عمل وازکتومی بر انتقال بیماری‌های مقاربتی تأثیری دارد؟
باید اذعان داشت تا کنون هیچ پژوهش و تحقیق علمی این ادعا را تأیید نکرده است و بهترین راه برای جلوگیری افراد از ابتلا به بیماری‌های مقاربتی استفاده از کاندوم و انجام واکسیناسیون است.
وازکتومی موقت چیست؟
چیزی به نام وازکتومی موقت وجود ندارد و همانطور که پیشتر نیز عنوان شد، وازکتومی یک روش همیشگی و دائمی است و ۱۰۰ درصد احتمال بارداری را از بین خواهد برد. در موارد بسیار نادری امکان برگشت وجود دارد اما عمل برگشت هرگز به سادگی عمل اولیه و بستن لوله‌ها نیست.
برگرداندن وازکتومی
همانطور که گفتیم می‌توان در شرایط خاص عمل وازکتومی را برگردانند اما این روش قطعی نیست و ممکن است نتیجه‌بخش نباشد. از این رو پزشک قبل از عمل از فرد می‌خواهد تا با اطمینان و در نظر گرفتن تمامی جوانب اقدام به این عمل کند.
وازکتومی معکوس چیست؟
پژوهش‌ها حاکی از آن است که در حدود ۶ درصد از مردان هر ساله بعد از انجام عمل وازکتومی پشیمان می‌شوند و تمایل دارند تا بچه‌دار شوند. در چنین شرایطی پزشک عمل وازکتومی معکوس را انجام می‌دهد. در این عمل جراحی لازم است تا پزشک مسیر لوله‌های وابران را که قبلاً مسدود شده‌اند، باز کند تا اسپرم‌ها بتوانند به بیضه‌ها راه پیدا کنند. در این عمل متخصص دوباره لوله‌ها را به هم متصل می‌کند، یا یک سر لوله وابران را به شکل مستقیم به اپی‌دیدیم (بخشی از مجرای مَنَوی است که در پشت بیضه قرار دارد) وصل کند تا مسیر انتقال اسپرم به مجاری ادرار باز شود.
در نتیجه این عمل، فرد توانایی باروری خود را بازمی‌یابد. جالب است بدانید انجام این عمل حتی تا ۲۰ سال بعد از وازکتومی امکان‌پذیر است اما نکته مهم این است که عمل وازکتومی معکوس همیشه نتیجه‌بخش نیست و ممکن است جواب ندهد.
عوارض وازکتومی معکوس
عوارض عمل وازکتومی معکوس مشابه عمل وازکتومی است و ممکن است بعد از عمل فرد عوارض زیر را تجربه کند:
- التهاب، قرمز شدن و خارش در اطراف محل زخم
- خون‌مردگی که با درد و تورم همراه باشد (هماتوم)
- عفونت در محل جراحی
در صورت مشاهده هر کدام از عوارض بالا لازم است تا با پزشک متخصص تماس بگیرید.
مراقبت‌های بعد از عمل وازکتومی معکوس
مراقبت‌های بعد از عمل هم تقریباً مشابه عمل اولیه است و رعایت نکات زیر می‌تواند تا حدود زیادی عوراض ناشی از عمل را کاهش دهد:
- قرار دادن کمپرس یخ روی محل جراحت
- استفاده از محافظ، بیضه‌بند یا لباس زیر تنگ که بیضه را محکم نگه دارد.
- عدم انجام فعالیت‌های جسمی سنگین حداقل تا یک هفته
- نداشتن رابطه جنسی تا زمان التیام محل جراحت و بهبودی کامل
محدودیت‌های وازکتومی معکوس
وازکتومی معکوس نسبت به عمل وازکتومی اولیه پیچیده‌تر است. هزینه وازکتومی معکوس بیشتر از وازکتومی اولیه است و نتیجه آن نیز قطعی نخواهد بود. گاهی فرد با تحمل شرایط عمل و عوارض بعد از عمل و صرف هزینه زیاد به نتیجه مطلوب دست پیدا نمی‌کند بنابراین باز هم تاکید می‌شود فرد باید در صورت اطمینان از انجام عمل وازکتومی اقدام به انجام این عمل بکند.
فریز کردن اسپرم
یکی از اقدامات مهمی که مردان قبل از تن دادن به روش‌های پیشگیری دائمی از بارداری بهتر است انجام دهند، فریز کردن اسپرم است. فریز کردن اسپرم سبب می‌شود تا اگر فرد به هر علتی از انجام عمل پیشگیری پشیمان شد و به فکر فرزندآوری افتاد، بتواند با انجام لقاح مصنوعی، صاحب فرزند شود.
برای این کار قبل از عمل بستن لوله‌ها، نمونه اسپرم از فرد دریافت می‌شود، نمونه‌ها در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرند تا مطمئن شوند نمونه‌های مورد نظر برای این کار مناسب هستند و از سلامت و قدرت کافی برخوردارند. اسپرم‌های فریز شده را می‌توان تا مدت زیادی در بانک اسپرم حفظ و نگهداری کرد.