علت پریود نامنظم و برهم خوردن سیکل قاعدگی چیست؟
پریود شدن یک فرایند طبیعی در بین بانوان است. در طی این پروسه که هر ۲۸ روز یکبار اتفاق می‌افتاد با تخریب دیواره رحم، خونی از واژن زن خارج می‌شود که حاوی سلول‌های جداره رحم و تخمک است. نظم این فرایند به نوعی نشانه سلامت جسمی و جنسی بانوان است. در برخی بانوان به دلایل گوناگون نظم این چرخه برهم می‌خورد و مشکلاتی را برای بانوان ایجاد می‌کند. در این مقاله سعی می‌کنیم تا با شناخت عوامل برهم زننده سیکل پریود راهکارهای مناسب برای درمان آن را ارائه کنیم.
پریود چیست؟
پریود در واقع یک سیکل و چرخه در زندگی دختران و بانوان بالغ است. بدن بانوان به طور طبیعی برای پرورش جنین سازگاری یافته و هر ماه بدن بانوان یک لایه داخل رحم تشکیل می‌دهد تا در صورت بارداری این لایه وظیفه محافظت و تغذیه جنین را بر عهده بگیرد. وقتی بارداری رخ ندهد این دیواره شروع به ریزش و تضعیف می‌کند و این تخریب، خونریزی ماهانه یا خونروش را به همراه دارد. با تخریب دیواره رحم هر ماه در دوره بین ۳ تا ۱۰ روزه از رحم و واژن بانوان خونی خارج می‌شود که از آن به عنوان دوره پریود، قاعدگی یا عادت ماهانه نام برده می‌شود. چرخه قاعدگی هر ۲۸ روز یکبار رخ می‌دهد که شامل پروسه تخمک‌گذاری و تخریب دیواره رحم (آندومتر) و خروج دیواره تخریب شده به همراه تخمک از واژن است. سیکل پریود در برخی از دختران در سن ۱۰ سالگی آغاز می‌شود اما معمولاً دختران بین سن ۱۴ تا ۱۶ سالگی اولین خونریزی ماهانه را تجربه می‌کنند. سیکل پریود تا ورود به فاز یائسگی ادامه دارد. یائسگی معمولاً بین سن ۴۹ تا ۵۲ سالگی رخ می‌دهد. در دوران یائسگی با توقف چرخه قاعدگی بانوان توانایی باروری را از دست می‌دهند. نظم در بروز و وقوع چرخه پریود و قاعدگی به نوعی نشان‌دهنده سلامت جسمی و به خصوص سلامت دستگاه تناسلی خانم‌ها است. گاهی به دلایل مختلف نظم این چرخه برهم می‌خورد و مشکلاتی را برای بانوان ایجاد می‌کند. به طور کلی اگر یک هفته زمان بروز پریود جلو بیفتد یا یک هفته به تعویق بیفتد به عبارتی دیگر اگر فاصله دو پریود کمتر از ۲۱ روز و یا بیشتر از ۳۵ روز باشد، در این هنگام پزشکان به این عارضه پریود نامنظم می‌گویند.
علائم پریود نامنظم
هر تغییر در سیکل پریود را نامنظمی پریود نمی‌گویند. گاهی در یک دوره به دلیل بروز یک بیماری یا مصرف دارو و یا حتی بروز یک حادثه استرس‌زا ممکن است پریود نامنظم شود اما در سیکل بعدی نظم این چرخه دوباره برقرار می‌شود. گاهی پریود فقط یک یا دو روز جابه‌جا می‌شود که طبیعی است و به آن پریود نامنظم نمی‌گویند. علائم عادت ماهانه نامنظم به شرح زیر است:
- سیکل پریود بیش از ۳۵ روز باشد و این چرخه به همین شکل ادامه یابد.
- چرخه قاعدگی کمتر از ۲۱ روز باشد و این چرخه به همین شکل ادامه یابد.
- مدت زمان پریود از حالت معمول بیشتر یا کمتر شود و این روند تکرار شود. مثلاً سیکل پریود ۱۲ روز طول بکشد.
- شدت خونریزی غیرعادی باشد یعنی خونریزی خیلی کم و یا خیلی زیاد باشد.
- لخته‌های خونی خیلی بزرگ و غیرعادی از واژن خارج و دفع شود.
- در طی مدت یک ماه قاعدگی رخ ندهد و این روند تکرار شود.
- درد بسیار شدید و غیرقابل تحمل طی قاعدگی
برای تشخیص نامنظی پریود لازم است تا در یک تقویم، روز شروع و پایان سیکل قاعدگی را یادداشت کنید و از روز پایان سیکل ۲۸ روز شمارش کنید و روز شروع سیکل بعدی را در تقویم علامت بزنید اگر این روز بیش از یک هفته تاخیر یا تعجیل داشت و طی چند ماه این رویه تکرار شد، شما دچار عارضه نامنظمی پریود هستید.
علل نامنظم شدن پریود و عادت ماهانه
با توجه به آنچه تا کنون بررسی کردیم؛ مهم‌ترین سوال این است که علت نامنظم شدن پریود چیست؟ عوامل برهم خوردن چرخه قاعدگی و پریود نامنظم متعدد است. در ادامه برخی از این علل را با هم بررسی می‌کنیم.
- بارداری
رایج‌ترین علت نامنظمی پریود، حاملگی است. اگر فردی رابطه جنسی داشته باشد و با عارضه نامنظمی پریود به پزشک مراجعه کند؛ اولین تجویز دکتر انجام تست بارداری است. بیشتر افراد گمان می‌کنند که خانم حامله دیگر پریود نمی‌شود اما این تصور کاملاً غلط است. در برخی بانوان در ماهه‌های اولیه بارداری، پریود نامنظم اتفاق می‌افتد. اگر خانمی متأهل است و سیکل پریود وی نامنظم شده است باید تست بارداری دهد اگر نامنظمی پریود با علائم زیر همراه باشد به احتمال بسیار زیاد این شخص حامله است:
- احساس تهوع به ویژه در ساعات اولیه روز
- احساس خستگی و ضعف عمومی غیرعادی
- حساسیت غیرعادی به بو برخی مواد یا حتی اشخاص
- علاقه شدید به خوردن برخی مواد خوراکی
- درد و ناراحتی در پستان‌ها
- شیردهی
شیردهی باعث بروز تغییرات هورمونی در بانوان می‌شود از اینرو برخی بانوان در دوران شیردهی، دچار نامنظمی سیکل قاعدگی می‌شوند. گاهی نیز چرخه قاعدگی طولانی می‌شود اما جای نگرانی است، معمولاً اکثر بانوان بعد از اتمام دوره شیردهی به چرخه منظم پریود برمی‌گردند.
- مصرف داروهایی با عوارض خاص
مصرف داروهای شیمیایی همیشه عوارضی را به همراه دارد. برخی داروها به خصوص داروهایی که پایه هورمونی دارند می‌توانند نظم سیکل پریود را مختل کنند. شایع‌ترین این قرص‌ها، قرص‌های ضدبارداری هستند. البته گاهی پزشکان از همین قرص‌ها برای تنظیم سیکل قاعدگی نیز استفاده می‌کنند. داروهایی که برای مشکلات مو و پوست تجویز می‌شوند و پایه هورمونی دارند نیز منجر به برهم خوردن نظم سیکل قاعدگی می‌شوند. قرص‌های ضد افسردگی، داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین و آسپرین، داروهای مخصوص شیمی درمانی، داروهای صرع و داروهایی که برای درمان اختلالات تیروئید تجویز می‌شوند نیز می‌توانند نظم چرخه عادت ماهانه را مختل کنند.
- فیبروم رحمی
فیبروم رحمی در واقع به توده‌ای گفته می‌شود که در دیواره داخلی رحم یا گاهی در دیواره خارجی رشد می‌کند. این توده اغلب خوش‌خیم است. فیبروم رحم تا مدت‌ها ممکن است بدون هیچ عارضه وجود داشته باشد و فرد از وجود آن بی‌اطلاع باشد. اگر توده رشد زیادی داشته باشد و بیش از حد بزرگ شود، باعث ایجاد درد شدید در ناحیه شکم خواهد شد. در چنین شرایطی خونریزی پریود بیش از حد نرمال خواهد بود و موجب کم‌خونی فرد می‌شود.
- PID
PID یک بیماری التهابی لگن است که در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. طی یک رابطه جنسی یا عدم رعایت بهداشت ممکن است باکتری به رحم، واژن و دستگاه تناسلی زن راه پیدا کند. این بیماری موجب بوی بد ترشحات واژینال می‌شود، بر نظم سیکل پریود تأثیر می‌گذارد و سیکل قاعدگی را نامنظم می‌کند. تب، حالت تهوع، اسهال و استفراغ از علائم این بیماری هستند.
اندومتریوز از نوع کیست‌های بدخیم رحم است که امروزه بسیار شایع شده است. این بیماری سیکل قاعدگی را نامنظم می‌کند. اندومتریوز موجب خونریزی‌های شدید و طولانی مدت می‌شود و با درد زیادی همراه است. اندومتریوز سبب ناباروری نیز می‌شود و این امر باغث این تصور غلط شده است که هر عاملی که سبب نامنظمی سیکل قاعدگی شود را به ناباروری ارتباط می‌دهند. گاهی علت برهم خوردن نظم سیکل قاعدگی ممکن است باعث ناباروری شود مثلاً اگر توده فیبروم رحمی بیش از حد بزرگ شود بارداری اتفاق نمی‌افتد اما این که بگویم هر کس سیکل پریود نامنظم دارد نابارور است کاملاً غلط است.
بیشتر بخوانید: آیا باید از اندومتریوز ترسید؟
- بهم‌ریختگی هورمون‌ها
هورمون‌ها مسئول تنظیم واکنش‌های متابولیسمی در بدن هستند و با تنظیم فعالیت و سنتز آنزیم‌ها به مدیریت سیستم داخلی بدن کمک می‌کنند. برخی هورمون‌ها به طور مستقیم و برخی دیگر به صورت غیرمستقیم بر سیکل جنسی بانوان تأثیر می‌گذارند. گاهی افراد تصور می‌کنند فقط اختلال در ترشح هورمون‌های زنانه می‌تواند نظم سیکل قاعدگی را برهم بزند اما باید توجه داشت که اختلال در فعالیت سایر غدد درون‌ریز نیز می‌تواند باعث نامنظم شدن پریود شود. رایج‌ترین مشکلات هورمونی مربوط به غده تیروئید است. پرکاری و کم‌کاری تیروئید هر دو می‌تواند موجب اختلال در نظم قاعدگی شود. تیروئید کم‌کار باعث می‌شود قاعدگی طولانی و شدید شود. در پرکاری تیروئید وضعیت برعکس است و معمولاً سیکل پریود بسیار کوتاه و خونرویزی بسیار کمتر از حالت نرمال است. اختلال در ترشح پرولاکتین یا هورمون شیر نیز یکی دیگر از علل رایج در نامنظمی سیکل پریود است. پرولاکتین هورمونی است که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود و موجب تحریک ترشح شیر در بانوان می‌شود.
- اضافه وزن و چاقی
عوارض بی‌شمار چاقی و اضافه وزن بر کسی پوشیده نیست اما شاید برای‌تان جالب باشد بدانید که چاقی نیز یکی از عوامل برهم زننده نظم سیکل قاعدگی است. مطالعات نشان داده است که سطح ترشح هورمون‌ها در افراد چاق بالاتر از حد نرمال است. انسولین در افراد چاق بیشتر ترشح می‌شود. این افزایش ترشح هورمون‌ها موجب اختلال در نظم چرخه پریود می‌شوند.
- کاهش شدید وزن و اختلال در اشتها
همانطور که چاقی موجب بروز عوارض زیادی در افراد می‌شود کاهش وزن شدید و بی‌اشتهایی نیز می‌تواند عوارضی را برای فرد به همراه داشته باشد. کاهش وزن شدید می‌تواند قاعدگی را متوقف کند. بی‌اشتهایی باعث می‌شود کالری مورد نیاز به بدن فرد نرسد و در تولید و ترشح هورمون اختلال ایجاد شود. کاهش ترشح هورمون‌ها روند تخمک‌گذاری را مختل می‌کند و باعث بر هم خوردن سیکل پریود می‌شود.
- ورزش بیش از حد
ورزش برای سلامتی مفید است اما افراط در ورزش کردن می‌تواند سلامت فرد را به مخاطره بیاندازد. بانوانی که ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند و یا بانوانی که به صورت حرفه‌ای ورزش می‌کنند ممکن است دچار اختلالات هورمونی شوند و امکان دارد قاعدگی آن‌ها برای مدتی قطع شود. مصرف غذاهای مقوی با کالری زیاد و کم کردن از حجم و شدت تمرینات ورزشی می‌تواند به رفع مشکل کمک کند.
- استرس و اضطراب
استرس و نگرانی بلای جان آدمی است. سبک زندگی امروزی بیش از هر چیز، اضطراب و وسواس فکری را برای افراد جامعه به ارمغان آورده است. استرس بر کارکرد مغز تأثیر می‌گذارد و سبب می‌شود مغز پیام عصبی مربوط به ترشح هورمون‌ها را به درستی مخابره نکند. همانطور که قبلاً نیز گفته شد اختلال در ترشح هورمون‌ها یکی از عوامل مهم برهم زننده سیکل قاعدگی هستند. لازم بانوانی که این مشکل را دارند با انجام تمرینات ورزشی و راه‌های مناسب مانند مراقبه، موسیقی و تفریحات سالم از میزان استرس خود بکاهند تا قاعدگی منظمی را تجربه کنند.
- سرطان دهانه رحم
یکی از رایج‌ترین مشکلات زنانه، سرطان دهانه رحم است. این بیماری با برهم زدن سیکل پریود و اختلال در عادت ماهانه هشدار اولیه را به بانوان می‌دهد. دوره‌های پریود افراد مبتلا به سرطان معمولاً طولانی است و با خونریزی شدیدی همراه است. لکه‌بینی، درد شدید و ترشحات غیرمعمول واژن از علائم دیگر ابتلا به سرطان دهانه رحم است.
شایع‌ترین بیماری زنانه سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. کیست تخمدان رایج‌ترین دلیل برهم خوردن نظم سیکل پریود است. کیست‌های تخمدان بسته به نوع و اندازه آن‌ها می‌توانند اختلالاتی را در چرخه عادت ماهانه ایجاد کنند. گاهی ممکن است پریود به طور کامل قطع شود و گاهی نیز ممکن است باعث شدت بخشیدن به علائم عادت ماهانه شود. کیست تخمدان منجر به بروز علائم و عوارضی همچون: چاقی و اضافه وزن، طاسی، رشد موهای زائد در بدن و ناباروری شود. با انجام سونوگرافی می‌توان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را تشیخص داد. در این بیماری تخمدان بزرگتر از حالت نرمال است و توده‌های کوچکی در آن مشاهده می‌شود. وجود این توده‌ها که از آن‌ها به عنوان فولیکول نام برده می‌شود سبب می‌شوند تا فرایند تخمک‌گذاری مختل شود و سیکل قاعدگی نامنظم گردد.
بیشتر بخوانید: کیست تخمدان چه نشانه‌هایی دارد؟
- سندرم پری منوپز
ورود به فاز یائسگی در بانوان با تغییرات هورمونی همراه است. به دوره پیش از یائسگی دوره پری منوپز گفته می‌شود. نزدیک شدن به دوران یائسگی سبب می‌شود که در تولید و ترشح هورمون زنانه استروژن اختلال ایجاد شود. اختلال در ترشح هورمون استروژن سبب کوتاه یا طولانی‌تر شدن مدت زمان عادت ماهانه می‌شود. معمولاً از سن ۴۵ سالگی این اختلالات بروز پیدا می‌کند. سندرم پری‌منوپز ممکن است بین ۴ تا ۸ سال ادامه یابد.
علاوه بر عللی که در بالا گفته شد گاهی ممکن است اختلال خواب، عفونت دستگاه تناسلی و لگن، مسافرت، مصرف مخدرها و برخی بیماری‌ها مانند دیابت نیز موجب برهم خوردن نظم سیکل پریود شوند.
چرا شناخت علت پریود نامنظم مهم است؟
شناخت عوامل برهم زننده سیکل پریود بسیار حائز اهیمت است. تا علت شناخته نشود نمی‌توان راه درمان درستی برای نامنظمی پریود ارائه کرد. پس اولین قدم انجام معاینات پزشکی و مشاوره گرفتن از متخصصان زنان است تا علت نامنظمی عادت ماهانه مشخص شود. با شناخت علت می‌توان درمان درست را درپیش گرفت. گاهی بانوان در شناخت علت نامنظمی پریود کوتاهی می‌کنند که نوعی سهل‌انگاری نسبت به سلامت‌شان است. گاهی علت این نامنظمی ریشه در مشکلات عدیده جسمی دارد که با پیگیری و درمان آن می‌توان از بروز مشکلات وخیم آتی و بیماری‌های حاد زنانه جلوگیری کرد.
منظم بودن دوره پریود برای بانوانی که متأهل هستند نیز بسیار حائز اهمیت است چرا که برنامه‌ریزی برای بارداری نیاز به آگاهی از زمان دقیق هفته و روز تخمک‌گذاری دارد. تعیین روز تخمک‌گذاری فقط در یک سیکل منظم قاعدگی قابل پیش‌بینی است. پریود نامنظم ممکن است منجر به بارداری ناخواسته نیز بشود چرا که زمان دقیق تخمک‌گذاری قابل پیش‌بینی نیست.
از طرفی پریود نامنظم ممکن است برنامه زندگی و حرفه‌ای بانوان را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد. بانوانی که چرخه قاعدگی منظم دارند می‌دانند در کدام روز پریود اتفاق خواهد افتاد بنابراین آمادگی جسمی و روحی برای گذارندن سیکل پریود را دارند. تصور کنید در حالی که انتظار خونریزی را ندارید در یک جلسه مهم کاری، پریود شوید، علاوه بر دردهایی که ممکن است ناگهان به سراغ‌تان بیاید، استرس نشت خون به لباس نیز ممکن است وضعیت را وخیم‌تر کند. بانوانی که چرخه پریود منظم دارند می‌توانند از چند روز قبل برای مقابله با عوارض عادت ماهانه برنامه‌ریزی کنند و دوره عادت ماهانه را به خوبی مدیریت نمایند. از طرفی مطالعات نشان داده است که عوارض و دردهای ناشی از پریود در بانوانی که پریود نامنظم دارند شدیدتر است. بنابراین لازم است که سیکل پریود نامنظم جدی گرفته شود و علت آن به خوبی شناخته شود تا راه درمان مناسب برای اتخاذ شود.