در مورد بیماری‌های مقاربتی بیشتر بدانید
بیماری‌های مقاربتی نوعی از بیماری‌ها هستند که بیشتر در اثر داشتن روابط جنسی محافظت نشده بروز پیدا می‌کنند. علل بروز این بیماری‌ها متنوع هستند. در این مقاله به معرفی انواع بیماری‌های مقاربتی خواهیم پرداخت. روش‌های پیشگیری و درمان را نیز با هم بررسی خواهیم کرد. اما نکته مهمی که لازم است همین ابتدای بحث به آن اشاره شود این است که ابتلا به این بیماری‌ها نباید باعث انگ و برچسب زدن به اشخاص شود و افراد مبتلا نیز نباید بیماری خود را مخفی کنند و با مراجعه به پزشک از بروز عوارض شدیدتر بیماری جلوگیری کنند و مانع انتقال بیماری به سایر افراد شوند.
بیماری‌های مقاربتی یا STD
بیماری‌های مقاربتی (STD: Sexually Transmitted Diseases) به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که عموماً به واسطه داشتن رابطه جنسی بروز پیدا می‌کنند. بیماری‌های مقاربتی در واقع نوعی بیماری‌های واگیردار هستند که در اثر برقراری رابطه جنسی محافظت نشده از فردی به فرد دیگر قابل انتقال هستند. این بیماری‌ها گاهی به قدری حاد می‌شوند که ممکن است حیات فرد را نیز به مخاطره بیاندازند. در این مقاله با انواع مختلف بیماری‌های مقاربتی آشنا خواهیم شد و راه کم کردن ریسک ابتلا به چنین بیماری‌هایی را با شما در میان خواهیم گذاشت.
بیش از ورود به این مباحث لازم است تفاوت بین STD و STI را برای شما عزیزان تشریح کنیم.
آیا STI همان STD است؟
همانطور که گفته شد STD مخفف عبارت Sexually Transmitted Diseases است که به معنای بیماری‌های مقاربتی است اما STI مخفف عبارت Sexually Transmitted Infection است که اشاره به عفونت‌های مقاربتی دارد. STI در واقع می‌تواند علامت و نشانه‌ای برای ابتلای فرد به انواع بیماری‌های مقاربتی باشد و به طور معمول بیماری‌های مقاربتی با عفونت‌های مقاربتی آغاز می‌شوند اما این بدان مفهوم نیست که هر نوع عفونت مقاربتی تبدیل به بیماری هم بشود. عفونت علامتی است که نمایانگر آن است باکتری، ویروس یا انگل به بدن فرد وارد شده‌اند.
راه‌های انتقال و شیوع بیماری‌های مقاربتی
رابطه جنسی
رایج‌ترین نوع انتقال و سرایت این بیماری‌ها به افراد دیگر از طریق برقراری رابطه جنسی است. برقراری هر گونه رابطه جنسی مقعدی، دهانی یا واژینال می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های مقاربتی شود. افرادی که شریک جنسی متعدد دارند و روابط جنسی حفاظت نشده‌ای دارند بسیار در معرض ابتلا به چنین بیماری‌هایی هستند.
تزریق خون
گاهی تزریق خون آلوده به ویروس و یا باکتری از فرد مبتلا به فرد سالم نیز می‌تواند عامل انتقال بیماری باشد.
استفاده از سرنگ مشترک
افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند گاهی برای کاش هزینه و گاهی در مهمانی‌ها بدون رعایت نکات بهداشتی از یک سرنگ مشترک برای تزریق مواد مخدر استفاده می‌کنند که این عامل باعث سرایت بیماری‌های مقاربتی خواهد شد. همچنین عدم رعایت نکات بهداشتی و عدم استفاده از سوزن یکبار مصرف در برخی کلینک‌های زیبایی که تتو می‌کنند و یا به هنگام کاشت ابرو، مو و مژه، ممکن است فرد را در معرض ابتلا به چنین بیماری‌هایی قرار دهد.
تماس فیزیکی
گاهی نیز تنها تماس فیزیکی و تماس پوست با ناحیه درگیر در فرد مقابل می‌تواند عامل انتقال ویروس باشد. ویروس تبخال و زگیل تناسلی از طریق تماس پوستی سرایت می‌کنند.
دوران بارداری و شیردهی
مادران باردار می‌توانند عفونت و عامل بیماری‌های مقاربتی را به جنین خود منتقل کنند. همچنین برخی از عوامل بیماری به خصوص بیماری‌های عفونی می‌تواند از طریق شیر مادر به بدن نوزاد منتقل شوند.
علائم و نشانه‌های بیماری‌های مقاربتی در مردان و زنان
در ابتدا لازم است متذکر شویم که ابتلا به بیماری‌های مقاربتی همیشه با بروز علائم همراه نیست. اما بیشتر بیماری‌های مقاربتی علائمی شامل موارد زیر را بروز می‌دهند:
- وجود برجستگی، زگیل یا زخم در نواحی تناسلی (روی آلت، واژن، باسن، مقعد، کشاله ران و اطراف آن‌ها) و دهان
- مشاهده هر گونه تورم، قرمزی و خارش شدید در نزدیک واژن و یا آلت تناسلی مردانه
- خونریزی واژینال در زمان غیرمعمول
- رابطه جنسی دردناک که گاهی با احساس سوزش شدید همراه است.
- ترشحات غیرطبیعی آلت
- ترشحات غیرطبیعی واژن که رنگ غیرطبیعی دارد و بوی نامطبوعی نیز دارد. در برخی موارد این ترشحات با سوزش همراه است.
علاوه بر این علائم گاهی نیز بیماری‌های مقاربتی نشانه‌های دیگری دارند که نسبت به موارد گفته شده کمتر بروز پیدا می‌کند:
- ظهور بثورات پوستی
- درد شدید در نواحی زیر شکم و اطراف ناحیه تناسلی
- تب و لرز
- زردی پوست و زردی صلبیه چشم
- تکرر ادرار و احساس درد هنگام تخلیه
انواع مختلف بیماری‌های مقاربتی
تبخال
عامل اصلی بروز تبخال نوعی ویروس است که از آن به عنوان هرپس سیمپلکس یاد می‌شود. دو نوع این ویروس وجود دارد. نوع یک آن از طریق رابطه جنسی دهانی انتقال پیدا می‌کند و تبخال از روی دهان به ناحیه تناسلی منتقل می‌شود. نوع دوم آن فقط بر ناحیه تناسلی تأثیر می‌گذارد. نکته مهم در مورد این بیماری این است که اگر فردی مبتلا به ویروس سیمپلکس شود برای همیشه این ویروس در بدنش باقی خواهد ماند. این بیماری با نمایان شدن زخم‌های تاول مانند بروز پیدا می‌کند و معمولاً این زخم‌ها بیش از ۱۰ روز روی بدن فرد باقی خواهد ماند. گاهی فرد بدون آن که مطلع باشد به این ویروس مبتلاست و بروز این بیماری بدون علامت است. درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما مصرف داروهای ضدویروسی می‌تواند در کاهش شیوع بیماری موثر باشد.
زگیل تناسلی
معمولاً زگیل تناسلی با تبخال اشتباه گرفته می‌شود اما این دو بیماری با هم متفاوت هستند. زگیل تناسلی در واقع برجستگی‌های کوچک و بزرگی هستند که داخل اندام‌های تناسلی، اطراف آن‌ها، مقعد و حتی گاهی در دهان و گلو هم دیده می‌شوند. نوع خاصی از این ویروس به نام پاپیلوما باعث بروز سرطان رحم و مقعد می‌شود. زگیل تناسلی از طریق رابطه جنسی و تماس فیزیکی قابل سرایت است. این ویروس نیز برای همیشه در بدن فرد مبتلا باقی خواهند ماند اما با استفاده از روش‌های درمانی متعدد مانند لیزر و کرایوتراپی (منجمد کردن یا فریز کردن) می‌تواند زائده‌ها یا همان زگیل را از بین برد تا آثار آن روی بدن فرد نباشد.
شپش تناسلی
همانطور که از نام این بیماری پیداست عامل ابتلا و انتقال بیماری نوعی شپش است که در ناحیه تناسلی مقیم می‌شود. این بیماری باعث می‌شود فرد مبتلا در ناحیه تناسلی خود به شدت احساس خارش کند. گاهی می‌توان با استفاده ذره‌بین شپش‌ها و تخم‌های ریز آن‌ها را در اطراف ریشه‌های مو ناحیه تناسلی مشاهده کرد. این بیماری می‌تواند از طریق تماس با لباس، ملافه و یا حوله شخص مبتلا به دیگران سرایت کند. روش درمان این بیماری رعایت بهداشت، استفاده از ضدعفونی کننده‌ها و برداشتن شپش و تخم‌های از طریق یک پنس و یا موچین است.
کلامیدیا
این بیماری یک بیماری عفونی است. عامل اصلی این بیماری باکتری به نام کلامیدیا تراکوماتیس است. بیماری کلامیدیا از طریق رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا رابطه دهانی قابل انتقال است. از آنجا که ابتلا به چنین بیماری معمولاً بدون علامت است فرد مبتلا ممکن است از بیماری خود مطلع نباشد و عاملی برای انتقال این بیماری به سایرین گردد. خوشبختانه این بیماری قابل درمان است و اگر به موقع تشخیص داده شود می‌توان از بروز عوارض جدی آن جلوگیری کرد.
سفلیس
این بیماری یک بیماری عفونی خطرناک است که می‌تواند مشکلات حادی را برای فرد ایجاد می‌کند. عامل بروز این بیماری باکتری ترپونما پالیدوم است. عفونت در مراحل مختلفی ایجاد می‌شود. هر مرحله علائم و نشانه‌های متفاوتی دارد. از جمله این علائم می‌توان به ایجاد زخم، بثورات پوستی، تب و تشنج اشاره کرد. مهم‌ترین روش انتقال بیماری تماس مستقیم با زخم ناشی از بیماری به هنگام رابطه جنسی (واژینال، دهانی، مقعدی) است. باکتری عامل این بیماری می‌تواند در دوران بارداری از مادر به جنین منتقل شود.
سوزاک
این بیماری یک نوع بیماری مقاربتی باکتریایی است. عامل این بیماری باکتری به نام نایسریا گونوره آ است. سوزاک باعث می‌شود که ترشحات اندام تناسلی در مردان و بانوان غیرطبیعی باشد. معمولاً فرد مبتلا به هنگام رابطه جنسی درد را تجربه می‌کند و یا هنگام ادرار کردن درد شدیدی را احساس می‌کند. احتمال انتقال باکتری سوزاک از طریق مادر به جنین نیز وجود دارد. روش درمان سوزاک استفاده از آنتی‌بیوتیک است.
ایدز
این بیماری ویروسی در واقع نوعی بیماری نقص سیستم ایمنی است. عامل بروز این بیماری ویروس آچ آی وی است. ویروس‌های عامل این بیماری به گلبول‌های سفید حمله می‌کنند و سلول‌های لنفوسیت T را از بین می‌برند. همانطور که می‌دانید سلول‌های لنفوسیت T مسئول شناسایی یاخته‌های آلوده به ویروس را بر عهده دارند و مستقیماً این سلول‌ها را از بین می‌برند بنابراین کمبود و یا فقدان آن‌ها سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و بدن را در برابر انواع حملات ویروسی ناتوان می‌سازد. این بیماری درمان قطعی ندارد اما تشخیص به موقع و زودهنگام بیماری می‌تواند به کاهش عوارض و افزایش طول عمر فرد مبتلا بسیار کمک کند.
تریکومونیازیس
یک بیماری مقاربتی است که عامل بروز آن یک انگل تک سلولی به همین نام است. این بیماری نیز خوشبختانه قابل علاج است اما متاسفانه مانند بسیاری از بیماری‌های مقاربتی بدون علامت است و فرد مبتلا از وجود چنین انگلی در بدن خود اطلاع ندارد و از همین رو این بیماری به راحتی به افراد دیگر سرایت می‌کند. برای درمان این بیماری از داروهای ضد انگل استفاده می‌شود.
از سایر بیماری‌های مقاربتی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- لنفوگرانولوما ونروم
- مولوسکوم کانتوژیوزوم یا همان زگیل آبکی
- شانکروئید
- گال
- گرانولوم مغبنی (اینگوینال)
روش‌های تشخیص بیماری‌های مقاربتی
از آنجا که اکثر این بیماری‌ها بدون علامت و نشانه هستند و حتی خود فرد نیز از بروز آن بی‌اطلاع است، بهترین روش تشخیص، انجام آزمایش است که آزمایش خون و ادرار از مهم‌ترین آن‌هاست. با انجام آزمایش وجود ویروس، باکتری و یا انگل در بدن فرد مبتلا تأیید می‌شود و می‌توان روش‌های درمانی را برای او به کار بست. علاوه بر درمان، پزشک متخصص روش‌های کنترل بیماری و راه‌های جلوگیری از انتقال آن را به فرد مبتلا توضیح خواهد داد تا بیماری در سطح جامعه کمتر انتشار یابد.
علاوه بر این در برخی کشورهای پیشرفته در مراحل مختلف غربالگری از حیث ابتلا به بیماری‌های مقاربتی صورت می‌گیرد. در کشور ما مادران باردار از حیث ابتلا به بیماری‌های مقاربتی نظیر ایدز، هپاتیت B، کلامیدیا، سیفلیس، سوزاک و هپاتیت C مورد بررسی و غربالگری قرار می‌گیرند.
در برخی موارد نیز با استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند زیست فناوری می‌توان ابتلا افراد به بیماری‌های مقاربتی را تشخیص داد. از آنجا که این روش یک شیوه تشخیصی نوین و جدید است؛ این روش تخصصی بسیار گران است و در همه کشورهای دنیا قابل ارائه نیست. به طور کلی پزشک متخصص با بررسی و ارزیابی شرایط بیمار و گفتگو با او، به هر کدام از بیماری‌های مقاربتی که مشکوک باشد، روش تشخیصی خاصی را به کار خواهد بست:
- برای تشخیص بیماری ایدز و سفلیس از آزمایش خون استفاده می‌شود.
- انجام تست‌های آزمایشگاهی و معاینات فیزیکی می‌توان به تشخیص و شناسایی همزمان دو یا چند بیماری کمک کند.
- برای تشخیص برخی بیماری کشت نمونه ادرار لازم است.
- استفاده از سواب در مورد زخم‌های ناحیه تناسلی که سرباز هستند نیز می‌تواند روشی برای تشخیص بیماری باشد.
- در برخی موارد نیز از تکنیک‌های بسیار تخصصی مانند کولپوسکوپی استفاده می‌شود. در این روش متخصص با استفاده از یک منبع نوری قوی و یک میکروسکوپ ناحیه تناسلی را مورد بررسی قرار می‌دهد و گاهی ضمن انجام این کار بیوپسی نیز انجام می‌شود تا نمونه در شرایط دقیق‌تری مورد بررسی قرار بگیرد.
نکاتی برای مقابله و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مقاربتی
از آنجا که این بیماری‌ها اکثراً در اثر عدم رعایت نکات بهداشتی به هنگام رابطه جنسی ایجاد می‌شود بهترین روش پیشگیری رعایت نکات ایمنی و بهداشتی به هنگام داشتن رابطه جنسی است. این موضوع به خصوص در مورد افرادی که شریک جنسی متعدد دارند بسیار حائز اهیمت است. از آنجا که پیشگیری همواره بهتر از درمان است پس بهتر است نکات پیشگیرانه را به دقت مد نظر داشته باشید. برای پیشگیری و جلوگیری از انتشار این بیماری‌ها توصیه می‌شود تا نکات زیر حتی‌الامکان رعایت شوند:
- به هنگام رابطه جنسی از کاندوم استفاده شود و روش‌های محافظتی مورد توجه قرار گیرد.
- قبل از انجام هر گونه رابطه جنسی در مورد سوابق جنسی با شریک خود گفتگو کنید و در صورت ابهام در مورد سلامت او از انجام رابطه جنسی خودداری کنید.
- قبل از انجام رابطه با شریک جنسی جدید از او درخواست کنید که از حیث احتمال ابتلا به بیماری‌های مقاربتی آزمایش‌های لازم را انجام دهد و خود شما نیز قبل از رابطه این آزمایش‌ها را انجام دهید.
- تزریق واکسن ایدز و هپاتیت B قبل از انجام هر گونه رابطه جنسی ریسک ابتلا به این بیماری‌ها را تا حدود زیادی کاهش می‌دهد. پس علاوه بر این که خود اقدام به تزریق واکسن می‌کنید از شریک جنسی خود نیز درخواست کنید تا واکسن تزریق کند.
روش‌های درمان بیماری‌های مقاربتی
همانطور که گفته شد متاسفانه برای بسیاری از این بیماری‌ها درمان قطعی وجود ندارد و عامل بیماری برای همیشه در بدن فرد مبتلا باقی خواهد ماند. بسته به نوع بیماری، طول مدت ابتلای فرد، سبک زندگی، سن و سوابق بیماری فرد مبتلا و شدت بیماری؛ پزشکان متخصص از روش‌های درمانی مختلفی استفاده می‌کنند. برخی از این شیوه‌های درمانی عبارتند از:
- استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها
- استفاده از داروهای ضدویروسی، ضدانگلی و ضدباکتریایی که گاهی به صورت موضعی و گاهی نیز به صورت خوراکی تجویز می‌شوند.
- عمل جراحی
- لیزر درمانی
- انجام مشاوره روانشناسی برای تحمل بیماری و تغییر سبک زندگی