ناسازگاری گروه خونی و Rh جنین با مادر

بیماری همولیتیک خونی نوزادان چیست؟

وقتی نوزادان و والدین گروه‌های خونی متفاوتی دارند چه اتفاقی می‌افتد؟ ناسازگاری ABO وضعیتی است که در آن گروه خونی نوزاد با گروه خونی والدین متولد شده متفاوت است که به آن ناسازگاری گروه خونی ABO نیز می‌گویند و نوعی بیماری است که به عنوان بیماری همولیتیک نوزادان (HDN) شناخته می‌شود. بیماری همولیتیک نوزاد (Hemolytic Disease of the Newborn: HDN) یک اختلال خونی در جنین یا نوزاد تازه متولد شده است. در برخی از نوزادان، ممکن است کشنده باشد. به طور معمول، گلبول‌های قرمز خون (RBCs) حدود ۱۲۰ روز در بدن باقی می‌مانند. در این اختلال، گلبول‌های قرمز خون به سرعت از بین می‌روند و در نتیجه آنقدر دوام نمی‌آورند. در دوران بارداری، گلبول‌های قرمز جنین می‌توانند از طریق جفت وارد خون مادر شوند.  بیماری همولیتیک زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی مادر، گلبول‌های قرمز نوزاد را خارجی فرض می‌کند سپس آنتی بادی‌ها علیه گلبول‌های قرمز نوزاد ایجاد می‌شوند. این آنتی بادی‌ها به گلبول‌های قرمز خون نوزاد حمله می‌کنند و باعث می‌شوند که گلبول‌های قرمز آنها خیلی زود تجزیه شوند. HDN ممکن است زمانی ایجاد شود که مادر و نوزاد متولد نشده‌اش دارای گروه‌های خونی متفاوتی باشند. دو گروه بیماری همولیتیک وجود دارد ناسازگاری گروه خونی ABO و ناسازگاری فاکتور Rh. در این مقاله پینو بیبی به بررسی هر کدام از این ناسازگاری‌ها به صورت جداگانه می‌پردازد. اگر خون نوزاد با خون والدین مخلوط شود، بدن نوزاد ممکن است به گلبول‌های قرمز حمله کند و آنها را تجزیه کند.

ناسازگاری گروه خونی چیست؟

چهار نوع گروه خونی A، B،  ABو O گروه خونی اصلی هستند. انواع گروه خونی بر اساس مواد کوچک (مولکول) در سطح سلول‌های خونی دسته‌بندی می‌شود. وقتی افرادی که یک گروه خونی دارند از فردی با گروه خونی متفاوت خون دریافت می‌کنند، ممکن است سیستم ایمنی بدن آنها واکنش نشان دهد؛ این واکنش بدن، ناسازگاری ABO نامیده می‌شود. با توجه به تکنیک‌های مدرن تست خون، این مشکل بسیار نادر است. نام‌های جایگزین این بیماری عبارت هستند از: واکنش انتقال خون همولیتیک؛ واکنش حاد همولیتیک انتقال خون و  ناسازگاری خونی AHTR – ABO .

در گذشته، یک HDN (که از نظر بالینی به عنوان Erythroblastosis Fetalis شناخته می‌شود) می‌توانست سلامت نوزاد را در معرض خطر جدی قرار دهد. در واقع، زمانی HDN ها عامل اصلی مرگ نوزادان بودند. اکنون که محققان پزشکی مکانیسم‌هایی را که باعث ایجاد HDN می‌شوند، بهتر درک می‌کنند، HDN ها دیگر آن‌قدرها هم تهدیدکننده زندگی نوزادان نیستند.

گروه خونی چیست؟

سلول‌های بدن در سطح خود دارای گیرنده‌های ویژه‌ای هستند که باعث می‌شود هر سلول برای کاری خاص ویژگی خاصی داشته باشد. در واقع همه سلول‌های بدن از یک سلول زیگوت یا تخم (سلولی که در نتیجه گامت نر (اسپرم) با گامت ماده (تخمک) حاصل شده است ایجاد می‌شوند و در طی فرایند تمایز برخی سلول‌ها با توجه به نقش و جایگاهی که قرار است فعالیت کنند خصوصیات و ویژگی‌های را دریافت می‌کنند که در روند رشد و نمو جنین انسان اتفاق می‌افتد. برای مثال برخی سلول‌های عصبی، برخی سلول پوست و برخی هم سلول‌های خونی می‌شوند. سلول‌های خونی که مورد بحث ما هستند به ویژه سلول‌های قرمز خون (گلبول‌های قرمز) ممکن است در سطح خود دارای دو نوع گیرنده ویژه باشند که بر اساس وجود یا عدم وجود این گیرنده‌ها، گروه‌های خونی تقسیم‌بندی و نام‌گذاری می‌شوند.

باید توجه داشت آن چه بر سطح گلبول قرمز وجود دارد پادگن (آنتی‌ژن) است و آن چه در پلاسما خون در جریان است را پادتن (آنتی‌بادی) می‌گویند. گروه خونی شما بر اساس وجود آنتی‌ژن‌ها تعیین می‌شود و هر کس بر سطح گلبول قرمز خود آنتی‌ژن خاصی را دارد در خون خود ضد آن آنتی‌ژن را دارا است. برای مثال گروه خونی B بر سطح گلبول قرمز خون آنتی‌ژن B را دارد و در پلاسما خون خود آنتی‌بادی A را دارد. زیرا اگر آنتی‌ژن و آنتی بادی در یک فرد مشابه بودند در نتیجه اتصال آنتی‌ژن به آنتی بادی گلبول‌های قرمز در رگ‌ها رسوب می‌کردند و به هم می‌چسبند. دانشمندان این دو نوع گیرنده را گیرنده A و B می‌نامند که به این گیرنده‌های سطح سلول آنتی‌ژن می‌گویند. بنابراین گروه‌های خونی اصلی مختلف عبارت هستند از:

• گروه خونی  Aدارای گیرنده ویژه A بر روی سطح خود می‌باشد.
• گروه خونی B دارای گیرنده ویژه B بر روی سطح خود می‌باشد
• گروه خونی AB دارای هر دو نوع گیرنده A و B بر روی سطح سلول خود می‌باشد.
• گروه خونی  Oهیچ یک از این گیرنده‌ها ا بر سطح سلول خود ندارد.

همه افراد یک نوع گروه خونی دارند و بدن هر فرد پروتئین‌هایی (آنتی بادی) تشکیل می‌دهد که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن او در برابر یک یا چند گروه خونی دیگر واکنش نشان دهد. قرار گرفتن در معرض نوع دیگری از گروه خونی می‌تواند باعث بروز واکنش شود. این زمانی مهم است که فردی نیاز به تزریق خون یا پیوند عضو دارد. گروه‌های خونی باید سازگار باشند تا از واکنش ناسازگاری ABO جلوگیری شود. برای مثال:

• افراد دارای گروه خونی A نسبت به گروه خونی B یاگروه خونی AB واکنش نشان می‌دهند و ناسازگازند.
• افراد دارای گروه خونی B نسبت به گروه خونی A یا گروه خونی AB واکنش نشان می‌دهند و ناسازگارند.
• افراد دارای گروه خونی O در برابر گروه خونی A، گروه خونی B یا گروه خونی AB واکنش نشان می‌دهند و ناسازگارند.
• افراد دارای گروه خونی AB در مقابل گروه خونی A، نوع B، گروه خونی AB یا گروه خونی O واکنش نشان نمی‌دهند و با همه گروه‌های خونی سازگارند.

افراد با گروه خونی O به افراد دارای گروه خونی A،B  یا AB (و طبیعتاً O) می‌تواند خون بدهند، بدن آنها پاسخ ایمنی ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل است که افراد با گروه خونی O می‌توانند به تمامی افراد با هر گروه خونی، خون بدهند و به عنوان اهدا کنندگان جهانی شناخته می‌شوند. اما افراد دارای گروه O فقط می‌توانند از افراد دارای گروه خونی O خون مورد نیاز خود را دریافت کنند. در نقطه مقابل گروه خونی AB فقط به گروه خونی AB می‌تواند خون اهدا کند اما از همه گروه‌های خونی می‌تواند خون دریافت کند و به این گروه خونی گیرنده جهانی می‌گویند.

علل ناسازگاری ABO

گفتیم گروه خونی بر اساس ژن‌های هر یک از والدین تعیین می‌شود. بنابراین، اگر یکی از والدین گروه خونی نوع O و یکی از آنها نوع A باشد، نوزاد احتمالاً گروه خونی نوع A خواهد بود (از طرف هر دو والدین). گروه خونی بر اساس پروتئین‌های سطح گلبول‌های قرمز تعیین می‌شود. این پروتئین‌ها آنتی ژن‌های بالقوه هستند و سیستم ایمنی بدن هر کس آنها را به عنوان بیگانه تشخیص نمی‌دهد. سیستم ایمنی برای مبارزه با پروتئین ناآشنا اقدام به تولید آنتی بادی می‌کند. این آنتی بادی‌ها می‌توانند از جفت عبور کنند، خود را به جریان خون جنین می‌رسانند درست جایی که گلبول‌های قرمز نوزاد را پس از تولد تجزیه می‌کنند.

همه ترکیبات غیرمنطبق از گروه‌های خونی مشکل ساز نیستند. ناسازگاری ABO در نوزادان معمولاً تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که والدین با گروه خونی O، نوزادی داشته باشند که خونش از نوع A، نوع B یا نوع AB باشد. گروه خونی O دارای آنتی بادی‌های ضد A و آنتی B است که باعث ناسازگاری می‌شود. بزرگسالان همچنین در صورت دریافت تزریق خون یا پیوند از نوع نامناسب خون، می‌توانند ناسازگاری ABO را تجربه کنند. هر دو انتقال خون و پلاسما باید با هم مطابقت داشته باشند تا از بروز واکنش ایمنی جلوگیری شود. قبل از این که فرد از کسی خون دریافت کند، هم خون خودش و هم خون فرد اهدا کننده به دقت مورد آزمایش قرار می‌گیرند تا از واکنش ناسازگاری خونی جلوگیری شود. معمولاً یک واکنش به دلیل یک خطای اداری رخ می‌دهد که باعث می‌شود فردی خون ناسازگار را دریافت کند.

واکنش ناسازگاری گروه خونی چگونه است؟

هنگامی که ناسازگاری ABO بین مادر و نوزاد تازه متولد شده رخ می‌دهد، کم خونی همولیتیک ایزوایمون ممکن است ایجاد شود. این اختلال در نوزادان گروه خونی A یا B که از مادران گروه O متولد می‌شوند، شایع‌تر است. فرآیند همولیتیک در رحم شروع می‌شود و نتیجه انتقال فعال ایزو آنتی‌بادی مادر از جفت به جنین است. در مادران با گروه خون O، ایزوآنتی بادی عمدتاً ایمونوگلوبولین S-IgG7 است و قادر به عبور از غشای جفت است. به دلیل اندازه بزرگ‌تر ایزوآنتی بادیS-IgM  نسبت به ایمونوگلوبولین M که در مادران با گروه خونی نوع A یا نوع B یافت می‌شود این ایزو آنتی بادی نمی‌تواند از جفت عبور کند. بیماری بالینی علامت‌دار، که معمولاً تا پس از تولد ظاهر نمی‌شود، یک کم خونی همولیتیک خفیف جبران شده همراه با رتیکولوسیتوز، میکروسفروسیتوز و هیپربیلی روبینمی غیر کونژوگه زودرس است.

میزان شیوع ناسازگاری ABO در نوزادان

عوامل خطر ناسازگاری ABO در ۱۲ تا ۱۵ درصد از حاملگی‌ها وجود دارد، اما شواهدی از حساسیت جنین (تست کومبس یا کومبز مستقیم مثبت) تنها در ۳ تا ۴ درصد مشاهده می‌شود. بیماری همولیتیک علامت‌دار ABO در کمتر از یک درصد از تمام نوزادان تازه متولد شده رخ می‌دهد، اما تقریباً دو سوم موارد مشاهده شده بیماری همولیتیک در نوزادان را تشکیل می‌دهد. این ناسازگاری خونی ABO در مقایسه با ناسازگاری Rh خون خفیف است. بارزترین بروز ناسازگاری ABO زمانی اتفاق می‌افتد که گروه خونی نوزاد A یا B باشد و گروه خون مادر O باشد. با این حال، آزمایش قبل از تولد برای گروه خونی A و B در نوزادان توصیه نمی‌شود، زیرا این ناسازگاری فقط شرایط پزشکی جزئی ایجاد می‌کند.

علائم ناسازگاری ABO  نوزادان و بزرگسالان

زردی Icterus اغلب تنها تظاهرات فیزیکی ناسازگاری ABO با سطح قابل توجه بالینی همولیز است و معمولاً در ۲۴ ساعت اول زندگی شروع می‌شود. زردی در اوایل دوره نوزادی با سرعت بیشتری نسبت به الگوی فیزیولوژیک غیرهمولیتیک بروز می‌یابد. علائم زیر علائم واکنش‌های انتقال خون ناسازگار با ABO هستند:

• درد کمر
• خون در ادرار
• لرز
• احساس «عذاب قریب الوقوع»
• تب
• تهوع و استفراغ
• تنگی نفس
• افزایش ضربان قلب
• درد در محل تزریق
• درد قفسه سینه
• سرگیجه
• برونکواسپاسم (اسپاسم عضلات پوشاننده ریه؛ باعث سرفه می‌شود).
• زردی پوست و سفیدی چشم (یرقان)
• نارسایی حاد کلیه
• فشار خون پایین
• انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC)

دو نشانه اصلی ناسازگاری ABO در نوزادان قابل مشاهده است: زردی و کم خونی.

• زردی: زردی شایع‌ترین مشکل ناشی از ناسازگاری ABO است. زردی زمانی اتفاق می‌افتد که ماده‌ای به رنگ نارنجی مایل به قرمز به نام بیلی روبین در خون تجمع می‌یابد. بیلی روبین زمانی تولید می‌شود که گلبول‌های قرمز شکسته می‌شوند. اگر تعداد گلبول‌های قرمز خون به ‌طور هم‌زمان بیش از حد طبیعی شکسته شود، بیلی‌روبین حاصله بافت چربی را در زیر پوست رسوب می‌کند و باعث می‌شود که رنگ زرد به خود بگیرد. سایر علائم و نشانه‌های زردی شامل زرد شدن سفیدی چشم، خواب آلودگی و تغذیه نامناسب است.
• کم خونی: کم خونی ممکن است همیشه با ناسازگاری ABO رخ ندهد و معمولاً خفیف است. گاهی اوقات هیچ علامتی ندارد و یا ممکن است نوزاد تازه متولد شده علائمی ‌مانند انرژی کم، مشکل در تغذیه، پوست رنگ پریده و ضربان قلب سریع و تنفس سریع در هنگام استراحت داشته باشد.

تشخیص ناسازگاری ABO

برای تشخیص ناسازگاری ABO در نوزاد، پزشکان می‌توانند از آزمایش خونی به نام تست کومبز یا کومبس Coombs Test استفاده کنند. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا خون نوزاد دارای آنتی بادی از طرف والدین است یا خیر. گاهی اوقات آزمایش‌های غربالگری خون قبل از تولد والدین می‌تواند ناسازگاری ABO را نشان دهد. اگر نوزاد علائم زردی را نشان می‌دهد، آزمایش خون می‌تواند سطح بیلی روبین را در نوزاد بررسی کند.

آزمایشات تشخیصی برای ناسازگاری گروه خونی ABO

پزشک یک معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. آزمایش خون معمولاً نشان می‌دهد:

• سطح بیلی روبین بالاست
• شمارش کامل خون (CBC) که آسیب به گلبول‌های قرمز و یا کم خونی را نشان می‌دهد.
• تعیین گروه خونی فرد گیرنده و دهنده خون که نشان می‌دهد گروه خونی گیرنده و اهداکننده با هم سازگار نیست.
• افزایش لاکتات دهیدروژناز  (LDH)
• افزایش نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین خون؛ در صورت آسیب کلیوی
• طولانی شدن زمان پروترومبین یا زمان ترومبوپلاستین جزئی یافته‌های  DIC
• تست آنتی گلوبولین مستقیم مثبت  (DAT)
• آزمایش ادرار؛ وجود هموگلوبین را به دلیل تجزیه گلبول‌های قرمز نشان می‌دهد.

بررسی پاتوفیزیولوژی ناسازگاری ABO

انتقال ایزوآنتی‌بادی مادر از طریق جفت منجر به واکنش ایمنی با آنتی ژن A یا B بر روی گلبول‌های قرمز جنین می‌شود که میکروسفروسیت‌های (گلبول‌های قرمز با شکل نامشخص و غیر کروی) مشخصه‌ای را تولید می‌کند. این فرآیند در نهایت منجر به همولیز خارج عروقی کامل اسفروسیت مرحله نهایی می‌شود. همولیز در حال انجام با رتیکولوسیتوز (گلبول‌های قرمز نارس) جبرانی و کوتاه شدن زمان چرخه سلولی متعادل می‌شود، به طوری که حفظ کلی شاخص‌های گلبول قرمز در محدوده فیزیولوژیکی وجود دارد. کمبود محل‌های آنتی ژنی A یا B در گلبول‌های قرمز جنین (بر خلاف بزرگسالان) و اتصال رقابتی ایزوآنتی‌بادی به بی‌شمار محل‌های آنتی‌ژنی دیگر در بافت‌های دیگر ممکن است روند همولیتیک خفیف رخ ‌داده و فقدان معمول بیماری پیشرونده همراه با عواقب آن را توضیح دهد.

درمان ناسازگاری ABO در نوزادان

هر نوزاد مبتلا به ناسازگاری ABO نیاز به درمان ندارد. اغلب، کم خونی بدون درمان یا با تغییر در رژیم غذایی خود به خود برطرف می‌شود. همه نوزادان دچار زردی نمی‌شوند و برخی زردی خفیف دارند و نیازی به درمان گسترده ندارند. میزان زردی بستگی به میزان بیلی‌روبین جمع‌آوری شده در خون نوزاد دارد.

• تغذیه اضافی: برخی از نوزادان مبتلا به زردی خفیف با تغذیه بیشتر به خودی خود بهبود می‌یابند. افزایش موقت در تغذیه منجر به افزایش حرکات روده می‌شود، به این ترتیب بیلی روبین اضافی از بدن خارج می‌شود. والدینی که با شیر مادر تغذیه می‌کنند ممکن است نیاز داشته باشند که رژیم غذایی کودک خود را با شیر خشک برای چند روز تکمیل کنند.
• فتوتراپی: برای نوزادانی که زردی آنها شدیدتر است، فوتوتراپی یا نور درمانی موثر است. در این روش درمانی پوست نوزاد در معرض امواج نوری قرار می‌گیرد که بیلی روبین را به ماده‌ای تبدیل می‌کند که می‌تواند از سیستم کودک عبور کند. کودک در زیر چراغ‌های مخصوص استراحت می‌کند و فقط پوشک و تکه‌های نرم چشم را می‌پوشاند. به جای فتوتراپی یا علاوه بر آن، نوزاد مبتلا به زردی ممکن است با یک پتوی صفراوی که از فیبر نوری برای تجزیه بیلی روبین استفاده می‌کند، درمان شود.
• تزریق خون: در موارد نادر، نوزاد مبتلا به HDN باید با نوعی از انتقال خون به نام انتقال خون تبادلی (تزریق گلوبولین ایمنی داخل وریدی) درمان شود. این زمانی است که بخشی از خون نوزاد با گروه خون O جایگزین می‌شود. کودکی که در نتیجه HDN به شدت کم خون می‌شود ممکن است نیاز به تزریق خون سنتی داشته باشد. آنها خون اضافی برای جایگزینی خون از دست رفته دریافت می‌کنند.

درمان ناسازگاری خونی ABO بزرگسالان

در صورت بروز هرگونه واکنش ناسازگاری گروه خونی، تزریق خون باید فوراً قطع شود. درمان همچنین ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• داروهای مورد استفاده برای درمان واکنش‌های آلرژیک (آنتی هیستامین‌ها)
• داروهای مورد استفاده برای درمان تورم و آلرژی (استروئیدها)
• مایعات داده شده از طریق ورید (داخل وریدی)
• داروهایی برای افزایش فشار خون در صورت کاهش بیش از حد

ناسازگاری ABO می‌تواند یک مشکل بسیار جدی باشد که می‌تواند منجر به مرگ شود. با درمان صحیح و به موقع، بهبودی کامل انتظار می‌رود.

عوامل خطر زای ایجاد بیماری همولیتیک

• آنتی ژن A در نوزاد از بین آنتی ژن‌های اصلی گروه خونی: آنتی ژن A دارای بیشترین آنتی ژنیسیته است و با خطر بیشتر بیماری علامت‌دار همراه است. با این حال، فعالیت همولیتیک آنتی بادی‌های ضد B بیشتر از آنتی بادی‌های A است و ممکن است باعث ایجاد بیماری شدیدتر به ویژه در نوزادان آمریکایی – آفریقایی تبار شود.

ایزوهماگلوتینین‌های بالا پارازیتیسم روده‌ای قبل از زایمان یا ایمن‌سازی سه ماهه سوم با سم کزاز یا واکسن پنوموکوک ممکن است تیتر ایزوآنتی بادی را به آنتی ژن‌های A یا B تحریک کند.

• ترتیب ولادت، ترتیب تولد به عنوان یک عامل خطر در نظر گرفته نمی‌شود. ایزوآنتی بادی مادر به طور طبیعی وجود دارد و مستقل از مواجهه قبلی با آنتی‌ژن‌های گروه خونی جنین ناسازگار است. نوزادان اول ۴۰ تا ۵۰ درصد خطر ابتلا به بیماری علامت‌دار را دارند. شدت پیشرونده فرآیند همولیتیک در بارداری‌های بعدی یک پدیده نادر است.

عوارض احتمالی ناسازگاری ABO

عوارضی که ممکن است منجر شود عبارت هستند از:

• نارسایی کلیه
• فشار خون پایین نیاز به بستری در بخش مراقبت‌های ویژه دارد.
• مرگ

چه زمانی برای ناسازگاری خونی باید با یک متخصص پزشکی تماس گرفت؟

اگر اخیراً انتقال خون یا پیوند عضو انجام داده‌اید و علائم ناسازگاری ABO را دارید، با پزشک خود تماس بگیرید. ناسازگاری ABO می‌تواند یک مشکل بسیار جدی باشد که می‌تواند منجر به مرگ شود. با درمان صحیح و به موقع، بهبودی کامل انتظار می‌رود.

ناسازگاری خونی Rh

عامل خونی Rh برگرفته از میمون‌های رزوس است که در دهه ۱۹۴۰ میلاد برای اهداف تحقیقاتی استفاده می‌شدند برای همین به آن رزوس یا فاکتور Rh می‌گویند. ناسازگاری خون Rh خطر بزرگی هم برای مادر و هم برای نوزاد دارد. این ناسازگاری زمانی اتفاق می‌افتد که گروه خونی مادر Rh منفی و گروه خونی پدر Rh مثبت باشد. این نوع ناسازگاری نیز نمونه دیگری از بیماری همولیتیک نوزادان HDN است و زمانی می‌دهد که خون مادر در زمان حاملگی Rh منفی و نوزاد آنها Rh مثبت باشد. ناسازگاری فاکتور Rh در دوران بارداری غربالگری می‌شود. برای جلوگیری از مشکلات می‌توان به یک بانو باردار یک دوز آمپول روگام تزریق نمود. نام‌های جایگزین این بیماری همولیتیک ناشی از Rh در نوزادان؛ اریتروبلاستوز جنینی است.

عامل Rh چیست؟

مانند آنتی‌ژن‌های سطح گلبول قرمز که مسئول تعیین گروه خونی در افراد هستند. فاکتور Rh نیز به عنوان گیرنده‌های بر سطح سلول‌های قرمز خون قرار دارند. در صورتی که گلبول قرمز این گیرنده را داشته باشد گروه خونی مثبت و فقدان این فاکتور یا گیرنده گروه خونی منفی خواهد بود. بنابراین هنگام انتقال خون و یا زمان بارداری توجه به نوع گروه خونی و مثبت یا منفی بودن گروه خونی هر دو لازم و ضروری است.

علل ناسازگاری Rh

در دوران بارداری، گلبول‌های قرمز نوزاد متولد نشده می‌توانند از طریق جفت وارد خون مادر شوند. اگر مادر Rh منفی (فاقد فکتور Rh) باشد، سیستم ایمنی بدن او با سلول‌های Rh مثبت جنین به گونه‌ای رفتار می‌کند که انگار یک ماده خارجی هستند. بدن مادر علیه سلول‌های خونی جنین پادتن (آنتی‌بادی) می‌سازد. این آنتی بادی‌ها ممکن است از طریق جفت به جنین در حال رشد برگردند. آنها گلبول‌های قرمز در گردش خون نوزاد را از بین می‌برند. وقتی گلبول‌های قرمز شکسته می‌شوند، بیلی روبین ساخته می‌شود. این باعث زرد شدن نوزاد (زردی) می‌شود. سطح بیلی روبین در خون نوزاد ممکن است از خفیف تا بسیار زیاد باشد.

پیامدهای ناسازگاری Rh – ABO

نوزادان اول اغلب تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند مگر این که مادر در گذشته سقط جنین داشته باشد. این وضعیت سیستم ایمنی بدن مادر را حساس می‌کند. این به این دلیل است که طول می‌کشد تا بدن مادر آنتی‌بادی تولید کند. همه کودکانی که بعداً به دنیا می‌آید و Rh مثبت نیز هستند هم ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. ناسازگاری Rh تنها زمانی ایجاد می‌شود که مادر Rh منفی و نوزاد Rh مثبت باشد. این مشکل در مکان‌هایی که مراقبت‌های دوران بارداری خوبی ارائه می‌دهند کمتر رایج شده است. این به این دلیل است که گلوبولین‌های ایمنی خاصی به نام RhoGAM به طور معمول استفاده می‌شود.

در صورت ناسازگاری Rh بین مادر و جنین، آنتی بادی‌های خون مادر، گلبول‌های قرمز نوزاد را از بین می‌برد. این ناسازگاری باعث بروز چندین مشکل خونی کشنده در نوزادان می‌شود. این خطر با بارداری دوم و متعاقب مادران ناسازگار Rh افزایش می‌یابد. بارداری اول یک مادر Rh منفی ممکن است در مقایسه با بارداری دوم و بعدی که می‌تواند شرایط سلامتی را به خطر بیندازد، مشکلات زیادی در رابطه با ناسازگاری نوزاد Rh مثبت نداشته باشد.

علائم ناسازگاری Rh

ناسازگاری Rh می‌تواند علائمی از بسیار خفیف تا کشنده ایجاد کند. در خفیف‌ترین شکل، ناسازگاری Rh باعث تخریب گلبول‌های قرمز می‌شود. هیچ اثر دیگری وجود ندارد. پس از تولد، نوزاد ممکن است:

• زردی پوست و سفیدی چشم (یرقان)
• تون عضلانی پایین (هیپوتونی) و بی‌حالی

تشخیص ناسازگاری خونی عامل Rh

قبل از زایمان، مادر ممکن است مایع آمنیوتیک بیشتری در اطراف جنین خود داشته باشد (پلی هیدرآمنیوس). بعد از تولد آزمایشاتی که برای شناسایی این ناسازگاری استفاده می‌شود عبارت هستند از:

• نتیجه آزمایش کومبس مستقیم مثبت است.
• سطوح بالاتر از حد طبیعی بیلی روبین در خون بند ناف نوزاد
• علائم تخریب گلبول‌های قرمز در خون نوزاد

درمان ناسازگاری خونی Rh قبل از تولد

خوشبختانه این ناسازگاری در ماه‌های اولیه بارداری قابل تشخیص است. برای درمان آن، پزشکان یک واکسن در هفته ۲۸ بارداری و یک واکسن بعد از ۷۲ ساعت زایمان به مادر تزریق می‌کنند. در صورتی که آنتی‌بادی‌ها قبلاً در جنین ایجاد شوند، پزشکان سطح آن را به دقت بررسی می‌کنند. اگر وضعیت خطرناک شود در حالی که جنین هنوز در رحم است، پزشکان ممکن است تعویض خون به نوزاد را تجویز کنند. چنین انتقال خونی وضعیت را تثبیت می‌کند. فقط در موارد نادر مورد نیاز است.

جلوگیری از ناسازگاری Rh

ناسازگاری Rh تقریباً کاملاً قابل پیشگیری است. مادران Rh منفی باید در دوران بارداری به دقت توسط پزشک خود پیگیری و معاینه شوند. گلوبولین‌های ایمنی ویژه به نام RhoGAM اکنون برای جلوگیری از ناسازگاری RH در مادرانی که Rh منفی هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر پدر نوزاد Rh مثبت باشد یا گروه خونی او مشخص نباشد، در سه ماهه دوم بارداری به مادر تزریق RhoGAM داده می‌شود. اگر نوزاد Rh مثبت باشد، مادر تزریق دوم را ظرف چند روز پس از زایمان انجام می‌دهد. این تزریق‌ها از ایجاد آنتی بادی علیه خون Rh مثبت جلوگیری می‌کند. با این حال، زنان با گروه خونی Rh منفی باید تزریق روگام را در موارد زیر انجام دهند:

• در هر بارداری
• بعد از سقط جنین
• بعد از آزمایشات قبل از تولد مانند آمنیوسنتز و بیوپسی پرزهای کوریونی
• پس از آسیب به شکم در دوران بارداری

عوارض ناسازگاری Rh

بیماری Rh می‌تواند منجر به عوارض زیر برای نوزاد شود:

• آسیب مغزی به دلیل سطوح بالای بیلی روبین (کرنیکتروس)
• تجمع مایع و تورم در نوزاد (هیدروپس جنین)
• مشکلات عملکرد ذهنی، حرکت، شنوایی، گفتار و تشنج
• نارسایی قلبی
• زردی
• کم خونی شدید
• مرگ

سخن آخر

ناسازگاری ABO و عامل RH به طور کلی در نوزادان معمولاً یک بیماری جدی نیست. اگر کودک در نتیجه ناسازگاری ABO دچار زردی شد، تغذیه اضافی و فوتوتراپی درمان‌های ساده و موثر هستند. ناسازگاری عامل رزوس HDN جدی‌تر از ناسازگاری ABO است.