در دوران بارداری، تغییرات فیزیولوژیکی زیادی در بدن زنان رخ می‌دهد که ممکن است به برخی علائم ناخوشایند منجر شود. استفراغ یکی از این علائم است که برخی از زنان در طول بارداری با آن مواجه می‌شوند. این اتفاق معمولاً به علت تغییرات هورمونی و تحریک سیستم گوارشی صورت می‌گیرد. هایپرمزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum) به تهوع و استفراغ شدیدی گفته می‌شود که می‌تواند به مشکلات جدی و خطرناکی در دوران بارداری منجر شود. این وضعیت نسبت به تهوع و استفراغ عادی در دوران بارداری شدیدتر و دست‌کم به طور مداوم در طول روز ادامه دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره عارضه هیپرامزیس گراویداروم با پینو بیبی همراه باشید.
علائم هیپرامزیس گراویداروم
علائم هیپرامزیس گراویداروم عبارت هستند از:
تهوع شدید و مداوم: داشتن تهوع در همه دوران بارداری امری معمول است، اما در هیپرمسیس گراویداروم، تهوع به شدت افزایش می‌یابد و به طور مداوم حس می‌شود.
استفراغ شدید و مداوم: تخلیه مکرر محتوای معده به ویژه پس از مصرف غذا یا مایعات از جمله علائم این وضعیت است.
تشدید علائم در صبح‌ها: تشدید تهوع و استفراغ در هایپرمزیس گراویداروم، به ویژه در صبح‌ها، یکی از علائم مهم این وضعیت است. در دوران بارداری، تغییرات هورمونی به ویژه هورمون‌های بارداری مانند هورمون کوریونیک گونادوتروپین(HCG) افزایش می‌یابد. این تغییرات هورمونی معمولاً در صبح‌ها بیشتر احساس می‌شود. علاوه بر این در هنگام صبح وقتی معده۲ خالی است، افزایش ترشح اسید معده و احتمال تحریک مخاط‌های معده باعث تشدید تهوع و استفراغ می‌شود. هورمون‌های صبحگاهی مانند کورتیزول و آدرنالین (هورمون‌های استرس) در صبح‌ها بیشتر ترشح می‌شوند. این هورمون‌ها ممکن است بر تهوع و استفراغ تأثیر بگذارند.
در بعضی موارد، تشدید تهوع و استفراغ در صبح ممکن است به دلیل تأثیر نور و روشنایی بیشتر صبح‌ها باشد. این موضوع ممکن است توسط سیستم نورواندوکرینی (سیستم اعصاب و هورمون‌ها که به تنظیم چرخه خواب و بیداری کمک می‌کند) تاثیر داشته باشد.
از جمله اثرات منفی که هایپرمزیس گراویداروم بر بدن مادر باردار می‌گذارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افت وزن: تهوع و استفراغ شدید، ممکن است باعث افت وزن شود که ممکن است به مشکلات تغذیه‌ای منجر شود. نیاز به مواد مغذی در دوران بارداری افزایش می‌یابد تا به سلامت مادر و رشد سالم جنین کمک شود. افت وزن می‌تواند منجر به کمبود مواد مغذی مهم مانند پروتئین، آهن، اسید فولیک، ویتامین‌ها و مواد معدنی شود. افت وزن بر رشد جسمی و عصبی جنین تاثیر منفی می‌گذارد.
ضعف عمومی و خستگی: استفراغ مداوم می‌تواند به افت کارایی و خستگی شدید منجر شود. به دلیل تهوع و استفراغ شدید، مادر ممکن است توانایی انجام فعالیت‌های روزمره خود را از دست بدهند.
نارسایی مایعات و الکترولیت‌ها: استفراغ مکرر باعث نارسایی مایعات و الکترولیت‌ها می‌شود که می‌تواند به وضعیت خطرناکی تبدیل شود. کاهش حجم مایعات در بدن ممکن است منجر به افزایش ضربان قلب و نارسایی قلبی شود. کلیه‌ها ممکن است تحت تأثیر کمبود مایعات قرار بگیرند که به نارسایی کلیوی منجر می‌شود. در برخی موارد، نارسایی مایعات ممکن است باعث سقط ناخواسته شود. علاوه بر این کمبود مایعات می‌تواند به رشد نامناسب جنین منجر شود و اثر منفی بر سلامت جنین داشته باشد.
اختلال در تغذیه و ویتامین‌ها: به دلیل تهوع و استفراغ مداوم، ممکن است تغذیه ناکافی مادر منجر به کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی شود.
تغییرات قلبی و فشارخون: به دلیل نارسایی مایعات، ممکن است ضربان قلب افزایش پیدا کند و فشارخون کاهش یابد.
علل تهوع در دوران بارداری
تهوع یکی از علائم شایع در دوران بارداری است و معمولاً در اوایل بارداری بیشتر احساس می‌شود. علت دقیق تهوع در دوران بارداری هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما ترکیبی از عوامل ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشد. برخی از این عوامل عبارت هستند از:
تغییرات هورمونی
در دوران بارداری، سطح هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. این تغییرات هورمونی ممکن است باعث تحریک مغزی شود که به تهوع و استفراغ منجر می‌شود. در دستگاه عصبی مرکزی، یک منطقه‌ای وجود دارد که وظیفه تنظیم تهوع و استفراغ را برعهده دارد. تغییرات هورمونی در دوران بارداری می‌توانند این مرکز را تحریک کنند و باعث تهوع شدید شوند.
علاوه بر این هورمون پروژسترون ممکن است به تأخیر حرکت معده و دستگاه گوارش منجر شود. این تأخیر می‌تواند باعث افزایش حجم معده و احتمال استفراغ شود. افزایش سطح هورمون‌ها ممکن است حساسیت زنان به بوها و طعم‌ها را افزایش دهد و غذاها یا بوهای خاصی تهوع را تشدید کنند.
همچنین تغییرات هورمونی می‌توانند به تغییرات قند خون منجر شوند. افزایش قند خون در دوران بارداری ممکن است باعث تهوع شود.
تغییرات فیزیولوژیکی
در دوران بارداری، دستگاه گوارش نیز تحت تأثیر تغییرات هورمونی قرار می‌گیرد. این تغییرات می‌توانند به کاهش سرعت حرکت غذا در دستگاه گوارش و افزایش حجم معده منجر شوند که به نوبه خود می‌تواند تهوع را افزایش دهد. هورمون پروژسترون در دوران بارداری باعث افزایش حجم معده می‌شود. این افزایش حجم معده ممکن است باعث ایجاد احساس سیری زودرس و افزایش تمایل به استفراغ شود. علاوه بر این هورمون‌های بارداری ممکن است بر ناحیه ترقوه‌ای که در تعادل بدن نقش دارد، تأثیر بگذارند و اختلالات ترقوه‌ای می‌توانند به تهوع و استفراغ منجر شوند.
حساسیت به بوها و طعم‌ها
در دوران بارداری، برخی زنان به طعم‌ها و بوهای خاصی حساسیت بیشتری پیدا می‌کنند. برخی مواد غذایی یا بوها ممکن است تحریک کننده‌های تهوع باشند. برخی از بوها و طعم‌ها می‌توانند ترشحات معده را تحریک کنند. این ترشحات می‌توانند باعث تشدید حس تهوع شوند و احتمال استفراغ را افزایش دهند. علاوه بر این موضوع هورمون‌ها ممکن است به مراکز تهوع در مغز تأثیر بگذارند و افزایش حساسیت به بوها و برخی طعم‌ها را ایجاد کنند. این افزایش حساسیت می‌تواند به تشدید تهوع منجر شود.
عوامل روانی
استرس، نگرانی و تغییرات روانی ممکن است به تهوع در دوران بارداری منجر شود. عوامل روانی می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم به بروز تهوع در زنان باردار کمک کنند. این عوامل ممکن است با تغییرات هورمونی و تغییرات فیزیولوژیکی ترکیب شده و تهوع را تشدید کنند. استرس و نگرانی می‌توانند به تغییرات در عملکرد سیستم گوارشی منجر شوند. استرس ممکن است باعث افزایش ترشح هورمون‌های استرسی مانند کورتیزول شده و باعث تهوع شود.
وضعیت‌های اضطرابی و وسواس می‌توانند باعث تغییرات در فعالیت‌های گوارشی و سبب تهوع شوند. رویدادها و شوک‌های عاطفی می‌توانند تغییرات فیزیولوژیکی در بدن ایجاد کنند که به تهوع منجر شوند. این تغییرات ممکن است با ترشح هورمون‌های استرسی و تأثیرات آن‌ها بر روی سیستم گوارشی ارتباط داشته باشد. همچنین احساسات شدید مثل خشم، نفرت، ناراحتی و غم می‌توانند تغییرات در ترشح هورمون‌ها و تغییرات در عملکرد گوارشی ایجاد کنند که به تهوع منجر می‌شود.
ترکیبی از این عوامل ممکن است باعث ایجاد تهوع در دوران بارداری شود. معمولاً تهوع در اوایل بارداری شدیدتر است و تا سه ماهه دوم بارداری بهبود می‌یابد.
راه‌های درمان هیپرامزیس گراویداروم
همان طور که پیش از این اشاره شد هایپرمزیس گراویداروم تهوع و استفراغ شدید و مداوم در زنان باردار است که می‌تواند به مشکلات جدی مانند کاهش وزن، وضعیت تغذیه‌ای نامناسب، وضعیت روحی نامطلوب و نیاز به مراقبت پزشکی فوری منجر شود. درمان هیپرامزیس گراویداروم عمدتاً از طریق مدیریت تغذیه، داروها و در صورت لزوم مراقبت بیمارستانی انجام می‌شود.
مدیریت تغذیه: اهمیت تغذیه در افراد مبتلا به هیپرامسیس گراویداروم بسیار بالاست. برخورداری از تغذیه مناسب و کافی همره با افزایش مصرف مواد غذایی کم‌حجم، مصرف مواد غذایی سرد و خنک، تقسیم وعده‌های غذایی به بخش‌های کوچک و مکرر، مصرف مایعات و ویتامین‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت تغذیه و کاهش تهوع کمک کند.
داروها: در موارد شدید تهوع و استفراغ، ممکن است پزشک داروهای ضدتهوع و ضداستفراغ تجویز کند. انواع مختلفی از داروها وجود دارند که به کنترل تهوع و استفراغ کمک می‌کنند، از جمله داروهای ضداستفراغی (مثل دیمن‌هیدرات) و داروهای ضدتهوعی (مثل اوندانسترون).
مراقبت‌های بیمارستانی: در مواردی که هیپرامزیس گراویداروم به حدی شدید باشد که باعث تخریب وضعیت تغذیه‌ای و روانی شود، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان باشد تا با تزریق مایعات و مواد غذایی خوراکی یا تزریقی، تعداد الکترولیت‌ها و ویتامین‌های مورد نیاز به میزان کافی تأمین شود. در مواردی که درمان‌های معمول با موفقیت همراه نباشد، ممکن است پزشک اقدام به تزریق هورمونی به شکل زیرپوستی کند تا به کنترل تهوع و استفراغ کمک کند.
توجه داشته باشید که در هیپرامسیس گراویداروم، هر چه زودتر درمان آغاز شود، احتمال بهبود و کاهش مشکلات جانبی بیشتر است. برای درمان این وضعیت، حتماً باید به پزشک مراجعه شود تا برنامه درمانی مناسب برای شما تعیین شود.
چرا حالت تهوع در برخی از مادران باردار بیشتر دیده می‌شود؟
حالت تهوع دوران بارداری در برخی از مادران باردار بیشتر دیده می‌شود و این مسئله ممکن است دلایل مختلفی باشد. این تفاوت‌ها ممکن است به تغییرات هورمونی، ویژگی‌های فیزیولوژیکی، عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی برگردد. در زیر تعدادی از عواملی که ممکن است توجیه‌کننده تفاوت در شدت تهوع در مادران باردار باشند، آورده شده است:
تغییرات هورمونی: همان‌طور که پیش از این اشاره شد تغییرات هورمونی در دوران بارداری، به ویژه افزایش هورمون کوریونیک گونادوتروپین (HCG)، می‌تواند به تهوع و استفراغ منجر شود. برخی زنان باردار ممکن است به علت ترشح بیشتر این هورمون، تهوع شدیدتری را تجربه کنند.
عوامل ژنتیکی: مطالعات ژنتیکی نشان داده‌اند که حالت تهوع و استفراغ در دوران بارداری به عوامل ژنتیکی مرتبط است. اگر در میان خانواده درجه یک مادر باردار زنانی وجود داشته باشند که حالت تهوع و استفراغ شدیدی را در دوران بارداری خود تجربه کرده‌اند، احتمال تجربه تهوع شدید در این مادران باردار بیشتر است.
تغذیه نامناسب: تغذیه نامناسب و کم خوردن غذا ممکن است تهوع و استفراغ را تشدید کند. برخی زنان ممکن است به دلیل عوامل مختلف از جمله تغذیه نامناسب و کمبود ویتامین‌ها تهوع شدیدتری داشته باشند.
حساسیت به بوها و طعم‌ها: حساسیت بیشتر به بوها و طعم‌ها ممکن است باعث افزایش تهوع در برخی زنان باردار شود.
عوامل محیطی: محیط و شرایط اطراف نیز ممکن است در شدت تهوع تاثیر داشته باشد. مثلاً، تماس با بوها یا مواد خاصی ممکن است تهوع را تشدید کند.
تغییرات فیزیولوژیکی: ویژگی‌های فیزیولوژیکی مختلف در هر زن ممکن است باعث تفاوت‌های در تهوع و استفراغ شود. مثلاً وضعیت گوارشی و سیستم عصبی در برخی زنان باردار ممکن است باعث تهوع بیشتر در آنان شود.
توصیه‌های طب سنتی برای کنترل تهوع بارداری
توصیه‌های طب سنتی و مرسوم برای کنترل و کاهش تهوع در دوران بارداری ممکن است به عنوان درمان تکمیلی در کنار درمان‌های پزشکی مورد استفاده قرار گیرند. اگر تصمیم به استفاده از توصیه‌های طب سنتی دارید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا از تداخل با درمان‌های دیگر جلوگیری شود. در زیر تعدادی از توصیه‌های طب سنتی برای کنترل تهوع بارداری آورده شده است:
تغذیه مناسب: مصرف وعده‌های کوچک و مکرر به جای وعده‌های غذایی بزرگ می‌تواند به کنترل تهوع کمک کند. مصرف غذاهای با پروتئین‌های بالا و کربوهیدرات مناسب می‌تواند تغذیه بهتری برای بانوی باردار فراهم کند.
استفاده از ادویه‌جات: استفاده مناسب از ادویه‌جاتی مانند زنجبیل، نعناع، آویشن، زیره سبز و دارچین می‌تواند به کنترل تهوع کمک کند. مثلاً مصرف یک فنجان چای زنجبیل یا نعناع می‌تواند حالت تهوع را تسکین بدهد.
استراحت: استراحت و خواب کافی می‌تواند به بهبود وضعیت تهوع کمک کند.
مصرف مواد غذایی خنک و سرد: مصرف مواد غذایی خنک و سرد می‌تواند تهوع را تسکین دهد و مصرف انواع میوه‌ها و مواد غذایی خنک می‌تواند مفید باشد.
تمرینات آرام‌بخش: تمرینات آرام‌بخش مانند یوگا، تنفس عمیق و مدیتیشن می‌تواند به کاهش تنش‌ها و استرس‌ها و در نتیجه کاهش حالت تهوع کمک کند.
مصرف مایعات: مصرف مایعات به میزان کافی می‌تواند از دی‌هیدرات شدن بدن جلوگیری کند و سبب تسکین حالت تهوع شود.
مصرف ویتامین :B6 مصرف ویتامین B6 به عنوان یک مکمل ممکن است به کاهش تهوع کمک کند اما حتماً قبل از استفاده از هر گونه مکمل و ویتامینی با پزشک خود مشورت کنید.
تغییر شیوه زندگی: تغییر شیوه زندگی با کم کردن استرس، انجام تمرینات فیزیکی مناسب و راه‌های آرام‌بخش می‌تواند به کنترل تهوع کمک کند.
توصیه می‌شود همیشه قبل از استفاده از هر گونه روش طب سنتی یا مکمل دارویی با پزشک خود مشورت کنید، به ویژه در دوران بارداری که نیاز به مراقبت و توجه ویژه دارد.
سخن آخر
هیپرامسیس گراویداروم یک وضعیت پزشکی در بارداری است که با استفراغ شدید و مکرر همراه است. این وضعیت باعث می‌شود که زن باردار بیش از حد استفراغ کند و مایعات بدن بدن خود را از دست داده و وزن کم کند، این مسئله ممکن است به مشکلات جدی برای خانم باردار و جنین او منجر شود.
علائم و نشانه‌های هیپرامزیس گراویداروم شامل موارد زیر می‌شود:
- استفراغ شدید و مکرر، که ممکن است به نقطه‌ای برسد که زن نتواند حتی مایعات در معده خود نگه دارد.
- افت وزن ناگهانی
- تشدید علائم در صبح‌ها
- سوءتغذیه و کمبود مایعات در بدن
- احساس تهوع مداوم
- احساس خستگی شدید
- تشدید بویایی و حساسیت به بوها
ایجاد هایپرمزیس گراویداروم می‌تواند به عوامل متعددی بستگی داشته باشد از جمله تغییرات هورمونی در دوره‌های اولیه بارداری، واکنش به افزایش هورمون HCG (هورمون گنادوتروپین کوریونیک)، عوامل ژنتیکی و ریسک‌های مشترک با بیماری‌های تیروئیدی و اختلالات متابولیکی.
درمان هیپرامسیس گراویداروم شامل مراقبت‌های درمانی و داروها می‌باشد. از جمله اقداماتی که ممکن است پیشنهاد شود:
- تجویز داروها برای کاهش تهوع و استفراغ
- مصرف مایعات و مواد مغذی و ویتامین‌هایی که به زن کمک می‌کنند تا مایعات بدن را جبران کند.
- تزریق مایعات و مواد مغذی به صورت وریدی
- در صورت نیاز، بسته به شدت حالت، بستری شدن در بیمارستان
اگر شما یا کسی اطرافیان‌تان علائمی از هیپرامزیس گراویداروم دارید یا مشکوک به آن هستید، بهترین اقدام این است که به یک پزشک مراجعه کنید.