چرا بانوان باردار دچار اضطراب و استرس می‌شوند؟
هر فردی در زندگی روزمره خود دچار استرس خواهد شد. برخی افراد در کنترل استرس خود مهارت کافی دارند اما برخی دیگر قادر نیستند تا شرایط استرس‌زا را مدیریت کنند. در دوران بارداری، بانوان به دلایل مختلفی ممکن است دچار استرس شوند. در این مقاله به علل ایجاد احساس اضطراب در بانوان باردار می‌پردازیم و راهکارهایی مدیرت استرس را با شما درمیان خواهیم گذاشت. با تیم پینو بیبی همراه باشید.
دلایل اضطراب و استرس در بارداری
دوران بارداری برای اکثر بانوان یک دوره زیبا، سراسر هیجان و شادی است اما متاسفانه گاهی بروز برخی مشکلات باعث می‌شود تا این دوره مهم و زیبای زندگی به یک دوره پراسترس و پراضطراب بدل شود. گاهی عدم آگاهی فرد و اطرافیان شرایط را بغرنج‌تر می‌کند پس در اولین قدم کسب آگاهی در این خصوص بیش از هر چیز دیگر برای گذران موفق و شاد این دوران حساس می‌تواند موثر باشد. در این مقاله قصد داریم تا علل بروز استرس و اضطراب در دوارن حاملگی را بررسی کنیم و شیوه‌های مقابله با این عوامل را با شما خواننده عزیز در میان بگذاریم.
عوامل مختلفی می‌تواند باعث بروز احساس استرس و اضطراب در دوران بارداری شود که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها آشنا خواهیم شد.
تغییرات هورمونی
یکی از عمده‌ترین دلایل ایجاد احساس استرس و اضطراب تغییرات شدید هورمونی است. در دوران حاملگی بدن مادر برای سازگاری با شرایط جدید مجبور به ایجاد تغییرات فیزیولوژیک زیادی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تغییر در سطح ترشح برخی هورمون‌ها می‌باشد. یکی از عوارض شایع تغییرات سطح هورمون‌ها ایجاد احساس نگرانی و دلهره در بانوان است. متاسفانه کنترل ترشح برخی هورمون‌ها مانند هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون در دوران بارداری کار سختی است از این رو پزشکان معمولآً به بانوان باردار روش‌های کاهش میزان اضطراب را توصیه می‌کنند.
تغییرات ظاهری
یکی از مشهودترین علائم بارداری، افزایش وزن، بزرگ شدن شکم و متورم شدن سینه‌ها است. برخی از بانوان به دلیل تغییرات شدید جسمی دچار اضطراب می‌شوند این استرس از چند جهت قابل بررسی است.
گاهی خانم باردار نگران این است که این تغییرات برای همیشه ظاهر او را متأثر سازد و حتی بعد از زایمان نیز نتواند تناسب اندام خود را بدست آورد و این عامل باعث ایجاد استرس و نگرانی در او خواهد شد.
برخی از بانوان نیز نگران این هستند که مورد قضاوت دیگران قرار گیرند و تغییرات جسمی آن‌ها دلیلی برای مورد تمسخر واقع شدن باشد.
برخی دیگر از بانوان از تغییرات جسمی خود شرمسار می‌شوند و تا مدت‌ها از خانه خارج نمی‌شوند، ارتباط خود را با دیگران قطع می‌کنند و نوعی احساس شرم و خجالت آن‌ها را افسرده و گوشه‌گیر می‌کند. این عدم برقراری ارتباط با دوستان و آشنایان و محبوس ماندن در خانه ممکن است خانم باردار را دچار وسواس فکری و استرس کند. ضمن این که خانم باردار مدام اضطراب مواجه شدن با اشخاص دیگر را دارد و این فکر برای دقایقی او را رها نمی‌کند و حتی گاهی سبب می‌شود تا خانم حامله برای انجام معاینات و چک آپ‌های دوران بارداری نیز از خانه خارج نشود.
علاوه بر این، افزایش وزن عوارض زیادی را در پی دارد که می‌تواند استرس و اضطراب را در بانوان باردار دو چندان کند.
نگرانی از سلامت جنین
همواره گفته می‌شود که دوران بارداری، دوره حساس و پرمخاطره‌ای است و مسئولیت مادر در تولد یک نوزاد سالم، مسئولیت خطیر و بسیار مهمی است. این حساسیت سبب می‌شود تا مادر مدام نگران سلامت فرزند خود باشد تا جایی که دچار افکار وسواس‌گونه می‌شود. برخی مادران از استرس زیاد مدام در حال اندازه‌گیری کالری مصرفی هستند، بیش از حد ویتامین و پروتئین مصرف می‌کنند، هر توصیه غیرعلمی را جدی می‌گیرند و همه این‌ها سبب می‌شود تا استرس و نگرانی بانوی باردار هر روز بیش از روز قبل شود. گاهی برخی بانوان حتی شب‌ها هم از شر این اضطراب رهایی ندارند و مدام کابوس می‌بینند که برای نوزادشان مشکلی پیش آمده است یا زایمان ناموفقی داشته‌اند. متاسفانه گاهی اطرافیان به افزایش میزان اضطراب بانوی باردار دامن می‌زنند و مدام راجع به سلامتی جنین با مادر گفتگو می‌کنند و مرتب از او درخواست می‌کنند تا مراقب جنین باشد. این توصیه‌های دلسوزانه و گاهی حتی خودخواهانه منجر به افزایش تنش ذهنی مادر خواهد شد.
ناآگاهی و پذیرش خرافات
برخی بانوان بیش از سایرین تحت‌تأثیر خرافات قرار می‌گیرند، باورهای غلط و عقاید عجیب و غریب گاهی سبب دچار شدن خانم حامله به بیماری اضطراب می‌شود. شوربختانه برخی از خانم‌های باردار به هر خرافات و باور غلطی تن در می‌دهند و غرق شدن در این باورهای واهی ثمره‌ای جز ایجاد حس استرس و نگرانی برای بانوی باردار نخواهد داشت.
سابقه زایمان ناموفق
اکثر بانوانی که پیشتر تجربه زایمان ناموفق، سقط جنین و مرده‌زایی را داشته‌اند، قطعاً در دوران بارداری درجاتی از استرس را تجربه می‌کنند. این که آیا ممکن است آن اتفاق ناخوشایند مجدداً رخ دهد باعث می‌شود تا خانم باردار دچار اضطراب و نگرانی شود. در چنین شرایطی برخی از خانم‌های باردار ناخواسته در انتظار یک حادثه شوم و تلخ هستند. این تفکر نارحت‌کننده سبب می‌شود تا خانم باردار آرامش خیال خود را از دست دهد و دائم نگران آینده باشد. این تفکرات ممکن است به فوبیا و ترس مرضی در این گونه بانوان منجر شود.
نگرانی از آینده فرزند
یکی از عمده‌ترین نگرانی‌های والدین به ویژه مادران، نگرانی از آینده فرزندشان است. مادران مضطرب در تفکرات خود آینده فرزندشان را ترسیم می‌کنند و مدام فرزند خود را در حال تقلا و تلاش برای حل چالش‌های زندگی متصور می‌شوند. این که آینده فرزند چه خواهد شد و چگونه در آینده زندگی خواهد کرد مدام ذهن مادر را به خود مشغول می‌سازد. این موضوع وقتی شدت پیدا می‌کند که خانواده از شرایط مالی مطلوبی نیز برخوردار نباشد و نگرانی از تأمین مخارج فرزند موجب ایجاد اضطراب و تنش در مادر خواهد شد. اگر مادر در یک محیط ناامن مانند شرایط جنگ، وقوع بلایایی طبیعی و یا شیوع بیماری خاصی، باردار شده باشد این استرس چندین برابر خواهد شد. ممکن است مادر تصور کند که در آینده چنین اتفاقاتی زندگی فرزندش را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. گاهی نیز ممکن است این فکر بانوی باردار را دچار استرس کند که اگر در این حادثه من و پدر فرزندم کشته شویم آینده فرزندمان چه خواهد شد.
ترس از این که والدین خوبی نباشند
یکی دیگر از عوامل ایجاد استرس و اضطراب در بین بانوان باردار ناشی از این تفکر است که اگر ما (مادر و پدر) والدین خوبی برای فرزندمان نباشیم، آینده فرزندمان خراب خواهد شد و ما مقصر هستیم. این گونه تفکرات در بین والدین جوان و زوج‌هایی که تازه ازدواج کرده‌اند بیش از سایرین دیده می‌شود.
عدم پذیرش فرزند از سوی خانواده
در مواردی که بارداری ناخواسته است و برای تولد فرزند برنامه‌ریزی نشده است، ممکن است تولد نوزاد برای اطرافیان ناخوشایند باشد. این موضوع به خصوص در مورد پدر خانواده بسیار حائز اهمیت است. عدم پذیرش فرزند از سوی پدر و از سوی سایر خویشاوندان نزدیک باعث ایجاد اضطراب و نگرانی در مادر خواهد شد. ذهن مادر باردار درگیر این مسئله خواهد شد که در صورتی که نوزاد متولد شود و همچنان بین اعضای خانواده جایگاهی نداشته باشد شرایط چه خواهد شد. ضمن این که در چنین شرایطی خانواده و به خصوص همسر از پشتیبانی روحی و فیزیکی خانم حامله سرباز می‌زنند که همین امر اضطراب بانوی باردار را بیشتر خواهد کرد. در مواردی نیز مادر دچار استرس می‌شود که مبادا فرزندش چهره جذابی نداشته باشد و یا دچار نقص عضو باشد و از این‌رو همسر و سایر اطرافیان او را نپذیرند.
ترس‌ها و فوبیاهای رایج دوران بارداری
ترس‌های مرضی که از آن‌ها به عنوان فوبیا یاد می‌شود نیز منشا ایجاد احساس اضطراب و نگرانی در بانوان باردار هستند. ترس از زایمان طبیعی، استرس پس از صانحه، جمع‌هراسی، ترس از برقراری رابطه جنسی، ترس از آل و شیاطین، سوزن‌هراسی و برزن‌هراسی از جمله فوبیاهای رایج دوران بارداری هستند که هرکدام به نحوی می‌تواند زمینه‌ساز بروز احساس نگرانی و اضطراب در بانوان باردار شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این گونه ترس‌ها مقاله «ترس‌های بارداری و این که چرا نباید از آن‌ها بترسید؟» را مطالعه بفرمایید. در بین این ترس‌ها ترس از زایمان طبیعی که از آن به عنوان نوکو فوبیا نیز یاد می‌شود در بین بانوان بسیار رایج است و گاه در ماه‌های آخر بارداری استرس زیاد از زایمان زندگی مادر را مختل می‌کند.
تأثیر بارداری بر روابط بین زن و شوهر
بارداری و تغییرات شدید جسمی، تغییرات شدید هورمونی، نوسانات خلقی و ترس از آسیب رسیدن به جنین، باورهای غلط مانند تفکر حرام بودن رابطه جنسی به هنگام بارداری سبب می‌شود تا برخی بانوان از برقراری رابطه زناشویی و همبستری با همسر خود سرباز زنند و همین امر موجب ناراحتی شوهر شود. در چنین شرایطی ممکن است شوهر از ابراز علاقه به همسر خود کوتاهی کند و یا او را مورد بی‌مهری قرار دهد چنین رفتارهایی استرس بانوی باردار را افزایش می‌دهد.
درست است که مادران عاشقانه فرزند خود را دوست دارند اما گاهی برخی بانوان تصور می‌کنند تولد نوزاد موجب می‌شود تا علاقه و مهر همسرشان نسبت به او کاهش یابد و این حس حسادت علاوه بر ایجاد حس اضطراب ممکن است سبب شود تا مادر به جنین خود آسیب بزند به عنوان مثال مواد خوراکی مضری را مصرف کند تا روی زیبایی چهره نوزاد خود تأثیر بگذارد.
ناتوانی جسمی و ضعف عمومی
شرایط هر بانوی بارداری در زمان بارداری با دیگران متفاوت است. بعضی از خانم‌های حامله انرژی کافی برای پرداختن به امور منزل و رسیدگی به فرزندان دیگر خود را دارند. برخی از خانم‌های باردار حتی حرفه و شغل خود را نیز ترک نمی‌کنند و در دوران بارداری نیز کار و حرفه خود را دنبال می‌کنند اما همه بانوان این توانایی را ندارند. شرایط جسمی، سوابق سلامتی، سن، سبک زندگی، سلامت روحی و بسیاری از عوامل دیگر در این زمینه دخیل هستند. در عین حال که برخی بانوان بانشاط و بسیار قوی همچنان فعالیت‌های روزانه خود را انجام می‌دهند، برخی از بانوان دچار ضعف عمومی بدن می‌شوند، بی‌حال و بی‌رمق می‌شوند و از انجام کارهای شخصی خود نیز عاجز هستند. این مسئله ممکن است نگرانی‌هایی را برای چنین بانوانی در پی داشته باشد. نگرانی از شرایط سایر افراد خانواده و مورد قضاوت قرار گرفتن بر استرس چنین افرادی خواهد افزود. ضمن این که برخی بانوان ممکن است شغل خود را از دست بدهند و آینده شغلی و حرفه‌ای آن‌ها تحت‌تأثیر واقع شود. گاهی بانوی باردار تأمین کننده معیشت خانواده است و بخشی از بار اقتصادی خانواده بر دوش اوست، لذا از دست دادن شغل ضربه روحی بزرگی برای این گونه افراد است و می‌تواند اضطراب و نگرانی این افراد را چند برابر کند.
بدن بانوی باردار بیش از پیش نیازمند دریافت ویتامین، پروتئین و املاح معدنی است چرا که جنین نیز برای رشد و نمو خود از ذخیره بدن مادر استفاده می‌کند. گاهی کمبود ریزمغذی‌ها و انواع ویتامین‌ها می‌تواند سبب ایجاد احساس اضطراب در بانوان باردار شود.
ابتلا به بیماری‌های مختلف
وقتی سلامتی مادر تأمین نباشد، علاوه بر این که ممکن است مادر دچار اضطراب شود ممکن است که بیماری به جنینش منتقل شود. گاهی نیز استرس و اضطراب از عوارض بیماری‌های مختلف است که ممکن است مادر در دوران بارداری به آن مبتلا شود و یا از قبل سابقه ابتلا به بیماری را داشته است. بیماری‌هایی که با اختلالات هورمونی در ارتباط هستند، یکی از عوارض شایع بیماری، اضطراب و استرس است. برخی بیماری‌های روحی مادر نیز منجر به ایجاد احساس اضطراب خواهد شد. علاوه بر آن عوارض مصرف برخی داروها باعث بالا بردن سطح اضطراب و نگرانی بانوان باردار خواهد شد.
توصیه‌های کلی برای کنترل اضطراب در دوران حاملگی
شاید بتوان گفت، اجتناب از استرس و اضطراب در زندگی امکان‌پذیر نیست. هر فردی در زندگی مکانیزه و ماشینی امروز روازنه سطحی از اضطراب را تجربه می‌کند قطعاً چنین شرایطی در دوران حساس بارداری حادتر و وخیم‌تر است. اما به کارگیری برخی تکنیک‌ها می‌تواند به کاهش میزان اضطراب و کنترل شرایط استرس‌زا کمک کند. در ادامه برخی از این نکات را ارائه می‌کنیم. تیم پینو بیبی امیدوار است که شما بانوان باردار محترم با به کاربستن این شیوه‌ها بتوانید استرس دوران بارداری خود را مدیریت نمایید.
همانطور که گفتیم یکی از علل بروز استرس وجود بیماری‌ها و کمبود مواد مغذی در بدن است. اگر برای بارداری برنامه‌ریزی می‌کنید پیش از هر اقدامی به دنبال تأمین سلامتی و بالا بردن قوای جسمی خود باشید. اگر بیماری خاصی دارید که تا کنون درمان آن را به تعویق انداختید، به دنبال درمان بیماری باشید. در دوران قبل از باردرای و در دوران حاملگی با انجام تست‌های آزمایشگاهی می‌توانید از کمبود ویتامین‌ها و املاح بدنی مطلع شوید و با کمک یک پزشک متخصص این کمبودها را در زمان مقتضی جبران کنید. داشتن یک رژیم غذایی سالم، متنوع و متناسب می‌تواند بسیاری از این کمبودها را جبران کند، همچنین می‌تواند باعث حفظ تناسب اندام شما شود. در نتیجه استرس ناشی از اضافه وزن و نداشتن تناسب اندام شما را آزار نخواهد داد.
برای حفظ تناسب اندام و بهبود خلق و خو ورزش کردن نیز می‌تواند روش موثری باشد. اگر پزشک شما را از انجام ورزش منع نکرده است، ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، یوگا و شنا می‌تواند به شما در کنترل و مدیریت استرس کمک کند. داشتن فعالیت بدنی و ورزش در دوران بارداری اثرات مطلوب زیادی دارد که به شما توصیه می‌کنیم هرگز از ورزش کردن در این دوران غافل نشوید.
برنامه خواب خود را تنظیم کنید تا خواب کافی داشته باشید. برای افزایش کیفیت خواب از شیوه‌های مختلف مانند دوش گرفتن قبل از خواب، مهیا کردن محیط مانند تاریک کردن اتاق و تنظیم دما، پوشیدن لباس مناسب، تخلیه مثانه قبل از خواب و استفاده از بالش بارداری می‌تواند به شما در بالا بردن کیفیت خواب موثر باشد.
در صورتی که برای مدیریت و کنترل سلامتی خود دچار چالش شده‌اید بهتر است با یک پزشک متخصص مشورت کنید. اگر در مورد سالم و مناسب بودن رژیم غذایی خود دچار تردید هستید با یک متخصص تغذیه گفتگو کنید و برنامه غذایی متناسب با شرایط بدنی و سوابق سلامتی خود را از او دریافت کنید. پزشک متخصص می‌تواند با بررسی نتیجه آزمایش خون، مکمل‌های غذایی مورد نیاز را برای شما تجویز کند.
به شرایط روحی و روانی خود اهمیت بدهید و اگر احساس می‌کنید که خودتان به تنهایی از پس مدیریت این شرایط برنمی‌آیید ابتدا از نزدیکان و دوستان خود کمک بگیرید اگر باز هم احساس کردید که مشکلات همچنان به قوت خود باقی هستند به یک روانشناس مراجعه کنید تا در کنترل استرس و اضطراب به شما یاری برساند.
علاوه بر این که بانوی باردار خودش باید در جهت بهبود شرایط روحی‌اش تلاش کند. لازم است تا اطرافیان نیز در این مسیر مخاطره‌آمیز به بانوی بارداری کمک کنند. وجود باورهای غلط و خرافات، دخالت اطرافیان در مسائل خصوصی زناشویی می‌تواند علتی برای افزایش تنش و فشار روحی بر مادر باردار باشد. لازم است تا در این زمینه فرهنگ‌سازی شود نباید فراموش کرد که بر طبق یافته‌ها و پژوهش‌‌های علمی مادر تنها فرد مسئول در مورد سلامت جنین نیست و برخی از صفات از پدر به فرزند منتقل می‌شود و این نهایت بی‌انصافی است که هر گونه صفت خوب و شایسته نوزاد را به پدر و هرگونه نقص و مشکل را به ژن‌های مادر نسبت داد. در خصوص اطلاعات بیشتر در این زمینه مقاله «چه خصوصیاتی از والدین به کودک به ارث می‌رسد» را مطالعه بفرمایید.