علت و راه درمان تغییرات خلق‌وخو در دوران بارداری
بانوان در دوران بارداری احساسات مختلفی را تجربه می‌کنند. شادی، غم؛ افسردگی، شیدایی، ترس و نگرانی و حتی ناامیدی از احساسات و عواطفی هستند که بانوان باردار در دروان حساس حاملگی تجربه می‌کنند. گاهی فاصله بین دو حس متضاد کمتر از چند دقیقه است و در حالی که در دقایقی قبل بانوی باردار در حال شیون و گریه است در دقایقی دیگر با سرخوشی می‌رقصد و می‌خندد. این دمدمی مزاج بودن را نوسانات خلقی دوران بارداری می‌گویند. با به کار بستن راهکارهای ذکر شده در این مقاله نوسانات خلقی دوران بارداری را کنترل کنید و این دوران را به شیرین‌ترین و خاطره‌انگیزترین لحظات زندگی‌تان بدل کنید.
نوسانات خلقی بارداری! نکاتی برای مقابله با آن
هیجانات دوران بارداری ممکن است به صورت‌های مختلفی بروز پیدا کند این هیجانات ناشی از تغییرات شدید هورمونی در بانوان باردار است. ممکن است یک بانوی باردار در حالی که دقایقی قبل سرزنده و شاد در حال فعالیت کردن بوده دقایقی بعد گوشه‌ای از اتاق کز کند و بعد از مدتی گریه کند. این حالات در دوران بارداری بسیار طبیعی است و متاسفانه قابل پیش‌بینی هم نیست. ممکن است به عنوان یک بانوی باردار ناگهان احساس تنهایی کنید و بی‌دلیل از همسر و اطرافیان خود برنجید. گاهی ممکن است بی‌دلیل عصبی و تندخو شوید و روی رفتار خود کنترل نداشته باشید. به این گونه رفتارها و تغییرات شدید حالات روحی، نوسانات خلقی گفته می‌شود. همانطور که گفته شد نوسانات خلقی به دلیل تغییر در سطح ترشح هورمون‌هاست. در دوران بارداری سطح ترشح استروژن و پروژسترون در بدن خانم‌ها افزایش پیدا می‌کند. البته شاید بهتر باشد بگوییم یکی از مهم‌ترین دلایل بروز نوسانات خلقی در خانم‌های حامله تغییرات میزان ترشح هورمون‌ها می‌باشد چون موارد دیگری نیز در بروز تغییر روحیات بانوان باردار موثر هستند. از این تغییرات به طور کلی به عنوان تغییرات فیزیولوژیک نام برده می‌شود. باردار شدن و در پی آن مادر شدن نگرانی‌های زیادی را در ذهن بانوان ایجاد می‌کند و ذهن یک خانم حامله پر از سوالاتی است که فکر کردن به آن‌ها اضطراب و نگرانی او را دو چندان می‌کند. سوالاتی از قبیل این که:
- آیا من و همسرم والدین خوبی برای فرزندمان خواهیم بود؟
- اگر فرزند من با نقص عضو و معلولیت به دنیا آمد چه باید بکنم؟
- آیا بدنیا آمدن فرزند باعث می‌شود روابط زناشویی ما کمرنگ شود؟
- آیا می‌توانیم از عهده هزینه‌های فرزندمان برآییم؟
- آیا زایمان راحتی خواهم داشت یا درد شدید را تجربه می‌کنم؟
- آیا بعد از زایمان تناسب اندام خود را بدست می‌آورم؟
و سوالاتی از این دست که ممکن است در یک لحظه از ذهن خانم حامله عبور کند و ذهن او را مشوش سازد. اصولاً بانوان باردار با اطلاع از بارداری‌شان علاوه بر حس شادی و هیجان معمولاً نوعی حس ترس و نگرانی را نیز تجربه می‌کنند.
معمولاً نوسانات خلقی در سه ماهه اول بارداری زیاد است و در سه ماهه دوم قابل کنترل‌تر می‌شود. در سه ماهه سوم با نزدیک شدن به زمان زایمان احساس رضایتمندی و سرخوشی بانوان بیشتر می‌شود و گاهی از شدت شوق نمی‌توانند درست بخوابند و استراحت کنند. برای برخی دیگر از بانوان سه ماهه آخر بارداری دوران محنت‌باری است؛ این بانوان به دلیل ترس از زایمان مکن است دچار ترس‌های مرضی و استرس‌های شدید شوند. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که تغییرات و نوسانات خلقی بانوان باردار کاملاً طبیعی است.
تأثیر تغییرات هورمونی بر نوسانات خلقی بانوان طی ماه‌های مختلف باردای
میزان و شدت تغییرات هورمونی در ماه‌های مختلف بارداری با هم متفاوت است. نکته دیگر این که این تغییر و نوسان روحی ممکن از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. احساس تحریک‌پذیری، افسردگی و حتی خشم در طول بارداری درست همانند همان احساسی است که بانوان قبل از دوره‌های قاعدگی تجربه می‌کنند. برخی بانوان ممکن است در ماه‌های اول بارداری استرس زیادی داشته باشند برخی دیگر ممکن است در ماه‌های آخر بارداری مضطرب شود. بعضی بانوان در ماه‌های اول پرخاشگر و تحریک‌پذیر می‌شوند و برخی دیگر در ماه‌های پایانی بارداری عصبی و تندخو می‌شوند. در ادامه نوسانات خلقی را بر اساس ماه‌های مختلف بارداری با هم مقایسه می‌کنیم:
نوسانات خلقی سه ماهه اول بارداری
در سه ماهه اول بارداری تغییرات هورمونی بسیار سریع اتفاق می‌افتد. سطح ترشح هورمون استروژن و پروژسترون خیلی زود بالا می‌رود و همین موضوع باعث می‌شود تا در سه ماهه اول بارداری نوسانات خلقی شدیدتر باشد. سطح ترشح هورمون استروژن در ۱۲ هفته اول بارداری صد برابر افزایش می‌یابد. استروژن باعث افزایش ترشح یک انتقال‌دهنده عصبی به نام سرتونین می‌شود. آزاد شدن سرتونین می‌تواند بر احساس شادی و خرسندی فرد تأثیر بگذارد. از طرفی عدم تعادل در ترشح این انتقال‌دهنده عصبی منجر به بروز نوسانات خلقی می‌شود.
افزایش سطح ترشح استروژن سبب بروز نوسانات خلقی، ایجاد حس اضطراب و افزایش تحریک‌پذیری بانوی باردار می‌شود. استروژن رابطه مستقیمی با انرژی به خصوص انرژی عصبی دارد اما از طرفی ترشح هورمون پروژسترون نیز افزایش یافته که ترشح این هورمون درست نقطه مقابل استروژن است و آرامش را به همراه دارد. افزایش بیش از حد ترشح پروژسترون منجر به حالت خمودگی و افسردگی در بانوان می‌شود. بدین ترتیب در دقایقی از روزهای و هفته‌های اولیه بارداری، یک خانم حامله شاد و پرانژی است و دقایقی بعد افسرده و خسته است. پروژسترون باعث جلوگیری از انقباضات زودرس رحم می‌شود اما این تأثیر فقط روی ماهیچه‌های رحم نیست بلکه بر ماهیچه‌های روده نیز اثر می‌کند و باعث کندی حرکات روده و یبوست در زنان باردار می‌شود. یبوست و عدم تخلیه معده خود باعث عصبانیت و تحریک‌پذیری بانوان باردار می‌شود. در ماه‌های اول بارداری استفراغ و حالت تهوع نیز بروز می‌کند. حالت تهوع باعث رنجش و ناراحتی در زن حامله می‌شود و گاهی حتی استشمام بوی برخی خوراکی‌ها یا مواد، زن باردار را دچار استرس و اضطراب خواهد کرد.
نوسانات خلقی سه ماهه دوم بارداری
در سه ماهه دوم اوضاع کمی بهتر است گرچه هورمون‌ها همچنان در حال تغییر هستند اما شدت آن‌ها به اندازه سه ماهه اول نیست. در این دوران بانوان باردار حس بهتری دارند و کمتر احساس خستگی می‌کنند. تهوع صبحگاهی کمتر شده و انرژی بیشتری برای فعالیت‌های روزانه دارند. تحریک‌پذیری بانوان در سه ماه دوم کمتر می‌شود. اما در سه ماهه دوم نیز هنوز نوسانات خلقی باردرای وجود دارد. به علت تغییرات شکل بدن مانند بزرگ شدن شکم، تورم صورت و دست و پاها ممکن است بانوان باردار دچار استرس شوند. حضور در اجتماع برای برخی بانوان با ترس همراه می‌شود. در ضمن انجام آزمایشات مهم بارداری مانند آزمایش آمینوسنتز در این سه ماهه باعث دل‌نگرانی‌های شدیدی برای بانوان باردار خواهد بود. نگرانی در مورد جواب آزمایشات و اطمینان از سلامت جنین باعث می‌شود بانوی باردار ترس و اضطراب زیادی را تجربه کند که بر حالات روحی او تأثیر زیادی خواهد گذاشت. برخی بانوان در این دوره علاقه زیادی به همبستری و داشتن رابطه با همسر خود دارند که این ممکن است به علت افزایش جریان خون در قسمت پایین تنه و همچنین کمرنگ شدن تاثیر تغییر ترشحات هورمونی نسبت به سه ماهه اول باشد.
نوسانات خلقی سه‌ماهه سوم بارداری
با ورود به سه‌ماهه سوم نوسانات روحی نسبت به سه‌ماهه دوم افزایش می‌یابد. ترس از زایمان، ترس از مسئولیت مادر شدن، بی‌خوابی‌های شبانه، خستگی و نگرانی منجر به بروز واکنش‌های تند عصبی در برخی بانوان می‌شود. برخی بانوان بسیار زودرنج و حساس می‌شوند و با کوچک‌ترین گفتگو و بحث از کوره درمی‌روند و یا گریه می‌کنند. در سه‌ماهه سوم با این که وضعیت بدنی مادر از همیشه بغرنج‌تر است اما برخی بانوان تمایل شدیدی در ساما‌ن‌دهی به امور خانه دارند. بسیاری از بانوان سعی می‌کنند تا اتاق نوزاد را آماده کنند. لباس‌های نوزاد را با دقت در کمد می‌چینند و مرتب اتاق نوزاد را گردگیری می‌کنند. بخشی از این رفتار طبیعی است و مربوط به اشتیاق مادر برای تولد فرزند است اما در برخی موارد این فعالیت‌ها از حالت نرمال خارج شده و نوعی حالت وسواس‌گونه را به خود می‌گیرد تا جایی که مادر تمام توان خود را صرف امور منزل و نظم‌دهی به اتاق نوزاد می‌کند. این‌گونه فعالیت‌ها در واقع واکنش اضطرابی بانوی باردار است و در چنین شرایط خستگی و استرس دست به دست هم می‌دهند و بانوی باردار را بیش از پیش تحریک‌پذیر و حساس می‌کنند.
راه درمان و کنار آمدن با نوسانات خلقی دوران بارداری
مهم‌ترین نکته این است که بدانید شما تنها کسی نیستید که این مشکل را دارید و بیشتر بانوان در دوران بارداری دچار نوسانات خلقی می‌شوند. فراموش نکنید که تنها عامل بروز اختلالات اضطرابی و استرس مربوط به تغییرات هورمونی نیست. نگرانی از وضعیت اقتصادی، ترس از دست دادن شغل، بارداری ناخواسته، ناملایمتی و سرزنش همسر، شرم و خجالت‌زدگی، نگرانی از وضعیت سایر فرزندان و بسیاری از عوامل دیگر می‌تواند منجر به نگرانی، ایجاد هراس و اضطراب در بانوان باردار شود که ممکن است با احساس ترس، خشم و ناامیدی همراه باشد. فراموش نکنید که نوسانات روحی اجتناب‌ناپذیر و غیرقابل پیش‌بینی هستند. اما برای غلبه بر این نوسانات خلقی و بهبود شرایط روحی چه باید کرد؟
مراقب سلامتی خود باشید
اولین و مهم‌ترین کاری که باید انجام دهید این است که به سلامتی خود بیشتر اهمیت بدهید. اگر دچار مشکل جسمی هستید و به خاطر آن احساس درد و ناراحتی می‌کنید با یک پزشک متخصص مشورت کنید و هر چه سریع‌تر مشکل را برطرف کند. درد می‌تواند شما را تحریک‌پذیرتر و حساس‌تر کند. قطعاً برخی دردهای دوران بارداری طبیعی هستند اما اگر دردی دارید که ربطی به مسئله بارداری ندارد لازم است زودتر آن را درمان کنید.
غذای سالم بخورید
تغذیه درست و کافی، باعث می‌شود مواد مغذی، املاح و ویتامین‌های مورد نیاز بدن‌تان را دریافت کنید. گاهی کمبود یک ماده معدنی یا ویتامین می‌تواند بر سلامت روان شما تاثیر چشم‌گیری داشته باشد. تغذیه مناسب انرژی بدن شما را فراهم می‌کند و از ایجاد حس خمودگی و بی‌حالی جلوگیری می‌کند.
ورزش کنید
داشتن فعالیت بدنی باعث می‌شود جسم شما تقویت شود. انجام برخی حرکات کششی دردهای عضلانی شما را کم می‌کند. ورزش ترشح هورمون شادی را در بدن شما افزایش می‌دهد. اعتماد به نفس شما را بالا می‌برد و در کاهش استرس شما بسیار موثر است.
خواب کافی داشته باشید
خواب می‌تواند بسیاری از آلام و تاثرات روحی شما را کاهش دهد. بانوان بارداری که در دوران حاملگی کم‌خواب می‌شوند بیش از دیگر بانوان باردار تحریک‌پذیر و عصبی هستند. خواب انرژی از دست رفته بدن‌تان را به شما بازمی‌گرداند و سبب می‌شود تا ترشح هورمون‌ها متعادل‌تر شوند.
با همسرتان صحبت کنید
یکی از بهترین افرادی که می‌توانید نگرانی‌های شما را کم کند، همسرتان است. با او درباره آنچه ذهن‌تان را مشغول کرده است صحبت کنید. به او اطمینان دهید که آمدن فرزند ذره‌ای از عشق شما را کم نمی‌کند بلکه رشد و بلوغ فرزند نشانه رشد و بلوغ ثمره عشق شماست. با او درباره شیوه‌های تربیتی که در ذهن دارید گفتگو کنید لزومی ندارد وارد جزئیات شوید اما اگر این کار ذهن‌تان را آرام می‌کند ساعتی را به این کار اختصاص دهید. اگر روابط زناشویی و رابطه جنسی شما کمرنگ شده است به او بگویید که همچنان دوستش دارید و هر زمان که از لحاظ بدنی شرایط مطلوبی داشته باشید، با او رابطه جنسی خواهید داشت. برای او توضیح دهید که بیشتر از قبل به کمک او برای مدیریت کارهای منزل نیاز دارید.
خجالت نکشید
اگر گاهی از کوره درمی‌روید، فریاد می‌کشید یا گریه می‌کنید کاملاً طبیعی است دلیلی برای شرمگین شدن وجود ندارد. این که شکم شما بزرگ شده است یا صورت‌تان جوش زده است نباید دلیلی برای خجل شدن شما باشد. مرتب به خودتان یادآوری کنید که یک روند طبیعی است و شما در حال گذران یکی از سخت‌ترین اما شیرین‌ترین دوران زندگی‌تان هستید.
با اطرافیان خود مشورت کنید
اگر دمدی مزاج و افسرده شدهاید با دوستان و خویشاوندان خود وقت بیشتری صرف کنید. هر کس که به شما انرژی مثبتی می‌دهد و بر خلقیات شما اثر مثبتی دارد را در لیست مشاوره قرار دهید. با دیگران راجع به روحیات و نگرانی‌های‌تان صحبت کنید گاهی با به زبان آوردن مشکلات بار بزرگی از دوش شما برداشته می‌شود. از تجربیات مادرهای اطراف‌تان استفاده کنید.
از خانواده و دوستان کمک بگیرید
اگر برای انجام امور منزل یا فعالیت شغلی خود دچار چالش شدهاید از دوستان و افراد خانواده کمک بگیرید. لزومی ندارد همه کارها را خودتان انجام دهید. برخی مسئولیت‌ها را برای مدتی به دیگران واگذار کنید. از همکاران‌تان درخواست کنید تا در دوران بارداری در انجام فعالیت‌های حرفه‌ای به شما کمک کنند. بانوان باردار ممکن است زود خسته شوند و انرژی خود را از دست بدهند. کمبود انرژی و خستگی موجب افزایش عوارض ناراحتی‌های روحی شما شود.
به شادی خودتان کمک کنید
سعی کنید تا با انجام فعالیت‌های متنوع خود را شاد کنید. برای خودتان چند لباس بارداری رنگارنگ بخرید و در خانه از خودتان عکاسی کنید. خرید برای نوزاد می‌تواند یک تفریح و سرگرمی باشد آن را به یک کار طاقات‌فرسا بدل نکنید لازم نیست در یکی دو نوبت تمامی وسایل مورد نیاز نوزاد را خریداری کنید. این کار به یک تفریح هفتگی بدل کنید. موسیقی گوش کنید و سعی کنید خودتان را شاد نگه دارید. اگر خواندن مقالات مختلف در مورد بارداری نگران‌تان می‌کند، خواندن این مطالب را ترک کنید.
با فرزندان‌تان گفتگو کنید
طی یک جلسه خانوادگی آرام و مفرح در مورد دوران بارداری برای فرزندان خود توضیح دهید. به آن‌ها بگویید ممکن است گاهی دچار عصبانیت شوید، گریه کنید یا بی‌حوصله باشید اما این حالات روحی تقصیر آن‌ها نیست و شما همچنان آن‌ها را دوست دارید. مراقب باشید که این تغییرات روحی را به جنین نسبت ندهید چرا که ممکن است فرزندان شما از جنین متنفر شوند.
برای غلبه بر ترس‌های خود به دنبال راه‌حل باشید
گاهی ترس‌ها و نگرانی‌ها دوران حاملگی ناشی از عدم آگاهی است. گاهی باورهای غلط و خرافات ممکن است بی‌دلیل شما را هراسان کنند، پس سطح دانایی و آگاهی خود را بالا ببرید و به خرافات و باورهای غلط اهمیت ندهید. برای بالا بردن سطح آگاهی خود می‌توانید در کلاس‌های آمادگی بارداری شرکت کنید. حضور در چنین محفل‌هایی شما را با دیگر بانوان باردار آشنا می‌کند و مصاحبت با آن‌ها می‌تواند بسیاری از ذهنیت‌های غلط شما را از بین ببرد. گاهی نیز داشتن آگاهی زیاد و مدام پرسه زدن در شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌ها ممکن است سطح نگرانی شما را افزایش دهد. درباره ترس‌های خود با یک فرد معتمد و آگاه صحبت کنید و از او راهنمایی بگیرید. اگر از مراجعه به پزشک واهمه دارید از یک دوست صمیمی یا همسرتان درخواست کنید که با شما همراه شود.
با یک روانشناس مشورت کنید
اگر تغییرات خلقی شما زیاد است و مرتب اطرافیان به شما می‌گویند که دمدمی مزاج شدهاید و کنترلی روی رفتار خود ندارید لازم است تا با یک روانشناس مشاوره کنید. روانشناسان با صحبت کردن با شما دلایل نوسانات خلقی شما را کشف خواهند کرد و به شما کمک می‌کنند تا نوسانات خلقی دوران بارداری را مدیریت کنید.