اوفورکتومی یک روش جراحی است برای برداشتن یک یا هر دو تخمدان است. شایع‌ترین دلیل انجام اوفورکتومی کیست تخمدان است. همچنین اوفورکتومی برای درمان مشکلاتی مانند پیچ‌خوردگی تخمدان و از بین بردن خطر ابتلا به سرطان تخمدان انجام می‌شود. این روش را می‌توان از طریق روش لاپاراسکوپی، روش واژینال یا لاپاراتومی انجام داد. برداشتن هر دو تخمدان باعث می‌شود که یائسگی بلافاصله شروع شود. با پینو بیبی همراه باشید تا در خصوص اوفورکتومی و جراحی تخمدان بیشتر بدانید.
اوفورکتومی چیست؟
اوفورکتومی Oophorectomy جراحی برای برداشتن یک یا هر دو تخمدان است. تخمدان‌ها غدد تولیدمثلی در زنان و دختران هستند که هورمون‌هایی را برای کنترل چرخه قاعدگی (سیکل ماهانه) و ارتقای سلامت استخوان و قلب می‌سازند. تخمدان‌ها همچنین حاوی تخمک‌هایی هستند که می‌توانند منجر به بارداری شوند و به رشد آنها کمک می‌کنند. افرادی که در بدو تولد به آنها زن اختصاص داده شده است، دو تخمدان دارند که شبیه بادام هستند و هر کدام در یک طرف حفره لگن و در نزدیکی دهانه لوله فالوپ قرار دارند. عمل اوفورکتومی (تخمدان‌برداری) معمولاً برای درمان یک بیماری یا کاهش خطر ابتلا به سرطان‌های خاص انجام می‌شود. اواریکتومی برداشتن یک یا هر دو تخمدان با جراحی است. معمولاً برای درمان کیست تخمدان، سرطان تخمدان یا سایر مشکلات مربوط به تخمدان انجام می‌شود. اواریکتومی نام دیگر این روش اوفورکتومی است.
انواع مختلف اوفورکتومی چیست؟
چندین نوع مختلف اوفورکتومی وجود دارد. جراح یکی از این موارد را بر اساس سابقه پزشکی فرد و علائم توصیه می‌کند:
- اوفورکتومی یک طرفه: برداشتن یک تخمدان (یک طرف)
- اوفورکتومی دوطرفه: برداشتن هر دو تخمدان (هر دو طرف)
- سالپنگو اوفورکتومی: برداشتن یک تخمدان و یک لوله فالوپ (لوله فالوپ ارگانی است که تخمک‌ها را از تخمدان به رحم منتقل می‌کند).
- سالپنگو اوفورکتومی دو طرفه: برداشتن هر دو لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها.
- هیسترکتومی با سالپنگو اوفورکتومی: برداشتن رحم (هیسترکتومی) همزمان با برداشتن یک لوله فالوپ و یک تخمدان.
- هیسترکتومی کامل با سالپنگو اوفورکتومی دو طرفه: برداشتن رحم، دهانه رحم، هر دو لوله فالوپ و هر دو تخمدان به طور همزمان.
یک متخصص زنان و زایمان (Ob/Gyn) به طور معمول اوفورکتومی را انجام می‌دهد. فرد بیهوشی عمومی دریافت خواهد کرد، بنابراین در هنگام جراحی بیمار در خواب مصنوعی هست. در موارد کمتر رایج، جراحی تحت بی‌حسی موضعی یا منطقه‌ای انجام می‌شود، به این معنی که نواحی خاصی از بدن بی‌حس هستند و فرد هوشیار هست.
چرا اوفورکتومی انجام می‌شود؟
جراح ممکن است یک یا هر دو تخمدان فرد را به چند دلیل از بین ببرد، از جمله:
- آندومتریوز: زمانی که سلول‌های داخل رحم حرکت کرده و در سایر قسمت‌های بدن فرد رشد می‌کنند.
- توده‌های خوش خیم (غیر سرطانی) تخمدان که به عنوان کیست شناخته می‌شوند.
- جراحی پیشگیرانه برای افرادی که در معرض خطر بالاتر سرطان پستان و تخمدان هستند.
- جهش‌های ژن BRCA، که تغییراتی در ژن‌های فرد هستند که می‌توانند منجر به سرطان سینه یا تخمدان شوند.
- سرطان تخمدان
- پیچ خوردگی تخمدان: این زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان در اطراف منبع خون خود بپیچد و باعث درد شدید شود.
- عفونت تخمدان یا ناحیه اطراف آن که به عنوان بیماری التهابی لگن (PID) یا آبسه لوله تخمدان (TOA) نیز شناخته می‌شود. آبسه لوله تخمدان یک پاکت پر از چرک شامل یک لوله فالوپ و یک تخمدان می‌باشد.
اگر هر دو تخمدان و لوله‌های فالوپ برداشته شوند، افراد نمی‌توانند به طور طبیعی باردار شوند. اگر رحم بیمار حفظ شود، می‌تواند با استفاده از فناوری‌هایی مانند IVF (لقاح آزمایشگاهی) باردار شود. اگر بیمار میل شدید به بچه داشتن دارد، این‌ها فاکتورهای مهمی هستند که باید در نظر گرفت. ممکن است راه‌هایی وجود داشته باشد که فرد بتواند قبل از انجام عمل تخمدان‌برداری، باروری خود را حفظ کند. به عنوان مثال، برخی از افراد می‌توانند تخمک‌های خود را منجمد کنند (روش انجماد تخمک). پزشک ممکن است به بیمار توصیه کند که گزینه‌های خود را با یک متخصص باروری در میان بگذارد.
جزئیات رویه تخمدان‌برداری
سه نمونه از انواع جراحی اوفورکتومی (روشی برای برداشتن یک یا هر دو تخمدان) وجود دارد. اوفورکتومی جراحی برای برداشتن یک یا هر دو تخمدان است. گاهی اوقات شامل برداشتن لوله‌های فالوپ (سالپنگکتومی)، رحم (هیسترکتومی) و دهانه رحم نیز می‌شود.
چگونه باید برای اوفورکتومی آماده شد؟
جراح این روش را با فرد بررسی می‌کند و هر اقدامی را برای مراقبت‌های قبل و بعد از عمل انجام می‌دهد و دستورالعمل‌های لازم را در اختیار بیمار قرار می‌دهد. پزشک باید مطمئن شود که بیمار خطرات جراحی، زمان بهبودی مورد انتظار و نحوه انجام عمل را درک کرده است. قبل از برنامه‌ریزی جراحی، جراح ممکن است از فرد بخواهد که آزمایشات زیر را انجام دهد:
- معاینه بدنی یا فیزیکی
- آزمایشات خون
- آزمایشات ادرار
- سونوگرافی
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
آمادگی قبل از تخمدان‌برداری
جهت آماده شدن برای اوفورکتومی، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد:
- ساعت معینی قبل از عمل از خوردن خودداری کند و مایعات را محدود کند.
- مصرف برخی داروها را متوقف کند.
- جهت کمک به جراحان برای برنامه‌ریزی برای این روش، آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی و آزمایش خون را انجام دهد
- برای ناباروری برنامه‌ریزی کند.
اگر فرد می‌خواهد بچه‌دار شود، باید در مورد گزینه‌های خود با پزشک صحبت کند. بسته به شرایط خاص ممکن است راه‌هایی برای حفظ توانایی برای باردار شدن وجود داشته باشد. بهتر است به یک متخصص باروری مراجعه کرد تا بتواند گزینه‌های مورد نظر را با او بررسی کند.
جراحی اوفورکتومی چگونه انجام می‌شود؟
روش‌های مختلفی وجود دارد که جراح می‌تواند تخمدان را خارج کند. هر روشی خطر و زمان بهبودی خاص خود را دارد.
- روش لاپاراسکوپی: که یک روش کم تهاجمی در نظر گرفته می‌شود، جراح از یک دوربین کوچک برای مشاهده داخل شکم استفاده می‌کند. جراح برش‌های کوچک دیگری به طول یک تا ۲ سانتی‌متر روی پوست بیمار ایجاد می‌کند تا تخمدان فرد را خارج کند. جراحی لاپاراسکوپی خطر عفونت کمتری دارد و معمولاً سریعتر بهبود می‌یابد. در برخی موارد، جراح ممکن است جراحی را با کمک یک بازوی روباتیک که ابزار را حرکت می‌دهد (در حالی که جراح آنها را هدایت می‌کند) انجام دهد.
- برداشتن واژینال تخمدان‌ها: این نیز یک رویکرد کم تهاجمی با خطر کمتر عفونت و بهبودی سریعتر در نظر گرفته می‌شود. معمولاً همزمان با برداشتن رحم از طریق واژن انجام می‌شود.
- لاپاراتومی: در برخی موارد، جراح تشخیص می‌دهد که برای تکمیل جراحی به برش بزرگتری نیاز است. این برش به عنوان لاپاراتومی شناخته می‌شود و شامل بریدن شکم می‌شود. عمل لاپاراتومی یا برش‌های بزرگ‌تر معمولاً زمان بهبودی طولانی‌تری دارند و خطر عوارض بالاتری دارند، اگر چه هنوز هم عوارض کم هستند.
جراحی لاپاراسکوپی و جراحی واژن ممکن است شامل یک شب اقامت در بیمارستان باشد، اما معمولاً می‌تواند به عنوان یک عمل سرپایی انجام شود. این بدان معناست که فرد چندین ساعت پس از جراحی به خانه باز خواهد گشت. لاپاراتومی (یا روش باز شکم) ممکن است به اقامت تا سه روز در بیمارستان نیاز داشته باشد. بهبودی هر فرد متفاوت است، اما فرد می‌تواند سه تا شش هفته فعالیت‌های محدود را انتظار داشته باشد. جراح یک قرار ملاقات بعدی را تعیین می‌کند و درباره زمانی که فرد می‌تواند فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرد، با او گفتگو خواهد کرد.
بعد از اوفورکتومی چه اتفاقی برای بدن فرد می‌افتد؟
بسته به نوع اوفورکتومی (اواریکتومی) بدن بیمار تغییرات مختلفی را تجربه خواهد کرد. اگر به یائسگی نرسیده است و هر دو تخمدان را برداشته است، بلافاصله وارد یائسگی خواهد شد. لازم است تا فرد قبل از جراحی، با جراحان خود در مورد راه‌های آماده شدن برای تغییرات هورمونی که ممکن است تجربه کند، مشورت کند.
آیا هنوز بعد از جراحی اوفورکتومی، فرد پریود می‌شود؟
بستگی به نوع جراحی اوفورکتومی دارد که روی فرد انجام می‌شود. اگر یکی از تخمدان‌ها برداشته شد و دیگری هنوز کار می‌کند، باز هم دوره قاعدگی خود را از تخمدان در حال کار دریافت خواهد کرد.
مزایای روش اوفورکتومی چیست؟
اوفورکتومی برای افرادی که شرایط یا بیماری‌های خاص پزشکی دارند یا افرادی که در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان تخمدان هستند مفید است. انجام اوفورکتومی می‌تواند علائم این بیماری‌ها یا عوراض آن را درمان یا به حداقل برساند و از سرطان تخمدان در برخی از افراد پرخطر جلوگیری کند.
خطرات اوفورکتومی چیست؟
اوفورکتومی، مانند هر جراحی دیگری، خطراتی را به همراه دارد. این موارد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عفونت
- آسیب به اندام‌های اطراف مانند مثانه یا روده
- خونریزی بیشتر از حد انتظار
- واکنش نامطلوب بدن به بیهوشی
- درد شدید ناشی از جراحی یا حفظ سلول‌های تخمدان (سندرم باقیمانده تخمدان Ovarian Remnant Syndrome)
- لخته شدن خون
- پارگی یک تومور بدخیم که می‌تواند سلول‌های سرطانی را گسترش دهد.
- از دست دادن باروری، اگر هر دو تخمدان برداشته شود.
دوره نقاهت بعد از عمل اوفورکتومی چقدر است؟
اگر جراح، عمل جراحی فرد بیمار را با استفاده از لاپاراسکوپی یا روش واژینال انجام دهد، ممکن است بیمار بتواند در همان روز بیمارستان را ترک کند (ترخیص شود). اگر فرد تحت عمل جراحی لاپاراتومی قرار گرفته باشد، چند روز را در بیمارستان سپری خواهد کرد. قبل از ترک بیمارستان، نحوه تمیز کردن و مراقبت از برش‌ها به بیمار آموزش داده می‌شود.
هر فردی با سرعت‌های متفاوتی بهبود می‌یابند، اما به طور کلی، بیمار بعد از جراحی می‌تواند حداقل به مدت دو هفته فعالیت‌های خود را محدود کند و تا بهبودی کامل باید از انجام برخی کارها که به ناحیه شکم فشار وارد می‌آورد خودداری کند. در مورد لاپاراتومی، ممکن است تا شش هفته طول بکشد تا فرد بتواند سبک زندگی عادی خود را از سر بگیرد. برخی از قوانین کلی پس از جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خودداری از انجام ورزش (پیاده‌روی مشکلی ندارد)
- اجتناب از بلند کردن وسایل سنگین
- عدم رابطه جنسی
- استفاده از نوار بهداشتی (خودداری از استفاده از تامپون یا کاپ قاعدگی)
- خودداری از استحمام طولانی مدت (فقط دوش سریع)
- برش‌های جراحی را تمیز و خشک نگه داشتن
- داروی ضد درد و آنتی‌بیوتیک (برای جلوگیری از عفونت) را طبق دستور مصرف شود.
- در دوران نقاهت برای انجام امور شخصی و کاری از خانواده و دوستان کمک بخواهند.
- رانندگی نکردن به خصوص اگر بیمار از داروهای مسکن استفاده می‌کند که رانندگی را مختل می‌کند.
چگونه اوفورکتومی بر احتمال فرد برای بچه‌دار شدن تأثیر می‌گذارد؟
برداشتن یک تخمدان شانس بارداری فرد را تغییر نمی‌دهد، البته با این فرض که تخمدان دیگر و لوله فالوپ به طور طبیعی کار می‌کنند. برداشتن هر دو لوله فالوپ و تخمدان به این معنی است که فرد نمی‌تواند به تنهایی باردار شود. ممکن است به درمانی مانند لقاح آزمایشگاهی IVF نیاز داشته باشد. افرادی که هم لوله‌های فالوپ و هم تخمدانشان برداشته شده است و مایل به بچه‌دار شدن هستند، باید قبل از انجام عمل در مورد فریز کردن تخمک‌ها (روش انجماد تخمک) برای استفاده در آینده با یک متخصص باروری صحبت کنند.
آیا اوفورکتومی باعث یائسگی می‌شود؟
تخمدان‌ها استروژن و پروژسترون تولید می‌کنند که به کنترل چرخه قاعدگی کمک می‌کند. برداشتن هر دو تخمدان باعث می‌شود که یائسگی بلافاصله شروع شود. آمادگی برای علائم یائسگی قبل از جراحی بسیار مهم است. یائسگی علاوه بر این که فرد دیگر پریود نمی‌شود، می‌تواند باعث موارد زیر شود:
- گرگرفتگی
- عرق شبانه
- خشکی واژن
- پوکی استخوان
- کاهش میل جنسی
- اضطراب یا افسردگی
- بیماری قلبی
- مشکلات حافظه
بسته به دلیل برداشتن تخمدان‌ها، پزشک ممکن است فرد را با درمان جایگزینی هورمونی درمان کند. انجام اوفورکتومی در سنین پایین‌تر، مانند قبل از ۴۵ سالگی، ممکن است خطرات مربوط به یائسگی زودرس را افزایش دهد. باید فرد با پزشک خود در مورد خطرات این عمل صحبت کند زیرا این عمل به طور خاص زندگی او را تحت تاثیر قرار خواهد داد. مصرف دوزهای پایین داروهای جایگزین هورمونی پس از جراحی و تا حدود ۵۰ سالگی ممکن است خطر این عوارض را کاهش دهد. اما هورمون درمانی جایگزین، خطرات خاص خود را دارد.
چشم انداز بلند مدت برای فردی که اووفورکتومی کرده است، چیست؟
اکثر افراد دو تا شش هفته پس از جراحی، روال عادی خود را از سر می‌گیرند. درمان جایگزینی هورمونی می‌تواند به فرد در مقابله با علائم ناشی از یائسگی کمک کند. بسته به سن و سابقه سلامتی، پزشک ممکن است راه‌های دیگری را برای مدیریت عوارض جانبی مورد بحث قرار دهد.
چه زمانی به خاطر تخمدان‌برداری باید با دکتر تماس گرفت؟
اگر فرد جراحی اواریکتومی (اوفورکتومی) داشته است، باید مراقب این علائم باشد و در صورت مشاهده این نشانه‌ها به پزشک مراجعه کند:
- تورم یا قرمزی در محل برش
- نشت مایع یا چرک از محل برش
- درد لگن
- تورم یا درد در پاها (نشانه‌ای از لخته شدن خون)
- حالت تهوع و یا استفراغ
- تب یا لرز
- ادرار دردناک (دیزوری)
- ترشحات بدبو یا خارش دار واژن
در صورت مشاهده این علائم باید فوراً با پزشک تماس گرفت.
سوالات متداول در مورد تخمدان‌برداری
تفاوت بین هیسترکتومی و اوفورکتومی چیست؟ هیسترکتومی روشی برای برداشتن رحم است. رحم فرد جایی است که جنین در دوران بارداری در آن رشد و نمو می‌یابد. تخمدان‌ها جای هستند که تخمک و هورمون تولید می‌کنند. رحم در اثر ترشحات هورمون‌ها در طول دوره قاعدگی دچار ریزش بافت و خونریزی می‌شود. هیسترکتومی اغلب همزمان با اوفورکتومی انجام می‌شود. اوفورکتومی روشی برای برداشتن یک یا هر دو تخمدان است.
آیا تخمدان‌ها بعد از اوفورکتومی می‌توانند دوباره رشد کنند؟ متاسفانه پاسخ منفی است. خیر، تخمدان‌های فرد بعد از برداشتن دیگر قادر به بازسازی و رشد مجدد نیستند.
سخن آخر
اوفورکتومی (اواریکتومی) می‌تواند یک روش ترسناک باشد، به خصوص اگر فرد هنوز سن مناسب فرزندآوریش تمام نشده یا نگران یائسگی یا سرطان هست. فرد باید با پزشک در مورد هر گونه نگرانی در مورد این روش و آن چه می‌تواند پس از آن انتظار داشته باشد صحبت کند. پزشک می‌تواند به فرد کمک کند تا با عوارض جانبی اوفورکتومی و تأثیر آن بر زندگی مقابله کند. برای درک روش تخمدان‌برداری بیمار باید وقت بگذارد و هر سوالی دارد از پزشک بپرسد.