مکونیوم ایلئوس زمانی رخ می‌دهد که مکونیوم بسیار غلیظ آخرین قسمت روده باریک (کوچک) نوزاد یعنی ایلئوم را مسدود می‌کند. ایلئوس مکونیومی اغلب در نتیجه فیبروز کیستیک ایجاد می‌شود. درمان به شدت بیماری بستگی دارد، اما معمولاً شامل تنقیه برای تخلیه مکونیوم است. دو نوع سندرم ایلئوس مکونیومی وجود دارد؛ نوع ساده و نوع پیچیده. در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی به معرفی سندرم مکونیوم ایلئوس، علل بروز و روش‌های درمانی آن خواهد پرداخت.
مکونیوم ایلئوس چیست؟
مکونیوم ایلئوس یک انسداد در بخش انتهایی روده کوچک نوزاد است. مکونیوم بیش از حد غلیظ باعث این انسداد می‌شود. مکونیوم اولین مدفوع کودک است. مکونیوم تیره‌تر، غلیظ‌تر و چسبنده‌تر از مدفوع معمولی است. مکونیوم یا مامیزه زمانی تشکیل می‌شود که جنین مایع آمنیوتیک را می‌بلعد.
مایع آمنیوتیک مایعی است که کودک را در داخل رحم مادر در طول رشد جنین احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند. همانطور که مایع آمنیوتیک از روده‌های جنین عبور می‌کند، جنین قسمت آب مایع آم۱نیوتیک را جذب می‌کنند، یک ماده چسبنده و قیر مانند باقی می‌ماند که این همان مکونیوم است. نوزاد معمولاً ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تولد اولین مدفوع خود را دفع می‌کند.
اگر مکونیوم کودک به طور غیر طبیعی غلیظ یا قیر مانند باشد، می‌تواند آخرین قسمت روده کوچک او را مسدود کند. روده باریک یا کوچک دارای سه بخش است قسمت اول دوازدهه (دئودِنوم)، بخش میانی تهی روده (ژِژنوم) و بخش سوم دراز روده (ایلئوم) است. ممکن است مکونیوم در بالای ایلئوم گیر کند و باعث انسداد این بخش شود، روده کوچک نوزاد به خاطر این انسداد، بزرگ می‌شود. این انسداد به صورت تورم شکم نمود پیدا می‌کند. در زیر ایلئوم، روده بزرگ نوزاد باریک می‌شود و در ادامه به اندازه نرمال خود خواهد بود. شبیه به گرفتگی توالت؛ اگر از دستمال توالت بیش از حد استفاده کنید، آن را در توالت بریزید؛ آب نمی‌تواند این حجم از دستمال توالت را شسته و به چاه تخلیه کند. توالت پر از آب و زباله می‌شود، در حالی که چیزی از لوله‌ها عبور نمی‌کند. به خاطر داشته باشید که سندرم ایلوئس کونیوم مربوط به انسداد مکونیوم در روده باریک است ولی سندرم پلاگ مکونیوم مربوط به انسداد مکونویم در روده بزرگ (کولون) است.
انواع مختلف ایلئوس مکونیومی چیست؟
نشانگان مکونیوم ایلئوس می‌تواند ساده یا پیچیده باشد. ایلئوس مکونیومی ساده: به این معنی است که مکونیوم کودک ایلئوم و روده کوچک او را مسدود می‌کند. اما آن‌ها هیچ عارضه دیگری ندارند.
ایلئوس مکونیومی پیچیده: به این معنی است که مکونیوم کودک به حدی افزایش می‌یابد که باعث ایجاد فشار و تورم شدید بر روی روده او شود. این رخداد می‌تواند منجر به عوارض شدید شود. این عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- چرخش بد: بد چرخشی به این معنی است که روده جنین به درستی تشکیل نمی‌شود. این می‌تواند به دلیل ولولوس (Volvulus) قبل از تولد اتفاق بیفتد. ولولوس قبل از تولد به این معنی است که روده کودک به دور خودش می‌پیچد. این یک وضعیت خطرناک است زیرا می‌تواند جریان خون روده را مسدود کند. عارضه ولولوس را نباید با انواژیناسیون اشتباه گرفته نشود.
- آترزی روده: اگر چرخش روده مانع از جریان خون کودک به روده شود، می‌تواند باعث آترزی (Atresia) روده شود. آترزی روده به این معنی است که نواحی روده باریک (روده کوچک) نوزاد به طور کامل تشکیل نمی‌شود.
- سوراخ شدن: سوراخ شدن به معنای ایجاد سوراخ در روده نوزاد است. سوراخ شدن (Perforation) خطرناک است زیرا مکونیوم می‌تواند به حفره شکم کودک نشت کند. اگر سوراخ بعد از تولد رخ دهد، نشت مکونیوم می‌تواند باعث عفونت شود. این می‌تواند منجر به شوک و مرگ شود.
سندرم مکونیوم ایلئوس چه کودکانی را مبتلا می‌کند؟
ایلئوس مکونیومی یک انسداد مکانیکی است. برخی از محققین معتقد هستند که ایلئوس مکونیومی در نتیجه فیبروز کیستیک اتفاق می‌افتد. نشانگان ایلئوس مکونیومی اولین علامت فیبروز کیستیک در ۱۰ تا ۲۰ درصد از کودکان مبتلا به این بیماری است. مطالعات همچنین نشان داده است که تا ۹۰ درصد از نوزادان مبتلا به ایلئوس مکونیومی، فیبروز کیستیک دارند. اما باید توجه کرد که تمام نوزادان مبتلا به فیبروز کیستیک، ایلئوس مکونیومی را نشان می‌دهند اما تمام نوزادان مبتلا به نشانگان ایلئوس مکونیومی الزاماً فیبروز کیستیک ندارند.
علت ایجاد نشانگان ایلئوس مکونیومی چیست؟
سندرم ایلئوس مکونیومی (Meconium Ileus) اغلب نشانه اولیه فیبروز کیستیک است. فیبروز کیستیک بیماری ژنتیکی است که باعث می‌شود ترشحات روده کودک به طور غیر طبیعی غلیظ و چسبنده شود. این ترشحات به دیواره روده کودک می‌چسبد و باعث ایجاد انسداد می‌شود. اگر کودک مبتلا به سندرم ایلئوس مکونیومی باشد، ممکن است علائم دیگری از فیبروز کیستیک را در مراحل بعدی زندگی خود نشان بدهد.
علائم سندرم مکونیوم ایلئوس چیست؟
اگر نوزاد در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت اولین مدفوع خود را دفع نکرده باشد، این نشانه مکونیوم ایلئوس است. پزشک کودک شما برای تشخیص وجود مکونیوم در روده کودک شما رادیوگرافی از شکم او را تجویز می‌کند. علائم دیگر عبارت هستند از:
- عدم عبور مکونیوم و دفع آن توسط نوزاد
- استفراغ صفراوی (سبز)
- اتساع شکم (شکم متورم)
- تورم ممکن است باعث مشکل در تنفس شود.
پزشک ممکن است در زمان معاینه بتواند حلقه‌های بزرگ در روده کوچک را از طریق دیواره شکم کودک احساس کند. اگر کودک دارای روده سوراخ شده باشد، ممکن است این موارد نیز ایجاد شود:
- سرخی
- حساسیت به لمس
- تب
- شوکه شدن
سندرم مکونیوم ایلئوس چگونه تشخیص داده می‌شود؟
نشانگان مکونیوم ایلئوس گاهی اوقات می‌تواند قبل از تولد حادث شود. پزشک ممکن است علائم انسداد را در سونوگرافی قبل از تولد نوزاد مشاهده کند.
بیشتر اوقات، پزشک کودک، ایلئوس مکونیومی را پس از تولد تشخیص می‌دهد. پزشک ممکن است این بیماری را بر اساس علائم نوزاد تشخیص دهند. متخصصین احتمال مکونیوم ایلئوس را در نظر می‌گیرند اگر:
- سابقه فیبروز کیستیک در خانواده کودک وجود داشته باشد.
- آزمایش فیبروز کیستیک نوزاد در آزمایش‌های غربالگری نوزاد مثبت بوده است.
چه آزمایشاتی برای تشخیص سندرم مکونیوم ایلئوس انجام می‌شود؟
اگر متخصص کودکان مشکوک به مکونیوم ایلئوس باشد، یک عکس برداری از شکم نوزاد را تجویز می‌کند. در عکس رادیولوژی با اشعه ایکس، حلقه‌های بزرگ شده روده کوچک نشان دهنده مکونیوم ایلئوس است. وقتی مکونیوم با هوای بلعیده شده مخلوط می‌شود، رادیولوژیست‌ها ممکن است چیزی شبیه حباب‌های صابون را در روده باریک کودک ببینند. اگر انسداد کامل وجود داشته باشد، هیچ هوایی در رکتوم (راست روده) کودک وجود نخواهد داشت.
بخش رادیولوژی همچنین ممکن است تنقیه حاجب را انجام دهد. تنقیه کنتراست (Contrast Enema) مایعی است که در اشعه ایکس قابل مشاهده است. در کنتراست انما ((Enema ممکن است روده بزرگ نوزادان باریک‌تر از حد طبیعی و نرمال باشد. همچنین رادیولوژی افتراقی می‌تواند بد چرخشی روده را شناسایی کند. اگر تنقیه حاجب (تنقیه کنتراست) بد چرخش را نشان دهد، پزشک یک سری آزمایشات و عکس‌برداری از دستگاه گوارش فوقانی (UGI) را برای کودک تجویز می‌کند. بررسی‌های دستگاه گوارش فوقانی (UGI) می‌تواند تشخیص بد چرخشی را تایید کند. همچنین می‌تواند به ارزیابی محل پیچش روده نوزاد کمک کند. پزشک نوزاد نیز ممکن است برای تأیید یا رد فیبروز کیستیک آزمایش تعریق (Sweat Test) را تجویز کند.
نشانگان مکونیوم ایلئوس چگونه درمان می‌شود؟
اگر نوزاد دارای ایلئوس مکونیومی (Meconium Ileus) پیچیده است (مانند روده پیچ خورده یا سوراخ شده)، فوراً به جراحی نیاز خواهند داشت. اگر کودک دارای ایلئوس مکونیومی ساده است، پزشک اطفال ممکن است ابتدا سعی کند انسداد را با استفاده از تنقیه شست و شو دهد. تنقیه ممکن است حاوی داروی خاصی باشد که مکونیوم غلیظ شده را تجزیه و نرم می‌کند. محلول تنقیه ممکن است به مکونیوم کمک کند از روده نوزاد عبور کند و از رکتوم نوزاد خارج شود.
پزشک کودک به آرامی محلول را از طریق یک کاتتر وارد شده در رکتوم کودک تزریق می‌کند. پزشکان از یک روش تصویربرداری پزشکی به نام فلوروسکوپی (Fluoroscopy) استفاده خواهند کرد. فلوروسکوپی اشعه ایکس را از بدن کودک عبور می‌دهد تا فیلمی در زمان واقعی از بافت‌های داخل بدن کودک ایجاد کند.
اگر تنقیه کارساز نبود، دکتر اطفال دست به انجام عمل جراحی خواهد زد. پزشک روده کودک را باز می‌کند و مکونیوم را خارج می‌کند. بسته به وضعیت کودک، پزشکان ممکن است انتهای باز روده کودک را از طریق دیواره شکم (ایلئوستومی Ileostomy) بیرون بیاورند. پزشکان تنقیه‌های بیشتری را از طریق انتهای باز روده نوزاد انجام می‌دهند تا زمانی که تمام مکونیوم را از بین ببرند. پزشکان یک عمل جراحی دیگر را انجام می‌دهد تا انتهای روده‌های نوزاد را دوباره کنار هم قرار دهند.
مراقبت‌های بعدی جراحی برداشتن روده (رزکسیون روده)
پس از عمل جراحی برداشتن روده و ایلئوستومی، کودک به بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) خواهد رفت.
کودک یک برش کوچک روی شکم خود خواهد داشت که با یک پانسمان گازی پوشانده می‌شود. همچنین یک لوله NG برای کمک به تخلیه معده به کودک وصل خواهد بود. ممکن است کودک ایلئوستومی داشته باشد. والدین باید قبل از ترک بیمارستان نحوه مراقبت از ایلئوستومی را یاد بگیرند.
تیم پزشکی کودک در صورت نیاز به او داروی مسکن می‌دهد. هنگامی که کودک برای اولین بار پس از جراحی به اتاق خود باز می‌گردد، به داروهای مسکن مانند مورفین یا ورسد نیاز دارد که از طریق وریدی (IV) دریافت می‌کند. پس از چند روز، استامینوفن (Tylenol) باید درد او را تسکین دهد. پس از جراحی برای جلوگیری از عفونت، کودک باید آنتی بیوتیک دریافت کند.
زمانی که بریدگی‌های شکم کوک به خوبی بهبود یابد، کودک تب نداشته باشد و می‌تواند بنوشد، ادرار کند و مدفوع کند، آماده رفتن به خانه خواهد بود. فرایند ریکاوری معمولاً یک تا دو هفته است.
هنگامی که کودک در خانه است، ممکن است شیر خشک یا شیر مادر بنوشد. والدین می‌توانند طبق دستور پزشک به کودک استامینوفن (Tylenol) بدهند تا هر گونه دردی را تسکین دهد. نوارهای نازک روی برش (به نام Steri-Strips) خود به خود می‌ریزند. نوزاد را می‌توان یک هفته پس از جراحی، حمام کرد.
چگونه می‌توان از نشانگان مکونیوم ایلئوس در نوزادان جلوگیری کرد؟
کسی نمی‌تواند از سندرم ایلئوس مکونیومی جلوگیری کند. فیبروز کیستیک معمولاً باعث این بیماری می‌شود که یک بیماری ارثی است. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، ممکن است بخواهید غربالگری ناقل فیبروز کیستیک قبل از تولد را در انجام بدهید. غربالگری می‌تواند به والدین در درک خطر داشتن فرزندی با این بیماری کمک کند.
اگر نوزاد سندرم مکونیوم ایلئوس داشته باشد چشم انداز برای این نوزاد چیست؟
چشم انداز زندگی نوزاد مبتلا به این بیماری حتی در موارد پیچیده ایلئوس مکونیومی معمولاً خوب است. ایلئوس مکونیومی اغلب نشانه‌ای از فیبروز کیستیک است. اما با تشخیص و درمان زودهنگام، چشم انداز بلندمدتی برای عملکرد بهتر ریه، تغذیه بهتر کودک و کاهش خطر عفونت کودک می‌توان تصور کرد. اگر نشانگان ایلئوس مکونیومی درمان نشود، پیش‌بینی وضعیت سلامتی کودک ضعیف است. اگر کودک دارای ایلئوس مکونیومی است، فوراً باید به دنبال درمان بود.
سخن آخر
اگر کودکی سندرم ایلئوس مکونیومی داشته باشد، ممکن است والدین بترسند و گیج شوند. مانند بسیاری از عوارض و بیماری‌ها که سلامت کودکان را به مخاطر می‌اندازد، در مورد سندرم مکونیوم ایلئوس هم تشخیص زودهنگام و درمان معمولاً منجر به یک نتیجه موفقیت‌آمیز می‌شود. در حالی که ایلئوس مکونیومی معمولاً نشانه‌ای از فیبروز کیستیک است، مهم است که به یاد داشته باشید که مکونیوم ایلئوس گزینه‌های درمانی دارد. والدین باید در مورد هر گونه نگرانی که دارند با پزشک کودک صحبت کنند. متخصصین اطفال با والدین همکاری خواهند کرد تا مطمئن شوند که کودک بهترین نتیجه ممکن از درمان را خواهد گرفت.