آمنوره (Amenorrhea) یک یا چند دوره از دست رفته چرخه قاعدگی را می‌گویند. اگر دختری بیش از ۱۵ سال سن دارد و اولین قاعدگی خود را تجربه نکرده است به این حالت آمنوره اولیه می‌گویند و اگر دختر یا بانویی سه ماه یا بیشتر قاعدگی را از دست داده باشد به این حالت آمنوره ثانویه می‌گویند که باید با پزشک خود مشورت کنند. آمنوره اغلب نشانه یک بیماری قابل درمان است. با درمان، چرخه قاعدگی منظم فرد معمولاً از سر گرفته می‌شود.
آمنوره (بی‌دَشتانی) چیست؟
آمنوره یا بی‌دَشتانی زمانی است که دوره قاعدگی فرد شروع نمی‌شود. دو نوع امنوره (بی‌دَشتانی) وجود دارد: اولیه و ثانویه. آمنوره اولیه زمانی اتفاق می‌افتد که یک فرد بالای ۱۵ سال هرگز اولین قاعدگی خود را تجربه نکرده باشد. آمنوره ثانویه زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بیش از سه ماه پریود (عادت ماهانه) نمی‌شود.
عادت ماهانه (پریودی) چگونه عمل می‌کند؟
یک سیستم پیچیده از هورمون‌ها چرخه قاعدگی را کنترل می‌کند. در هر سیکل، هورمون‌ها رحم یک بانو یا دختر را برای بارداری احتمالی آماده می‌کنند. اگر در آن چرخه بارداری وجود نداشته باشد، دیواره رحم خود را از بین می‌برد. این ریزش دیواره رحم همان پریودی یا قاعدگی است که با خونریزی همراه است. عوامل زیادی وجود دارد که می‌تواند بر دوره قاعدگی تأثیر بگذارد، از جمله مشکلات مربوط به اندام‌ها و ساختارهای زیر:
- هیپوتالاموس: بر غده هیپوفیز اثر کنترلی دارد. غده هیپوفیز نیز بر تخمک‌گذاری (آزاد شدن تخمک) از تخمدان‌ها تأثیر می‌گذارد.
- تخمدان‌ها: تخمدان‌ها باعث آزادی سازی تخمک برای تخمک‌گذاری می‌شوند. تخمدان‌ها هورمون‌های استروژن و پروژسترون را ذخیره و تولید می‌کنند.
- رحم: دیواره رحم با ضخیم شدن به هورمون‌ها پاسخ می‌دهد. در صورت عدم بارداری، این پوشش (دیواره رحم) در دوران قاعدگی فرد می‌ریزد.
انواع آمنوره چیست؟
- آمنوره اولیه (Primary Amenorrhea)
آمنوره اولیه زمانی است که فرد (جنسیت زن) اولین قاعدگی خود را در سن ۱۵ سالگی یا طی پنج سال پس از اولین علائم بلوغ (مانند رشد پستان‌ها) شروع نکرده باشد. بروز این نوع آمنوره ۰.۱ درصد است و با تاخیر در قاعدگی، اولین قاعدگی ظاهر می‌شود. معمولاً به دلیل شرایط ژنتیکی (شرایطی که با آن متولد شده‌اند) یا ناهنجاری‌های اکتسابی (شرایطی که پس از تولد ایجاد می‌شوند) است.
- آمنوره ثانویه (Secondary Amenorrhea)
آمنوره ثانویه زمانی است که فرد (جنسیت زن) عادت ماهانه منظمی دارد، اما عادت ماهانه در این فرد حداقل برای سه سیکل یا متوقف شده است و یا زمانی که قبلاً پریودی نامنظم بود، قاعدگی فرد به مدت شش ماه متوقف می‌شود. میزان بروز آن ۰.۷ درصد است. دلایل رایج برای آمنوره ثانویه عبارت هستند از:
- بارداری (امنوره بعد از بارداری)
- شیردهی (امنوره بعد از شیردهی)
- یائسگی (امنوره بعد از یائسگی)
- مصرف قرص‌های ضد بارداری (امنوره بعد از مصرف قرص)
- استرس و اضطراب
- داشتن یک بیماری مزمن
میزان شیوع آمنوره
حدوداً یک زن یا دختر از هر ۴ زن و افرادی که در بدو تولد زن در نظر گرفته می‌شوند و باردار نیستند، شیردهی نمی‌کنند یا در دوران یائسگی قرار دارند، در مقطعی از زندگی خود دچار آمنوره می‌شوند.
علائم آمنوره چیست؟
علامت اصلی آمنوره فقدان پریودی (قاعدگی) است. سایر علائم به علت بروز آمنوره بستگی دارد و ممکن است فرد این علائم را تجربه کند:
- گرگرفتگی
- نشت شیر از پستان‌ها
- خشکی واژن
- سردرد
- بینایی تغییر می‌کند.
- آکنه
- اختلالات خواب
- رشد موهای زائد در صورت و بدن یا ریزش مو
چگونه فردی به آمنوره دچار می‌شود؟
انواع مختلف آمنوره علل مختلفی دارند. برخی از علل به طور طبیعی به خودی خود رخ می‌دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری یا مشکل باشند. دلایل طبیعی (یا عادی) برای از دست دادن پریود عبارت هستند از:
- بارداری (شایع‌ترین علت آمنوره ثانویه)
- شیردهی (یا آمنوره شیردهی)
- یائسگی
- انجام عمل جراحی برای برداشتن رحم (هیسترکتومی) یا تخمدان
علل شایع آمنوره اولیه
آمنوره اولیه (بی‌دَشتانی اولیه) زمانی رخ می‌دهد که تا ۱۵ سالگی دختری پریود نشده باشد. علل شایع عبارت هستند از:
- مشکلات کروموزومی یا ژنتیکی که بر سیستم تولید مثل فرد تأثیر می‌گذارد، مانند سندرم ترنر.
- مشکلات هورمونی ناشی از مشکلات مغز یا غده هیپوفیز مثل سندرم کالمن.
- مشکلات ساختاری در اندام‌های فرد، مانند کمبود بخش‌هایی از رحم یا واژن یا داشتن سیستم تولیدمثلی توسعه نیافته.
- داشتن سابقه خانوادگی در قاعدگی‌های عقب افتاده و تاخیری.
علل شایع آمنوره ثانویه
آمنوره ثانویه (بی‌دَشتانی ثانویه) زمانی است که فرد برای سه ماه یا بیشتر پس از گذراندن یک دوره طبیعی عادت ماهانه خود را از دست بدهد. علل شایع عبارت هستند از:
- برخی از روش‌های کنترل بارداری مانند Depo-Provera®، دستگاه‌های داخل رحمی (IUD) و برخی از قرص‌های ضد بارداری
- شیمی درمانی و پرتو درمانی جهت کنترل انواع سرطان
- جراحی قبلی رحم همراه با اسکار (به عنوان مثال، اگر قبلا اتساع (دیلاتاسیون) و کورتاژ انجام داده‌اند که اغلب D&C نامیده می‌شود)
- استرس و اضطراب
- تغذیه نامناسب
- تغییرات وزن (کاهش یا افزایش شدید وزن)
- تمرینات ورزشی شدید
- داروهای خاص
شرایط پزشکی زیر نیز ممکن است باعث آمنوره ثانویه شود:
- نارسایی اولیه تخمدان (POI)، زمانی که تخمدان‌های فرد قبل از ۴۰ سالگی از کار می‌افتند.
- آمنوره هیپوتالاموس، وضعیتی که در آن آمنوره به دلیل مشکل در هیپوتالاموس فرد رخ می‌دهد.
- اختلالات هیپوفیز، مانند تومور خوش خیم هیپوفیز یا تولید بیش از حد پرولاکتین.
- عدم تعادل هورمونی در نتیجه شرایطی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک، اختلالات آدرنال یا کم کاری تیروئید
- تومورهای تخمدان
- چاقی و وزن زیاد
- بیماری مداوم یا بیماری مزمن (مانند بیماری کلیوی یا بیماری التهابی روده)
باید توجه کرد که در صورتی که تخمک‌گذاری انجام نشده باشد، لقاح صورت نگرفته باشد و فرد باردار نباشد اگر پریودی رخ نداد بعد از سه دوره آن هنگام باید برای تشخیص و درمان آمنوره به متخصص رجوع شود.
عوامل خطر یا ریسک آمنوره چیست؟
عوامل خطر آمنوره عبارت هستند از:
- سابقه خانوادگی آمنوره یا یائسگی زودرس
- شرایط ژنتیکی یا کروموزومی که بر تخمدان‌ها یا رحم فرد تأثیر می‌گذارد.
- چاقی یا کمبود وزن
- اختلال خوردن
- ورزش بیش از حد
- رژیم غذایی ضعیف
- استرس و اضطراب، فشار روحی و ذهنی
- بیماری‌های مزمن
عوارض آمنوره وجود دارد؟
آمنوره تهدید کننده زندگی نیست. با این حال، برخی از علل می‌تواند منجر به عوارض طولانی مدت شود، بنابراین آمنوره همیشه باید توسط یک پزشک ارزیابی شود. داشتن آمنوره ممکن است احتمال ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد:
- پوکی استخوان یا بیماری قلبی عروقی (به دلیل کمبود استروژن)
- مشکلات باردار شدن یا ناباروری
- درد لگن (اگر مشکلات ساختاری علت آن باشد)
آمنوره (بی‌دَشتانی) چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر فرد قاعدگی را از دست داده است باید با یک متخصص زنان تماس بگیرد. متخصصان زنان و زایمان از فرد در مورد علائم و سابقه پزشکی او، از جمله سابقه قاعدگی فرد سوال می‌پرسند. پزشک یک معاینه فیزیکی و یک معاینه لگن را انجام خواهد داد.
آزمایشات تشخیصی برای آمنوره (بی دشتایی)
همانطور که قبلاً اشاره کردیم، عدم قاعدگی حداقل به مدت سه ماه برای تشخیص این بیماری ضروری است. در آن لحظه زن باید به متخصص مراجعه کند و پزشک ابتدا احتمال بارداری را رد می‌کند. هنگامی که حاملگی منتفی باشد، پروتکل کلی این است که تاریخچه پزشکی بیمار را به منظور ارائه پیش زمینه‌ای به متخصص زنان برای ارزیابی این که آیا اختلالی وجود دارد که می‌تواند باعث بارداری شود، گرفته شود. پس از آن یک معاینه فیزیکی انجام می‌شود که هم برای ارزیابی دستگاه تناسلی و هم برای بررسی شاخص توده بدن (BMI) مفید است.
متخصص همچنین سونوگرافی واژینال – شکم را برای تکمیل معاینه فیزیکی و آنالیز هورمونی برای ارزیابی کمبود استروژن انجام می‌دهد. علاوه بر پروفایل استروژن، سایر هورمون‌ها مانند FSH، LH، پرولاکتین و غیره مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت. پزشک ممکن است برای تشخیص امنوره از فرد بخواهد آزمایش‌هایی انجام دهد، از جمله:
- تست حاملگی
- آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون و تشخیص اختلالات تیروئید یا غده فوق کلیوی
- آزمایش ژنتیک، اگر نارسایی اولیه تخمدان دارد و فرد کمتر از ۴۰ سال است.
- MRI، اگر پزشک مشکوک به مشکلی در غده هیپوفیز باشد.
- سونوگرافی، اگر پزشک مشکوک به مشکلی در تخمدان یا رحم فرد باشد.
آیا باید تاخیر در پریودی را پیگیری کرد؟
تشخیص آمنوره (بی‌دَشتانی) می‌تواند چالش برانگیز باشد. اگر علت آمنوره مشخص نباشد، مانند بارداری یا یائسگی، ممکن است پزشک از فرد بخواهد که تغییرات در چرخه قاعدگی خود را ثبت کند. این تاریخچه پریودهای می‌تواند به پزشک در تشخیص کمک کند. فرد باید در دفترچه وقایع قاعدگی را به این نحوه ثبت کند:
- قاعدگی فرد چقدر طول می‌کشد (چند روز)
- زمان آخرین قاعدگی را که فرد تجربه کرده است.
- فاصله زمانی بین قاعدگی‌ها
- داروهایی که مصرف می‌کند.
- تغییرات در رژیم غذایی یا برنامه ورزشی فرد طی ماه‌های اخیر
- چالش‌های احساسی مانند استرس، اضطراب و ترس
اگر قاعدگی فرد به دلیل یائسگی، شیردهی یا بارداری متوقف شده است، پزشک نیازی به درمان آن نخواهد دید.
در موارد دیگر، درمان به علل ایجاد امنوره بستگی دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- پیروی از یک رژیم غذایی و برنامه ورزشی که به فرد کمک می‌کند وزنی سالم داشته باشد و آن را حفظ کند.
- تکنیک‌های مدیریت استرس
- تغییر سطوح تمرین‌های ورزشی (در افرادی که ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند).
- درمان هورمونی (دارو)، طبق تجویز پزشک
- جراحی (در موارد نادر)
علاوه بر این، پزشک ممکن است برخی از درمان‌ها را برای کمک به عوارض جانبی آمنوره توصیه کند:
- استروژن درمانی برای تسکین گرگرفتگی و خشکی واژن
- مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برای قوی نگه داشتن استخوان‌ها
- تمرینات قدرتی (بالا بردن وزنه یا انجام حرکات برای تقویت عضلات)
آیا برای آمنوره (بی‌دَشتانی) نیاز به جراحی هست؟
جراحی برای آمنوره نادر است. متخصصین ممکن است گزینه جراحی را توصیه کند اگر موارد زیر در یک فرد باعث امنوره شده باشد:
- یک وضعیت فیزیکی که از خونریزی واژن جلوگیری می‌کند مانند مانند سپتوم واژن یا پرده بکارت بدون سوراخ
- تومور هیپوفیز
- بافت اسکار (زخم) در رحم
آمنوره (بی‌دَشتانی) چقدر طول می‌کشد؟
اکثر موارد آمنوره قابل درمان هستند. با درمان، پریودهای فرد باید به طور منظم شروع شود. ممکن است چند ماه طول بکشد تا پریودهای فرد دوباره برگردد، اما در بیشتر موارد، دوباره پریود خواهد شد.
چگونه می‌توان از آمنوره جلوگیری کرد؟
حفظ سلامت کلی می‌تواند به پیشگیری از برخی علل آمنوره ثانویه کمک کند. موارد ذیل برای جلوگیری از بی‌دشتایی کمک کننده است:
- پیروی از یک برنامه غذایی سالم و ورزشی
- دقت و آگاهی از فرایند چرخه قاعدگی (تا فرد به موقع متوجه از دست دادن قاعدگی خود شود).
- ویزیت‌های منظم زنان از جمله معاینه لگن و تست پاپ اسمیر
- خواب منظم و کافی (کیفیت و کمیت خواب هر دو بالا باشد).
توصیه می‌کنیم راهکارهای درمان بی‌نظمی پریود را مطالعه کنید، همان طور که اشاره شد برخی از از دلایل ایجاد آمنوره ثانویه با رعایت برخی نکات ساده و راهکارهای درمان خانگی قابل پیشگیری و درمان است.
آیا بعد از امنوره پریودی برمی‌گردد؟
به طور معمول، پس از درمان علت زمینه‌ای، دوره پریود فرد برمی‌گردد. با این حال، ممکن است زمان ببرد تا دوباره منظم شود. در برخی موارد، ممکن است فرد مشکل سلامتی داشته باشد که به این معنی است که هرگز پریود نخواهد شد. در این صورت، اگر فرد می‌خواهد باردار شود، پزشک می‌تواند در مورد گزینه‌های باروری با بیمار صحبت کند.
چه زمانی باید در مورد آمنوره به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فردی سه ماه پریود نشد باید با پزشک خود تماس بگیرد. اگر قاعدگی را از دست داده است به متخصص مراجعه کند تا متخصص او را در موارد زیر معاینه کند:
- در تعادل، هماهنگی یا بینایی مشکل دارد (این علائم ممکن است نشان دهنده وضعیت جدی‌تر سلامتی باشد).
- زمانی که فرد زایمان نکرده است، اما بدن او شیر تولید می‌کند.
- رشد بیش از حد موهای بدن فرد آمنوره
- فرد بزرگتر از ۱۵ سال است و هنوز اولین قاعدگی خود را تجربه نکرده است.
سوالاتی که از پزشک در مورد آمنوره باید پرسید
وقتی به پزشک در مورد امنوره مراجعه کردید در مورد مسائل زیر می‌توانید از پزشک سوال بپرسید:
- چه چیزی باعث آمنوره می‌شود؟
- گزینه‌های درمانی آمنوره چیست و خطرات و مزایای هر کدام چیست؟
- آیا برای درمان‌های هورمونی آمنوره باید به متخصص غدد مراجعه کرد؟
- اگر آمنوره وجود داشته باشد باز هم می‌توان باردار شد؟
- پس از بازگشت قاعدگی، آیا می‌توان دوباره به آمنوره مبتلا شد؟
سوالات متداول در مورد بی‌دَشتانی یا امنوره
- آیا آمنوره بعد از قطع قرص ضدبارداری طبیعی است؟ پاسخ مثبت است. بله، برخی از افراد متوجه می‌شوند که پس از قطع قرص‌های ضد بارداری (امنوره بعد از قرص) پریود نمی‌شوند. این به این دلیل است که بدن فرد در تلاش است تا به یاد بیاورد که چگونه هورمون‌های لازم برای تخمک‌گذاری و قاعدگی را تولید کند. این روند ممکن است تا سه ماه طول بکشد تا بدن فرد قاعدگی را از سر بگیرد. اگر بیش از چهار تا شش ماه است که قرص مصرف می‌شود بهتر است با پزشک خود در مورد قطع قرص مشورت شود.
- آیا آمنوره نوعی ناباروری است؟ جواب منفی است. خیر، آمنوره نوعی ناباروری نیست. با این حال، عدم قاعدگی می‌تواند منجر به عدم امکان باردار شدن شود. اگر هدف فردی بچه‌دار شدن است و سیکل قاعدگی نامنظم است یا وجود ندارد، باید با پزشک خود تماس بگیرد.
سخن آخر
اگر شما بیش از ۱۵ سال سن دارید و پریود نشده‌اید یا سیکل قاعدگی طبیعی داشته‌اید اما اکنون پریود نشده‌اید، با پزشک خود صحبت کنید. آمنوره (عقب افتادگی قاعدگی) معمولاً نشانه یک بیماری قابل درمان است. هنگامی که پزشک متوجه شود که چه چیزی باعث از دست رفتن قاعدگی در شما شده است، می‌توانید مراقبت‌هایی را برای تنظیم چرخه قاعدگی خود دریافت کنید. ممکن است برای کمک به از سرگیری چرخه‌های قاعدگی طبیعی نیاز به تغییر سبک زندگی یا درمان هورمونی داشته باشید.
ممنون واقعا مقاله عالی بود